FOBID Jaarverslag 2015

Transcriptie

1 FOBID Jaarverslag 2015 FOBID FOBID Netherlands Library Forum verbindt als koepelorganisatie de belangrijkste landelijke organisaties op het terrein van het bibliotheek- en informatiewerk in Nederland en zet zich in om de gemeenschappelijke belangen van de sector te behartigen. In toenemende mate speelt deze belangenbehartiging zich ook af in internationaal verband. FOBID streeft ernaar de belangen van de bibliotheek- en informatiesector te behartigen en de vakontwikkeling in Nederland te stimuleren. Ze treedt op als verbinder tussen de verschillende onderdelen van de bibliotheeksector en verwante sectoren. Daarbij wordt gezocht naar de breedst mogelijke vertegenwoordiging van het veld. FOBID bestuur Het FOBID bestuur vergaderde in 2015 op 31 maart en 24 november. FOBID zet zich in voor stroomlijning van internationale met Nederlandse activiteiten op het terrein van auteursrecht, digitale bibliotheek en andere onderwerpen van belang voor de gehele sector. In 2015 zijn verschillende initiatieven en activiteiten ontplooit, in samenwerking met partners. Een ervan is Nederlandse collega s een Update te geven van International Matters, de internationale belangenbehartiging en kennisontwikkeling; en de betekenis daarvan voor zowel individuele bibliotheken als de bibliotheeksector. FOBID ondersteunde ook standpunten van internationale partners bijvoorbeeld EBLIDA bij commentaar op de Europese hervorming van het auteursrecht, IFLA bij de VN 2030 agenda, en tools voor advocacy, en LIBER bij de open access promotie. Daarnaast bewaakt FOBID de Nederlandse inbreng in Europees en internationaal verband, en de Nederlandse wetgeving in wording, bijvoorbeeld omtrent hergebruik overheidsinformatie, verweesde werken en privacy. Benoemingen Het FOBID bestuur benoemde leden in de FOBID Juridische Commissie. De FJC nam afscheid van de leden Hans van Velzen en Evert Slot die jarenlang vanuit het OB-werk FJC-zaken inbrachten. Hun plaatsen zijn ingenomen door Erna Winters en Fanny Pang. Gerard van Trier (KB) werd opgevolgd door Lucinda Jones. Bijlage I bevat een volledige weergave van de samenstelling van FOBID bestuur, commissies en groepen, en FOBID bureau. 1

2 Uitvoering Jaarplan 2015 De uitvoering van het Jaarplan ligt grotendeels in handen van de FOBID commissies en bureau. Onderstaand een overzicht van de projecten en activiteiten op het terrein van verbinden en belangen behartigen. FOBID Project de Mondige Burger Het FOBID project de Mondige Burger richt zich op het onderzoeken van het gezamenlijke publiek van de gehele sector. Met behulp van de persona-methode zijn acht herkenbaar gemaakte gebruikersstijlen, ontworpen waarop bibliotheken hun diensten en producten kunnen innoveren, aan de hand van klantreizen. De verdere toepassingen zijn benut door de KB (digitaal gebruik), DOK Delft (jeugd), en ook de Retailgroep en SHB maakten ermee kennis. De templates behorende bij de persona s zijn voor bibliotheken beschikbaar gesteld. Daarnaast werd in samenhang een trainingsaanbod ontworpen: de klantgerichte bibliotheek (GO, Muzus en Ter Sprake)beschikbaar in Omdat veel bibliotheken gebruik maken van Mosaic werd landelijk overlegd en een aparte werkgroep gevormd om met een aantal pilotbibliotheken de relaties tussen de Persona-methode en klantsegmentaties nader te onderzoeken. Muzus bracht daarover advies uit, dat begin 2016 door de KB verder is opgepakt in het kader van een onderzoek naar klantsegmentaties. Bij verschillende gelegenheden is het FOBID persona project gepresenteerd, o.a. tijdens de Acuril conferentie FOBID Commissie RDA De RDA-Commissie is samengesteld uit deskundigen op het terrein van de bibliografische regelgeving en ontsluiting uit Nederlandse bibliotheken die de RDA ook gebruiken. Er zitten vertegenwoordigers in van de KB, UB s, OB s, SHB, WSWB en Digitale Bibliotheek. Het FOBID bestuur heeft de leden benoemd. De KB zorgt voor secretariële ondersteuning. Na de kickoff op 3 november 2014 hebben in 2015 twee vergaderingen plaatsgevonden. De eerste was in juli, de tweede in november. De onderwerpen die langs kwamen waren: - De rol van de commissie: hebben we dezelfde visie en willen we ons committeren aan de uitvoering van hiervan? We hebben niet allemaal hetzelfde kennisniveau en dat geeft aarzelingen bij het oppakken van acties. Inmiddels zitten we meer op één lijn hierin; - Wijzigingen in het RDA profiel: hier zijn concrete acties uitgevoerd. De RDA toolkit is bijgewerkt tot en met 2015 en de helpdesk is bijgepraat hierover. Een artikel over de wijzigingen zal nog dit jaar verschijnen in zowel IP als het Bibliotheekblad. Dit wordt een jaarlijks terugkerende activiteit; - Communicatie: hoe zorgen we ervoor dat we onze achterban informeren? Hoe komen we erachter welke bibliotheken over zijn op RDA en welke bibliotheken nog niet? Kunnen we daar een rol bij spelen; 2

