BEPALING VAN POLYCYCLISCHE AROMATISCHE

Transcriptie

1 Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen FLVVT I-MET-FLVVT-107 I-MET-FLVVT-107 BEPALING VAN POLYCYCLISCHE AROMATISCHE KOOLWATERSTOFFEN (PAK S) Versie 08 Datum van toepassing Opgesteld door : Mieke Van Thienen, laborant Nazicht door : Eva Wevers, sectieverantwoordelijke; Goedkeuring vrijgave door : Mandy Lekens; Labomanager; Beheer & locatie geldende versie : FLVVT; M:\DOCUMENTEN\QAM\Kwaliteitsysteem Bestemmelingen : Medewerkers FLVVT Trefwoorden : PAK, CONTAMINANTEN LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 1/23

2 Overzicht wijzigingen Herziening door/datum * Reden van de herziening Tekstdeel/draagwijdte van de herziening P. Schildermans, Opsteller van initiële versie 01/12/2006 M. Van Thienen februrari 2008 M. Lekens mei 2008 QAM, december 2008 Opmerkingen gemaakt tijdens BELAC-audit dd 03/03/2008 (B-NC 06 (RVC)) Nummering FoodLIMS Blz Bij overschakelen van de methodes naar de nummering volgens FoodLIMS werd beslist voor de versienummers opnieuw te starten bij 01. E. Wevers Herziening methodevoorschrift februari 2009 E. Wevers oktober 2010 E. Wevers november 2010 E. Wevers mei 2011 E. Wevers november 2012 E. Wevers december 2012 M. Van Thienen januari 2014 Herziening GC-MS-methode omwille van scheiding van B(b)F, B(k)F en B(j)F Volledig document Opmerkingen interne audit FLVVT 2010/ Aanpassing nieuwe lijsten, GC-kolom, diagnostische ionen Update documentbeheer Toevoeging matrix water, aanpassing LOQ, aanpassing methode chocoladeproducten Omwille van de omvang van de wijzigingen, wordt de tekst door gebruik van markering van wijzigingen niet meer bruikbaar. Vandaar is besloten om de markering van wijzigingen weg te laten in versie 07. Opmerkingen naar aanleiding van interne audit 2013/04: B17: expliquer comment est calculée la fenêtre d acceptation des temps de rétention sur base des 0,5% relatif B37: op p 12 bij het afwegen van de monsters is geen toegelaten spreiding bij de 20 of 50g beschreven + Algemene update (aanmaak standaarden en verduidelijking berekening en rapportering voor levensmiddelen Volledig document Volledig document Volledig document Volledig document * Het verschil tussen de huidige datum en de laatste herziening mag niet meer dan 5 jaar bedragen. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 2/23

3 Wijzigingen ten opzichte van de vorige versie worden gemarkeerd in rood. Indien omwille van de omvang van de wijzigingen, de tekst door gebruik van markeringen niet meer leesbaar wordt, wordt de markering van wijzigingen weggelaten in de nieuwe versie. Dit wordt vermeld in de historiek van het document. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 3/23

4 INHOUDSTABEL BEPALING VAN POLYCYCLISCHE AROMATISCHE KOOLWATERSTOFFEN (PAK S) DOEL TOEPASSINGSGEBIED WETTELIJKE EN NORMATIEVE DOCUMENTEN DEFINITIES EN AFKORTINGEN PRINCIPE PRESTATIEKENMERKEN VEILIGHEIDSVOORSCHRIFTEN EN BIJZONDERE MAATREGELEN REAGENTIA EN HULPSTOFFEN REAGENTIA HULPSTOFFEN TOESTELLEN ALGEMEEN SPECIFICATIES VOOR DEZE METHODE WERKWIJZE LEVENSMIDDELEN EN DIERVOEDERS WATER KWALITEITSCONTROLE CRITERIA VOOR HET ANALYSESYSTEEM KWALITEITSCRITERIA BEREKENING EN RAPPORTERING LEVENSMIDDELEN EN DIERVOEDERS WATER VERWIJZING NAAR BIJHORENDE PROCEDURES, INSTRUCTIES, DOCUMENTEN, FORMULIEREN OF LIJSTEN LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 4/23

