Aan de leden van de Vaste Tweede Kamer Commissie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid t.a.v de heer Esmeijer Postbus EA Den Haag

Transcriptie

1 Aan de leden van de Vaste Tweede Kamer Commissie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid t.a.v de heer Esmeijer Postbus EA Den Haag Den Haag, 13 april 2004 Betreft: invoering Wet werk en bijstand Ref.: LCR/Sociale Alliantie/040160/jl/rj/er Geachte dames en heren, Op 15 april a.s. heeft uw commissie een Algemeen Overleg met staatssecretaris Rutte over de Wet werk en bijstand. De Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie volgen de invoering van de Wet werk en bijstand op de voet. Veel lokale groepen vragen ons frequent om advies en ondersteuning. In onze achterbannen vinden regelmatig bijeenkomsten plaats waar ervaringen worden uitgewisseld en waar kaderleden worden getraind en geschoold. We hebben intussen de nodige gemeentelijke nota s en beleidsadviezen doorgenomen. Op basis van deze ervaringskennis willen wij uw aandacht vragen voor enkele trends die ons zorgen baren. 1. Algemeen Zoals u weet waren de Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie geen voorstander van de WWB in zijn huidige vorm. Nu de wet evenwel een feit is, willen wij op een positieve wijze bijdragen leveren aan een goede implementatie van deze wet. Alle gemeenten zijn op dit moment druk in de weer met de invoering van de WWB: er worden beleidsnota s opgesteld en verordeningen gemaakt. In ons commentaar op het wetsvoorstel Wwb hebben wij verwoord dat er onvoldoende evenwicht is tussen rechten en plichten van cliënten. Dit evenwicht kan door gemeenten in hun gemeenteverordeningen worden aangebracht. Helaas moeten wij constateren dat ook gemeenten in hun gemeente verordeningen het evenwicht tussen rechten en plichten onvoldoende aanbrengen. Verder constateren wij dat gemeenten al verregaande maatregelen zoals het verplichten van werken met behoud van uitkering (work first), treffen zonder dat hiervoor een rechtsbasis in de verordeningen is gelegd. De gemeenteverordening voor reïntegratie waarin dit zou moeten worden vastgelegd is veelal nog niet door de raad vastgesteld. Er worden allerlei regels in beleidskaders vastgelegd en reeds uitgevoerd zonder dat de rechtsbasis is aangebracht.

2 Ook constateren wij dat gemeenteraden zich nog nauwelijks van hun taken en bevoegdheden, controle van de uitvoering, kaderstelling en het vastleggen van de rechtszekerheid van cliënten, bewust zijn. Er vallen drie zaken op: a. Meer inzet op informatie aan de Raad Er zijn gemeenten die veel tijd en energie besteden aan het informeren en betrekken van raadsleden bij de taken die de WWB geeft aan de gemeenteraad; er zijn echter ook gemeenten waar in dit opzicht veel meer zou kunnen gebeuren. Mede op initiatief van de Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie wordt samen met de Vereniging van Raadsgriffiers, VNG, Divosa en StimulansZ een project opgezet om raadsleden handzaam materiaal te geven om hun taak bij de implementatie van de WWB goed op te kunnen (blijven) pakken. b. Meer aandacht voor cliëntenparticipatie noodzakelijk De verordening, waarin gemeenten volgens de WWB cliëntenparticipatie moeten regelen, lijkt bij veel gemeenten niet de eerste prioriteit te hebben. Het tempo waarmee gewerkt wordt aan een basis voor de rechtszekerheid van cliënten steekt schril af bij de gretigheid waarmee tal van gemeenten op hun nieuwe beleidsvrijheid zijn ingegaan met voorstellen voor verplichte tewerkstelling bij de sociale werkvoorziening of het inbouwen van zoektermijnen voordat tot uitkeringsverstrekking wordt overgegaan. In heel veel gemeenten moet een inhaalslag worden gepleegd wat betreft de cliëntenparticipatie. Dat geldt zeer zeker voor regio s waar de WWB wordt ingevuld als samenwerkingsproject tussen meerdere gemeenten. In die regio s zou mogelijk ook de provincie een stimulerende en faciliterende rol kunnen spelen om de betrokkenheid, inspraak en zeggenschap van cliënten te vergroten. Juist met de invoering van de Wet werk en bijstand waarbij de rijksoverheid op grotere afstand komt te staan en de gemeenteraad een belangrijke controlerende taak heeft, is een goed functionerende cliëntenraad van groot belang. Zij kunnen de gemeenteraad voorzien van informatie, die onafhankelijk is van de uitvoering (B&W en Sociale Dienst). c. Gemeenten varen een overvoorzichtige koers Net als bij de invoering van de WVG hebben gemeenten de neiging om een heel voorzichtige koers te varen. Er wordt gesproken in termen van het beperken van de schadelast. Er wordt gezorgd dat de financiële risico s volledig afgedekt worden. Deze tendens wordt versterkt door recente berichten dat er opnieuw een forse bezuiniging zal plaatsvinden op de gelden die het rijk aan gemeenten beschikbaar stelt ten behoeve van bijstandsverlening. Veel gemeenten maken geen of weinig gebruik van de mogelijkheid om budget uit het inkomensdeel in te zetten voor reïntegratie. Nog minder worden andere beleidsterreinen (welzijnswerk, onderwijs, gezondheid, werkgelegenheid) verbonden met het beleid dat gevoerd wordt ten aanzien van werk en inkomen. Het credo lijkt hier: beter reserveren dan in mensen investeren. 2. Er wordt heel verschillend omgesprongen met het gemeentelijk minimabeleid De Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie hebben een brochure samengesteld over de mogelijkheden die gemeenten blijven houden om ook onder de werking van de WWB een eigen gemeentelijk minimabeleid te voeren. Een exemplaar van deze brochure gaat ter informatie hierbij. Op enkele ontwikkelingen willen wij u attent maken: 2

