Bont rond het vege lijf. Kleding uit Oost-Groenland

Transcriptie

1 Bnt rnd het vege lijf. Kleding uit Ost-Grenland. Cunera Buijs Bnt rnd het vege lijf. Kleding uit Ost-Grenland Cunera Buijs Inleiding De barre weersmstandigheden van Ost-Grenland stellen hge eisen aan de kleding. De kleren meten beschermen tegen de extreme kude, wind en vcht. De bewners van Ost-Grenland, de Inuit, beschikten vr het maken van kleren eeuwenlang slechts ver de materialen die de jacht hen pleverde: de huiden, pezen en zelfs de darmen van de gejaagde dieren. Daarvan maakten de Inuit kleren die uitermate geschikt waren vr het plklimaat. De Eurpeanen die vanaf het eind van de negentiende eeuw naar Ost-Grenland kwamen, brachten nieuwe materialen mee. Dit leidde tt aanpassing en gedeeltelijk zelfs verdwijning van de traditinele kleding. Geheel verdwijnen zal de traditinele kleding echter niet. Niet alleen vldet die in veel pzichten beter aan de eisen van het klimaat dan de Eurpese kleding, maar k dragen de Inuit traditinele kleding als uiting van hun culturele identiteit. Het Rijksmuseum vr Vlkenkunde in Leiden beschikt ver een cllectie kledingstukken van de Ost-Grenlandse Inuit, waarvan de udste dateren uit de tijd van het eerste cntact en de nieuwste uit de huidige tijd. Aan de hand van die verzameling is het mgelijk m de veranderingen in de Inuit kleding van Ost-Grenland ged zichtbaar te maken. In en vanuit het museum wrdt nderzek verricht naar de rzaken en gevlgen van die veranderingen vr de samenleving.

2 Bnt rnd het vege lijf. Kleding uit Ost-Grenland. Cunera Buijs Inhudspgave: 1. Grenland en de Grenlanders - De Inuit - Ost-Grenland 2. De Museumcllectie 3. De principes van plkleding - Eigenschappen Air capture principle Vcht Wind 4. Materialen en hun bewerking - Beschikbare materialen - Bewerking 5. Het maken van kleding Zeehndenhuiden Vgelhuid Darmen Kralen Naaigerei en naaien Het vruwenmes Naalden Peesdraad, nyln en dental-flss Steken Kledingpatrnen Bntvleug Afzetten van de randen Symbliek 6. Eenvud: de traditinele kleding van Ost-Grenland - Traditinele kleding - Mannen Mannenjas: anrak Onderged: natit Scheisel: kamiit - Andere elementen van dracht en uiterlijk Muts: naasaq Sneeuwbril: inniikkilaq - Vruwen Vruwenjas: amaut Onder- en bvenbrek Scheisel Haardracht en psmuk - Kinderen - Speciale kleding Kajakanraks Darmhuiden kajakanrak: ikkiaq Leren kajakanrak: qaajarseen Kajakwanten: maatätit

3 Bnt rnd het vege lijf. Kleding uit Ost-Grenland. Cunera Buijs Walvispak: kardligpasalik 7. Plkleding in ntwikkeling - De functie van kleding - Kleding als uiting van identiteit - Feestkleding - Verandering VERKLARENDE WOORDENLIJST LITERATUURLIJST NOTEN

4 1. Grenland en de Grenlanders Grenland, het grtste eiland ter wereld, is bedekt met een drie kilmeter dikke ijskap. Het gebied is nherbergzaam, uitgestrekt en leeg. De winter duurt zes tt acht maanden. De temperatuur daalt sms tt -50 C en de zn kmt midden in de winter niet bven de hrizn. In de krte zmers gaat de zn 's nachts niet nder. IJs en sneeuw smelten en de temperatuur bereikt een waarde van circa 10 C. Bewning is alleen mgelijk langs de km lange kustlijn. Er wnen ca Grenlanders f kalaallit zals zij zich zelf aanduiden. De Inuit De bekendste bewners van het gehele arctische gebied - en dus k Grenland - zijn de Inuit 1. Binnen het enrme verspreidingsgebied van de Inuit kmt een grt aantal reginale subculturen vr. Deze hebben zich aangepast aan de specifieke, plaatselijke natuurlijke mstandigheden. Daardr zijn verschillen in middelen van bestaan, taal en materiële cultuur ntstaan. Een belangrijke bindende factr is evenwel de taal. Van Grenland tt Siberië spreken de Inuit varianten van één eigen taal: het 'Inuktitut'. De dichtbij elkaar gelegen reginale dialecten verschillen nderling niet veel. He grter de afstanden, he grter drgaans de verschillen. Het kan vrkmen dat de Inuit van Siberië en Ost-Grenland elkaar niet f nauwelijks kunnen verstaan, terwijl hun taal tch tt één familie wrdt gerekend. Inuit van West-Grenland en Alaska daarentegen hebben minder meite elkaar te verstaan. Ost-Grenland De Ost-Grenlanders leven vral van de jacht p zeehnden, waarvan verschillende srten in grte getale langs de kust vrkmen. Het vlees wrdt gegeten, de huiden wrden verkcht aan de handelsmaatschappij f er wrden kleren van gemaakt. Bij de zmerjacht maakten de Inuit vreger gebruik van harpenen en kajaks. Tegenwrdig jagen zij met geweren vanuit mtrbten. Vóór de kmst van de Eurpeanen leefden de Grenlanders semi-nmadisch. In de krte zmers visten zij p zalm en wnden dan in huidententen in de vangstgebieden vr de zalm. In de winter wnden zij verspreid in kleine grepen langs de fjrden in stenen huizen, die half in de grnd waren uitgegraven en vaak tegen een lichte helling waren gebuwd. Deze winterhuizen waren er vral p gebuwd de warmte vast te huden. De tegang werd gevrmd dr een lager gelegen gang, zdat in het wngedeelte de warme lucht, die immers pstijgt, bleef hangen. Meerdere gezinnen bewnden z n huis. Elk gezin had een eigen traanlamp, die het huis verwarmde en verlichtte. Bven die traanlamp werd k gekkt en aan een rek ervr hingen kleren te drgen. De kmst van de Eurpeanen - in Ost-Grenland pas vanaf had grte invled p de levenswijze van de Inuit. Grenlanders begnnen hun al dan niet bewerkte vangsten te verkpen aan de Deense Kninklijke Grenlandse Handelsmaatschappij in ruil vr ijzeren vrwerpen, geweren, textiel en Eurpese levensmiddelen. Gaandeweg zijn de Grenlanders zich gaan vestigen in permanente drpen en steden waar zaken als nderwijs, gezndheidszrg, winkels en betaald werk in ruime mate beschikbaar kwamen. Tegenwrdig wnen de meeste Grenlanders in mderne huten huizen en in flats. In 1979 kreeg Grenland zelfbestuur en werd gedeeltelijk nafhankelijk.

