BELEIDSPLAN SHB Kansen voor waardevol en gewaardeerd partnerschap met onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk

Transcriptie

1 BELEIDSPLAN SHB Kansen voor waardevol en gewaardeerd partnerschap met onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk

2 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Kansen voor waardevol en gewaardeerd partnerschap met onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk juni 2015

3 Inhoudsopgave De Inhoudsopgave hiernaast, het symbool linksonder op de pagina s en lichtblauwe teksten zijn aanklikbaar. Voorwoord positie van de hogeschoolbibliotheken van onderwijs en onderzoek 17 binnen het landelijk als innovatieplatform met , werkgroepen, gebruikte afkortingen, colofon 26 3

4 4 VOORWOORD

5 Voorwoord Voor u ligt het beleidsplan van het Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) voor de periode Dat het SHB een actieve groep leidinggevenden van hogeschoolbibliotheken is, bewijzen de resultaten die we in de afgelopen periode hebben bereikt en de ambities die we voor de komende periode in dit beleidsplan uitspreken. In de titel van dit beleidsplan staat het woord partnerschap. Dat woord is gekozen vanuit de overtuiging dat de bibliotheek heel dicht bij het onderwijs en onderzoek van de hogeschool staat en dat de informatieprofessionals daaraan een waardevolle en gewaardeerde bijdrage kunnen leveren. De digitalisering biedt kansen vanwege de nieuwe mogelijkheden van technische connectie. De menselijke kant van connectie zit in het partnerschap en de synergie die daarmee bereikt kan worden. Het SHB is landelijk gezien een partij die steeds vaker wordt benaderd om mee te denken over de kennisinfrastructuur. Die lijn zetten we door in de activiteiten rondom de belangenbehartiging. Daarnaast bevorderen we de actieve samenwerking binnen de hogeschoolbibliotheken en houden we elkaar door kennis te delen en ervaringen uit te wisselen op de hoogte. Dit beleidsplan zal leidraad en inspiratiebron zijn om de komende periode aan de slag te gaan. Dat we een actieve club zijn bewijst de Taskforce die dit beleidsplan tot stand heeft gebracht. Dit zijn Marjan Bonink (Hanzehogeschool Groningen), Annuska Graver (NHTV internationaal hoger onderwijs Breda), Toine Groen (Hogeschool Leiden), Peter van Helsdingen (Windesheim), José Jagerman (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen), Marie-José Lampe (Hogeschool Rotterdam), Marijke Mentink (Hogeschool VHL), Hilde van Wijngaarden (Hogeschool van Amsterdam). Ik wil hen hierbij danken voor de professionele aanpak en het uitstekende resultaat. Ria Paulides Voorzitter SHB 5

6 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Voorwoord De beleidsperiode staat in het teken van waardevol en gewaardeerd partnerschap met onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk. In dat kader heeft het SHB vijf speerpunten geformuleerd: 1. Verbetering van kwaliteit,. 2. Versterking en profilering positie van de hogeschoolbibliotheek als partner in onderwijs en onderzoek. 3. Vormgeving van voor voortschrijdende. 4. Vergroting van expertise binnen de hogeschoolbibliotheken over actuele : auteursrechten, Open Access, publiceren, adviesvaardigheden, onderzoekvaardigheden, procesinrichting front- en backoffice en digitalisering van het onderwijs. 5. Fungeren en bekend staan als innovatief platform met. Het SHB wil deze doelen bereiken door middel van belangenbehartiging en kennisdeling. 6