3 a. Aanvullende ziektekostenverzekering Vanuit de Tweede Kamer is aangedrongen op het handhaven van de mogelijkheid voor gemeenten om categoriaal bijzondere bijstand beschikbaar te stellen voor het collectief regelen van een aanvullende ziektekostenverzekering voor minima. Door het rijk is hiervoor een deel van de bezuinigingen op de bijzondere bijstand teruggedraaid. Gemeenten maken tot nu toe te weinig gebruik van deze regeling. Terwijl in uw Kamer nadrukkelijk is verzocht deze mogelijkheid te behouden. b. Chronisch zieken en gehandicapten Gemeenten blijken ook zeer terughoudend gebruik te maken van de mogelijkheid om tot 2006 categoriaal beleid voor chronisch zieken en gehandicapten te voeren. Ook hiervoor is door het rijk extra geld beschikbaar gesteld. Niet alle gemeenten nemen de tijd om zelf kennis te nemen van de handreiking die het ministerie van SZW heeft gemaakt over categoriale bijstand voor chronisch zieken en gehandicapten. Ook constateren wij dat cliënten onvoldoende worden geïnformeerd over de mogelijkheid om via de belasting of via de bijzondere bijstand buitengewone uitgaven in verband met ziekte of handicap terug te krijgen. De Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie hebben ernstige twijfel of het aan de gemeente ter beschikking gestelde geld de doelgroep wel bereikt. Welke garanties zijn hiervoor? Wat gebeurt er bij onderbesteding? Hoe worden de resultaten van dit beleid zichtbaar gemaakt? c. Lokale cliëntenraden inschakelen bij monitoring De LCR en de Sociale Alliantie vinden het een gemiste kans dat het kabinet niet heeft vastgelegd dat cliëntenraden een rol hebben bij de monitoring van de besteding van de extra middelen die ingezet uit zorg voor de inkomenspositie van minima, chronisch zieken en gehandicapten. Het ware goed geweest als gemeenten verplicht waren over de besteding van de 100 miljoen ten behoeve van chronisch zieken en gehandicapten te rapporteren aan hun cliëntenraad. In gemeenten waar een cliëntenraad ontbreekt, zou gerapporteerd kunnen worden aan de Landelijke Cliëntenraad. d. Bijzondere bijstand De individuele bijzondere bijstand biedt de mogelijkheid om cliënten financieel tegemoet te komen bij extra/buitengewone uitgaven en de aanschaf van duurzame gebruiksgoederen. Onder het nieuwe regiem van de Wet werk en bijstand wordt het onder Abw gevoerde beleid bijgesteld. Wij constateren dat steeds meer gemeenten er toe overgaan om de maximale drempel of een halve drempel in te voeren. Ook constateren wij dat er gemeenten zijn die ervan uitgaan dat mensen van een inkomen op bijstandsniveau moeten kunnen reserveren voor de aanschaf van duurzame gebruiksgoederen. De gemeente Zwolle is hiervan een voorbeeld. Als iemand in Zwolle dan toch een wasmachine moet vervangen dan moet hij dat maar uitstellen of zien dat hij ergens geld kan lenen. De gemeente ziet blijkbaar toch ook in dat dit eigenlijk niet kan, want tegelijkertijd wordt aangegeven dat de gemeente een lening wil verstrekken als mensen toch een voorziening nodig hebben en ze elders geen geld kunnen lenen. Er wordt dus een extra drempel op geworpen. De LCR en de Sociale Alliantie hebben er nog geen zicht op of de extra uitvoeringskosten die de individuele bijzondere bijstand met zich meebrengt worden verhaald uit het budget voor de bijzondere bijstand. 3