5 2. De Museumcllectie De udste kledingstukken uit Ost-Grenland in de cllectie van het Rijksmuseum vr Vlkenkunde [RMV] dateren uit het einde van de negentiende eeuw. In die tijd was Ost- Grenland ng maar net dr de Denen 'ntdekt'. De ten verzamelde kleding was daarm ng niet beïnvled dr cntacten met Eurpeanen. Via het Natinal Museet te Kpenhagen zijn deze kledingstukken samen met andere etngrafische bjecten in het RMV terecht gekmen. In de jaren dertig van de twintigste eeuw verbleef de bekende Nederlandse bilg en Nbelprijswinnaar Nik Tinbergen 2 vr zijn nderzek geruime tijd in Ost-Grenland. Tijdens de peride van zijn veldwerk, gericht p nderzek naar het gedrag van een aantal vgelsrten, verzamelde hij echter k de ndige etngrafica. Het grtste gedeelte van die tentertijd verzamelde bjecten bevindt zich nu in het Musen te Den Haag. Enkele vrwerpen heeft Tinbergen echter aan het RMV geschnken: een Ost-Grenlandse kajak en twee kajakanraks. De grte drbraak vr de verzameling kwam in 1970 ten Gerti Nter 3 in het Rijksmuseum vr Vlkenkunde werd aangesteld als cnservatr vr Nrd-Amerika en het arctisch gebied. Al vr zijn kmst naar het RMV had hij dr nderzek en langdurig veldwerk een bijzndere band pgebuwd met de jagers van een klein drpje aan de Ostkust van Grenland, Tiniteqilaaq. Tussen 1970 en 1990 keerde hij regelmatig vr geruime tijd terug naar Tiniteqilaaq. Tijdens die veldwerkperiden stelde hij diverse cllecties uit dit gebied samen, bestaande uit gebruiksvrwerpen, jachtuitrusting, ververmiddelen, huisraad, kunst en kleding. Hij kcht vral bjecten aan die p dat mment ng in gebruik waren. Na verlp van tijd wrdt echter k z een eigentijdse cllectie binnen de muren van het museum gedateerd en histrisch. Het is daarm van belang dat zijn pvlgster, Cunera Buijs, mede dr haar gelijkaardige belangstelling en dr haar familieband met Gerti Nter ng steeds vanuit het RMV nderzek verricht in Ost-Grenland. Vrwerpen uit de huidige tijd vullen weer de udere cllecties aan. Z kunnen nder andere veranderingen in de kleding heel ged p basis van de museumcllectie wrden gevlgd, vastgelegd en aangetnd.

6 3. De principes van plkleding Evenals bijna veral elders ter wereld dient k in Grenland kleding een duidelijk praktisch del: het beschermen van de mens tegen de klimaatmstandigheden van zijn verblijfplaats. Dit betekent vr de Grenlanders vral dat de kleding bescherming met bieden tegen extreme kude, vcht en wind. Een gede kennis van en ervaring met de eigenschappen en tepassingsmgelijkheden van beschikbare materialen is hierbij van levensbelang gebleken. Eigenschappen Plkleding met in elk geval aan drie speciale technische eisen vlden: - islatie tegen ku en het vasthuden van lichaamswarmte; - het weren van vcht van buiten en een gede afver van transpiratie; - bescherming tegen wind. "Air capture principle" Bij plkleding is het zgenaamde 'air capture principle' (het vasthuden van warme lucht) heel belangrijk. De lucht binnenin de kleding wrdt verwarmd dr het lichaam zelf. Het is belangrijk m die warme lucht niet te laten ntsnappen. De kleding die direct p de blte huid wrdt gedragen, sluit lsjes m het lichaam. De bntharen zijn naar binnen gericht. De ruimte tussen het lichaam en de kleding is gevuld met een islerende luchtlaag, die tegelijkertijd zrgt vr de afver van het lichaamsvcht. Over deze nderkleding wrdt een tweede bntlaag, de buitenkleding, gedragen. Deze kleding heeft de bntharen naar buiten gericht. Tussen de twee bntlagen bevindt zich dan ng een kleine islerende ruimte die eveneens is gevuld met lucht. Het mdel van de kleding speelt k een rl bij de islatie. Z hudt een geslten jas znder vrsluiting de warmte beter vast dan een pen jas. Een capuchn aan een jas vast heeft hetzelfde effect 4. Ok de lengte en de vrm van de kleding helpen mee: lange jassen huden als een kker de warme lucht vast 5. Vcht Minstens even belangrijk als islatie tegen ku is de manier waarp het vchtprbleem te lijf wrdt gegaan 6. Hierbij kunnen wij twee brnnen nderscheiden: vcht van buiten sneeuw, ijs, water en vcht van binnen in de vrm van transpiratie. Vrijwel het gehele jaar dr en in tal van situaties leven de Grenlandse Inuit met sneeuw, ijs en water m zich heen. Om te vrkmen dat zij daar hinder van ndervinden, hebben zij k hiervr aangepaste kleding ntwikkeld. Vral daar waar direct cntact met water f sneeuw plaatsvindt, bijvrbeeld tijdens de jacht f tijdens sledetchten, is het drghuden van het lijf en een sepele snelle afver van water en sneeuw van grt belang. De kleding van de Inuit is daarm z gecnstrueerd dat niet alleen warme lucht wrdt vastgehuden, maar k ventilatie mgelijk is. Dr het afzetten van de capuchn kan bij ververhitting de warme lucht aan de bvenkant van de jas ntsnappen. Behalve dr transpiratie wrdt het vchtprbleem k verrzaakt drdat het menselijk lichaam vrtdurend een nzichtbare vchtuitademing van de huid prduceert. Deze 'perspiratie' die nrmaal niet te zien is, wrdt zichtbaar bij temperaturen van 30 f 40 C nder nul. Dan is rndm de palm van de hand, een van de warmste delen van het lichaam, een klein wlkje stm zichtbaar. Bij extreem lage temperaturen (-50 C) bevriest deze stm. Wind Felle wind, eventueel in cmbinatie met kude en ng andere weersaspecten kan vral het effect van de kude versterken. Waar de werkelijke temperatuur wellicht ng draaglijk zu kunnen zijn, zrgt de wind ervr dat de mens die temperatuur als veel lager en naangenamer ervaart. Dit is de zgenemde wind chill factr f gevelstemperatuur. Juist vanwege het effect van de wind p deze gevelstemperatuur is bescherming tegen die wind van grt belang.

7 Naast het gebruik van winddichte materialen, zals bnt en leer, is k hierbij het mdel van de kleding van grt belang. Z is een geslten jas, znder vrsluiting bij uitstek winddicht.