3 - Internationale ontwikkelingen: hoe haken we aan bij de internationale ontwikkelingen. We geven input op vragen die onze kant op komen, maar zouden ook een meer proactieve rol willen spelen. Tevens zijn ideeën geconcretiseerd voor een RDA studiedag in 2016, in vervolg op de vroegere FOBID studiedagen. Daarbij wordt gedacht aan een dag eind september, waarin theorie en praktijk van RDA centraal staan: in de ochtend best practices en in de middag zelf aan de slag met RDA middels een zogenaamde Jane-a-thon. Tijdens een Jane-a-thon kunnen deelnemers ervaring opdoen met het catalogiseren volgens RDA informatie-eenheden, zonder de beperkingen van een invoerformaat zoals MARC21 en Pica3. FOBID Juridische Commissie (FJC) De FOBID Juridische Commissie, FJC heeft in het verslagjaar drie keer vergaderd, op 24 februari, 14 april en 27 oktober. Ze houdt zich bezig met de juridische aspecten die van belang zijn voor bibliotheken en informatiediensten. Zij initieert (inter)nationale acties en reacties op dit gebied, en onderhoudt daartoe de contacten met ministeries en ook internationale netwerken, zoals EBLIDA en IFLA. FJC heeft twee belangrijke opdrachten: enerzijds informatie uitwisselen over ontwikkelingen met betrekking tot het auteursrecht met de aangesloten leden, dat wil zeggen: de koepelorganisaties die samen FOBID vormen- en met Dedicon, de Informatiepunten Auteursrecht van HBen en UBen en OCLC; en anderzijds de belangen van de leden behartigen door de ontwikkelingen te volgen en daarop op gepaste wijze te reageren. FOBID nam daarnaast o.a. deel aan een sessie van de Leidse universiteit over E-law. In 2015 hield de FJC zich bezig met de volgende onderwerpen: EU Hervorming auteursrecht Centraal in alle aandacht en inspanningen richting bewindslieden, MEP s en EU Commissie staat de hervorming van het auteursrecht op Europees niveau. Al eerder namen bibliotheekorganisaties en FOBID deel aan de uitgebreide consultatie. Aan het einde van het verslagjaar kwam een Communicatie, met de planning van de herziening op onderdelen. E-lending was daar (nog) niet bij. Reden voor veel bibliotheekorganisaties om direct te reageren. FOBID sloot daarbij aan. Zo ondertekende FOBID ook brieven aan MEP s voor Better Regulation Principles. Toegang tot meer data FOBID ondersteunde LIBER met de The Hague Declaration on Knowledge Discovery in the Digital Age, die de EU oproept tot wijzigingen in IP wetgeving, en data meer toegankelijk moet maken voor iedereen. Op dezelfde wijze ondersteunde FOBID een oproep van Europeana, die in een Open Brief aan Europese Commissie en parlement vroeg om maatregelen ter bevordering van online toegang tot cultureel erfgoed. Te veel bronnen kunnen door auteursrechtelijke obstakels niet getoond worden. FOBID ondersteunde ook het LERU Statement, Moving forward on Open Access, dat zich richt op een aansporing aan het EU voorzitterschap, om ervoor te zorgen dat de subsidies aan 3