4 e. Bezuinigingen worden rechtstreeks doorvertaald Een aantal gemeenten vertaalt de door het rijk opgelegde bezuinigingen volledig door naar de minima. Dat betekent dat mensen die totaal geen kans hebben uit te stromen naar betaald werk en ook (nog) geen recht hebben op de langdurigheidstoeslag er flink in inkomen op achteruitgaan. Het betekent ook dat het lokale minimabeleid dat in een aantal jaren met steun van de landelijke overheid is opgebouwd, nu in één klap wordt afgebroken zonder dat er vervangend beleid in het kader van de individuele bijzonder bijstand is ontwikkeld. Dit terwijl de de problemen waarop het minimabeleid zich richtte, niet zijn opgelost. Integendeel, vanwege de economische recessie nemen de problemen van armoede en sociale uitsluiting weer toe. f. Bij verdere bezuinigingen haken alle gemeenten af Er zijn gelukkig ook gemeenten die het minimabeleid zo veel mogelijk willen behouden. Hun inzet is om de financiële middelen die in 2003 beschikbaar waren voor minimabeleid te behouden voor 2004 en komende jaren. Geprobeerd wordt elders in de begroting geld te vinden om de bezuinigingen van het rijk op te vangen. De bezuiniging in de sfeer van de bijstand zijn echter der mate fors dat ook goedwillende gemeenten op de langere termijn niet in staat zullen zijn het minimabeleid op niveau te houden. Dat zal blijken bij de behandeling van de begroting voor 2005 en volgende jaren. g. Grote verschillen tussen gemeenten Het minimabeleid dat overblijft in gemeenten laat zien dat er sprake is van toenemende verschillen tussen gemeenten. De Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie hebben al meerdere malen gewaarschuwd tegen het ontstaan van deze rechtsverschillen. 3. Reïntegratie Bij de inzet van reïntegratiemiddelen wordt er afgeroomd. De voorzieningen worden vooral ingezet voor degenen die snel uit kunnen stromen. Naast deze verontrustende algemene ontwikkeling, zijn er nog enkele andere tendensen waarvoor wij uw aandacht vragen: a. Er wordt over en niet mét de cliënt beslist Het valt op dat er in heel veel gemeenten over en niet met de cliënt wordt beslist. De gemeente bepaalt wie er mag reïntegreren en met welke voorzieningen en bij welk reïntegratiebedrijf. De Wet werk en bijstand biedt gemeenten de mogelijkheid om aan cliënten een persoonsgebonden reïntegratiebudget beschikbaar te stellen. Deze mogelijkheid wordt nauwelijks genoemd in de gemeentelijke beleidsnotities over reïntegratie. Gelukkig zijn er enkele uitzonderingen die bereid zijn tot een experiment (bijvoorbeeld de gemeente Leiden en in zekere zin ook Rotterdam). Daaraan zou, ook vanuit het rijk, meer bekendheid en ondersteuning gegeven moeten worden. b. Gesubsidieerde arbeid wordt afgebouwd Veel gemeenten proberen in 2004 de gesubsidieerde banen overeind te houden, maar in 2005 zullen ontslagen vallen. Er zijn ook gemeenten (bijvoorbeeld Den Helder) die reeds in dit jaar gesubsidieerde banen opheffen en de medewerkers ontslaan. De LCR en de Sociale Alliantie zijn bezorgd over de nieuwe vormen van gesubsidieerde arbeid die in veel gemeenten in ontwikkeling zijn. Het blijkt vaak te gaan om werken met behoud van uitkering. Wij vinden dat een ongewenste ontwikkeling die op gespannen voet staat met het arbeidsovereenkomstenrecht. 4