8 4. Materialen en hun bewerking De traditinele kledingstijl van de plvlken was, zeker vóór het cntact met de Eurpeanen, sterk verbnden met de plaatselijke natuurlijke mstandigheden en de ecnmische structuur van de samenleving. De dagelijkse levensmstandigheden bepaalden bijvrbeeld de keuze van het materiaal waarvan de kleding werd gemaakt. Beschikbare materialen In Grenland beschikte men tt ver in de twintigste eeuw vrijwel uitsluitend ver huiden en ingewanden van dieren vr het maken van kleding. De meest gebruikte materialen waren bnt en leer. In mindere mate gebruikte men k vgelhuid en darm. Bntharen zijn hl en bevatten lucht. Lucht heeft een islerende werking. Bnt waaraan pigment ntbreekt, zals de witte vacht van de ijsbeer, bevat meer lucht dan andere bntsrten, mdat de lege ruimte in de haren (waar zich nrmaliter pigment bevindt) k met lucht is gevuld. Daarm is kleding van ijsberenbnt het warmst. Dat kmt verigens niet alleen dr de structuur van de haren. Ok de lengte van de haren en de dichtheid van de vacht spelen hierbij een rl. Zeehndenbnt is krtharig en minder warm, maar daarentegen wel waterdicht en gemakkelijk te ntharen m er leer van te maken. Bewerking De bewerking van huiden is erp gericht de huid z te prepareren dat deze schn is, ntdaan van vleesresten en niet gaat rtten. De huid bestaat uit twee lagen: de epidermis f pperhuid en daarnder de dermis, k wel crium genemd, f lederhuid. Hiernder bevindt zich een vetlaag. In de nderste laag van de epidermis kmen de cellen vr die pigment prduceren. Bij het huidenbewerkingsprces wrden de vetlaag en de dermis meestal verwijderd. Om leer te maken wrden k de haren verwijderd. Zeehndenhuiden Zeehndenhuiden wrden in Ost-Grenland dr de vruwen bewerkt. De mannen trekken er 's zmer en 's winters p uit m zeehnden te jagen. De vruwen en kinderen, die in het drp zijn gebleven, zien vanuit de verte f de mannen bij hun terugkeer zeehnden hebben gevangen. Dat is een blijde gebeurtenis vr de gezinnen. Het betekent vedsel vr de hele familie. Een gede jagersvruw spedt zich dan naar de plek waar haar man aan land kmt en sleept samen met hem de zeehnd naar huis. Daar begint zij met het flenzen - het in stukken snijden en villen - van de zeehnd en bewerkt zij de zeehndenhuid. Zij legt de huid p haar schraapplank, de quabiapit. Met grte halen van haar vruwenmes schraapt de vruw het vet van de achterkant van de huid. De verdere bewerking van zeehndenhuiden is zwaar en tijdrvend werk. Het vraagt meerdere malen wassen in zeepsp (vreger urine). Ok meten vruwen de huiden meerdere malen pspannen en drgen. Bvendien rekken zij z'n huid p m hem sepel te maken. Vreger kauwden de Inuit-vruwen de huiden sepel. Tegenwrdig gebeurt dit in Ost-Grenland niet meer. Slechts het sterk afgesleten gebit van smmige udere vruwen herinnert ng aan dit gebruik. Wanneer de zeehndenhuiden verwerkt zijn, verkpt de jager f zijn vruw deze aan de handelsmaatschappij. Slechts een deel van de huiden gebruiken zij ng zelf m er wanten, pantffels, laarzen en tassen van te maken. Er zijn veel verschillende zeehndensrten die verschillende srten bnt en leer leveren. De baardrb bijvrbeeld is een grt srt zeehnd met een dikke stugge huid die uitstekend geschikt is vr het maken van de zlen van laarzen. Al naar gelang de srt en leeftijd van de zeehnden waarvan men de huiden prepareert, nderscheiden de Inuit een grt aantal benamingen en kwaliteitsaanduidingen vr de huiden.

9 Vgelhuid De Ost-Grenlanders gebruikten net als de meeste andere vlkeren in het arctische gebied vgelhuiden m er nderkleding van te maken. Het bewerken van vgelhuiden vlgde in grte lijnen de methde van bewerking van zeehndenhuiden: wassen, schrapen (vet en vleesresten verwijderen), lien met zeepsp (vreger urine) en drgen waren de belangrijkste handelingen. Er waren ngeveer dertig huiden van vlwassen eidereenden ndig vr een vruwenjas. Vr een mannenjas waren ngeveer vijfentwintig huiden ndig. Een kinderjas bestnd uit acht tt veertien huiden, afhankelijk van de leeftijd van het kind. Darmen Ng vreemder dan kleding van vgelhuiden, lijkt kleding van darmen. Tch blijkt het heel ged mgelijk m de darmen van zeezgdieren en landdieren z te behandelen dat er kleding van gemaakt kan wrden. Een jas van darm is een belangrijk nderdeel van de kajakkleding. Het materiaal is immers waterdicht. Ok p land dregen zwel mannen als vruwen jassen van darm, vral als bescherming tegen de regen. De Inuit van Grenland gebruikten hiervr darmen van zeeleeuwen en van verschillende srten zeehnden. Het prepareren van de darmen was een heel werk. Eerst mesten de vruwen de resten van de ntlasting uit de darmen persen. Vervlgens schraapten zij de buitenkant schn. De darmen legden zij in water te weken m ze k van binnen ged schn te maken. De vruwen lieten daarna het water uit de darm lpen, bliezen hem p en spreiden hem uit p de grnd m te drgen. Dat pblazen was een heel karwei, als men bedenkt dat bijvrbeeld de grte darm van een walrus wel 23 meter lang kn zijn. Kralen Sapangaq 7 is het Grenlandse wrd vr kraal en gaat terug p een ud Inuit wrd. Kralen in diverse srten en maten werden verwerkt p de Grenlandse kleding. Waar bnt, leer, veren, pees, darm en dergelijke dr de aard van het materiaal functineel waren en zijn vr het maken van kleding, lijken kralen slechts één del te dienen: versiering van de mens en/f zijn kleding. In Grenland heeft het gebruik van kralen zijn vrlpig hgtepunt gevnden in de grte en zeer kleurrijke kraag van de kalaatllisut, het zgenemde zndagspak en tegenwrdig het natinale vruwenkstuum van Grenland. Deze inmiddels tt ver de ellebgen wijd uitvallende kraag is vrtgekmen uit de bescheiden versiering p dagelijkse vruwenkleding uit vreger tijden. Het feit dat tegenwrdig die kragen z mvangrijk en kleurrijk zijn en eertijds aanzienlijk kleine, smaller en sberder waren, hangt nauw samen met de beschikbaarheid van kralen.tt ver na de kmst van de eerste Eurpeanen vanaf het einde van de achttiende en negentiende eeuw maakten Grenlanders hun kralen zelf uit beschikbare materialen zals been, ivr, hut f steen 8. Benen en ivren kralen waren daarbij het meest in gebruik. Uit bijvrbeeld de nekwervels van de ammassat 9, een kleine vissrt die vr de kust van Ost-Grenland veel wrdt gevangen, zaagden en vijlden de Inuit kleine hekige kraaltjes. Deze reeg men aan draden f leren riempjes m als ketting te dragen 10. Veel vrkmend waren k de kraaltjes en kralen gemaakt uit tanden 11 van kleine en grte pridieren, zals knaagdiertjes, zeehnden, narwal, ijsberen f zelfs smmige walvissrten 12. Al deze kralen knden dienen ter versiering van kleding. Kralen werden - en wrden k nu ng - vaak aangebracht p plaatsen waar vruwen vreger bntmzaïek f leermzaïek tepasten. De kralen wrden geregen in gemetrische patrnen, en samengesteld uit verschillende kleuren. Daarnaast werden kralen verwerkt in de sieraden van vruwen, bijvrbeeld rhangers en brstamuletten van mannen.

10 Pas met de kmst van de eerste Eurpeanen en de klnisatie van Grenland dr de Denen kregen de Inuit een grter assrtiment kralen tt hun beschikking. De traditinele materialen bleven in gebruik, maar daarnaast deden glazen en kunststf kralen hun intrede 13. In het begin speelden de walvisvaarders en later k de Kngeliche GrØnlandske Handel, de Kninklijke Grenlandse Handelsmaatschappij 14, bij de distributie van die kralen een belangrijke rl. Hewel die geïmprteerde kralen heden ten dage ng niet gedkp zijn, zijn ze langzaam maar zeker een wezenlijk nderdeel gaan vrmen van een van het meest kleurrijke kstuum dat vruwen nu ng in heel Grenland p hgtijdagen dragen: het zndagspak.

