De overgangsjaren. Marieke Boerema, verpleegkundig consulent menopauze Louisette Peters, gynaecoloog
|
|
- Geert de Meyer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De overgangsjaren Marieke Boerema, verpleegkundig consulent menopauze Louisette Peters, gynaecoloog
2 Voorkomen overgangsklachten In Nederland heeft 80% van de vrouwen overgangsklachten. 60 % heeft hier daadwerkelijk last van. 30 % heeft dusdanige klachten dat behandeling gewenst is.
3 De overgang pag 942 Perimenopause includes the period immediately before the menopause when the biologic, endocrinologic and clinical features of approaching menopause commence and the first year after menopause. Soules MR, Sherman S, Parrott E, et al. Executive summary: Stages of Reproductive Aging Workshop (STRAW). Fertil Steril. 2001;76:
4 De overgang climacterium Gemiddelde menopauze leeftijd 51 jaar Gemiddelde tijd tussen start onregelmatige cyclus en menopauze 4 jaar Klachten gemiddeld 5 tot 10 jaar, soms zelfs langer Dus 5 jaar voor laatste menstruatie en tot 2 à 3 jaar erna
5 Verandering van de ovaria Veroudering en verschrompeling ovaria Eicellen ongevoelig voor hypofysehormonen FSH/LH M.I. Faddy et al Toename FSH/LH Afname oestrogeenproductie, stop progesteronproductie
6 Klachten en risico s Nachtelijke transpiratie Opvliegers Cyclusverandering en Bloedingsproblemenen PMS Urogenitale atrofie Libido Osteoporose Hart- en vaatziekten
7 Cyclusproblemen Bloedingsproblemen Opvliegers Nachtelijk transpireren Urogenitale atrofie Typische klachten Tussentijds bloedverlies,onherkenbaar cycluspatroon of contactbloedingen gynaecologische evaluatie
8 Atypische klachten Slapeloosheid Moeheid Gebrek aan concentratie Stemmingsstoornissen Angstgevoelens Minder zin in seks Spier- en gewrichtspijnen Tintelingen Hoofdpijn
9 Hoe vaak komen de klachten voor? Opvliegers Slapeloosheid Stemmingsverandering Geïrriteerdheid Minder zin in vrijen Hoofdpijn/migraine Urine incontinentie Vaginale verschijnselen Depressie
10 Kwetsbaarheids model Psychologische m echanism en Negative attitude sociaal / cultureel Adverse life events Stress Fam ilieproblem en Rouw perimenopauze kw etsbaarheid Depressieve stemming Geremd C oncentratieverlies H orm onale factoren neurotransm itters
11 Vragenlijst (Greene climacteric scale) Klachten Opvliegers 02. Nachtelijk zweten 03. Aanvallen van hartkloppingen 04. Gespannen of nerveus gevoel 05. Slaapstoornissen 06. Opgewondenheid 07. Paniekaanvallen 08. Concentratieproblemen 09. Vermoeidheid en/of Lusteloosheid 10. Ongeinteresseerdheid 11. Niet gelukkig voelen/neerslachtigheid 12. Huilbuien 13. Snel geïrriteerd zijn 14. Gevoel van duizeligheid, flauwvallen 15. Gespannen gevoel in hoofd of lichaam 16. Tintelingen of dood gevoel op huid/lichaam 17. Hoofdpijn 18. Spier- en gewrichtspijn
12 Werking oestrogenen op cerebrale warmteregulatiesysteem
13 Verstoorde thermoregulatore respons door oestrogeenderving
14 Voorkomen van opvliegers in jaren
15 Hoe lang duren opvliegers 82% langer dan 1 jaar 70% langer dan 2 jaar 25% langer dan 5 jaar 10-20% langer dan 10 jaar
16 Hoe behandel je vasomotore klachten OAC schrt tibolon cchrt
17 Basis hormoontherapie Bij systemische toediening: Let op contra-indicaties Behandel lokaal als het probleem lokaal is Begin met lage dosis oestrogenen dosis aanpassen op geleide effect/bijwerkingen Implantaten uitsluitend na hysterectomie Tromboserisico: transdermaal Endometriose in verleden: cc-hrt
18 Contra- indicaties oestrogenen Mammacarcinoom Oestrogeen gevoelige maligniteit Niet gediagnosticeerde genitale bloedingen Leverfunctiestoornissen Actieve trombose/embolie Porfyrie
19 Contra-indicatie voor progestagenen Bestaand meningeoom of in Bestaand meningeoom of in voorgeschiedenis