5 c. Nauwelijks aandacht voor Nuggers In de meeste gemeenten blijkt nauwelijks aandacht voor Nuggers en Anw ers. Een aantal gemeenten vermeldt expliciet dat ze weinig aandacht willen geven aan deze groepen. In het beleidskader van de RWI wordt geschreven dat gemeenten in onderzoek hebben aangegeven dat zij geen specifiek beleid (meer) ontwikkelen voor Nuggers en ANW-ers. Dat is een kwalijke ontwikkeling die ten koste gaat van met name herintredende vrouwen, onder wie veel allochtonen. Dit staat haaks op de nieuwe beleidsplannen rond inburgering, die juist de nadruk leggen op de emancipatie van kansarme allochtone vrouwen. Tot voor kort waren de (extra) reïntegratiemiddelen voor Nuggers en Anw ers geoormerkt. Het feitelijke beleid dat veel gemeenten voeren ten aanzien van Nuggers dwingt ons tot een pleidooi om delen van het reïntegratiebudget opnieuw te oormerken. 4. Langdurigheidstoeslag De gemeenten zijn ook bezig met het opstellen van beleidsregels voor de toekenning van de langdurigheidstoeslag. Het blijkt dat sommige gemeenten (bijvoorbeeld Rotterdam, Amsterdam, Alphen) het principe hanteren dat elke opgelegde maatregel in de voorafgaande 5 jaar reden geeft om de toeslag af te wijzen. Andere gemeenten zijn 'soepeler' en wijzen pas af wanneer er sprake is van recidive en/of gaan in plaats van 5 jaar, maar 3 jaar terug bij de beoordeling (bijvoorbeeld Nijmegen). 5. Emancipatie Voor het uitvoeren van het emancipatiebeleid van het kabinet is het van belang dat gemeenten een gender- en etniciteitspecifiek beleid voeren en dat er een genderbudget-analyse wordt toegepast op de inzet van reïntegratiemiddelen van de gemeenten. a. Arbeidsparticipatie van vrouwen stagneert Het emancipatiebeleid van het kabinet is gericht op verhoging van de arbeidsparticipatie van vrouwen tot meer dan 65% en de economische zelfstandigheid van vrouwen tot meer dan 60% in Op dit moment is er een tendens tot daling van arbeidsparticipatie en economische zelfstandigheid van vrouwen, met name door het wegvallen van I/D-banen die voor veel vrouwen een eerste opstap waren naar de arbeidsmarkt. b. Er wordt minder geïnvesteerd in de reïntegratie van vrouwen Vooral onder Turkse en Marokkaanse vrouwen is de arbeidsparticipatie nog bedroevend laag. Het ombuigen van deze tendens vereist extra inspanningen en monitoring bij de inzet van reïntegratiemiddelen. De ervaring is echter dat er minder in de reïntegratie van vrouwen dan van mannen wordt geïnvesteerd. Daarnaast vormen vrouwen een meerderheid van de Nuggers. Omdat het (re)integreren van niet-uitkeringsgerechtigden geen effect heeft op de bijstandsuitkeringen, hebben gemeentes weinig belang bij hun (re)ïntegratie en blijven veel vrouwen met name vrouwen van etnische minderheden aan de kant staan. 5

6 6. Cliëntenparticipatie Bij de invoering van de WWB is er te weinig aandacht voor cliëntenparticipatie. Vanuit de Tweede Kamer is steeds aandacht geweest voor dit onderwerp. Gezien de ontwikkelingen in veel gemeenten is deze aandacht terecht en is zelfs een intensivering ervan wenselijk. a. Gemeenten schuiven cliëntenparticipatie op de lange baan In veel gemeenten wordt het opstellen van een gemeentelijke verordening cliëntenparticipatie nog wat op de lange baan geschoven. Daarnaast zijn er zelfs gemeenten die hun huidige cliëntenraad opheffen, omdat deze niet zou voldoen aan de eisen van de Wwb. Vervolgens zijn deze gemeenten van mening dat zij de cliëntenraad ook niet om advies hoeven te vragen over de conceptverordeningen en beleidsnota s. Dat is een ontwikkeling die wij afkeuren. b. De wenselijkheid van een modelverordening voor cliëntenparticipatie Vreemd genoeg is er geen modelverordening voor Cliëntenparticipatie ontwikkeld door VNG of StimulansZ. In het bestuurlijk overleg tussen LCR en VNG vond de VNG het een taak van de LCR om een modelreglement voor cliëntenraden te ontwikkelen. Wel werd het aanbod gedaan om als klankbord op te treden. Divosa heeft toegezegd om samen met de LCR een expertmeeting over cliëntenparticipatie te organiseren. De Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie zijn intussen bezig een modelverordening te ontwikkelen. Tot slot De Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie blijven de invoering van de WWB actief volgen en zullen u regelmatig op de hoogte stellen van hun bevindingen. Met vriendelijke groet, Namens de Landelijke Cliëntenraad en de Sociale Alliantie J.P. Laurier Voorzitter Landelijke Cliëntenraad Landelijke Cliëntenraad Sociale Alliantie Oranjestraat 4 Plompetorengracht JB Den Haag 3512 CB Utrecht tel.: tel: fax: fax: info@lcr-suwi.nl info@socialealliantie.nl 6