7 Voorwoord Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Waarom Wat Hoe Verbetering van kwaliteit, kwantiteit en toegankelijkheid Namens de hogeschoolbibliotheken onderhandelen en samenwerken met uitgeverijen en leveranciers van digitale content Middels haar contacten met strategische partners, zoals Vereniging Hogescholen (VH) en UKB, actief zoeken naar juridisch goed onderbouwde oplossingen voor de toegang tot wetenschappelijke bronnen voor onderzoekers aan de hogescholen Vergroten van het aanbod aan open content, door en voor praktijkgericht onderwijs en onderzoek Belangen behartigen Informatievaardigheden: lesmethoden en lesmateriaal Content op diverse devices Omgaan met en gebruik van sociale media Kennis delen Versterking en profilering positie van hogeschoolbibliotheek in onderwijs en onderzoek Vormgeving van strategisch partnerschap met landelijk Vergroting van expertise binnen de hogeschoolbibliotheken : auteursrechten, Open Access, publiceren, adviesvaardigheden, onderzoekvaardigheden, procesinrichting front- en backoffice en digitalisering van het onderwijs Fungeren en bekend staan Gesprekspartner VH, SURF, HKI, VSNU, UKB Benchmark Producten- en dienstenontwikkeling Ondersteuning kenniscentra Gesprekspartner in nationale gremia VH, SURF, HKI, VSNU, UKB, FOBID Gezamenlijke vertegenwoordiging internationale gremia Gezamenlijke deelname aan internationale congressen Internationaal werkbezoek Signaleren internationale trends Vertegenwoordigen van hogeschoolbibliotheken bij opleiders, ontwikkelen beroepsgroep (KNVI, GO) Actief ondersteunen van samenwerking op het gebied van expertisebevordering: NAI, HKI Organiseren van sites voor het delen Sociale media voor het delen Bijeenkomsten Uitnodigen experts en uitwisseling Signaleren, ondersteunen en stimuleren van veranderingen Expertiseontwikkeling stimuleren op het gebied van changemanagement, innovatieve ontwikkelingen Belangen behartigen Kennis delen Belangen behartigen Kennis delen Belangen behartigen Kennis delen Kennis delen Deelname aan (internationale) congressen Belangen behartigen 7

8 8 INLEIDing

9 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Voorwoord Hogeschoolbibliotheken ondersteunen het onderwijs en onderzoek aan de hogescholen bij gebruik, beheer en toegang tot informatie en kennis. Vanuit de behoefte aan resultaatgerichte samenwerking is in 2003 het Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) opgericht. Inmiddels hebben 32 hogeschoolbibliotheken zich hierbij aangesloten. Samen bedienen zij zo n 95 procent van het totale aantal hbo-studenten in Nederland. Het SHB is gestoeld op het grondbeginsel Het geheel is meer dan de som der delen. Krachtenbundeling en kennisuitwisseling maken dat de kwaliteit, de functionaliteit en het innovatieve vermogen van de deelnemers op een hoger plan komen te staan. Diensten kunnen effectiever en efficiënter worden aangeboden. Zeker in deze tijd van voortschrijdende digitalisering, de ontwikkeling van hogescholen tot kennisinstellingen, globalisering en is samenwerking een must. Met al deze ontwikkelingen gaan forse investeringen gepaard. Tegelijkertijd staan financiële en personele middelen onder druk. Juist daarom is het zo belangrijk dat schaalvoordelen binnen het SHB slim worden benut en dat innovatie daarbij richtinggevend is. Het beleidsplan van het SHB staat in het teken van kansen voor waardevol en gewaardeerd partnerschap van onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk. Het thema onbelemmerde toegang tot kennis en informatie staat hoog op de maatschappelijke agenda. Digitalisering en nieuwe media vervullen daarbij een cruciale rol. Onderwijs en onderzoek vinden hun weg buiten de schoolmuren tot ver over de landsgrenzen. Deze ontwikkelingen stellen hoge eisen aan hogescholen - en daarmee aan hogeschoolbibliotheken - maar bieden bovenal uitgelezen kansen voor bredere profilering en nieuwe allianties. Het SHB richt zich er daarom op om het partnerschap van hogeschoolbibliotheken in een steeds breder werkveld maximaal kracht bij te zetten. In dit beleidsplan worden de drie belangrijkste ontwikkelingen geschetst waar hogeschoolbibliotheken de komende jaren mee te maken krijgen. Vervolgens worden de speerpunten beschreven die daar in de optiek van het SHB uit voortvloeien. Ten slotte wordt ingegaan op de rollen die daarin zijn weggelegd voor het SHB en de werkwijze die daarbij wordt gehanteerd. 9

