Internationaal privaatrecht

Transcriptie

1 Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht Internationaal privaatrecht Deel personen-, familie- en erfrecht mr. A.P.M.J. Vonken Universitair hoofddocent bij de vaksectie internationaal privaatrecht. Radboud Universiteit Nijmegen Mr. (Hoofdstuk Schols Erfrecht) Hoogleraar privaatrecht, in het bijzonder notarieel recht. Centrum voor Notarieel Recht. Radboud Universiteit Nijmegen a Wolters business

2 INHOUDSOPGAVE Enige afkortingen van verkort aangehaalde literatuur XLV HOOFDSTUK 1 - Nationaliteitsaanknoping versus domiciliaire 1 aanknoping in het internationale personen-, familie- en erfrecht Inleiding 1 2 Erosie van het nationaliteitsbeginsel? - een rechtsvergelijkende 2 schets 3 De nationaliteitsaanknoping 4 I Algemeen 4 II Rechtvaardiging van de nationaliteitsaanknoping in het 7 licht van de internationale mobiliteit en de bescherming van de culturele identiteit III Het Unierecht en de nationaliteitsaanknoping 8 4 De domiciliaire aanknoping 9 I Algemeen 9 II Rechtvaardiging van de domiciliaire aanknoping in het 10 kader van de internationale mobiliteit en de bescherming van de culturele identiteit III Het begrip gewone verblijfplaats 5 Relativering van zowel de nationaliteits- als de domiciliaire aan- 14 knoping 6 Enkele complicaties bij de nationaliteitsaanknoping I Meervoudige nationaliteit 16 II De enkelvoudige nationaliteit van betrokkene en de 20 teitswaarde ervan III Staatloosheid en het niet kunnen vaststellen van iemands 22 nationaliteit IV Vluchtelingen 27 7 Meervoudige rechtsstelsels 30 I Algemeen 30 II Nationaliteits- en domiciliaire aanknoping bij interregionale 32 en interpersonele situaties Nadere afgrenzing van art. 10:15 BW 33 XIII

3 Inhoudsopgave HOOFDSTUK 2 - De naam 35 1 Inleidende opmerkingen 35 2 Enkele karakteristieken van de regeling 37 I Incorporatie van de Overeenkomst van München van II De structuur van de verwijzingsregeling 38 III Uitgangspunt: tweedeling van in Nederland en in het bui- 38 tenland tot stand gekomen naamsvaststellingen 3 De naam van een vreemdeling 39 I De hoofdregel: het nationale recht van de vreemdeling 39 II De voorvraag 40 III Personen met een meervoudige buitenlandse nationaliteit 41 4 De naam van een Nederlander 41 I De hoofdregel 41 II Personen met een meervoudige nationaliteit die ook de 42 Nederlandse nationaliteit bezitten III De voorvraag 45 5 Latere vermelding van de naam volgens het andere niet toege- 45 paste nationale recht 6 De wijziging van de aanknopingsfactor in de tijd 46 I De hoofdregel 46 II De verkrijging van de Nederlandse nationaliteit 46 7 Onmogelijkheid om het toepasselijke recht te kennen 47 8 Erkenning van in het buitenland vastgestelde of gewijzigde 48 namen I Algemeen 48 II De verhouding van de erkenningsregel van art. 10:24 BW 50 tot de verwijzingsregel van art. 10:20 BW; rechtskeuzebevoegdheid III Geen toets; de openbare orde 52 IV De naamskeuze overeenkomstig art. 10:25 BW 53 9 Het recht op naamskeuze in internationale gevallen 54 HOOFDSTUK 3 - Internationale huwelijken 55 1 Inleidende opmerkingen 55 I Algemeen 55 II De favor matrimonii van het Haagse Huwelijksverdrag III De gunstiger regeling van art. 10:27-10:34 BW 57 2 Het materiële toepassingsgebied 59 3 De materiële en enkele bewijsrechtelijke 60 kwesties I De verwijzingsregeling 60 Vaststelling van het toepasselijke buitenlandse recht en 63 bewijs/legalisatie van buitenlandse documenten XIV