11 5. Het maken van kleding Het maken van kleding was een werk dat in Ost-Grenland traditineel was vrbehuden aan vruwen. Naast van generatie p generatie vergedragen kennis van te gebruiken materialen en hun bewerking, beschikten zij ver een aantal hulpmiddelen m dat bewerken en naaien mgelijk te maken. Naaigerei en naaien Het naaigerei van de Ost-Grenlandse Inuit bestnd uit de sakeq f ulu - het inheemse vruwenmes - en uit naald en priem, vingerhed en naaldenkker. De traditinele naaiset bevatte k pees m draad van te maken en stukjes bnt vr reparaties. Het gereedschap werd pgebrgen in een bnttas, een leren tasje f in een buidel van bnt f vgelhuid. In grte lijnen kmt dit srt naaigerei niet alleen in Grenland vr, maar in het hele circumplaire gebied. Het vruwenmes De sakeq f ulu is het meest kenmerkende artikel uit het naaigerei van de Inuit. Zij hebben het eeuwen geleden zelf ntwikkeld uit de bladen van ijzeren zagen, die zij via Hllandse walvisvaarders verkregen. Naalden Bij het naaien zelf gebruikten de Grenlandse vruwen tt het begin van de handel met walvisvaarders en klnisten uitsluitend benen f ivren naalden. Daarna deden k ijzeren naalden hun intrede. Om deze naalden te bewaren hadden vruwen in Ost-Grenland de gewnte de naalden p een driehekig leren lapje te steken. Peesdraad, nyln en dental-flss Als draad gebruikten de Inuit rsprnkelijk luter pees, afkmstig van nder meer narwal f zeehnd. Dit peesdraad heeft een zeer belangrijke eigenschap: bij aanraking met water zet de draad uit. Kleding genaaid met peesdraad is p de naden waterdicht drdat na pzwelling de peesdraad het gat van de naald pvult en waterdicht afsluit. Daarm gaven de vruwen ng vrij lang de vrkeur aan peesdraad bven nylndraad 15. Uiteindelijk heeft echter tch het naaien met nyln en garen het peesdraad vervangen. Vral het gemak en de ruime beschikbaarheid van de kunststfgaren ten pzichte van de bewerkelijke peesdraad hebben hierte bijgedragen. Merkwaardigerwijs is tegenwrdig in Ost-Grenland k het naaien met dental-flss ppulair, aangezien dit materiaal uitermate sterk is, vettig en prettig in het gebruik. Het wrdt vral gebruikt vr het naaien van laarzen van zeehndenhuid. Steken Bij het maken van kleding werden veel verschillende steken gebruikt. Kleding die waterdicht mest zijn, werd bij de Inuit z genaaid dat de twee lagen leer niet helemaal werden drbrd met de naald. De tweede laag werd alleen met de ppervlakte aan de eerste laag vastgenaaid, dus niet dr en dr. Hierdr bleef de buitenste leerlaag intact, znder gaatjes en daardr waterdicht. De methde werd ng eens herhaald vanaf de andere kant, terwijl beide lagen werden mgedraaid. De naald gaat nit dr beide lagen tegelijkertijd. Vaak werden functinaliteit en esthetiek gecmbineerd. Dit is bijvrbeeld te zien aan de Ost- Grenlandse kleding, waarbij de naden werden afgezet met een strk leer van een andere kleur. Dit heeft een zeer decratief effect en tegelijkertijd wrden de naden beter winddicht, sterker en duurzamer. Gede naaisters naaiden met kleine steken. Daardr kan tussen de steken de naad niet gaan wijken, zdat de kleding beter winddicht is.

12 Kledingpatrnen Geslten jassen die ver het hfd meten wrden aangetrkken, bieden in principe een betere bescherming tegen de ku. Beter aangepast aan de ku is k het principe van een capuchn en wanten aan de jas vast, en een brek met scheisel aan de pijpen vastgenaaid. Daarbij is het natuurlijk praktisch m de rsprnkelijke vrm van een huid z vrdelig mgelijk te gebruiken m het lichaam te bedekken. De simpelste manier is m in het midden van de huid een pening te maken vr de hals, zals bij een pnch. Het is k mgelijk m één huid in zijn geheel te gebruiken vr het vrpand en een tweede vr het achterpand. Bntvleug De kleding wrdt ver het algemeen in elkaar gezet vlgens de bntvleug, de richting waarin de bntharen zijn ingeplant. De haren zijn daarbij in de regel naar beneden gericht, zdat regen en sneeuw langs de bntjas f anrak naar beneden glijden znder zich aan de bntharen te hechten en makkelijk kunnen wrden verwijderd. In enkele gevallen kan het praktisch zijn m van dit principe af te wijken, zals bij de amaut 16 van de Inuit-vruwen. De binnenkant van het vrpand van de amaut is vaak z gecnstrueerd dat de bntharen niet zals gebruikelijk naar beneden wijzen, maar juist naar bven. Hierdr wrdt vrkmen dat de amaut zich tegen het lichaam van de meder mhg werkt, dr het gewicht van het kind. Binnenin de capuchn en in het verbrede rugpand daarentegen, is de bntvleug naar beneden gericht, zdat het vr het kind zachter en prettiger aanvelt en niet kriebelt. Afzetten van de randen Vaak wrdt een rand f zm afgezet met bnt, maar k met andere materialen zals katen en wl. Dergelijke randen wrden aangebracht m mkrullen te vrkmen, maar k wel ter versiering. Vaak heeft bntkleding langs de muwen een bntrand die naar buiten kan wrden mgeslagen. Om de mie bntvacht aan de buitenkant te krijgen, is de rand mgekeerd (haren naar binnen) aan de muwen gezet. Bij mslaan kmt de haarkant buiten. De meestal cntrasterende kleur geeft een mi decratief effect. Symbliek De manier waarp huiden gebruikt wrden, wrdt echter niet alleen bepaald dr praktische verwegingen, maar heeft k een symblische betekenis. Dierenhuiden beschermen het lichaam van de mens net zals zij het dier beschermen. De huid van de kp van het dier wrdt vaak benut vr de muts; de rugvacht vrmt het achterpand en de schuders; de brek wrdt gemaakt van de vacht van de rmp van het dier; en de stugge beenhuiden wrden gebruikt vr laarzen. Deze kledingkarakteristieken kunnen wrden beschuwd als symbl vr de band tussen mens en dier. Bij veel vlken in het arctische gebied kmt diersymbliek vr in de kleding. De staarten aan de jassen van de Inuit zijn daarvan een ged vrbeeld.