10 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) vorige beleidsperiode Voorwoord Taken en speerpunten De veranderende rol, werkzaamheden en scope van hogeschoolbibliotheken vormden het vertrekpunt van het beleidsplan De uitdaging voortgezet, voortbouwen met toekomstperspectief. Twee taken stonden in deze beleidsperiode centraal: Behartigen van belangen: het SHB treedt op als belangenbehartiger waar het de positie van de bibliotheek binnen hogescholen betreft. Het SHB vervult daarbij de rol van initiatiefnemer, adviseur, podium en sensor. Bijdragen aan professionalisering: door middel uitwisseling draagt het SHB bij aan de professionalisering van de hogeschoolbibliotheek als voorziening. Dat vereist een actieve bijdrage van alle deelnemers. In het beleidsplan waren vijf speerpunten geformuleerd: Digitale collectievorming en toegang tot bronnen. Digitaal publiceren. Benchmarking, modellen, richtlijnen en normen. Professionalisering van medewerkers in vaardigheden en processen. Communicatie door middel van een actieve website en social media. Output In de beleidsperiode hebben diverse werkgroepen binnen het SHB hun schouders onder de vijf speerpunten gezet. Activiteiten en hun resultaten: Vernieuwde dienstverleningsovereenkomst met SURFmarket (ICT-inkooporganisatie voor hoger onderwijs en onderzoek) op het gebied van licenties. De werkgroep Licenties organiseert jaarlijks een LicentieContactPersonendag voor de leden. Uitvoering van een jaarlijkse benchmark onder hogeschoolbibliotheken in relatie tot kwaliteitsverbetering. De benchmark verschaft de bibliotheken een vergelijkingsinstrument voor aandachtsgebieden als financiering, personele formatie, omvang van de collectie en verhouding tussen papieren en digitale collectie. De benchmark draagt bij aan de duiding van ontwikkelingen door de jaren heen. Onderzoek in 2013 onder lectoren naar gewenste ondersteuning door hogeschoolbibliotheken bij onderzoek. Over de uitkomsten is een rapport gepubliceerd en er is een themamiddag georganiseerd. Het onderzoek heeft bijgedragen aan een sterkere profilering van de ondersteunende rol van hogeschoolbibliotheken binnen de hogescholen. Voortzetting van gezamenlijke - dus kostenbesparende - aanschaf van databanken met digitale vakliteratuur. 10

11 Voorwoord Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) In 2014 heeft het Netwerk Auteursrechten Informatiepunt met het SHB en de Vereniging Hogescholen samengewerkt aan een nieuwe readerregeling van de namens uitgeverijen optredende stichting PRO. De regeling wordt in het voorjaar van 2015 aan de Colleges van Bestuur van de hogescholen voorgelegd. Halfjaarlijkse themamiddagen, georganiseerd door SHB-werkgroepen, voor de presentatie van best practices en het voeren van discussies over relevante en actuele als e-books, publicatiebeleid, de rol van de hogeschoolbibliotheek, digitalisering en veranderende backofficeprocessen. Inrichting van een nieuwe, aantrekkelijk vormgegeven website, deels gericht op externe profilering van het SHB, deels fungerend als interactief platform voor en door de leden ter uitwisseling en documenten. Bestuursleden en leden van diverse hogescholen vertegenwoordigen het SHB in verschillende landelijke netwerken van bibliotheken. Er wordt onder andere samengewerkt met het UKB (samenwerkingsverband van universiteitsbibliotheken en Koninklijke Bibliotheek). Symposium in 2013 ter gelegenheid van 10-jarig bestaan van het SHB. 11