20 Bijwerkingen hormoongebruik Gewichtstoename? Neen! Bloedverlies sequentieel HRT gerelateerd aan dosis oestrogenen continue HRT gerelateerd aan amenorrhoeduur Mastopathie Gerelateerd aan dosis oestrogenen Groei myomen
21 Hormoon therapie en klachten na stoppen medicatie Geen rebound Vestergaard et al. Maturitas 2003;46: PHMvdW 2006
22 Alternatieven hormoontherapie Gabapentin 900µg/dag Clonidine 1µg/kg/dag SSRI Fluoxetine 20 mg/day Paroxetine 12,5 and 25 mg/day Venlafaxine 75 mg/day Citalopram mg /day
23 Bron: Annelies Boekhout, Journal of Clinical Oncologie 2011
24 2013
25
26
27
28 Risico s en bijwerkingen van hormonale therapie in de leeftijdsgroep jaar Bron: Miljatovic V, Vries H de, Slikke JW van der. Overgangsklachten: evidence- based behandelopties anno 2011 Tijd voor nuancering. Updated IMS recommendations on postmenopausel hormone therapy and preventive strategies for midlife health, 2011 Position Statement 2010, North American Menopause Society, Weijer PHM van de. Risk of hormone therapy in de year age group. Maturitas 2008: Mijatovic V, Slikke JW van der. De overgang: klinische verschijnselen en evidence-based behandelopties anno Modern Medicine 2009: nr. 7/8
29 Conclusie risico s en bijwerkingen van hormonale therapie in de leeftijdsgroep jaar Er zijn geen aanwijzingen dat hormoontherapie (oestrogenen al dan niet gecombineerd met een progestageen) het risico verhoogt op: Cardiovasculaire aandoeningen Beroerte Borstkanker (gedurende 5 jaar zonder eerder gebruik) Eierstok- en endometriumkanker Diepe veneuze trombose (bij oestrogeen gebruik)
30 Borstkanker In postmenopausale vrouwen zonder vooraf gebruik HST Oestrogeenmonotherapie is geen verhoogd risico op mammaca in eerste 7 jaar van gebruik HR 0,77: 95% BI 0,59-1,01 Oestrogeen-progesteron combinatie is het risico op mammaca verhoogd bij een gemiddelde follow up van 5,6jaar HR % BI 1,01-1,54) Een toename in borstkanker wordt gerapporteerd na 5 jaar gebruik. Dit effect treedt op in het derde tot vierde jaar van gebruik Absolute toename 1 extra casus per 1000 vrouwen / per jaar van gebruik
31 Conclusie risico s van hormonale therapie in de leeftijdsgroep jaar Er zijn geen aanwijzingen dat hormoontherapie (oestrogenen al dan niet gecombineerd met een progestageen) het risico verhoogt op: Cardiovasculaire aandoeningen HR: 0.76 ( ) Beroerte HR: 1.13 ( ) Lage dosis oestrogeen geen toename CVA incidentie, maar hoge dosering wel (NHS) Eierstok- en endometriumkanker Eieierstok ca : HR 1.58 ( ) Endometrium ca : HR 0.81 ( ) Diepe veneuze trombose HR: 2.11 ( ) HR: 1.54 ( ) bij oestrogeenmonotherapie
32 Take Home Message Counselling: Rossouw et al. JAMA 2007 Voordelen HST: Effectief:. Vasomotore klachten. Urogenitale atrofie. Botafbraak Maar: Risico s, contraindicaties jaar
33 Menopauzespreekuur Vrouwen in de peri- en postmenopauzale fase met (ernstige) klachten Vervroegd in de overgang door medisch ingrijpen (bilaterale ovariëctomie, radiotherapie, chemotherapie en hormoontherapie) POF (prematuur ovariëel falen) menopauze voor de leeftijd van 40 jaar Voorlichtingsavonden 2 keer per jaar, zie agenda
34
35 Reserve dia s
36 Contact Verwijsbrief huisarts nodig. Spreekuur iedere week Afspraak via polikliniek gynaecologie Vragenlijst via website OLVG
37 Menstruele cyclus
38 Ovariële reserve testen Cyclus dag 3 FSH en Oestrogeen Antrale Follikel Count AFC (echo) Anti Müllerian Hormone (AMH)
39 Breast cancer and HRT Million women study, Lancet 2003
40 Hoe behandel je vasomotore klachten? Estrogen, either by itself or with progestins, is the most consistently effective therapy for hot flushes and night sweats Effectiviness for vasomotor symptom control Estrogen compared with placebo OR 0.13, 95% CI MacLennan AH, Broadbent JL, Lester S, Moore V. Oral oestrogen and combined oestrogen/progestogen therapy versus placebo for hot flushes. The Cochrane Database of Systematic Reviews 2004, Issue 4.