5 1 Doel Bij de bepaling van PAK s in levensmiddelen en diervoeders worden de volgende verbindingen bepaald : PAK Afkorting Bepaalbaarheidsgrens (µg/kg) Acenapthyleen* Acyl 1 Acenaphteen* Acen 1 Phenanthreen* Phe 1 Fluorantheen* Fl 1 Pyreen* Py 1 Benzo(c)fluoreen BcF 1 Benzo(a)antraceen* BaA 0,9 Chryseen* Chry 0,9 Cyclopenta(c,d)pyreen Cyclo(cd)Py 1 5-Methyl-Chryseen 5-Me-Chry 1 Benzo(b)fluorantheen* BbF 0,9 Benzo(k)fluorantheen* BkF 1 Benzo(j)fluorantheen BjF 1 Benzo(a)pyreen* BaP 0,9 Dibenzo(a,h)antraceen* DahA 1 Indeno(1,2,3-c,d)pyreen* Indeno 1 Benzo(g,h,i)peryleen B(ghi)Pery 1 Dibenzo(a,l)pyreen DalPy 1 Dibenzo(a,e)pyreen DaePy 1 Dibenzo(a,i)pyreen DaiPy 3 Dibenzo(a,h)pyreen DahPy 3 De BaPEQwaarde wordt berekend op basis van de PAK s aangeduid met *. PAK s 4 som = BaP + BaA + BbF + Chry Bij de bepaling van PAK s in water worden de volgende verbindingen bepaald : PAK Afkorting Bepaalbaarheidsgrens (ng/l) Fluorantheen Fl 2,5 Benzo(b)fluorantheen BbF 2,5 Benzo(k)fluorantheen BkF 2,5 Benzo(a)pyreen BaP 2,5 Indeno(1,2,3-c,d)pyreen Indeno 2,5 Benzo(g,h,i)peryleen B(ghi)Pery 2,5 PAK s 4 som = BbF + BkF + Indeno + B(ghi)Pery PAK s 6 som = Fl + BbF + BkF + BaP + Indeno + B(ghi)Pery LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 5/23

6 2 Toepassingsgebied Levensmiddelen en diervoeders (B) De beschreven methode is van toepassing op de bepaling van het gehalte aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) in diervoeders, zuivelproducten, vis, groenten en fruit. Nadat de gehalten van de individuele verbindingen in µg/kg product zijn berekend, wordt de somparameter in µg Benzo(a)pyreen equivalenten (BaPEQ) per kg product berekend. Hiertoe worden (indien van toepassing) de gehalten van de individuele verbindingen omgerekend met behulp van de Toxische Equivalent Factoren (TEF). Vervolgens worden deze waarden gesommeerd. In België geldt voor diervoeders een voorlopige norm van 50 µg BaPEQ/kg product, met een actiegrens van 15 µg BaPEQ/kg product. Voor een aantal matrices worden maximumgehalten voor BaP en de som van BaP, BaA, BbF en Chry vastgelegd. In eerste instantie wordt een screening uitgevoerd waarbij enkel voor BaP en DahA 3 ionen worden gevolgd. Wanneer voor deze componenten een waarde boven de bepaalbaarheidsgrens wordt bekomen, worden de ionenverhoudingen gecontroleerd. Enkel wanneer er bij diervoeders een BaPEQ-waarde wordt bekomen gelijk aan of groter dan 90% van de actielimiet van 15 µg BaPEQ/kg worden voor alle PAK s de ionenverhoudingen gecontroleerd. Enkel die componenten waarvoor de ionenverhouding klopt, worden meegerekend voor de bepaling van de BaPEQ-waarde. Water (NB) De beschreven methode is van toepassing op de bepaling van het gehalte aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) in water (water bestemd voor menselijke consumptie, natuurlijk mineraalwater, bronwater). Afhankelijk van het soort water zijn er maximumgehalten vastgelegd voor BaP, de som van BbF, BkF, Indeno, BghiPery en de som van Fl, BbF, BkF, BaP, Indeno en BghiPery. In eerste instantie wordt een screening uitgevoerd waarbij enkel voor BaP 3 ionen worden gevolgd. Wanneer voor deze component een waarde boven de bepaalbaarheidsgrens wordt bekomen, worden de ionenverhoudingen gecontroleerd. Enkel wanneer er een concentratie wordt bekomen gelijk aan of groter dan 90% van de normen, worden voor alle PAK s de ionenverhoudingen gecontroleerd. Enkel die componenten waarvoor de ionenverhouding klopt, worden meegerekend voor de bepaling van de BaPEQ-waarde. 3 Wettelijke en normatieve documenten Een overzicht van de wettelijke en normatieve documenten wordt gegeven in LAB 25-L 18 OVERZICHT WETGEVING FLVVT. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 6/23

7 4 Definities en afkortingen Term PAK( s) GC-MS B NB IS Definitie Polycyclische Aromatische koolwaterstof(fen) Gaschromatografie - massaspectrometrie Belac accrediatie Niet Belac accreditatie Interne standaard 5 Principe Levensmiddelen en diervoeders Afhankelijk van de matrix wordt het monster al dan niet eerst verzeept met ethanolische loog. Vervolgens wordt een extractie uitgevoerd met hexaan en worden de bekomen extracten gezuiverd over silicagel. De gezuiverde extracten worden geanalyseerd met GC/MS. Water Het monster wordt geëxtraheerd met dichloormethaan. Het bekomen extract wordt gedroogd over natriumsulfaat. De extracten worden geanalyseerd met GC/MS. 6 Prestatiekenmerken De relevante meetonzekerheden zijn terug te vinden in LAB 25-L 22 OVERZICHT MEETONZEKERHEDEN FLVVT. De waarden voor de reproduceerbaarheid (RSD R %) zijn terug te vinden in M:\DOCUMENTEN\QAM\Tweedelijn\Beoordeling tweedelijn.xlsx. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 7/23