4 universiteiten in Europa ten goede komen aan onderzoek en onderwijs, en niet onevenwichtig veel naar uitgevers gaat voor (te) hoge licentiekosten. Juist omdat een Open Access bepaling in de Nederlandse wetgeving (als eerste land) is opgenomen, wordt voor Open Access veel van het Nederlandse EU voorzitterschap verwacht. Over de precieze toepassing van deze OA bepaling werd op verzoek van UKB door de FJC adviseur nadere toelichting gegeven. Er verscheen daarnaast een overzichtsartikel van Open Access modellen in IP. Erfgoed en Licenties FJC-leden namen deel aan een bijeenkomst georganiseerd door OCW, naar aanleiding van het onderzoeksrapport over de implementatie van de EU Richtlijn Verweesde werken. FOBID pleitte al eerder voor een wettelijke grondslag voor een ECL regeling. Vanuit de in BRAIN georganiseerde archieven werd toenadering tot FOBID gezocht, om de actie van archieven te ondersteunen om aanpassing van het auteursrecht, zodat meer (archief)materiaal dat gedigitaliseerd is ook daadwerkelijk digitaal beschikbaar komt. Een ECL regeling zou daarvoor een oplossing kunnen zijn. Thans is het achterhalen van auteurs/makers zo arbeidsintensief dat veel archieven het gedigitaliseerde materiaal niet beschikbaar kunnen stellen. FOBID ondersteunde de brief die BRAIN naar de bewindslieden stuurde, waarin om aandacht en nader overleg met OCW/Justitie werd gevraagd. Leenrecht en e-lending FOBID volgde nauwgezet de vragen die, in het kader van het proefproces aangespannen door de VOB, aan het Europese hof in Luxemburg zijn voorgelegd. FJC-leden namen deel aan een interne KB-sessie waarin toelichting op de juridische vraagstukken werd gegeven. Tevens werden de contacten met EBLIDA en IFLA onderhouden, en informatie over e-lending verzameld ter ondersteuning van statements en advocacy. FOBID nam ook deel aan de jubileumbijeenkomst van de Stichting Leenrecht. Privacy De aandacht voor privacyaspecten in de bibliotheek neemt weer toe. De FOBID handreiking geeft de basisprincipes aan. Elders wordt gewerkt aan een aanvulling in geval van digitaal gebruik (Digitale Bibliotheek). Met verschillende organisaties onderhoudt FOBID contacten teneinde bewustzijn en kennis in de bibliotheekpraktijk te bevorderen. Communicatie Op de FOBID website verscheen compacte informatie betreffende nieuwe regelingen: - de meldplicht datalekken; - gewijzigde cookiewet; - implementatie van de Europese Richtlijn Verweesde werken in Nederland met brief aan de Ministeries van OCW en Veiligheid en Justitie waarin hun aandacht wordt gevraagd voor een wettelijke verankering van Extended Collective Licensing. Tweemaal verscheen een interne FJC Update over actuele (auteurs)rechtszaken. 4

5 FOBID Werkgroep NL Library Statistics De werkgroep kwam bijeen om de data van 2013 te bespreken en ideeën voor nieuwe categorieën uit te wisselen. Ook werd het Bibliotheek Onderzoek Platform gepresenteerd. Er is behoefte aan andere gegevens (digitale bronnen, sociale media, activiteiten) om de nieuwe dienstverlening in kaart te brengen en te sturen. De laatst beschikbare gegevens van 2013, werden in een Engelstalig overzicht gezamenlijk gepresenteerd, ten behoeve van internationale interesse. Internationale belangenbehartiging - acties EBLIDA heeft o.l.v. nieuwe voorzitter Jukka Relander enkele zaken herschikt; de inspanningen zijn gericht op meer focus in Brussel, en waar mogelijk samenwerking met IFLA en LIBER. Topics zijn: hervorming auteursrecht op EU niveau; privacy zaken, open access, tekst en datamining. Diverse keren is gesproken met de Europese Commissie en MEP s. FOBID leverde informatie t.b.v. het Kennis- en Informatie Centrum (statistiek), voorbeelden van bibliotheekacties voor vluchtelingen; literacy-praktijk, mede ter profilering van bibliotheken in Europa (o.a. Public Libraries 2020). Op verzoek zal FOBID optreden als hostorganisatie voor de EBLIDA/NAPLE conferentie 9-10 mei 2016 in Den Haag. Een aanvraag om erkenning als geassocieerde bijeenkomst in het kader van Nederlands het EU voorzitterschap is positief beantwoord. FOBID ondersteunde de LIBER acties inzake licenties die text and datamining, open data, open access bevorderen. FOBID was verder met name actief op de auteursrechtacties die zowel EBLIDA als IFLA, veelal gezamenlijk ondernamen. IFLA bouwt voort op haar nieuwe strategische werkwijze met het IFLA Trendrapport als uitgangspunt, waarop FOBID reageerde. Verdere acties richting de VN en WIPO werden gevolgd en bekend gemaakt. Internationale belangenbehartiging vertegenwoordiging en contacten FOBID acht Nederlandse vertegenwoordiging en deelname aan internationale belangenbehartiging en bibliotheekontwikkeling van groot belang. Daarom zette zij zich in voor de kandidatuur van Charles Noordam, FOBID bestuurslid, voor het EBLIDA-bestuur, met goed resultaat: hij werd tijdens de EBLIDA Jaarvergadering in Riga gekozen. Tevens verzorgde FOBID een workshop over literacy advocacy tijdens het aansluitende EBLIDA congres. 5