13 6. Eenvud: de traditinele kleding van Ost-Grenland In algemene zin maken mensen in elke gemeenschap en regi hun kleding met één f meerdere specifieke delen. Zij maken die kleding met de beschikbare middelen van dat mment. Het ligt hierbij vr de hand te vernderstellen dat naarmate een gemeenschap langduriger in islement leeft, zij k in de kleding een grtere mate van eigenheid te zien geeft. Vr de Inuit van West- en Ost-Grenland is dit zeker het geval geweest, ttdat zij p verschillende mmenten in het verleden in tenemende mate werden gecnfrnteerd met de Eurpeanen. In West-Grenland gebeurde dit al in de eerste helft van de achttiende eeuw 17. Ost-Grenland echter bleef tt het einde van de negentiende eeuw geïsleerd en gevrijwaard van invleden van buiten af. Aan het islement van Ost-Grenland kwam in 1884 een einde ten een Deense expeditie nder leiding van een zekere luitenant Gustav Hlm 18 de stkust van Grenland explreerde. Vanaf die tijd deden veel nieuwe ideeën, materialen en gebruiken langzaam maar zeker hun intrede in de Ost-Grenlandse samenleving. Op het gebied van de kleding begnnen veranderingen ingeburgerd te raken en zichtbaar te wrden. Traditinele kleding De kmst van Hlm's expeditie vrmde weliswaar een srt startpunt vr veranderingen in de Ost-Grenlandse samenleving, maar betekende ng geen abrupte en radicale breuk met het verleden. In de kleding die Hlm in gebruik zag bij de Inuit in de verschillende nederzettingen langs de Grenlandse stkust, zijn veranderingen slechts zeer geleidelijk pgetreden. Z hebben tt ver in de twintigste eeuw nderzekers en bezekers van Ost-Grenland de Inuit kleding zien maken, dragen en gebruiken, die zij in de vele vrafgaande eeuwen ten beheve van hun leefmstandigheden hadden ntwikkeld. Uit verslagen van zwel Hlm als latere nderzekers kunnen we het vlgende beeld distilleren van de traditinele kleding en lichaamsversiering van Ost-Grenlandse mannen, vruwen en kinderen. Mannen Ten Hlm in 1884 in Ammassalik 19 in Ost-Grenland aankwam trf hij daar de Inuit mannen meestal in de vlgende dracht: Mannenjas: anrak Als jas en bvenkleding dregen de mannen het grtste deel van het jaar en nder de meeste mstandigheden een anrak, een geslten jack dat zij ver het hfd aantrkken. Onder deze jas als bvenkleding dregen zij direct p het bvenlijf een tweede anrak, de 'binnen-anrak'. Het mdel van de anrak was wijd p brsthgte zdat het vr- en achterpand ruimte bden m bij erge ku de armen naar binnen te halen en tegen het lichaam p te warmen. De wijdte zrgde bvendien tijdens de jacht vr grte bewegingsvrijheid bij het werpen van harpenen. De 'buiten-anraks' waren veelal gemaakt van zeehndenbnt met in de meeste gevallen de vachtkant naar binnen gericht. Binnen-anraks waren k wel gemaakt van vssenbnt f vgelveren met daarverheen een dunne anrak van zeehnden- f darmhuid. In de winter en in periden van extreme kude dregen zij ver de buiten-anrak k anraks met de vacht naar buiten gekeerd. Aan de randen werden bntstrken van ijsberen-, hnden- f zeehndenbnt (van jnge zeehnden) verwerkt. De naden waren vaak ter versiering afgezet met wit zeehndenleer. Waterdichte anraks van darmhuid werden gedragen bij slecht weer. Daarverheen dreg men in de kajak een eveneens waterdichte kajakanrak van leer, die vaak versierd was met ivren kralen.

14 Onderged: natit Als nderged hadden de mannen slechts een direct p de blte huid gedragen klein nderbrekje, de natit. De werden gemaakt van zeehndenbnt met het haar naar buiten. Vaak was dit kledingstuk mi versierd met stukjes bnt in verschillende kleuren. Wanneer de mstandigheden het telieten, was de natit vaak het enige kledingstuk dat zij dregen, zwel in het huis als in de nederzetting. Wel wrdt beweerd dat er een tabe rustte p het buitenshuis rndlpen in alleen een klein nderbrekje. Zdra zij zich echter buiten het drp begaven, dregen zij ver die natit een lange brek van zeehnden- f ijsberenbnt. Scheisel: kamiit Het scheisel van de mannen bestnd meestentijds uit de kamiit, laarzen gemaakt van zeehndenbnt. Deze kamiit kwamen meestal tt net bven de knie en bestnden uit een binnenlaars f sk met het haar naar binnen en een buitenlaars van leer. Die buitenlaars werd gelied met zeehndenlie en was waterdicht. 's Winters dregen zij k dergelijke typen laarzen, maar dan - net als bij de anrak - met de vacht naar buiten gekeerd. Hierbij bestnd een vrkeur vr het gebruik van ijsberenbnt. In de zmer dreg men k wel krte laarzen van nthaarde zeehndenhuid versierd met een mi mzaïek van verschillend gekleurde reepjes leer. Deze laarzen kwamen, net als de huidige feestlaarzen van de mannen, tt halverwege het scheenbeen. Andere elementen van dracht en uiterlijk Muts: naasaq De mannen dregen 's zmers vaak mutsen van plvssenbnt, met de lange staart aan de achterkant. Sneeuwbril: inniikkilaq Ok werden 's zmers znnekleppen gedragen tegen reflectie en znlicht. 's Winters was een sneeuwbril van hut deltreffender. Dan hadden de jagers te maken met reflectie van znlicht p het ijs. Z'n sneeuwbril slt rndm de gen en was vrzien van kleine spleetjes waar de jager drheen kn kijken. Mannen dregen het haar lang en hielden het bij elkaar dr een haarband van kralen f, wat vaker vrkwam, van ruggenwervels van een klein srt visje, de angmassat. Over de brst dreg men een ketting f leren riem waaraan amuletten werden bevestigd. Ok werden amuletten wel bevestigd aan een armband rnd de bvenarm. Amuletten werden gemaakt van stukjes drijfhut en hadden vaak een menselijke vrm. Ze werden gedragen m een lang leven te bewerkstelligen f vr succes in de jacht. Vruwen Vruwenjas: amaut De vruwen dregen traditineel een amaut, een jas van zeehndenleer f bnt met een wijder achterpand en een vergrte capuchn, waarin zij baby's knden dragen. Aan de vrkant van de amaut was een lang krd bevestigd dat nder het kind langs, naar de vrkant werd gehaald en daar werd vastgebnden. Het diende m het kind p zijn plaats te huden. De amaut ntleent zijn naam aan het werkwrd dragen in het lnuktitut, de Inuittaal. Een amaut is tegelijkertijd een vruwenjas, een babydraagzak en een wieg. Zals wel vaker vrkmt bij de Inuit, wrden hier diverse functies in één vrwerp verenigd. De amaut hield niet alleen de meder warm maar, belangrijker ng, k de baby. De amaut was een symbl vr vruchtbaarheid en werd alleen gedragen dr vruwen met kleine kinderen. Die kinderen werden in de amaut gedragen tt zij een jaar f twee waren. Als er eerder een vlgend kind werd gebren dan mest het grtere brertje f zusje al sneller plaatsmaken vr de nieuwe baby. Vruwen die geen kinderen hadden dregen een jas die veel meer lijkt p de mannenanrak met een strakke, kleine puntige capuchn 20.