8 7 Veiligheidsvoorschriften en bijzondere maatregelen De scheikundige producten die bij deze analysemethode gebruikt worden, zijn ondergebracht bij de potentieel giftige en kankerverwekkende stoffen. Dit maakt het noodzakelijk de voorziene maatregelen in het laboratorium toe te passen om blootstelling aan of contact met deze producten tot een minimum te herleiden. Algemene en specifieke veiligheidsvoorschriften zijn opgenomen in LAB 25-P 07 VEILIGHEIDSINSTRUCTIES FLVVT. Omdat PAK s onder invloed van UV-licht afbreken moeten alle monsters, standaardoplossingen en extracten zoveel mogelijk in het donker bewaard worden. Tijdens het werk op tafel moet zonlicht geweerd worden. Tijdens het verzepen en extractie moeten de gebruikte recipiënten UV-ondoorlaatbaar zijn of in aluminiumfolie gewikkeld worden. De silicagel zuivering is een kritische stap in de analyse omdat PAK s geadsorbeerd aan silicagel zeer gevoelig zijn voor foto-oxidatie. De kolomzuivering moet daarom snel in het donker uitgevoerd worden. 8 Reagentia en hulpstoffen 8.1 Reagentia Reagentia Hexaan p.a. Ethanol gedenatureerd met M.E.K. Ethanolische kaliumhydroxide oplossing 2M Los 112 g kaliumhydroxide (R0921) op in 100 ml water (R1003) en verdun dit tot 1 l met ethanol (R0125) Kaliumhydroxide p.a. Silicagel, ICN mesh, Activ 60A Watervrije natriumsulfaat Water Dichloormethaan p.a. Decaan-residuanalyse Acetonitrile voor LC-MS Eluens hexaan/dichloormethaan (80:20, v/v) Meng hexaan (R0134) en dichloormethaan (R0112) in verhouding 80/20 v/v. Labonr. R0134 R0125 W1313 R0921 R0385 R0121 R1003 R0112 R0862 R0588 W2180 LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 8/23

9 8.2 Hulpstoffen Standaarden Registratie van standaarden gebeurt op LAB 25-F 03 BEHEER STANDAARDEN. Houdbaarheid 3 jaar, bewaard in diepvries bij -22 ± 4 C (uitgezonderd dibenzo(a,i)pyreen: bewaard bij kamertemperatuur). Een schematisch overzicht van de aanmaak van de oplossingen is terug te vinden in LAB 25-D 12 WERKWIJZE OPLOSSINGEN PAK S - MET-FLVVT Stockstandaarden (10 ng/µl) PAH-Mix9: acenaphteen, acenaphtyleen, benzo(a)antraceen, dibenzo(a,h)anthraceen, benzo(b)fluorantheen, benzo(k)fluorantheen, benzo(a)pyreen, chryseen, fluorantheen, indeno(1,2,3-c,d)pyreen, phenanthreen, pyreen, benzo(g,h,i)peryleen (S0025) Benzo(j)fluorantheen (S1003) Cyclopenta(c,d)pyreen (S2084) Dibenzo(a,e)pyreen (S2085) Dibenzo(a,h)pyreen (S2086) Dibenzo(a,i)pyreen (S2087) Dibenzo(a,l)pyreen (S2088) 5-Methylchryseen (S2089) Benzo(c)fluoreen (S0057) Acenaphtyleen (S0026) Acenaphteen (S0028) Phenanthreen (S0041) PAH-mix20: fluorantheen, benzo(b)fluorantheen, benzo(k)fluorantheen, benzo(a)pyreen, indeno(1,2,3-c,d)pyreen, benzo(g,h,i)peryleen (S2163) in ACN Interne standaarden (10 ng/µl) D8-acenapthyleen (S0027) D10-acenaphteen (S0029) D10-phenanthreen (S0042) D10-pyreen (S0044) D12-benzo(a)anthraceen (S0032) D12-benzo(a)pyreen (S0046) D12-Benzo(g,h,i)peryleen (S2114) D10-antraceen (S0030) D10-pyreen (S2164) in ACN D12-benzo(a)pyreen (S2165) in ACN LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 9/23