6 Ook voor IFLA werden verkiezingen gehouden en zorgde FOBID voor een overzicht van beschikbare plaatsen en secties, ten behoeve van een goede representatie. De Nederlandse deelname kan nog enige versterking gebruiken. Daarnaast hield FOBID een presentatie en debat over internationale relaties en ontwikkelingswerk. FOBID International Office - International Matters Op verzoek vonden in 2015 opnieuw Update bijeenkomsten plaats, op 24 april en 6 november, met in totaal zo n 70 geïnteresseerden. Sprekers van verschillende achtergrond lichtten de actuele onderwerpen toe, zoals over IFLA strategie, de Europese inzet van LIBER, EU harmonisatie van het auteursrecht, digitale duurzaamheid volgens UNESCO, Guidelines voor School Libraries, information literacy, vakontwikkeling rond literacy en parlementaire informatiediensten. De presentaties zijn beschikbaar op de FOBID website. - Uitwisseling en Vraagbaak Op een tiental internationale verzoeken (onder andere uit IJsland, Zwitserland, Noorwegen, Zweden en Indonesië) om korte of langere werkbezoeken aan Nederlandse bibliotheken werd geantwoord met passende programma s. Daarnaast werden vragen over het Nederlandse werkveld (opleidingssysteem, trends, architectuur) behandeld en internationale surveys beantwoord. FOBID bemiddelde in Nederlandse deskundigen/sprekers voor enkele internationale bijeenkomsten, onder andere Information Literacy voor IJsland, partners voor Erasmusprogramma s, contacten in Marokko en Denemarken. Tevens werd de werkwijze rondom IFLA verkiezingen toegelicht, de Nederlandse relatie met IFLA standaarden besproken en bekendheid gegeven aan de VN 2030 ontwikkelingsagenda en de rol van bibliotheken daarin, met toegang tot informatie als aanknopingspunt. Conferenties/debatten Aan de ACURIL conferentie in Paramaribo werd deelgenomen met een presentatie over de ontwikkeling van de professional, de klantoriëntatie en het benutten van de persona-methode. Tevens vond een overleg met de Dutch Caribbean Library Association plaats. Tijdens het IFLA wereldcongres verzorgde FOBID de Nederlandstalige caucus en dinner in Kaapstad, waaraan zo n 35 personen deelnamen; daarbij was ook de directeur van Biblionef Zuid- Afrika, Mrs. Jean Williams. FOBID heeft in de loop der jaren diverse Biblionef-projecten ondersteund. FOBID nam deel aan de Internationale conferentie in Leuven, onder de titel: What do you lose when you lose a Library? Op verzoek nam FOBID deel aan een vakoverleg bij de OBA en voorzag dit van samenvattend commentaar, mede vanuit het internationale perspectief. FOBID deed de aftrap in de Werksessie over (internationale) privacy aspecten op het Bibliotheekcongres in Eindhoven, december

7 Publicaties - FOBID Library statistics Netherlands Verkiezingen en Overzicht van Nederlandse vertegenwoordiging in IFLA - Verslag van IFLA Kaapstad in BibliotheekBlad - Digitaal gearchiveerd: Regels voor de Titelbeschrijving (10 delen) - Digitaal gearchiveerd: New Library Buildings in The Netherlands (5 delen) - What do you lose when you lose a Library? artikel samen Constant Lem in InformatieProfessional. Tevens werd meegewerkt aan internationale publicaties over het Nederlandse bibliotheeklandschap, over jeugdbibliotheekwerk, waarden van de bibliotheek, en de stand van zaken E-Books. Verzonden brieven - FOBID Better Regulation Principles Letter aan MEPs en VP Timmermans - FOBID tekent Europeana Open Letter - FOBID tekent LERU petitie inzake Open Access - FOBID ondersteunt de The Hague Declaration on the Knowledge Discovery in the Digital Age - FOBID ondersteunt BRAIN brief inzake auteursrecht in de erfgoedsector - FOBID ondersteunt het London Manifesto voor eerlijk auteursrecht. Bijgewoonde bijeenkomsten, conferenties, seminars en congressen FOBID nam in Nederland deel aan de jaarvergadering en bijeenkomst van de Dr. P.A. TieleStichting. Ze nam voorts deel aan de OCLC dag, het KNVI congres en het Bibliotheekcongres. Adres en contact Bezoekadres Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof BE Den Haag Tel: Postadres FOBID Netherlands Library Forum Postbus LK Den Haag info@fobid.nl, 7