15 De amaut had vaak een staartje aan vr- en achterzijde, iets langer dan dat van de mannenjassen. Ok de amaut bestnd weer uit twee lagen bnt f leer; de binnen-amaut met de bntkant naar binnen 21 en een buiten-amaut met bnt naar buiten gekeerd. Sms bestnd de buiten-amaut echter uit nthaarde, gelide zeehndenhuid. De amaut waren net als de anrak van de mannen versierd met witte leren strippen langs de naden. De binnenkant van het vrpand is vaak z gecnstrueerd dat de bntharen niet zals gebruikelijk naar beneden wijzen, maar juist naar bven. Hierdr wrdt vrkmen dat de amaut zich tegen het lichaam van de meder mhg werkt, dr het gewicht van het kind. Binnenin de capuchn en in het verbrede rugpand daarentegen, is de bntvleug naar beneden gericht zdat het vr het kind zachter en prettiger aanvelt en niet kriebelt. In de winter werd een buiten-amaut ver de binnen-amaut gedragen en was er sprake van twee lagen bnt waartussen een islerende luchtlaag zijn werk kn den. Znder vrsluiting kan de warme lucht niet ntsnappen. Luchtcirculatie vindt plaats p de rug van de meder, tussen de schuderbladen naar bven en kan middels de capuchn dr haar gereguleerd wrden. Heeft zij f het kind het te warm, dan det de meder de capuchn af. Het kind kan dan ver de schuder van de meder naar buiten kijken. Een vrdeel van de brede capuchn is niet alleen dat die ruimte biedt vr het hfdje van het kind, dat mee naar buiten kan kijken, maar k dat de brede capuchn vldende frisse lucht drlaat vr de baby die p de rug van de meder dieper in de amaut kn zitten. Onder- en bvenbrek Ok vruwen dregen de natit, het kleine nderbrekje. Daarverheen dregen zij een kleine buitenbrek, die veel krter was dan die van de mannen. Tussen laars en brek bleef het dijbeen gedeeltelijk ntblt. Vaak vertnden de blte stukken dijbeen van de vruwen dnkere verkleuringen als gevlg van lichte bevriezingsverschijnselen en dr inwerking van de zn. Het mdel van deze krte vruwenbrek lijkt dan k eerder een kwestie van mde dan van praktische tepassing van kleding 22. Scheisel De laarzen van vruwen waren gewnlijk langer dan die van mannen en reikten altijd tt bven de knie. De laarzen waren aan de vrkant p de knie iets krter, en hadden hier een split in de vrm van een acclade. De bvenrand werd vaak afgezet met een bntrand. Haardracht en psmuk De vruwen dregen hun lange haar pgestken, bijeengehuden dr een haarrnament van kralen en katen. Sms werden hierin amuletten gedragen. Amuletten werden k vaak gedragen aan de binnenkant van de staart aan de vrzijde van de amaut f aan een band aan de bvenarm, zals bij de mannen. Vruwen dregen vaak een halssieraad in de vrm van een kralenketting waaraan tallze draden met kralen naar beneden hingen p de brst. Ok de vruwen dregen binnenshuis meestal niet meer dan de natit, de haarversiering en een halssieraad. Veel vruwen hadden tateages p het gezicht, p armen, benen en bvenlijf. Getateëerde vruwen werden mi gevnden. Er werd k gezegd dat vruwen met tateages na de dd in het ddenrijk (de hemel) zuden kmen, net als grte jagers en vruwen die veel znen hadden gebaard. Slechte jagers en ngetateëerde vruwen gingen naar de nderwereld. Ok werd tateage in verband gebracht met het ter wereld brengen van kinderen: getateëerde vruwen zuden minder pijn hebben tijdens de bevalling. Wellicht hudt dit verband met het feit dat het aanbrengen van tateages, met behulp van naalden en ret m de zwarte kleur aan te brengen, een pijnlijke aangelegenheid was.

16 Kinderen Baby's tt de leeftijd van ngeveer twee jaar dregen zelf geen kleding, maar werden meegedragen in de amaut van de meder. Eenmaal te grt gewrden vr de amaut kleedden de Ost-Grenlandse Inuit hun peuters en kleuters in niet veel meer dan een jurkachtige anrak, een brekje en laarsjes. Rnd de leeftijd van 5 tt 7 jaar begnnen de kinderen kleding te dragen die in zekere zin een afspiegeling was van de dracht van vlwassenen. Meisjes bijvrbeeld kregen dan p hun maat gemaakte amaut te dragen. Jngenskleding kwam in versimpelde en verkleinde vrm al vereen met de kledij van vlwassen mannen. Wanneer vr de kinderen de lichamelijke vlwassenheid aanbrak, dan werd k het dragen van het kleine nderbrekje, de natit, ndzakelijk Speciale kleding De Inuit van Ost-Grenland kenden een aantal kledingstukken die zij gebruikten tijdens bijzndere mstandigheden f bij speciale activiteiten f gelegenheden. De Kajakanraks. Darmhuiden kajakanrak: ikkiaq Een ikkiaq is een waterdichte anrak met capuchn die de Inuit-jagers dregen in hun kajak. Deze kajakanraks werden gemaakt van aan elkaar genaaide strken darmhuid. Darmhuid is waterdicht en dus bij uitstek geschikt vr de kajak, maar k vr gebruik bij vchtig weer. In Ost-Grenland werden dergelijke jacks vral dr mannen gedragen, maar aan het einde van de negentiende eeuw k dr vruwen. In Ost-Grenland werd de ikkiaq vaak versierd met smalle strips van zwarte nthaarde zeehndenhuid. De capuchn vrmt één geheel met het achterpand en bestaat dus niet uit een apart stuk. Aan de vrkant sluit de capuchn met een krte naad middenvr nder de kin. De schuderstukken zijn apart ingezet en reiken tt p de schuderbladen aan de achterzijde en mnden uit in twee smalle strken. Leren kajakanrak: qaajarseen In het Ammassalik-gebied kwam tussen 1884 en 1900 ng een ander type kajakanrak vr: de qaajarseen. Deze dnkere leren anrak werd sms ver de darmhuiden anrak gedragen en was gemaakt van zeehndenleer. Dit leer werd met zeehndenlie waterdicht gemaakt. Vaak was de leren anrak mi versierd met leren strippen langs de naden en met benen kralen. Dr de zm aan de nderkant en dr die van de muwen en capuchn werden leren riempjes geregen die strak knden wrden aangesnerd. Z strak, dat er geen water in de capuchn f in de muwen kn drdringen. Aan de nderkant werd de anrak met een leren riem strak m het mangat van de kajak vastgesnerd, zdat k daar geen water in de kleding f in de kajak kn drdringen. Hierdr kn de jager in zijn kajak 'eskimteren', kantelen en weer bven kmen znder water te scheppen. Aan het achterpand waren twee leren riempjes bevestigd die ver de schuders middenvr p het vrpand samenkwamen. Aan de vrkant knden ze wrden aangesnerd zdat de anrak iets werd pgetrkken. Dit zrgde ervr dat er geen water kn blijven staan in het nderste gedeelte van de kajakanrak. Aan de achterkant van de capuchn waren twee leren riempjes met benen kralen bevestigd die knden wrden aangetrkken. Daarmee werd de capuchn strak m het hfd vastgemaakt. Hiermee vrkwam de jager dat hij bij het achtermkijken in zijn eigen capuchn keek. Aan het einde van de negentiende eeuw bestnd er ng een derde type kajakanrak gemaakt van wit, gebleekt leer aan de bvenzijde en dnker, waterdicht leer aan de nderzijde. Het gebruik van deze anrak kmt sterk vereen met de dnkere leren anrak.