10 8.2.2 Standaardoplossingen Alle oplossingen (werk-, stock- en kalibratieoplossingen) worden bewaard in de koelkast bij 4 ± 4 C en hebben een houdbaarheid van 6 maanden Standaardoplossingen algemeen Werkoplossing D10-antraceen 1ng/µl (W0920) Neem 1 ml S0030 en leng aan tot 10 ml met decaan (R0862) Standaardoplossingen levensmiddelen en diervoeders Werkoplossing IS 0,5 ng/µl (W1316) Neem 2,5 ml van de interne standaarden D8-acenapthyleen (S0027), D10-acenaptheen (S0029), D10-phenanthreen (S0042), D10-pyreen (S0044), D12-benzo(a)antraceen (S0032), D12-benzo(a)pyreen (S0046) en D12-benzo(g,h,i)peryleen (S2114) en leng aan tot 50 ml met decaan (R0862). Werkoplossing controlemonster 1 ng/µl (W9109) Neem 500 µl van PAH-Mix9 (S0025) en 500 µl van de individuele standaarden benzo(jfluorantheen (S1003), cyclopenta(c,d)pyreen (S2084), dibenzo(a,e)pyreen (S2085), dibenzo(a,h)pyreen (S2086), dibenzo(a,i)pyreen (S2087), dibenzo(a,l)pyreen (S2088), 5- methylchryseen (S2089) en benzo(c)fluorantheen (S0057) en leng aan tot 5 ml met decaan (R0862) Standaardoplossingen water Werkoplossing PAK s water IS (in ACN) 0,5 ng/µl (W1324) Neem 50 µl S2164 D10-pyreen en 500 µl S2165 D12-benzo(a)pyreen en leng aan tot 10 ml met acetonitrile (R0588). Stockoplossing PAK s water controlemonster 500 ng/ml (W1325) Neem 500 µl S2163 PAH-mix20 en leng aan tot 10 ml met acetontrile (R0588). Werkoplossing PAK s water controlemonster 25 ng/ml (W1326) Neem 2,5 ml van W1325 PAK s water stockoplossing controlemonster en leng aan tot 50 ml met acetontrile (R0588). LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 10/23

11 8.2.3 Kalibratieoplossingen Werkoplossingen voor de aanmaak van kalibratieoplossingen Werkoplossing PAK s A (W1318) Neem 0,5 ml S2088 (DalPy), 0,5 ml S2085 (DaePy), 1,5 ml S2087 (DaiPy) en 1,5 ml S2086 (DahPy) en leng aan tot 5 ml met decaan (R0862). Werkoplossing PAK s A 1/5 verdund (W1319) Neem 1 ml van werkoplossing A (W1318) en leng aan tot 5 ml met decaan (R0862). Werkoplossing PAK s B (W1320) Neem 1 ml S0025 (mix9), 1 ml S0057 (BcF), 1 ml S2084 (Cyclo(cd)Py), 1 ml S2089 (5-Me- Chry) en 1 ml S1003 (BjF) en leng aan tot 10 ml met decaan (R0862). Werkoplossing PAK s B 1/10 verdund (W1321) Neem 1 ml van werkoplossing B (W1320) en leng aan tot 10 ml met decaan (R0862). Werkoplossing PAK s C (W1322) Neem 100 µl S0026 (Acyl), 100 µl S0028 (Acen) en 100 µl S0041 (Phe) en leng aan tot 1 ml met decaan (R0862). Werkoplossing PAK s C 1/10 verdund (W1323) Neem 0,5 ml van werkoplossing C (W1322) en leng aan tot 5 ml met decaan (R0862) Kalibratieoplossingen levensmiddelen en diervoeders De kalibratieoplossingen worden aangemaakt aan de hand van bovenstaande werkoplossingen. De gebruikte hoeveelheden voor de aanmaak van 5 ml zijn weergegeven in onderstaand schema. Level A W1318 A 1/5 W1319 B W1320 B 1/10 W1321 C 1/10 W1323 IS W1316 D10-A S0030 Decaan R / 225 µl / 200 µl 250 µl 1000 µl 50 µl 3275 µl 2 / 500 µl / 750 µl 250 µl 1000 µl 50 µl 2450 µl 3 / 1000 µl / 1750 µl 250 µl 1000 µl 50 µl 950 µl µl / 375 µl / / 1000 µl 50 µl 3200 µl µl / 750 µl / / 1000 µl 50 µl 2450 µl µl / 1500 µl / / 1000 µl 50 µl 950 µl LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 11/23

12 De concentraties (in ng/ml) van de verschillende PAK s zijn in onderstaande tabel weergegeven. Level Acyl, Acen, Phe, DaiPy, DahPy Alle andere IS D10-A DalPy, DaePy Kalibratieoplossingen water De kalibratieoplossingen worden aangemaakt aan de hand van bovenstaande werkoplossingen. De gebruikte hoeveelheden voor de aanmaak van 5 ml zijn weergegeven in onderstaand schema. Level B W1320 B 1/10 W1321 C 1/10 W1323 IS W1316 D10-A S0030 Decaan R / 200 µl 250 µl 1000 µl 50 µl 3500 µl 2 / 750 µl 250 µl 1000 µl 50 µl 2950 µl 3 / 1750 µl 250 µl 1000 µl 50 µl 1950 µl µl / / 1000 µl 50 µl 3575 µl µl / / 1000 µl 50 µl 3200 µl µl / / 1000 µl 50 µl 2450 µl De concentraties (in ng/ml) van de verschillende PAK s zijn hetzelfde als deze voor de kalibratieoplossingen voor levensmiddelen en diervoeders, maar DalPy, DaePy, DaiPy en DahPy ontbreken in de kalibratieoplossingen voor water. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 12/23