4 inhoudsopgave 4 Op de Nederlandse openbare orde gebaseerde weigeringsgron- 66 den in het geval van huwelijksvoltrekking in Nederland 5 De vorm van de huwelijkssluiting 70 I De hoofdregel: exclusieve bevoegdheid van de abs 70 II Uitzondering: consulaire huwelijken 70 6 De erkenning van een buiten Nederland gesloten huwelijk 72 I Inleidende opmerkingen 72 II Erkenningsvraag van een elders tot stand gekomen huwe- 72 lijk en de processuele toets Het huwelijk dient ingevolge het recht van de staat van 73 huwelijksvoltrekking rechtsgeldig te zijn IV Erkenning rechtsgeldigheid buitenlandse huwelijken 75 ten ten overstaan van diplomatieke of consulaire ambtenaar V Recht omvat ook regels van conflictenrecht 76 VI De 'huwelijksverklaring' afgegeven door een bevoegde 76 autoriteit 7 De openbare orde-exceptie 77 I Algemeen 77 II Toetsing van elders tot stand gekomen huwelijksvormen 79 aan de openbare orde 8 De voorvraag 84 I Algemeen 84 II Zelfstandige aanknoping van de voorvraag van de erken- 84 ning van in het buitenland gesloten huwelijk III De afhankelijke aanknoping van de voorvraag in de zin van 85 art. 12 lid 2 Huwelijksverdrag Sanctie op overtreding van de materiële en/of formele huwelijks- 86 vereisten 10 Overgangsrecht 88 HOOFDSTUK 4 - De rechtsbetrekkingen tussen de echtgenoten 1 Inleidende opmerkingen 91 2 De persoonlijke rechtsbetrekkingen tussen de echtgenoten 92 I Algemeen 92 II De rechtskeuze 93 III De objectieve verwijzingsregel 94 IV De temporele gevolgen van de rechtskeuze en de wijziging 96 van de aanknopingsfactor in de tijd V Terzijdestelling van het toepasselijke buitenlandse recht 97 met beroep op de openbare orde 3 Verbintenissen ten behoeve van de gewone gang van de huis- 97 houding 4 Gezinsbescherming 99 5 De verhouding tot andere verwijzingscategorieën 102 XV

5 Inhoudsopgave HOOFDSTUK 5 - De huwelijksontbinding Inleidende opmerkingen Het echtscheidingsmonopolie van de Nederlandse rechter Het op de echtscheiding toepasselijke recht 106 Algemeen 106 II De structuur van de nieuwe verwijzingsregeling 108 III Toepasselijkheid van het Nederlandse recht als fori 109 IV Rechtskeuze voor het gemeenschappelijke nationale recht Erkenning van buitenlandse echtscheidingen 117 I De erkenningsregeling van Brussel Hbis 117 II De erkenningsregeling van de verdragen van Luxemburg en 's-gravenhage 1970 III De erkenning met betrekking tot buitenlandse in een niet 123 gegeven echtscheidingsbeslissing IV De erkenning van buitenlandse huwelijksontbindingen door 131 een eenzijdige verklaring van een der echtgenoten V De openbare orde-exceptie 136 HOOFDSTUK 6 - Huwelijksvermogensrecht Inleiding Het Haagse 140 Inleidende opmerkingen 140 II Het materiële toepassingsgebied 144 III Rechtskeuze door partijen 147 IV De objectieve verwijzingsregeling 159 V Gemitigeerde veranderlijkheid van het door de objectieve 169 verwijzingsregeling aangewezen recht VI Derdenwerking en derdenbescherming 177 VII De ke regeling 180 Naherberechtigung en verrekening 182 IX Pensioenverevening Het Haagse Huwelijksgevolgenverdrag I Algemeen 190 II Het formele toepassingsgebied 191 III De ke regeling Het commune internationale huwelijksvermogensrecht 194 I Algemeen 194 II De commune verwijzingsregeling vóór III De Leer aanknopingsladder 196 IV De ke regeling 201 V Enkele specifieke exceptieclausules 204 HOOFDSTUK 7 - Afstamming Inleidende opmerkingen 209 XVI