41 Hart- en vaatziekten Er zijn geen aanwijzingen dat oestrogeen of oestrogeen gecombineerd met progestageen de kans op hart- en vaatziekten verhoogt In de tweede analyse WHI was een significante vermindering te zien van myocardinfarcten, coronaire revascularisatie en coronaire dood in de in de groep vrouwen tussen jaar
42 Ovarium en endometrium carcinoom Ovarium ca : HR 1.58 ( ) Endometrium ca : HR 0.81 ( )
43 Leefstijl Gezond gewicht BMI < 25 (> 30 obesitas) Postmenopauzale vrouwen met een BMI >25 rapporteren meer opvliegers dan vrouwen met een BMI < 22 Interventiestudies die het effect van afvallen onderzoeken op het verminderen van opvliegers bij postmenopauzale vrouwen met overgewicht en adipositas ontbreken Voeding: Minder koffie, suiker, alcohol. vet en zout Meer water, groenten, fruit en vezelrijke voeding Lichaamsbeweging Het is niet aangetoond dat lichaamsbeweging een vermindering van opvliegers geeft (bewijskracht A1) Roken Er zijn aanwijzingen dat vrouwen die roken meer opvliegers hebben dan vrouwen die niet roken. Het is echter onbekend welk effect het stoppen met roken heeft op opvlieger Stress
44 Vasomotore klachten (opvliegers, aanvallen van sterk zweten, al of niet begeleid door slaapstoornissen, hartkloppingen, gejaagdheid) Oestrogenen meest effectieve behandeling Perimenopauzaal: OAC of sequentieel gecombineerde hormoonsuppletie (schrt) M20, M 30, Yaz, Yasmin of Femoston 1/10 en 2/10 Postmenopauzaal: continue gecombineerde hormoonsuppletie (cchrt) Activelle, Kliogest, Femoston 1/5, Femoston 0,5/2,5, Angeliq en Tibolon Continueer gedurende 1-2 jaren, evaluatie, bij hernieuwde klachten na staken: opnieuw 1-2 jaar etc
45 Atypische klachten (spier- en gewrichtsklachten, neerslachtigheid, lusteloosheid, vergeetachtigheid, hoofdpijn, gebrek aan zelfvertrouwen) Met opvliegers: behandel opvliegers, de meeste begeleidende symptomen zullen ook verdwijnen Zonder opvliegers: overweeg proefbehandeling met HRT voor 3 maanden. Geen verbetering: zoek andere oorzaak Depressie is geen overgangssymptoom
46 Urogenitale atrofie (vaginale droogheid, atrofische vaginitis en dyspareunie) Urogenitale klachten en vasomotore klachten: HRT systemisch Alleen urogenitale klachten: behandelen met lokale oestrogenen Recidiverende blaasontsteking: vaginale oestrogenen ( na uitsluiting intra-vesicale pathologie) Verandering in mictiepatroon (vaak plassen, aandrang, pijn bij plassen): vaginale oestrogenen 3 maanden. Bij recidief langdurig evt. intermitterend Vagifem, Oestriol crème, ovules en oraal
47 Oestrogenen toedieningsweg naam samenstelling doseringen oraal Dagynil Geconjugeerde equine oestrogenen 0,3 mg, 0,625, 1,25 mg Estradiol Progynova Zumenon Gemicr. oestradiol Estradiolvaleraat Gemicr. Oestradiol 2 mg 1 mg, 2mg 2 mg Synapause E3 Oestriol 1 mg, 2mg Aantal per week Dosis per dag pleisters Estradiol Systen Matrixpleisters met het oestradiol verwerkt in de plaklaag en 100 µg 100 µg 50, 75, 100 µg Climara 1 50 µg vaginaal Synapause E3 Vagifem Oestriol Oestradiol 2 weken dagelijks, onderhoudsdosering 2 keer per week Crème, ovule 0,5 g Tablet 25 µg
48 Oestrogeen en progestageen combinaties toedieningsvor m naam oestrogeen progestageen Aantal dagen soort dosis soort dosis oestr./prog Oraal met continue oestrogeen en dagen progestagenen Femoston 1/10 Femoston 2/10 Trisequens Gemicr. Oestradiol Gemicr. Oestradiol 1 mg 2 mg 2 mg, 4mg Dydrogesteron Dydrogesteron Norethisteonacetaat 10 mg 10 mg 1 mg 28/14 28/14 28/10 Oraal met continue oestrogeen en continue progestagenen Activelle Kliogest Femoston 1/5 Femoston 0,5/2,5 Angeliq Gemicr. Oestradiol Gemicr. Oestradiol Gemicr. Oestradiol Gemicr. Oestradiol 1 mg 2 mg 1 mg 0,5 mg 1mg Norethisteonacetaat Norethisteonacetaat Dydrogesteron Dydrogesteron Drosperinon 0 5 mg 1 mg 5 mg 2,5 mg 2 mg 28/28 28/28 28/28 28/28 28/28 Oraal oestrogene/ progestagen/ androgene activiteit in 1 stof Livial Tibelon 2,5 mg 28/28
49 Vroeg in de overgang Iatrogene menopauze (bilaterale ovariëctomie, radiotherapie, chemotherapie en hormoontherapie) POF (prematuur ovarieel falen) menopauze voor de leeftijd van 40 jaar
50 POF Uitval van ovariële functie op of voor 40 ste levensjaar, na een normale puberteit en normale ontwikkeling Criteria: Secundaire oligo - of amenorroe Serum FSH > 40 U/L Oestradiol < 100 pmol/l Incidentie: 1 : 100 voor 40 ste jaar 1 : 1000 voor 30 ste jaar
51 POF Lager risico voor het krijgen van borstkanker Eerder optreden van osteoporose, hart- en vaatziekten Prematuur ovariëel falen wordt ook in verband gebracht met cognitieve achteruitgang Voordelen van hormoontherapie groter dan risico s voor deze jonge vrouwen