13 9 Toestellen 9.1 Algemeen Een overzicht van gebruikte apparatuur wordt gegeven in LAB 25-L 21 GEBRUIKT VOOR ANALYSEN FLVVT. APPARATUUR 9.2 Specificaties voor deze methode Gaschromatograaf gekoppeld aan massaspectrometer Injector: 300 C Injectievolume: 1 µl Flow: 1,2 ml/min Ovenprogramma: 1 min bij 125 C aan 15 C/min naar 265 C 0 min bij 265 C aan 5 C/min naar 290 C 5 min bij 290 C aan 20 C/min naar 330 C 25 min bij 330 C Type kolom: ZB-50 (30 m x 0.25 mm x 0.50 µm) of gelijkwaardig GC-MS: De detectie gebeurt via EI in SIM-mode LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 13/23

14 10 Werkwijze Een schematisch overzicht van de monsterbereiding en de opzuivering is terug te vinden in LAB 25-D 08 WERKWIJZE MET-FLVVT-006, MET-FLVVT-099 EN MET-FLVVT Levensmiddelen en diervoeders Monsterbereiding Alle matrices (met uitzondering van chocoladeproducten, groenten en fruit met vetgehalte < 2%). Weeg 20 g (± 0,2 g) monster af in een erlenmeyer van 500 ml (10 g (± 0,1 g) voor oliën en vetten; 5 g (± 0,05 g) voor kruiden e.d.) Voeg 200 µl van de werkoplossing IS 0,5 ng/µl (W1316) toe Leng aan tot 200 ml met 2 molair ethanolische KOH-oplossing (W1313) en reflux gedurende 2 uur Koel de oplossing af onder werkende koeler Voeg door de koeler 100 ml hexaan (R0134) toe. Goed schudden. Voeg daarna ongeveer 100 ml water (R1003) toe. Nogmaals goed schudden Laat de oplossing staan om een goede scheiding tussen de water- en de hexaanlaag te krijgen Neem 50 ml van de hexaanlaag en damp in tot ca 2 ml Reinig het extract met behulp van silica kolomchromatografie Chocoladeproducten Voor chocoladeproducten dient het gehalte PAK s uitgedrukt te worden op vetbasis. Daarom wordt er eerst een vetextractie uitgevoerd, waarbij ook het vetgehalte wordt bepaald. Vervolgens wordt het bekomen vet geanalyseerd zoals beschreven onder Alle matrices. Weeg 50 g (± 0,5 g) monster af Voeg 50 ml hexaan (R0134) toe Schud 30 min. met een schudtoestel Weeg de lege indampkolf Neem 40 ml van de hexaanlaag en damp volledig in tot er enkel vet overblijft Weeg de indampkolf met het vet Bereken het vetpercentage (houd rekening met het onvolledig terugnemen van het extractiesolvent) Weeg 10 g van het bekomen vet af en vervolg zoals beschreven onder Alle matrices LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 14/23

15 Groenten en fruit met vetgehalte < 2 % Weeg 20 g (± 0,2 g) monster af Voeg 200 µl van de werkoplossing IS 0,5 ng/µl (W1316) toe Voeg min 20 g natriumsulfaat (R0121) toe en homogeniseer Voeg 50 ml hexaan (R0134) toe Schud 30 min. met een schudtoestel Neem 25 ml van de hexaanlaag voor de opzuivering Opzuivering Bereiding gedeactiveerde silicagel (W1312) Pipetteer 15 ml gedestilleerd water (R1003) in een droge, schone fles met schroefdop en voeg 85 g silicagel (R0385) toe (48u gedroogd bij 200 C). Sluit de fles en schud tot alle klonters verdwenen zijn. Om een gelijkmatige verdeling van het water te verkrijgen wordt de fles nog 2 uur geschud Chromatografische opzuivering Reinig de kolom eerst met aceton en daarna met n-hexaan en laat drogen. Breng 10 g gedeactiveerde silicagel (W1312) en 2 g Na 2 SO 4 (R0121) in een chromatografiekolom en voeg 20 ml hexaan (R0134) toe. Laat de hexaan weglopen tot net boven het oppervlak. Breng het geconcentreerde extract met een pasteurpipet over op de kolom en spoel de kolf 3x na met telkens 2 ml hexaan (R0134). Laat dit inzakken tot de kolom net niet droog valt. Elueer met 60 ml hexaan/dichloormethaan (80:20 v/v) (W2180). Vang het eluaat op in een kolf, voeg 100 µl decaan (R0862) toe aan het eluaat en damp in tot minder dan 500 µl. Voeg 50 µl D10-antraceen 1 ng/µl (W0920) toe en leng aan tot 500 µl met decaan (R0862). Breng over in een amberkleurige vial. Het extract kan enkele dagen in het donker bewaard worden en is klaar voor injectie. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 15/23