6 Inhoudsopgave 2 Enkele kwesties van algemene aard met betrekking tot Titel 5 I De algemene bepalingen van Titel 1 II Uitgangspunt: begrippen uit het eigen Nederlandse afstam- III Geen effectiviteitstoets in geval van een meervoudige nationaliteit IV Tweedeling tussen in Nederland en in het buitenland tot 213 stand gekomen - een processuele toets 3 Het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen door geboorte 214 uit gehuwde ouders I Hoofdregel 214 II Meervoudige nationaliteit: geen effectiviteitstoets Ontkenning van het vaderschap I Algemeen 216 II De primaire verwijzingsregel: toepasselijkheid van art :92 BW III De subsidiaire verwijzingsregel: begunstiging van de 218 gerechtelijke ontkenning vaderschap IV Benoeming van een bijzonder curator 220 V De gerechtelijke ontkenning van het vaderschap en de 220 openbare orde VI De buitengerechtelijke ontkenning van het vaderschap Familierechtelijke betrekkingen tussen het kind en zijn onge- 223 huwde moeder I Algemeen 223 II Aanknoping aan het nationale recht van de moeder 223 III Voorrang van het Nederlandse recht in geval van gewone 224 verblijfplaats van de vrouw in Nederland IV De aanknopingsfactor in de tijd 225 V Toepasselijkheid van de Overeenkomst van Brussel Familierechtelijke betrekkingen ontstaan door erkenning 226 I Algemeen 226 Begunstigende aanknoping voor de bevoegdheid van de 226 man en de overige voorwaarden tot erkenning III Erkenning door een Nederlandse gehuwde man 228 IV Vermelding van het toegepaste recht in de akte 228 V Bijzondere aanknoping voor de toestemming van de moe- 229 der onderscheidenlijk het kind VI De aanknopingsfactor in de tijd Ongedaanmaking van de erkenning Familierechtelijke betrekkingen ontstaan door gerechtelijke vast- 231 stelling van het vaderschap 1 Een uit drie sporten bestaande aanknopingsladder 231 XVII

7 Inhoudsopgave II De situatie dat de man of de moeder ten tijde van de indie- 233 ning van het verzoek is overleden 9 Familierechtelijke betrekkingen ontstaan door wettiging 233 I De Overeenkomst inzake wettiging door huwelijk van De subsidiaire aanknoping van de gewone verblijfplaats van 234 het kind III Het nietige huwelijk waarbij een Nederlandse partij is 234 betrokken 10 De inhoud - de gevolgen - van de familierechtelijke betrekkin- 235 gen 11 De erkenning van in het buitenland tot stand gekomen rechter- 236 ijke beslissingen, rechtsfeiten en rechtshandelingen waarbij familierechtelijke betrekkingen uit hoofde van afstamming zijn vastgesteld I Algemeen 236 II Geen onderscheid tussen de erkenning van buitenlandse 237 rechterlijke beslissingen en rechtsfeiten of rechtshandelingen waarbij een autoriteit is betrokken 12 Erkenning van buitenlandse rechterlijke beslissingen 238 I Nadere vereisten voor erkenning 238 II Geen erkenning van negatieve beslissingen 240 III Geen conflictenrechtelijke toets 240 IV Tegenstrijdige beslissingen 241 V De Overeenkomst inzake wettiging door huwelijk De erkenning van in het buitenland tot stand gekomen rechts- 242 feiten en rechtshandelingen I Vereisten voor erkenning van in het buitenland tot stand 242 gekomen rechtsfeiten en rechtshandelingen II Op de openbare orde gebaseerde weigeringsgronden De temporele werking 247 HOOFDSTUK 8 - Adoptie Inleidende opmerkingen De Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie Het Haagse Adoptieverdrag van I Een verdrag met een specifiek karakter 252 Enkele aan het verdrag ten grondslag liggende doelstellin- 253 gen III Toepassingsgebied van het Haagse Adoptieverdrag van Titel 6: Het toepasselijke recht op in Nederland uit te spreken 255 adopties en de erkenning van in het buitenland tot stand gekomen niet-verdragsadopties I Algemeen 255 II Voorrang van de regelgeving inzake interlandelijke adoptie 257