7 Samenstelling Landelijke Cliëntenraad Landelijke cliëntenorganisaties: Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV), Chronisch zieken en Gehandicaptenraad Nederland (CG-Raad), Cliëntenbond in de geestelijke gezondheidszorg/stichting Landelijke Patiënten en Bewonersraden in de geestelijke gezondheidszorg (Cliëntenbond/LPR), Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV), Federatie van Ouderverenigingen (FvO), Landelijke Vereniging van Arbeidsongeschikten (LVA), Samenwerkingsverbanden Landelijk Overleg Minderheden (LOM), vertegenwoordigers van cliëntenraden bij UWV, CWI en SVB, vertegenwoordigers van de gemeentelijke cliëntenparticipatie, te weten: Landelijk Netwerk Cliëntenorganisaties/Samenwerkingsverband Mensen Zonder Betaald Werk (LNCO/SMZBW), Landelijke Vereniging Thuislozen (LVT), Landelijk overleg cliëntenraden Sociale Zekerheid (LocSZ). Organisaties die meedoen in de Sociale Alliantie 1. Raad van Kerken 2. Humanistisch Verbond 3. Humanitas 4. FNV 5. CNV 6. Sjakuus 7. Anti-armoedeproject Aanpak 8. Chronisch Zieken en Gehandicaptenraad 9. FORUM 10. Landelijk Overleg Minderheden 11. Samenwerkingsverband Marokkanen en 12. Landelijk Overleg Welzijn Molukkers 13. Surinaams Inspraakorgaan (SIO) 14. Stichting Vluchtelingen-Organisaties Nederland (VON) 15. Overlegorgaan Caribische Nederlanders (OCAN) 16. Inspraakorgaan Turken (IOT) 17. Overlegorgaan Rijksoverheid Zuideuropese Gemeenschappen (LIZE) 18. Werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA 19. Landelijk Bureau DISK 20. Justitia et Pax 21. Landelijk Steunpunt Vrouwen en de Bijstand 22. Landelijke Vereniging van Arbeidsongeschikten 23. Landelijk overleg cliëntenraden Sociale Zekerheid 24. Landelijke Vereniging van Thuislozen ( LVT ) 25. Cliëntenbond in de GGz, 26. Federatie van Ouderverenigingen 27. Beweging ATD - Vierde Wereld Nederland 28. Vrouwen Alliantie 29. Tiye International Platform of the National Organisations of black, migrant and refugee women 30. Werkgroep Landbouw en Armoede 31. LOT Landelijke Vereniging van Mantelzorgers 7

8 32. Breed Platform Verzekerden en Werk 33. Landelijk Centrum Opbouwwerk 34. European Anti Poverty Network/Nederland 35. Landelijk Project Armoede en Effecten op Kinderen 36. Stichting Leergeld Nederland 37. Stuurgroep Arme Kant van Groningen/Drenthe 38. Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden (FSU) 39. Vereniging Cliëntenraden Sociale Zekerheid in de provincie Drenthe 40. Arme Kant van Overijssel 41. Arme Kant van Flevoland/EVA (AKF) 42. Gelderse Aanpak 43. De Arme Kant van de Provincie Utrecht 44. Arme Kant van Noord-Holland/Provinciaal Overleg Vrouwen en de Bijstand 45. Provinciaal Samenwerkingsverband Arme Kant van Zuid-Holland 46. Splinter, Platform voor bestrijding van armoede en sociale uitsluiting in Zeeland 47. Brabants Anti-Armoede Beraad (BAAB) 48. Stichting de Pijler knooppunt van uitkeringsgerechtigdenorganisaties in Limburg, 49. Platform Allochtone Vrouwen tegen Verarming Rotterdam 50. ROTAN Rotterdams ArmoedeNetwerk 51. Leger des Heils 52. Het Nederlandse Rode Kruis 53. Algemene Bond van Ouderen (Anbo) 54. Komitee Amsterdam tegen Verarming 55. Groninger Netwerk cliëntenraden sociale zekerheid Voor adressen van organisaties zie: (links) 8

9 Brief persoonlijk verzonden aan: VVD, de heer Weekers, D 66, de heer Bakker PvdA, mevrouw Noorman den Uyl, Groen Links, mevrouw van Gent CDA, de heer Bruls, SP, de heren de Ruiter en de Wit, SGP, de heren van der Vlies en van der Staaij, CU, mevrouw Huizinga Heringa LPF, de heer Varela 9