16 10.2 Water Extractie Neem 500 ml (± 1 ml) water Breng over in een scheitrechter Voeg 50 µl van de werkoplossing PAK s water IS 0,5 ng/µl (W1324) toe Voeg 30 ml dichloormethaan (R0112) toe Schud gedurende 1 minuut en laat even staan Vang de dichloormethaanlaag op in een indampkolf Herhaal de extractie nog 2 maal Damp het extract in tot ca 2 ml Drogen van het extract Vul de kolom met 5 g Na 2 SO 4 (R0121) Spoel de kolom met 10 ml dichloormethaan (R0112) Breng het ingedampte extract op de kolom Spoel de indampkolf 3x met telkens 2 ml dichloormethaan (R0112) Elueer de kolom met 10 ml dichloormethaan (R0112) Vang het eluaat op in een kolf, voeg 50 µl decaan (R0862) toe aan het eluaat en damp in tot minder dan 250 µl. Voeg 25 µl D10-antraceen 1 ng/µl (W0920) toe en leng aan tot 250 µl met decaan (R0862). Breng over in een amberkleurige vial. Het extract kan enkele dagen in het donker bewaard worden en is klaar voor injectie. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 16/23

17 11 Kwaliteitscontrole Een schematisch overzicht van de kwaliteitscriteria is terug te vinden in LAB 25-D 07 INTERPRETATIE CHROMATOGRAMMEN MET-FLVVT-107. Het gebruikte injectieschema is het volgende : Blanco solvent Blanco solvent 6 kalibratieoplossingen van laag naar hoog Blanco solvent Blanco solvent Procedure blanco (analyse zonder blancomonster) Controlemonster (= blanco-positief) o Levensmiddelen en diervoeders: 10 ng/g (200 µl van werkoplossing controlemonster 1 ng/µl (W9109) aan 20 g blancovoeder) o Water: 10 ng/l (200 µl van werkoplossing controlemonster 25 ng/ml (W1326) aan 500 ml blanco water) Analysemonsters (maximum 30) Verificatie kalibratieoplossing, hoge concentratie (bv: Level 4, 5 of 6) In sommige gevallen kan er geopteerd worden voor een tussentijdse verificatie (bijvoorbeeld wanneer er vermoed wordt dat een staal zwaar gecontamineerd zou kunnen zijn). In dit geval worden eerst de gewone analysemonsters gelopen, gevolgd door de tussentijdse verificatie en vervolgens de andere analysemonsters en de verificatie Criteria voor het analysesysteem De S/N van de individuele PAK s bij de laagste kalibratiestandaard dient groter of gelijk te zijn aan 6. Indien deze voorwaarde voldaan is, wordt de meetreeks ingezet. Indien niet wordt de performantie van het analysesysteem nagegaan en/of eventueel de analysemethode aangepast (wijziging detectorvoltage). De gegevens worden bijgevoegd bij het uitvoeringsverslag, alsook de uitgeprinte analysevolgorde. De scheiding tussen benzo(k)fluorantheen en benzo(j)fluorantheen bij de laagste kalibratiestandaard wordt gecontroleerd. De verhouding tussen de valleihoogte en de hoogte van de hoogste piek, beide gemeten vanaf de basislijn, dient kleiner te zijn dan 70 %. De tuning van de GC-MS gebeurt volgens instructie LAB 25-I 54 TUNEN GC-MS. Na inkorten van de kolom veranderen de retentietijden en kan het gebeuren dat de gezochte componenten niet meer binnen de vensters vallen (zie tabel in bijlage voor een overzicht van LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 17/23

18 de vensters en de gedetecteerde massa s). In dit geval dienen de retentietijden aangepast te worden. Vervolgens wordt er een level met hoge concentratie geïnjecteerd om te controleren of alle componenten nu wel binnen de vensters vallen Kwaliteitscriteria Voor de diverse stappen van het meetprogramma zijn de volgende kwaliteitscriteria van kracht : Kalibratiecurve - De maximale afwijking tussen de berekende concentratie en de theoretische concentratie is 15 % voor de levels 3,4,5 en 6, 20% voor level 2 en 30 % voor level 1. Indien nodig kan een kalibratiepunt verworpen worden. In het geval dat level 1 (of level 6) verworpen dient te worden, kunnen resultaten onder level 2 (of boven level 5) niet gerapporteerd worden en dienen deze stalen herhaald te worden. De kalibratie dient uit minimaal 5 concentratieniveaus te bestaan. Indien hier niet aan voldaan kan worden, dient een nieuwe curve gelopen te worden. - De correlatiecoëfficiënt van de curve moet voor de afzonderlijke PAK s ten minste 0,995 bedragen. Op het chromatogram van het blanco solvent en van de procedure blanco mag geen piek gedetecteerd worden op de retentietijd van de PAK s met een signaal groter dan de helft van het signaal bekomen bij de laagste kalibratiestandaard. Indien dit wel het geval is moet de oorzaak van de contaminatie opgespoord en weggewerkt worden. Het rendement van elke PAK moet, voor de geïnjecteerde verificatie(s) en het controlemonster tussen 80 en 110 % liggen voor levensmiddelen en diervoeders en tussen 75% en 125% voor water. - Controlemonster: indien hier niet aan kan voldaan worden dient de analysereeks hernomen te worden. De resultaten van het controlemonster worden genoteerd op de controlekaart. Levensmiddelen en diervoeders: chryseen, benzo(a)pyreen en indeno (1,2,3,c,d) pyreen) en de som van de PAK s Water: benzo(a)pyreen en de som van de 4 PAK s - Verificatie(s): Eén verificatie: indien hieraan niet kan voldaan worden dient de analysereeks hernomen te worden. Meerdere verificaties: indien hieraan voldaan is voor de tussentijdse verificatie, maar niet voor de laatste verificatie wordt de analysereeks goedgekeurd t.e.m. de tussentijdse verificatie. De stalen die gelopen werden na de tussentijdse verificatie worden hernomen. Indien geen enkele verificatie hieraan voldoet wordt de volledige analysereeks hernomen. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 18/23