12 Omgevingsverkenning 1 12

13 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Omgevingsverkenning Voorwoord Drie ontwikkelingen hebben grote impact op de hernieuwde rol, taken en werkprocessen van hogeschoolbibliotheken en de ondersteunende rol die het SHB daarbij wil vervullen. Voortschrijdende digitalisering De digitalisering van informatie en andere technologische innovaties ontwikkelen zich in een explosief tempo. Mobiele devices, zoals smartphones en tablets, zijn al vrijwel gemeengoed geworden. Inmiddels vinden we het heel normaal dat informatie 24/7 direct en overal beschikbaar is, op welk platform dan ook. Een toenemend aantal clouddiensten ondersteunt deze ontwikkeling. ICT-toepassingen raken steeds nauwer verweven met onderwijs en praktijkgericht onderzoek. Daarvan getuigen de opkomst van Open Educational Resources (waaronder weblectures), blended learning en de belangstelling voor datamanagement. De student van vandaag en de medewerker van morgen zijn digital natives : zij zijn van de generatie die is opgegroeid met de digitale taal van computers, games en internet. Zij verwachten niets anders meer dan een digitaal dienstenpakket. Van belang voor hogeschoolbibliotheken Voortschrijdende digitalisering vraagt om een sterk ontwikkelde vaardigheid in het zoeken, selecteren en bewerken van digitale informatie. Ambities van hogescholen Het hbo koestert grote ambities waar het gaat om onderwijs, toegepast onderzoek, en ondernemerschap. De kwaliteit van het onderwijs in relatie tot accreditatie en studierendement kan rekenen op grote politieke belangstelling. Het doorontwikkelen van de hbo-instelling van onderwijsinstituut tot kennisgemeenschap geniet hoge prioriteit. De ambitie krijgt vorm door lectoren aan te stellen, te focussen op mastergeschoolde docenten, promoties te stimuleren en praktijkgericht onderzoek uit te voeren. Het hbo neemt haar maatschappelijke verantwoordelijkheid serieus en deelt haar kennis met het (internationale) werkveld. Van belang voor hogeschoolbibliotheken Kennis op het gebied van e-learning, onderzoekvaardigheden, informatiebeheer, (digitaal) publiceren, Open Access en auteursrechten wordt in toenemende mate relevant voor hogescholen. Zowel in het onderwijs, als in praktijkgericht onderzoek, is behoefte aan een (digitaal) ondersteunend dienstenpakket. 13

14 Voorwoord Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Internationalisering De eenvoudig te realiseren wereldwijde toegang tot informatie werkt verdergaande globalisering en van de samenleving - en daarmee van het onderwijslandschap - in de hand. Van belang voor hogeschoolbibliotheken Deze ontwikkeling doet de behoefte en noodzaak toenemen om volgens internationale standaarden te werken en om kennis, informatie en onderzoekresultaten langs digitale weg te ontsluiten voor nieuwe markten en doelgroepen. 14

15 SPEERPUNTEN

16 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Speerpunten Voorwoord Om goed te kunnen inspelen op de eisen die voortvloeien uit gesignaleerde ontwikkelingen, heeft het SHB voor de beleidsperiode vijf speerpunten geformuleerd. Digitale informatiebronnen Het is belangrijk dat hogeschoolbibliotheken in staat zijn het onderwijs en onderzoek effectief en efficiënt te ondersteunen bij gebruik, beheer en toegankelijkheid. Het SHB is daarbij van meerwaarde als belangenbehartiger richting uitgeverijen en leveranciers van digitale content, met name waar het gaat om licenties en het stimuleren van Open Access. Daarnaast is de vindbaarheid van digitale kennis ook een aandachtspunt. Het SHB gaat het gesprek aan met uitgevers om doorzoekbaarheid bronnen te verbeteren en samenwerking tussen verschillende uitgevers en bibliotheken te stimuleren. Toegankelijkheid wetenschappelijk onderzoek Hogeschoolmedewerkers die zich bezighouden met praktijkgericht onderzoek ervaren de gebrekkige toegankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek (onder andere als onderdeel van digitale collecties van universiteitsbibliotheken) als een belemmering. Het SHB wil via haar contacten met strategische partners zoals de Vereniging Hogescholen (VH) en Universiteitsbibliotheken en Koninklijke Bibliotheek (UKB) actief werken aan verbetering van de toegankelijkheid van wetenschappelijke kennis. Enerzijds door samen te streven naar Open Access, anderzijds door juridisch goed onderbouwde afspraken en overeenkomsten met uitgevers en bibliotheekpartners over gezamenlijke beschikbaarstelling van bronnen onder licentie. Informatievaardigheden De voortgaande digitalisering van het informatieaanbod vergroot de behoefte aan training in informatievaardigheden. Ook de groeiende omvang en betekenis van praktijkgericht onderzoek in de curricula van veel opleidingen doen deze behoefte toenemen. Informatievaardigheden zijn onlosmakelijk verbonden met de onderzoekvaardigheden die daartoe zijn vereist. Hogeschoolbibliotheken nemen al enige tijd een deel van deze trainingen voor hun rekening. Zij verzorgen lessen informatievaardigheden voor docenten en studenten. Het SHB zet zich ervoor in om het thema informatievaardigheid zowel binnen als buiten de eigen gelederen hoog op de agenda te houden. 16