8 Bijlage I: Samenstelling van FOBID bestuur, commissies en groepen, en FOBID bureau 2015 FOBID bestuur Mevrouw drs. Marjolein Nieboer, bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen (voorzitter) Mevrouw dr. Lily Knibbeler, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag De heer mr. Charles Noordam, dienst Openbare Bibliotheek, Den Haag Mevrouw Ria Paulides, Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken, Den Haag (penningmeester) De heer Ap de Vries (tot juni 2015); drs. Cor Wijn, a.i. (vanaf augustus 2015), Vereniging Openbare Bibliotheken, Den Haag De heer Michel Wesseling, International Institute of Social Studies, Den Haag Secretaris: mevrouw mr. dr. Marian Koren FOBID Juridische Commissie De heer mr. Charles Noordam, directeur Openbare Bibliotheek Den Haag (voorzitter) Mevrouw mr. dr. Annemarie Beunen, jurist KB, juridisch adviseur FJC Mevrouw mr. Clementine Bevers, jurist KB Mevrouw Lucinda Jones, hoofd collecties KB De heer drs. Koen Krikhaar, senior account specialist, Dedicon De heer dr. Coen van Laer, expert juridische informatie, UB Maastricht De heer dr. Matthijs van Otegem, directeur UB Erasmus Rotterdam Mevrouw Fanny Pang, jurist VOB (vaste plaatsvervanger) Mevrouw Noor Schreuder, juriste Nationaal Archief Mevrouw Erna Winters, directeur Openbare Bibliotheek Kennemerwaard (MBA), voor VOB Corresponderende leden ontvangen de stukken voor de FJC-vergaderingen: Mevrouw mr. Esther Hoorn, Universiteit Groningen, o.a. Informatiepunt Auteursrecht WB De heer Mark de Jong, jurist OCLC Mevrouw Leen Liefsoens, Informatiepunt Auteursrecht Hogeschool Inholland Secretaris: mevrouw mr. dr. Marian Koren FOBID Commissie RDA Mevrouw Karin Lodder, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag (voorzitter) Mevrouw Nel ten Brug, Rijksmuseum, Amsterdam De heer Arjan Dekker, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Mevrouw Christiane Flapper, Fontys Hogescholen, Eindhoven De heer Frits de Gooijer, Universiteitsbibliotheek, Utrecht Mevrouw Linda de Man, NBD Biblion, Den Haag Mevrouw Liesbeth Schenck de Jong, dienst Openbare Bibliotheek, Den Haag De heer Peter Schouten, Ingressus, Rotterdam 8

9 FOBID Werkgroep NL Library Statistics Mevrouw Inge van Asperen, Vereniging Openbare Bibliotheken, Den Haag De heer drs. Appie Bieze, Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken, Utrecht Mevrouw drs. Heleen van Manen, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Mevrouw drs. Marjolein Oomes, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Mevrouw dr. Dorinne Raaimakers, Universiteitsbibliotheek Utrecht De heer dr. Henk Voorbij, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Voorzitter/secretaris: mevrouw mr. dr. Marian Koren FOBID Project De Mondige Burger - Onderzoek Persona s en klantsegmentaties Mevrouw Heleen Aalpol, Bibliotheek Haarlemmermeer Mevrouw Isabelle Arons, Bibliotheek Utrecht Mevrouw Saskia Beumer, Westfriese bibliotheken, Mevrouw Céline Moerdijk, Bibliotheek Utrecht Mevrouw Laura Linger, De nieuwe bibliotheek, Almere Mevrouw Neele Kistenmaker, Muzus, Delft Mevrouw Sanne Kistenmaker, Muzus, Delft De heer Martijn Laan, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Mevrouw Ottilie Nieuwenhuis, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Mevrouw Marjolein Pruim, Rijnbrink Groep Voorzitter/secretaris: mevrouw mr. dr. Marian Koren, FOBID, Den Haag FOBID bureau Mevrouw mr. dr. Marian Koren, secretaris FOBID 9