19 Het rendement van de gedeutereerde standaarden, toegevoegd aan het op te zuiveren monster en berekend met behulp van D10-antraceen moet % bedragen. Indien hieraan niet kan voldaan worden, wordt het monster in eerste instantie hernomen. Bij een tweede afwijkende recovery wordt dit bij het analyseresultaat vermeld. Bij het bepalen van de terugvinding van de gedeutereerde interne standaarden is rekening gehouden met het onvolledig recupereren van het extractiesolvent. Bij ingebruikname van een nieuwe kolom wordt de gaschromatografische scheiding gecontroleerd met behulp van het paar b- en k-benzofluorantheen : bij injectie van een standaardoplossing die beide PAK s in ongeveer dezelfde concentratie bevat dient de verhouding tussen de valleihoogte en de hoogte van de hoogste piek, beide gemeten vanaf de basislijn, kleiner te zijn dan 60 %. Criteria bevestiging aanwezigheid PAK s in een monsterextract 1. De relatieve retentietijd van een PAK moet overeenkomen met die van de ijkoplossing binnen een marge van +/- 0,5 %. 2. Er moet een piek aanwezig zijn bij de karakteristieke massa van de PAK, waarbij de verhouding van de intensiteiten van de diagnostische ionen in vergelijking met de ionen van het controlemonster voldoet aan volgende criteria : Rel. intensiteit tov hoofdpiek Marge > 50 % 20 % > 20 % - 50 % 25 % > 10 % - 20 % 30 % 10 % 50 % LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 19/23

20 12 Berekening en rapportering Bij de berekening van het gehalte aan PAK s wordt gebruikgemaakt van de interne standaardmethode. Met behulp van de geïnjecteerde kalibratieoplossingen, welke een verschillende concentratie van de te meten PAK s en steeds een constante concentratie van de interne standaard(en) bevatten, wordt voor elke te meten PAK een kalibratiecurve opgesteld : in ordinaat wordt de verhouding oppervlakte PAK s/d-pak s uitgezet t.o.v. de concentratieverhouding in axis. Hierbij wordt een kalibratiecurve bekomen welke niet geforceerd wordt door het nulpunt. Uit de regressierechte en de ingebrachte verdunningsfactor wordt per PAK het gehalte in het monster bepaald, rekening houdend met de hoeveelheid afgewogen monster. Indien blijkt dat voor bepaalde componenten resultaten bekomen worden buiten het bereik van de kalibratiecurve wordt de analyse herhaald met aangepaste verdunningen. Bij rapportering worden enkel resultaten in rekening genomen die binnen de kalibratiecurve vallen en waarvoor de ionenverhouding klopt. Indien meerdere bruikbare resultaten bekomen worden, wordt het gemiddelde gerapporteerd Levensmiddelen en diervoeders Bij de rapportering wordt, naast de gehalten voor de individuele PAK s (µg/kg product), ook de somparameter in µg BAPEQ/kg product en de som van BaP, BaA, BbF en Chry berekend. Voor de BaPEQ-waarde wordt (indien van toepassing) het bekomen gehalte van de individuele PAK s vermenigvuldigd met de corresponderende TEF-waarde (zie tabel) en de bekomen waarde gesommeerd. Enkel resultaten van de individuele PAK s > bepaalbaarheidsgrens worden hierbij in rekening gebracht. Resultaten 2,4 µg BaPEQ/kg product worden als dusdanig gerapporteerd; voor resultaten < 2,4 µg BaPEQ/kg wordt als resultaat < 2,4 µg BaPEQ/kg gerapporteerd. Voor de som worden de gehaltes van benzo(a)pyreen, benzo(a)antraceen, benzo(b)fluorantheen en chryseen opgeteld. Enkel resultaten van de individuele PAK s > bepaalbaarheidsgrens worden hierbij in rekening gebracht. Resultaten 0,9 µg/kg worden als dusdanig gerapporteerd; voor resultaten < 0,9 µg/kg wordt als resultaat < 0,9 µg/kg gerapporteerd. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 20/23