52 Fyto-oestrogenen Er is geen bewijs dat fyto-oestrogenen werkzaam zijn in de behandeling van vasomotore klachten (bewijskracht A1) Er zijn aanwijzingen dat fytooestrogenen een stimulerende werking hebben op borstkankercellen in vitro (bewijskracht E) Het gebruik van fyto-oestrogenen moet worden afgeraden totdat duidelijk is wat de risico s zijn van deze stoffen op de effectiviteit van de adjuvante hormonale therapieën bij borstkanker St. Janskruid niet bij adjuvente hormonale therapieën. Het beïnvloedt ook de betrouwbaarheid van orale anticonceptie. Gebruik altijd in overleg met arts of apotheker. Cimicifuca racemosa (zilverkaars) leverstoornissen bij gemeld. Zo ook bij Kava (sedativum en wordt gebruikt bij angst en spanningen) Don Quai (o.a voor reguleren menstruele cyclus en bestijden van opvliegers). Bevat coumarine derivaten, kan bloedingen veroorzaken en interfereren met anticoagulantia Ginkgo biloba, werkt tegen geheugenverlies en vermindert sufheid. Het verlicht astma en verbetert de bloeddoorstroming. Ook voorzichtigheid geboden bij anticoagulantia Bron: menopauze studie gids, Barentsen en van de Weijer, 2004.
De Overgang: een opvlieger waard?
De Overgang: een opvlieger waard? Cécile Romans Huisarts Neerbeek Kaderarts Urogynaecologie Definitie n Menopauze: laatste bloeding n Climacterium/peri-menopauze/overgang: fase met symptomen van dalend
Nadere informatiem e n o p a u z e D i a g n o s e en b e h a n d e l i n g
m e n o p a u z e D i a g n o s e en b e h a n d e l i n g InformatiE EN ADVIES pathophys.org Diagnose perimenopauze en menopauze thelancet.com Diagnose perimenopauze en menopauze Diagnose ZONDER labotest
Nadere informatieMenopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts
Menopauze polikliniek Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze De menopauze is de laatste menstruatie van een vrouw. Als een vrouw, een jaar lang geen menstruatie
Nadere informatieThema: "Overgankelijkheden" D.H. Bogchelman. 10 november 2012
Thema: "Overgankelijkheden" 10 november 2012 D.H. Bogchelman Inleiding Wat is de overgang? Wat gebeurt er in de overgang? Verschijnselen van de overgang Hoe behandelen we overgangsklachten? Wat zijn de
Nadere informatieMenopauze, plaats voor HST? Jan Willem de Leeuw Gynaecoloog Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam
Menopauze, plaats voor HST? Jan Willem de Leeuw Gynaecoloog Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam Disclosures spreker GEEN Definities Menopauze: de laatste menstruatie in het leven van een vrouw. Deze wordt in
Nadere informatieBehandeling van overgangsklachten waarmee en hoe lang?
Behandeling van overgangsklachten waarmee en hoe lang? Man/Vrouw Symposium 13 april 2016 Dr. Magda Armeanu, gynaecoloog Disclosure belangen spreker Dr. Magda Armeanu, gynaecoloog (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieINTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertiliteit (herzien) -
Nadere informatieVragen? Bel op werkdagen tussen 8.30 en uur en tussen en uur naar telefoonnummer (020)
datum ons kenmerk uw kenmerk doorkiesnummer juni 2008 [020] 599 34 80 Geachte mevrouw, Binnenkort heeft u een afspraak op de menopauzepolikliniek van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis. In deze brief krijgt
Nadere informatieVerpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies)
Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Inleiding U heeft besloten voor uw overgangsklachten naar het verpleegkundig overgangsspreekuur te gaan. In deze folder leest u algemene informatie
Nadere informatieDe overgang: informatie en advies
Gynaecologie Patiënteninformatie De overgang: informatie en advies U ontvangt deze informatie, omdat u heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek
Nadere informatieDE OVERGANG. Fred Balder, huisarts
DE OVERGANG Fred Balder, huisarts Bij ongeveer 30% van de vrouwen wordt het dagelijks leven door de overgangsklachten verstoord. Levensfasen van een vrouw puberteit vruchtbaar overgang onvruchtbaar 12jr
Nadere informatieVrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I
Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieDe overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang
24-05-2019 De overgang Inleiding De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt de menopauze
Nadere informatieWat houdt de overgang nu eigenlijk precies in?