17 Voorwoord 17 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Toenemend gebruik van persoonlijke devices Mensen bepalen steeds meer zelf wanneer, waar en via welke apparatuur en applicaties zij informatie tot zich nemen en opslaan. Hogescholen spelen hierop in door het gebruik van persoonlijke devices te promoten en waar mogelijk te faciliteren. De hogeschoolbibliotheken kunnen hun docenten en studenten helpen hiervoor de informatie te vinden die zodanig is vormgegeven dat deze ook goed bruikbaar is op persoonlijk devices. Het SHB zal vanuit haar rol als innovatieplatform kennisuitwisseling hierover faciliteren. Kennisuitwisseling via social media Hogeschoolbibliotheken maken in hun dienstverlening al geruime tijd gebruik van social media. Denk aan websites, Facebook, chatsessies en Twitter. Op dat gebied ondersteunen zij bovendien de kennisontwikkeling bij de hogescholen. Het SHB maakt zelf actief gebruik van sociale media, maar zal daarnaast door middel deling, de hogeschoolbibliotheken helpen het inzetten van sociale media te stimuleren en ondersteunen. van in- en externe positie van de hogeschoolbibliotheek in onderwijs en onderzoek Meerwaarde hogeschoolbibliotheek Voor de toekomstbestendigheid van de dienstverlening van hogeschoolbibliotheken vindt het SHB het van groot belang dat hun positie in onderwijs en onderzoek wordt versterkt en beter voor het voetlicht wordt gebracht. Aan het hoger beroepsonderwijs worden steeds hogere kwaliteitseisen gesteld. Tegelijkertijd hebben instellingen met afnemende bekostiging te maken. Het gevolg daarvan is dat kritisch wordt gekeken naar de meerwaarde van ondersteunende diensten voor de primaire processen. Opdracht aan de hogeschoolbibliotheken is daarom hun relatie met in- en externe doelgroepen te verstevigen en uit te breiden, vooral door adequaat te blijven inspelen op de behoeften van deze doelgroepen en aantoonbaar meerwaarde te creëren. Het SHB ziet hierbij een mooie rol weggelegd voor de SHB Benchmark. Dit vergelijkingsinstrument kan zo worden doorontwikkeld, dat het de meerwaarde van de dienstverlening van de hogeschoolbibliotheken inzichtelijk maakt voor stakeholders. Kennisinfrastructuur en ondersteuning onderzoek De overheid stimuleert hogescholen om kennis en innovatie te bundelen in kenniscentra met regionale reikwijdte. Nauw contact met het bedrijfsleven is daarbij van groot belang. Deze ontwikkeling leidt tot toegenomen aandacht voor effectieve circulatie en valorisatie en daarmee tot de behoefte aan een sterke informatie-infrastructuur binnen de hogescholen. Dat biedt perspectief voor hogeschoolbibliotheken: er ontstaat ruimte voor het verder ontwikkelen van de ondersteunende functie richting kenniscentra en praktijkgericht onderzoek.