21 12.2 Water Afhankelijk van het soort water wordt de PAK s 4 som of de PAK s 6 som berekend door de gehaltes op te tellen volgens onderstaande formules. Enkel resultaten van de individuele PAK s > bepaalbaarheidsgrens worden hierbij in rekening gebracht. PAK s 4 som = BbF + BkF + Indeno + B(ghi)Pery PAK s 6 som = Fl + BbF + BkF + BaP + Indeno + B(ghi)Pery Resultaten 10 µg/l en 15 µg/l (voor respectievelijk 4 som en 6 som) worden als dusdanig gerapporteerd; voor resultaten < 10 µg/l en < 15 µg/l wordt als resultaat < 10 µg/l en < 15 µg/l gerapporteerd. Overzicht van de van toepassing zijn de TEF-waarden Component TEF Benzo(a)pyreen 1 Dibenzo(a,h)antraceen 1 Benzo(a)antraceen 0,1 Benzo(b)fluorantheen 0,1 Benzo(k)fluorantheen 0,1 Indeno(1,2,3,-c,d)pyreen 0,1 Chryseen 0,01 Acenaphtyleen 0,01 Fluorantheen 0,01 Acenaphteen 0,001 Phenantreen 0,001 Pyreen 0,001 LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 21/23

22 13 Verwijzing naar bijhorende procedures, instructies, documenten, formulieren of lijsten LAB 25-D 07 LAB 25-D 08 LAB 25-D 12 LAB 25-L 18 LAB 25-L 21 LAB 25-L 22 LAB 25-F 03 LAB 25-I 22 LAB 25-I 23 LAB 25-I 54 LAB 25-I 58 LAB 25-P 07 INTERPRETATIE CHROMATOGRAMMEN MET-FLVVT-107 WERKWIJZE MET-FLVVT-006, MET-FLVVT-099 EN MET-FLVVT-107. WERKWIJZE OPLOSSINGEN PAK S - MET-FLVVT-107 OVERZICHT WETGEVING FLVVT APPARATUUR GEBRUIKT VOOR ANALYSEN FLVVT OVERZICHT MEETONZEKERHEDEN FLVVT BEHEER STANDAARDEN CONTROLEKAARTEN BEREIDING MONSTERS TUNEN GC-MS MONSTERBEHEER VEILIGHEIDSINSTRUCTIES FLVVT LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 22/23

23 Component a D8-acenaphtyleen Acenaphtyleen* D10-acenaphteen Acenaphteen* D10-phenanthreen D10-antraceen Phenanthreen* Fluorantheen* D10-pyreen Pyreen* Benzo(c)fluoreen D12-benzo(a)antraceen Benzo(a)antraceen* Chryseen* Cyclopenta(c,d)pyreen 5-methylchryseen Benzo(b)fluorantheen* Benzo(k)fluorantheen* Benzo(j)fluorantheen D12-benzo(a)pyreen Benzo(a)pyreen* Dibenzo(a,h)antraceen* Indeno(1,2,3-c,d)pyreen* D12-benzo(g,h,i)peryleen Benzo(g,h,i)peryleen Dibenzo(a,l)pyreen Dibenzo(a,e)pyreen Dibenzo(a,i)pyreen Dibenzo(a,h)pyreen Afkorting D8-Acyl Acyl D10-Acen Acen D10-Phe D10-A Phe Fl D10-Py Py BcF D12-BaA BaA Ch Cyclo(cd)Py 5-Me-Chry B(b)F B(k)F B(j)F D12-BaP BaP DahA IP D12-BghiPery BghiPery DalPy DaePy DaiPy DahPy Start-Stop (min) b LOQ (µg/kg) 1 1 TEF 0,01 0,001 0,001 0,01 0,001 / 0,1 0,01 / / 0,1 0,1 / 1 1 0,1 / / / / / LOQ (ng/l) 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 Ionen c , 151, , 153, , 177, , 201, , 201, , 215, , 228, , 228, , 225, , 242, , 250, , 250, , 250, , 250, , 278, , 276, , 276, , 302, , 302, , 302, , 302, 303 Interne standaard d D10-antraceen D8-acenaphtyleen D10-antraceen D10-acenaphteen D10-antraceen / D10-phenanthreen D10-pyreen D10-antraceen D10-pyreen D12-benzo(a)antraceen D10-antraceen D12-benzo(a)antraceen D12-benzo(a)antraceen D12-benzo(a)antraceen D12-benzo(a)antraceen D12-benzo(a)pyreen D12-benzo(a)pyreen D12-benzo(a)pyreen D10-antraceen D12-benzo(a)pyreen D12-benzo(a)pyreen D12-benzo(a)pyreen D10-antraceen D12-benzo(g,h,i)peryleen D12-benzo(g,h,i)peryleen D12-benzo(g,h,i)peryleen D12-benzo(g,h,i)peryleen D12-benzo(g,h,i)peryleen BEPALING VAN POLYCYCLISCHE AROMATISCHE KOOLWATERSTOFFEN (PAK S) Bijlage a : De BaPEQ-waarde wordt berekend op basis van de PAKs aangeduid met *. b : De start- en stoptijden van de verschillende vensters zijn richtwaarden en kunnen wijzigen na inkorten van de GC-kolom. c : De ionen aangegeven in het vet worden gebruikt bij de screening (karakteristieke massa). De andere ionen worden gebruikt bij bevestiging (diagnostische ionen). d : De relatie tussen de interne standaarden en de componenten welke ermee gekwantificeerd worden is weergegeven in de kolom interne standaard. LAB 25 I-MET-FLVVT-107 Bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) v.08 23/23