Wat houdt de overgang nu eigenlijk precies in? Iedere vrouw krijgt er mee te maken. Op het moment dat je deze brochure leest, zijn er meer dan 1,5 miljoen vrouwen in Nederland in de overgang. Eigenlijk
Nadere informatieHormoongebruik rond de overgang
Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De
Nadere informatieDe overgang. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
De overgang In deze folder vindt u informatie over de overgang. Wat is de overgang precies? Welke klachten kunnen optreden en wat is eraan te doen? Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs
Nadere informatieINTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 Concept dd 26 nov 2013 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 Concept dd 26 nov 2013 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertliteit (herzien)
Nadere informatieGynaecologie De overgang: informatie en advies
Gynaecologie De overgang: informatie en advies Inleiding U heeft besloten naar de overgangspolikliniek te gaan in verband met uw overgangsklachten. Deze polikliniek is er om vrouwen met (ernstige) overgangsklachten
Nadere informatieOpvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes
Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes De overgang De overgang is een natuurlijke fase in uw leven waarin uw menstruaties onregelmatig worden en uiteindelijk helemaal wegblijven. De
Nadere informatieAnti-hormonale therapie ja of nee?
Anti-hormonale therapie ja of nee? Borstkanker symposium, 6 oktober 2018 Sissi Grosfeld, verpleegkundig specialist Anti-hormonale therapie Verschillende types borstkanker 70-80% hormoongevoelig Borstkanker
Nadere informatiePreventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015
Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015 Prof dr Marian Mourits Gynaecologisch Oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen Preventieve eierstokverwijdering. en dan? Preventieve eierstokverwijdering
Nadere informatieWat houdt de overgang nu eigenlijk precies in?
Wat houdt de overgang nu eigenlijk precies in? Iedere vrouw krijgt er mee te maken. Op het moment dat je deze brochure leest, zijn er meer dan 1,5 miljoen vrouwen in Nederland in de overgang. Eigenlijk
Nadere informatieInleiding...2. 1 Hormonale veranderingen...2
overgang Inhoud Inleiding...2 1 Hormonale veranderingen...2 2 Wanneer ben ik in de overgang?...4 2.1 Het begin en de duur van de overgang...4 2.2 Menstruaties tijdens de overgang...5 2.3 Kan worden vastgesteld
Nadere informatieWanneer mag men Fem7 50µg, Fem7 75µg en Fem7 100µg niet gebruiken? U mag Fem7 niet gebruiken:
BIJSLUITER FEM7 50µg/ FEM7 75µg / FEM7 100µg (14-05-2001) blz. 1 Bijsluiter Fem7 50µg / Fem7 75µg / Fem7 100µg Informatie voor de gebruikster Samenstelling Fem7 50µg, Fem7 75µg en Fem7 100µg zijn pleisters
Nadere informatieWie is er bang voor de overgang?
Wie is er bang voor de overgang? Overgangsklachten De overgang is een levensfase die voor de meeste vrouwen niet ongemerkt voorbij gaat. Er treden lichamelijke en geestelijke veranderingen op. De effecten
Nadere informatieOvergangsklachten. Gynaecologie
Gynaecologie Overgangsklachten De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze
Nadere informatieLaag gedoseerde vaginale oestrogeen
Gynaecologie Laag gedoseerde vaginale oestrogeen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl GYN117 / Laag gedoseerde vaginale oestrogeen / 08-02-2019
Nadere informatieDe overgang. Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593
De overgang Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593 Inhoudsopgave Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische
Nadere informatieDe Overgang. Duodagen7 en 8 april 2016. Frans Lim, gynaecoloog Monique Putter-Lander, huisarts Thomas Rekveldt, huisarts
De Overgang Duodagen7 en 8 april 2016 Frans Lim, gynaecoloog Monique Putter-Lander, huisarts Thomas Rekveldt, huisarts Liesbeth Verbeek, verpleegkundig overgangsconsulent Jolanda van Dijk, verpleegkundig
Nadere informatieDe Overgang. Poli Gynaecologie
De Overgang Poli Gynaecologie 0 De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Deze folder is zeer volledig en uitgebreid en
Nadere informatieDeze tekst is geheel overgenomen van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG)
Overgang Deze tekst is geheel overgenomen van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) Inhoud Inleiding 3 Hormonale veranderingen 4 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties
Nadere informatieE-book-De overgang.indd :26:29
E-book-De overgang.indd 1 16-12-2014 14:26:29 Colofon Dit e book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie:
Nadere informatieHormone Replacement Therapy. -Festina lente-
Hormone Replacement Therapy -Festina lente- Historiek HRT Menopauze Veiligheid HRT Effectiviteit van HRT Duur en soort HRT Fyto-oestrogen,SERMS, tibolone,etc Prematuur ovarieel falen Praktische aanbevelingen
Nadere informatieOvergang Inhoudsopgave 2. Hormonale veranderingen 1. Inleiding
164.0406 Overgang Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Hormonale veranderingen 3. Het begin en de duur van de overgang 4. Menstruaties tijdens de overgang 5. Wat zijn typische overgangsklachten 6. Gevolgen op
Nadere informatieDe impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist
De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist Inleiding Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat
Nadere informatieDe overgang
De overgang Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze
Nadere informatieOnderwerp van gesprek: de menopauze
Onderwerp van gesprek: de menopauze Onderwerp van gesprek: de menopauze De menopauze, het moment waarop de maandelijkse bloedingen uitblijven, is een complex verschijnsel met mogelijke fysieke (warmteopwellingen,
Nadere informatieDe overgang. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie
De overgang Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste
Nadere informatieDe meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun
De overgang De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun h veertigste en zestigste jaar: de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze of overgang
Nadere informatieInhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5.