17 Vandaag de dag wrdt een kajakanrak in Ost-Grenland beschuwd als een typische mannendracht. Overigens wrdt deze anrak mmenteel niet meer gedragen. Als eerste verdween de darmhuiden anrak, die geheel werd vervangen dr de leren anrak. Later, eind jaren zestig van de twintigste eeuw verdween k deze. Wel bezaten enkele jagers er ng een die bij feestelijke gelegenheden, zals in 1967 een bezek van de Deense kningin aan het drp Tiniteqilaaq, gedragen werd. In de kajak dregen jagers echter ten al katenen anraks, van een grijsgrene kleur ter camuflage, f dikke wllen truien. Bij vchtig weer werden en wrden nyln regenjacks f liepakken gebruikt. Kajakwanten: maatätit Bij de kajakanrak dregen de mannen kajak wanten, de maatätit. Deze wanten hadden elk twee duimen. Dit had een reden. De Inuit van Ost-Grenland bewgen hun kajak vrt met behulp van een peddel bestaande uit een schacht met aan weerskanten een blad. Bij het peddelen verdwijnt beurtelings het linker en het rechter blad in het water. De wanten die de handen van de jager beschermen tegen ku en vcht, wrden aan de zijde van de handpalm nat, drdat het water van de peddel langs de peddelschacht naar beneden sijpelt. Een leren want die nat wrdt, wrdt zwaar en kud. Om dit ngemak te verhelpen werden aan een want twee duimen genaaid, zdat deze kn wrden mgedraaid. De natte kant kwam bven en kreeg kans m te drgen. Natuurlijk bevrr het water p de want maar het dunne ijslaagje kn er gemakkelijk afgeslagen wrden. De kajakwant was ng tt vr krt in gebruik. Het bedenken en maken van dergelijke functinele kledingstukken vergt een grte mate van inventiviteit. Net z functineel en creatiefs het leren walvispak. Walvispak: kardligpasalik Vreger bestnd er in Ost-Grenland een waterdicht leren pak (kardligpasalik) dat werd gebruikt tijdens de walvisvangst. Het was een cmbinatiepak, bestaande uit laarzen, brek, muwen, wanten, jack en capuchn, alles aan elkaar genaaid. Het pak kn wrden aangetrkken dr een gat aan de vrzijde ter hgte van het middel, dat kn wrden dichtgemaakt met een leren riem. Vlgens zeggen dregen in 1884 ng enkele bewners van het Ammassalik-gebied dergelijke pakken vanwege bijgelf. Vermedelijk kwam z'n waterdicht cmbinatiepak buiten Grenland niet vr.

18 7. Plkleding in ntwikkeling De functie van kleding Kleding heeft drie functies: bescherming, versiering en het uitdrukken van identiteit. Welke van deze drie functies het meest p de vrgrnd treedt, verschilt per samenleving. In het arctisch gebied was bescherming de belangrijkste functie. Vrp stnd uiteraard de bescherming tegen de ku, maar bepaalde kledingstukken dienden de drager k te beschermen tegen bvennatuurlijke bedreigingen en jagers dregen schutkleuren als camuflage bij de jacht. Bvendien hebben de plvlken p allerlei manieren hun kleding versierd, zij het binnen de grenzen die het klimaat aan hun kleding stelde. Smmige kledingstukken waren niet erg functineel met het g p de ku, maar bleven tch in gebruik vanwege lkale esthetische pvattingen, zals de krte vruwenbrek. Jassen met handschenen eraan vast, een perfecte plssing tegen de ku, kmen bijna alleen bij de Siberische vlken vr. Tch zu dit kledingstuk k ged gepast hebben in het Grenlandse klimaat. Dat het daar niet vrkmt, bewijst dat culturele factren blijkbaar zwaarder wegen dan de aanpassing aan het klimaat. Het is dan k niet juist m de natuurlijke mgeving als enige verklaring te nemen vr het ntstaan van plkleding. Vr de plvlken is de kude mgeving helemaal niet z vijandig als die vr ns zu zijn. Zij bleken en blijken ng steeds uitstekend in staat zich aan te passen aan de mgeving en deze te benutten m een bestaan p te buwen. Culturele aspecten zijn niet weg te denken uit de kleding en zijn even belangrijk geweest in het ntstaan en handhaven van bepaalde kledingstukken, patrnen en technieken als de natuurlijke mgeving. Kleding als uiting van identiteit In de meeste samenlevingen wrdt kleding gebruikt m de leden van een grep te nderscheiden van andere grepen, maar k m nderscheid binnen de grep aan te geven. Het nderscheid dat ver het algemeen tussen grepsleden gemaakt wrdt, heeft betrekking p leeftijd, sekse en sms status, bijvrbeeld de status van getruwde vruw f grt jager. Andere aspecten kleding kunnen uitdrukken, zijn: etniciteit, seizen, leeftijd, sciale situatie, religie, berep en grte gebeurtenissen in het leven. Zwel vreger als tegenwrdig kmt het vr dat binnen een samenleving al deze aspecten aan de kleding zijn af te lezen. Dit is niet het geval bij de meeste culturen in het arctisch gebied. Z kmt vaak rijkdm en armede nauwelijks tt uitdrukking en k de leeftijd is niet aan de kleding af te lezen: meisjes en jngens dragen meestal dezelfde kleding als hun meders en vaders. De meeste culturen in het arctisch gebied waren egalitair. Dat wil zeggen dat er geen permanent leiderschap vrkwam. Er waren geen kningen, hfdmannen f pperhfden. Er was geen duidelijke hiërarchische structuur en er was een lage graad van specialisatie. Binnen de grep verrichtten allen hetzelfde werk en echte specialisten waren er nauwelijks. De enige arbeidsverdeling was gebaseerd p sekse en leeftijd. De duidelijkste rlverdeling was die tussen mannen en vruwen. Dit wil verigens niet zeggen dat alle leden van de samenleving gelijk waren. Verschillen tussen de seksen en tussen uderen en jngeren, tussen jagers en niet-jagers hadden wel degelijk invled p de psitie die men innam. In Ost-Grenland was bijvrbeeld een grt jager, piniartrsuaq, een buitengewn geëerd persn met veel status. Hieraan kn hij echter geen absluut gezag f leiderschap ntlenen. Dit zu er de rzaak van kunnen zijn dat er in de kleding weinig hiërarchie tt uitdrukking kwam en er weinig specialistische kleding was. Rijkdm kwam vaak alleen tt uitdrukking in de nieuwe kleren die een rijke familie zich wat vaker f eerder kn permitteren dan arme families, die minder zeehndenhuiden hadden. Elke vruw maakte zelf de kleding die ndig was vr haar gezin en haarzelf. Hierdr ntstnd er een cllectieve mde en ntwikkelde zich binnen het kledingsysteem een gezamenlijke taal. Patrnen werden vergedragen van meder p dchter en waren vaak familiegebnden. Binnen deze kledingtraditie was er ruimte vr individuele variatie, maar he grt die variatie was, en heveel innvatie er vrkwam, verschilde van regi tt regi. Identiteit tt uitdrukking brengen lijkt mmenteel één van de belangrijkste functies van plkleding. De inheemse culturen zijn sterk aan verandering nderhevig, als gevlg van cntact met de westerse cultuur. Naast alle nieuwe technlgie wrdt k een nieuwe plitieke rganisatie geïntrduceerd. Het Grenlandse hjemmestyre, zelfbestuur, is daar een duidelijk vrbeeld van. Er zijn plitieke partijen: een regeringspartij en de ppsitiepartijen. De Grenlandse regering beslist zelf ver een grt aantal zaken die betrekking hebben p het sciale en ecnmische leven. Bij fficiële gebeurtenissen dragen de mannen, k in het Grenlandse parlement, een witte anrak. Een katenen anrak is licht, sepel en uitstekend