8 III Nadere afbakening van de rechtsfiguur adoptie 258 IV Het op de adoptie toepasselijke recht 259 V De rechtsgevolgen van een in Nederland uitgesproken 264 adoptie VI Erkenning van niet-verdragsadopties 264 VII Erkenning van rechtswege van niet-verdragsadopties waar- 266 bij alle partijen buiten Nederland zijn gevestigd VIII Erkenningsprocedure van niet-verdragsadopties door adop- 270 tiefouders met gewone verblijfplaats in Nederland IX Rechtsgevolgen van de erkenning 272 X Omzetting van een 'zwakke' buitenlandse adoptie in een 273 'sterke' adoptie naar Nederlands recht HOOFDSTUK 9 - Ouderlijke verantwoordelijkheid en 275 bescherming 1 Inleiding 275 I Algemeen 275 II Het 'Gleichlauf-beginsel' Het materiële toepassingsgebied van Brussel Hbis en HKV Het formele toepassingebied van Brussel en HKV Internationale bevoegdheid van Brussel en van HKV I Algemeen 283 II Hoofdregel: het gerecht van de gewone verblijfplaats van 285 het kind III Het gerecht van de verblijfplaats van het kind 287 IV Voortgezette bevoegdheid bij wijziging van het omgangs- 287 recht V In beginsel geen overgang van bevoegdheid in geval van 289 kinderontvoering VI Prorogatie van rechtsmacht 289 VII Het commune bevoegdheidsrecht 291 VIII Overdracht van bevoegdheid aan een geschikt forum Het Haagse Kinderbeschermingsverdrag van 293 I De structuur van de verdragsregeling Het toepasselijke recht van het Haagse Kinderbeschermingsver- 294 drag van 1996 I Algemeen 294 II Het op beschermende maatregelen toepasselijke recht 296 III Het van rechtswege ontstaan of tenietgaan van ouderlijke 298 verantwoordelijkheid IV Gedeeltelijke uitsluiting renvoi en het afstemmingsbeginsel 306 HOOFDSTUK 10 - Alimentatie Inleidende opmerkingen 307 XIX

9 I Algemeen 307 De voormalige en nieuwe regelgeving 307 III De verhouding van de Alimentatie-Verordening 2008 en het 309 Haagse Protocol inzake alimentatie 2007 tot bestaande internationale instrumenten 2 Het toepasselijke recht inzake alimentatie 312 I Algemeen 312 II Karakter en structuur van de nieuwe regeling 314 III Het materiële en formele toepassingsgebied 317 IV De - algemene - hoofdaanknoping aan het recht van de 322 staat van de gewone verblijfplaats van de rechtigde V Enkele bijzondere verwijzingsregels ten gunste van 324 bepaalde alimentatiegerechtigden VI De bijzondere verwijzingsregel inzake alimentatie tussen 328 echtgenoten en ex-echtgenoten De rechtskeuze 333 VIII Het recht van een overheidslichaam tot terugbetaling 339 IX De werkingsomvang van het alimentatiestatuut 340 X Vaststelling van het bedrag van de alimentatie 342 HOOFDSTUK 11 - Erfrecht De testamentaire vorm en bekwaamheid 346 I Inleidende opmerkingen 346 II De materiële reikwijdte van het Haags 349 verdrag 1961 III Het toepasselijke recht De erfopvolging 357 I Inleidende opmerkingen 357 II De materiële reikwijdte van het Haags 359 III Het toepasselijke recht De vereffening, verdeling en verrekening 385 I Inleidende opmerkingen 385 II De materiële reikwijdte afwikkelingsregels Boek 10 BW 388 III Het toepasselijke recht IV en verrekening Toekomstig internationaal erfrecht; De Europese erfrechrveror- 398 dening I Inleidende opmerkingen 398 II De materiële reikwijdte van de 401 Het toepasselijke recht 404 XX

10 inhoudsopgave Zakenregister 413 Wetsartikelenregister 433 XXI