De overgang Inhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5. Wat zijn typische overgangsklachten?...5 5.1. Opvliegers...6
Nadere informatieAlles wat u moet weten over de overgang
Gynaecologie Patiënteninformatie Alles wat u moet weten over de overgang Inhoudsopgave Inleiding De overgang: belangrijke veranderingen Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruatie
Nadere informatieDe Overgang. Inhoudsopgave. Inleiding. Hormonale veranderingen
De Overgang Inhoudsopgave Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn Gevolgen op lange termijn
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG. Versie 1.0. Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG Versie 1.0 Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording NVOG Inhoudsopgave Inleiding...1 Hormonale veranderingen...2 Het begin
Nadere informatieOvergang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze.
Patiënteninformatie Overgang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze. Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Hormonale veranderingen 5 Het begin en de duur van de overgang 6 Menstruaties
Nadere informatieHet begin en de duur van de overgang 4 Opvliegers 5 6. Wel of geen hormonen? 10 Anticonceptie en het gebruik van de gewone pil 11 11
Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze genoemd.
Nadere informatieHet begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang
De overgang INHOUDSOPGAVE Inleiding Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn Gevolgen
Nadere informatieGynaecologie Overgang
Gynaecologie Overgang Inhoudsopgave Inleiding Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn
Nadere informatieOvergang. Gynaecologie. Klachten en behandeling
Gynaecologie Overgang Klachten en behandeling Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 3 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische overgangsklachten
Nadere informatieHORMOONTHERAPIE VAN KLACHTEN IN HET CLIMACTERIUM EN DE POSTMENOPAUZE. Versie 1.0
HORMOONTHERAPIE VAN KLACHTEN IN HET CLIMACTERIUM EN DE POSTMENOPAUZE Versie 1.0 Datum Goedkeuring 21-09-2005 Methodiek Evidence based Discipline Verantwoording Monodisciplinair NVOG Omschrijving van het
Nadere informatieGYNAECOLOGIE. De overgang
GYNAECOLOGIE De overgang De overgang De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt
Nadere informatieInleiding 4. 1 Hormonale veranderingen 4. 2 Het begin en de duur van de overgang 5. 3 Menstruaties tijdens de overgang 5
overgang Inhoud Inleiding 4 1 Hormonale veranderingen 4 2 Het begin en de duur van de overgang 5 3 Menstruaties tijdens de overgang 5 4 Wat zijn typische overgangsklachten 6 4.1 Opvliegers 6 4.2 Nachtelijk
Nadere informatieDe overgang. Gynaecologie. Beter voor elkaar
De overgang Gynaecologie Beter voor elkaar 2 Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste
Nadere informatieInformatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze.
Patiënteninformatie Overgang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze. 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Hormonale veranderingen 5 Het begin en de duur van de
Nadere informatieInleiding Hormonale veranderingen
DE OVERGANG 211 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hormonale veranderingen... 3 Het begin en de duur van de overgang... 4 Menstruaties tijdens de overgang... 5 Wat zijn typische overgangsklachten?... 5 Gevolgen
Nadere informatieVaginaal bloedverlies
Vaginaal bloedverlies Stellingen 1 Bij onregelmatig bloedverlies doe je altijd een SOA-test. Juist/onjuist 2 Bij doorbraakbloedingen geef je een pil met een hoger oestrogeen gehalte. Juist/onjuist 3 Stoppen
Nadere informatieDe overgang. brochure besproken.
De overgang INHOUDSOPGAVE Inleiding Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn Gevolgen
Nadere informatieMammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel
Mammacarcinoom en osteoporose Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Vroeg ingetreden menopauze, premenopauzaal gebruik van tamoxifen en postmenopauzaal gebruik
Nadere informatieDe overgang Inleiding Hormonale veranderingen
De overgang Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun 40 e en 60 e jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze genoemd.