19 geschikt vr gebruik binnenshuis, terwijl de vrm gebaseerd is p de traditinele jagerskleding. Hiermee nderstrepen zij hun Grenlandse identiteit. De anrak maakt het verschil tussen Grenlanders en niet-grenlanders, meestal Denen, zichtbaar. Kleding kan dus een grte rl spelen in de plitieke strijd vr eigen rechten en in de vrming en handhaving van een eigen identiteit. Ok hieruit blijkt dat plkleding meer is dan bescherming tegen de ku. Feestkleding Veel vlken in het arctisch gebied hebben van udsher geen speciale feestkleding. Bij feesten dreg men de miste f nieuwste kleding die men bezat. Maar die had dezelfde vrm als de dagelijkse kleding en had geen speciale betekenis. Het ntbreken van feestkleding zu terug te veren zijn p de sciale en plitieke structuur van deze samenlevingen, die immers egalitair was en geen leiderschap kende. Pas na langdurig cntact met de blanken begint zich feestkleding te ntwikkelen. Vermedelijk hangt dit samen met de nieuwe materialen die dan hun intrede den, zals kralen en katen. In Ost- en West-Grenland kende men een feest dat in West-Grenland mitartut genemd werd en dat sterke vereenkmsten vertnt met het Ost-Grenlandse traditinele feest uvajêrtq. Mitartut is afgeleid van het West-Grenlandse werkwrd mitarpq, dat 'verkleden', 'gekke gezichten trekken' betekent. In Ost-Grenland werd dit feest k in de winter gevierd rnd het christelijke Driekningenfeest p 6 januari. Men nemde het na de kerstening van het gebied dan k kngepingasit, letterlijk drie kningen. Bij dit feest vertnen zich verklede figuren, die p grteske wijze zijn uitgedst en daarmee de nrmale verhudingen p hun kp zetten. Mannen hebben vruwenkleren aan en maken hun gezichten zwart met ret. Zals kleding een uiting is van identiteit, is ver-kleding een teken dat men tijdelijk de nrmale identiteit verruilt vr een andere. 23 Zwel in Ost- als in West-Grenland wrden tegenwrdig de kerkelijke, lutherse feestdagen gevierd. Dan dragen de Inuit het zndagspak (kalaatlisut), dat zich in de lp van de twintigste eeuw heeft ntwikkeld. Zij dragen dit kstuum niet alleen p zndag naar de kerk, maar k p feestdagen, bijvrbeeld bij dpfeesten en truwerijen. Het zndagspak van vruwen bestaat uit een katenen anrak met een grte, kleurrijke kralenkraag, een krte, met leermzaïek versierde brek van zeehndenhuid en lange, bewerkte laarzen. De mannen dragen een zwarte brek, prachtig bewerkte zwarte laarzen van zeehndenhuid en een witte katenen anrak. Dit wrdt vandaag de dag gezien als de natinale dracht. Verandering Tegenwrdig neemt de afhankelijkheid van de natuurlijke mgeving af. Veranderde leefmstandigheden en het gebruik van nieuwe technieken stellen nieuwe eisen aan de kleding. Vaak hebben de Inuit nu betaalde banen bij ziekenhuizen, schlen, in winkels f p trawlers ten beheve van de industriële visserij. Van huis naar het werk heven zij vaak maar een kleine afstand te verbruggen en dus is het niet meer ndig m twee bntjassen ver elkaar heen aan te trekken. In de ged verwarmde huizen zijn T-shirts, sweatshirts en spijkerbreken prettig m te dragen. De vergang naar een nieuwe levenswijze heeft nieuwe beheften gecreëerd p kledinggebied. De Ost-Grenlanders schaffen veel westerse kleding aan in betieks en winkels f via pstrderbedrijven. De mate waarin dit gebeurt verschilt per regi. Met de kmst van nieuwe materialen en nieuwe kledingstukken, afkmstig uit de westerse cultuur, kmt vral het verschil in leeftijd sterker tt uitdrukking in de kleding. Oudere mannen en vruwen huden meestal langer vast aan de traditinele kleding. Z treft men in Ost-Grenland vral de uderen p een gewne drdeweekse dag vaak aan met zeehndenhuiden laarzen (kamiit), terwijl de jngeren p gymschenen, rubber laarzen f ander westers scheisel lpen. Dit wil echter niet zeggen dat in het hele plgebied de traditinele inheemse kleding aan het verdwijnen is. Het tegendeel is waar. Ok in Grenland wrdt bntkleding ng steeds gemaakt en dr de jagers gedragen, juist tijdens lange tchten p de sneeuwscters. Ng steeds kan Eurpese kleding niet wedijveren met de inheemse. Mderne expeditiekleding maakt veel gebruik van synthetische materialen, die z hl mgelijk wrden geprduceerd m net als bnt lucht te kunnen vasthuden. Dit kledingsysteem bestaat uit dunne lagen, die elk het

20 transpiratievcht drgeven naar de vlgende laag. Het vcht hpt zich z p in de buitenste laag, die de kans met krijgen m dr ventilatie p te drgen. Synthetische stffen drgen ver het algemeen snel. Tch bestaat het gevaar dat de buitenste laag niet drgt en bevriest. Hewel k Inuit wel dergelijke mderne plkleding aanschaffen, blijven zij vralsng de vrkeur geven aan bnt, dat dr zijn ptimale islatie ng steeds superieur blijkt te zijn.

21 VERKLARENDE WOORDENLIJST` Amaut (meervud amauti) Vruwenjas met capuchn en breed achterpand m een kind te dragen Ammassat f angmagsat Klein visje waarvan de nekwervels werden gebruikt als kralen. Angilertaat Grte kralen. Anrak Jak met capuchn en znder vrsluiting dat ver het hfd wrdt aangetrkken Hjemmestyre Grenlands zelfbestuur. Ikkiaq Waterdichte kajakanrak van darmhuid van Ost-Grenland. Kajak Eenpersns bt die wrdt vrtbewgen met een peddel; kmt in het hele arctisch gebied vr. Kalaatlisut Zndagspak in Ost- en West-Grenland; natinale vruwendracht. Kamiit (enkelvud kamik) Laarzen van zeehndenbnt, genaaid met peesdraad; kmt vr bij alle Inuit. Kardligpasalik Leren walvispak van Ost-Grenland. Het pak bestnd uit aan elkaar genaaide laarzen, brek, jaswanten en capuchn. Kililerneq Btte aluminium schraper die in Ost-Grenland wrdt gebruikt m het laatste vet van de zeehndenhuid te schrapen. Kngepingasit Driekningenfeest in Ost-Grenland. Inniikkilaq Znneklep. Maatiitit Leren wanten. In Ost-Grenland werden maatiitit met twee duimen gebruikt in de kajak. Mattaq De huid en het vet van de walvis, in Grenland een delicatesse. Mitártut Feest in West-Grenland. Vertnt sterke vereenkmsten met Ost-Grenlandse feest Uvajêrtq. Natit Klein nderbrekje, zwel dr mannen als vruwen gedragen.