Nadere informatieGynAEcoloGiE De overgang
GynAEcologie De overgang De overgang De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt
Nadere informatieOvergang bij vrouwen
Overgang bij vrouwen Marjo Ramakers, arts/seksuoloog NVVS Centrum voor Seksuele en Relationele Gezondheid, Voorschoten GGZ Delfland, locatie Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam Overgangen bij één vrouw
Nadere informatieOvergang. Patiënteninformatie Overgang
Overgang Patiënteninformatie Overgang Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Hormonale veranderingen 3 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties tijdens de overgang 5 Wat zijn typische Overgangsklachten
Nadere informatieHormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters
Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters Marian J.E. Mourits, gynaecologisch oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen 18 april 2009 1 Inhoud Inleiding Pilgebruik Hormonen
Nadere informatieWelkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018
Welkom bij de Gezond & Zeker Innovatiedag 2018 Hoe ga je overweg met de overgang? https://www.flickr.com/photos/orinrobertjohn/1526151157 Wie zijn wij? Ellen van den Berk arbeidsomstandigheden, gezondheidsbeleid
Nadere informatiePCOS. Wat is PCOS? Bij wie komt PCOS voor? Onderzoek
PCOS Wat is PCOS? PCOS staat voor Poly Cysteus Ovarium Syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten)in de eierstok (het ovarium) aanwezig zijn. In deze informatie leest
Nadere informatieHoogeveen, februari 2013 1
Hoogeveen, februari 2013 1 Casus 1 Metrorragie 1. Mevrouw Pieterse, 25 jaar, is sedert kort als patiënte bij u in de praktijk ingeschreven. Ze bezoekt uw spreekuur omdat ze onregelmatig bloedverlies heeft.
Nadere informatieGynaecologie en Verloskunde in beweging. Behandeling van menopauzale klachten in 2016 Dr Hilde Verlaenen
Gynaecologie en Verloskunde in beweging Behandeling van menopauzale klachten in 2016 Dr Hilde Verlaenen Gevolgen van de menopauze: Vasomotorische klachten Warmteopwellingen, transpireren vnl s nachts
Nadere informatieHormoontherapie bij borstkanker
Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de Patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van
Nadere informatieOverzicht Hormonen. LYMEHERSTEL Gerrie Hasselaar Hollandsestraat GJ Amersfoort
Oestrogeen Oestrogeen laag Oestrogeen Hoog / Dominant Betekent tekort Progesteron Osteoporose / osteopenie Droge ogen/huid/mond Nachtzweten Opvliegers Cholesterol hoog Hart- en vaatproblemen Onregelmatig
Nadere informatieFEMgen Test. Menopauze. Risico s in kaart. Menopauze
FEMgen Test Menopauze Prof Dr. B. Weber Laboratoires Réunis Risico s in kaart De FEMgen test biedt u de mogelijkheid uw persoonlijk risico en predispositie op het verkrijgen van gevaarlijke bijwerkingen,
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatieDoor: Barbara Havenith (vrouwenarts)
Door: Barbara Havenith (vrouwenarts) 10 Vakblad voor de Natuurgeneeskundige 03 / MEI/JUN 2013 Zoveel vrouwen waren nog nooit in de overgang! De overgang Nog nooit waren er in Nederland zoveel vrouwen in
Nadere informatieInformatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze.
Patiënteninformatie Overgang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze. 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Hormonale veranderingen 5 Het begin en de duur van de
Nadere informatieDE OVERGANG 107-240707
DE OVERGANG In deze folder geeft het Ruwaard van Putten Ziekenhuis u algemene informatie over de ovegang. Wij adviseren u deze informatie zorgvuldig te lezen. Indien voor u van toepassing zullen aanvullingen
Nadere informatieDe overgang. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie. Colofon Dit is een publicatie voor patiënten van het Waterlandziekenhuis
De overgang Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Colofon Dit is een publicatie voor patiënten van het Waterlandziekenhuis Informatie www.waterlandziekenhuis.nl e-mailadres: patientenservice@wlz.nl 10047 mei
Nadere informatieGynaecologie hormonen RozenbergSport.nl 5 maart 2012 pagina 1 / 5
Rozenberg.nl 5 maart 2012 pagina 1 / 5 Inhoud Zwangerschap Bloedverlies Contraceptie Menopauze E FSH LH Oestrogeen ovaria LH regulering menstruele cyclus endometrium proliferatie estradiol 17β: FFA mobilisatie
Nadere informatieDe overgang. Bezoekadressen: Meander Medisch Centrum Maatweg TZ Amersfoort. Postadres: Postbus BM Amersfoort
De overgang De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze genoemd.
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie
00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.
Nadere informatieC. 1. Hormoonbehandeling
C. 1. Hormoonbehandeling Heeft u een hormoongevoelige tumor? Dan krijgt u in overleg met uw oncoloog zo nodig een hormoonbehandeling. Een hormoonbehandeling is de behandeling van kanker met hormonen. Dit
Nadere informatie1. Vragen algemeen. Wat is POI eigenlijk?
WELKOM 1. Vragen algemeen Wat is POI eigenlijk? 1. Vragen algemeen 1. Ik ben altijd onregelmatig ongesteld geweest. Kan dat met de vroege overgang te maken hebben? 2. Heeft deze aandoening een officiële
Nadere informatieHormoontherapie bij borstkanker
Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van
Nadere informatieH7 KORTE EN LANGE TERMIJN EFFECTEN NA RRSO
1290 1291 1292 1293 H7 KORTE EN LANGE TERMIJN EFFECTEN NA RRSO Aanbevelingen Na RRSO, bij vrouwen jonger dan 45 jaar én zonder mammacarcinoom (of andere risicofactoren) in de voorgeschiedenis, wordt geadviseerd
Nadere informatieMaatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker
Maatschap Chirurgie Hormonale therapie bij borstkanker Algemeen Uw specialist heeft met u besproken dat u in aanmerking komt voor een aanvullende (preventieve) hormonale behandeling. In deze folder kunt
Nadere informatieHet gebruik van tamoxifen. Bij retroperitoneale fibrose
Het gebruik van tamoxifen Bij retroperitoneale fibrose Inleiding U heeft deze folder gekregen, omdat u retroperitoneale fibrose (RPF) heeft. Bij de behandeling van RPF kan de arts meerdere medicijnen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/23449 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Roach, Rachel Elizabeth Jo Title: Sex-specific aspects of venous thrombosis Issue
Nadere informatie982a. Vragenlijst Menopauze Centrum Flevoziekenhuis. Geachte mevrouw, U bezoekt binnenkort de Menopauze poli van het Flevoziekenhuis.
16-1-2019 Vragenlijst Menopauze Centrum Flevoziekenhuis Geachte mevrouw, U bezoekt binnenkort de Menopauze poli van het Flevoziekenhuis. U krijgt eerst een gesprek met de menopauzeverpleegkundige. Zij
Nadere informatieDRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen.
DRERNST Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. www.drernst.be De menopauze, wat is dat? Als vrouwen 50 jaar worden, betekent dat voor de meesten
Nadere informatiePremenstrueel Syndroom (PMS)
Premenstrueel Syndroom (PMS) Vrouwen met Premenstrueeel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot twee weken voor de menstruatie beginnen. Zij hebben hier veel last
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. ORTHO-GYNEST DEPOT 3,5 mg ovules estriol
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS ORTHO-GYNEST DEPOT 3,5 mg ovules estriol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem later
Nadere informatieGynaecologie. Overgangsklachten.
Gynaecologie Overgangsklachten www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Hormonale veranderingen... 3 Het begin en de duur van de overgang... 4 Menstruaties tijdens de overgang... 5 Wat zijn typische overgangsklachten?...
Nadere informatieGynaecologie. De overgang. www.catharinaziekenhuis.nl
Gynaecologie De overgang www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Hormonale veranderingen... 3 Het begin en de duur van de overgang... 4 Menstruaties tijdens de overgang... 5 Wat zijn typische overgangsklachten?...
Nadere informatieVerschillen tussen hormoonpreparaten i.v.m. risico op borst- en endometrium carcinoom P. Neven
Verschillen tussen hormoonpreparaten i.v.m. risico op borst- en endometrium carcinoom P. Neven Inleiding: Oestradiol is het belangrijkste oestrogeen bij de premenopauzale vrouw; na de menopauze is dat
Nadere informatieH Hormonale therapie bij borstkanker
H.40017.0316 Hormonale therapie bij borstkanker Inleiding Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren,
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. De overgang
PATIËNTEN INFORMATIE De overgang Inhoud Inleiding... 2 Hormonale veranderingen... 2 Het begin en de duur van de overgang... 2 Menstruaties tijdens de overgang... 2 Wat zijn typische overgangsklachten?...
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. De overgang
PATIËNTEN INFORMATIE De overgang Inhoud Inleiding... 3 Hormonale veranderingen... 3 Het begin en de duur van de overgang... 4 Menstruaties tijdens de overgang... 5 Wat zijn typische overgangsklachten?...
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. De overgang
PATIËNTEN INFORMATIE De overgang Inhoud Inleiding... 3 Hormonale veranderingen... 3 Het begin en de duur van de overgang... 4 Menstruaties tijdens de overgang... 5 Wat zijn typische overgangsklachten?...
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Livial 2,5 mg, tabletten tibolon
1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER 2,5 mg, tabletten tibolon Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter. Het kan nodig
Nadere informatie1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker
Voeding en borstkanker Vragen? Haaglanden MC 18 oktober 2018 ellen.kampman@wur.nl 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker 1 op de 3 In 2017 Incidentie: ~ 110.000 Prevalentie: ~450.000 1 op de 20 is erfelijk
Nadere informatieHet verpleegkundig spreekuur hormonale therapie
Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Voor patiënten met borstkanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw behandelend arts heeft met u besproken dat
Nadere informatieFolder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012
Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of
Nadere informatieSeptember 2014. Onderzoek uitgevoerd voor
Opinie- en gedragsonderzoek ten aanzien van opvliegers - en de behandeling van dit symptoom - bij vrouwen die zich in de menopauzeperiode bevinden (45-55 jaar) Onderzoek uitgevoerd voor September 2014
Nadere informatie