18 Voorwoord 18 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Ter verkenning van deze rol gaan hogeschoolbibliotheken in overleg met de school en de lectoren om de samenwerking uit te bouwen en te versterken. De HBO Kennisbank ( is een tool die veel hogeschoolbibliotheken al inzetten ter ondersteuning centra in het kader disseminatie en -valorisatie. Ook wordt op veel hogescholen nagedacht over en gestart met een verdere ondersteuning van het onderzoeksproces vanuit de hogeschoolbibliotheek. Daarbij is het van belang dat hogeschoolbibliotheken in een vroegtijdig stadium bij het onderzoeksproces worden betrokken om een waardevolle en gewaardeerde partner te kunnen zijn. Het in opdracht van het SHB opgestelde rapport van Maurits van der Graaf (1) vormt hierbij een goede leidraad en biedt diverse aanknopingspunten. Hogeschoolbibliotheken werken mee aan onderzoeksprojecten door het beschikbaar stellen en valideren van informatie, het registreren producten (publicaties en andere vormen van output), het bieden van support bij publiceren, het inrichten van Auteursrechten Informatiepunten en door advies bij datamanagement. Door kennis en ervaring te bundelen en in te zetten, kunnen zij een prominentere rol vervullen die voor versteviging van hun positie zorgt binnen de hogescholen. Het SHB stelt zich ten doel om innovatieve projecten en best practices op het gebied van onderzoekondersteuning breder bekend te maken, zowel binnen als buiten de hogeschoolbibliotheken. Als relevante stakeholders de potentie van de hogeschoolbibliotheken (h)erkennen, zullen de bibliotheken bovendien beter in staat zijn om proactief te handelen. binnen landelijk Meebepalen van landelijke agenda De publieke gebruikswaarde van door hogescholen gegenereerde kennis geniet grote politieke en maatschappelijke belangstelling. Informatie wordt steeds vaker digitaal gepubliceerd en voor iedereen toegankelijk gemaakt. Het SHB ziet voor zichzelf een belangrijke rol weggelegd in het meebepalen van de landelijke agenda voor informatievoorziening en Open Access. Het SHB participeert al in diverse landelijke netwerken met strategische partners zoals: Vereniging Hogescholen; UKB (Universiteitsbibliotheken en Koninklijke Bibliotheek); FOBID - Netherlands Library Forum (samenwerkingsverband landelijke bibliotheekorganisaties); KNVI (Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatieprofessionals); SURF (ICT-samenwerkingsorganisatie van het hoger onderwijs en onderzoek); HKI (HBO Kennisinfrastructuur); NAI (Netwerk Auteursrechten Informatiepunten hbo).

19 Voorwoord 19 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Het SHB wil binnen de netwerken een stevige positie innemen. De komende jaren worden de belangen van SHB-leden daar op landelijke schaal behartigd; uiteraard met de voortschrijdende in het achterhoofd. De diverse landelijke netwerken bieden daartoe uitgelezen mogelijkheden, bijvoorbeeld: Het bij strategische partners onder de aandacht brengen van nieuwe taken, rollen en positie van hogeschoolbibliotheken. Versterking van de relatie met de strategische partners. Gezamenlijk acties ondernemen op relevante met gedeeld belang. Kennisuitwisseling, onder andere door het gezamenlijk organiseren van informatiebijeenkomsten. Actief bijdragen aan de tweejaarlijkse internationale studiereis van de KNVI. Vertaalslag van clouddiensten naar procesinrichting Informatie is behalve in de traditionele papieren media in toenemende mate beschikbaar via clouddiensten. Gebruikers kunnen hun bestanden daar gratis opslaan en delen met anderen. Via apparaten hebben zij daar op elk gewenst moment toegang toe. De opkomst en toenemende populariteit van clouddiensten leidt tot schaalvergroting en de noodzaak tot standaardisering van deze diensten. Standaardisering van - de opslag van - informatie is een belangrijke voorwaarde voor de mogelijkheden die clouddiensten bieden voor samenwerking tussen hogescholen binnen en buiten Nederland. Dat is vervolgens van invloed op de procesinrichting van front- en backoffice-activiteiten van hogeschoolbibliotheken. Het SHB zoekt naar geschikte overlegpartners ter bevordering van internationale afstemming van deze dienstverlening. Het SHB en de nationale digitale bibliotheek Sinds 1 januari 2015 is de nieuwe Bibliotheekwet voor Openbare Bibliotheken van kracht. De fysieke en de digitale bibliotheek worden in die wet als twee-eenheid behandeld. Ook is de wet te beschouwen als een krachtig pleidooi voor de nationale digitale bibliotheek. Dat zou een netwerk kunnen zijn waarbinnen ook plaats is voor universiteitsbibliotheken en hogeschoolbibliotheken. De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft de opdracht gekregen om een dergelijke samenwerking te verkennen. De wet beoogt de versnippering in het digitale domein tegen te gaan en de gebruikswaarde voor het publiek te vergroten. Met dat doel worden alle digitale activiteiten van de openbare bibliotheken, de KB en de nationale digitale bibliotheek samengebracht bij de KB. Voor hogeschoolbibliotheken is het van belang deze ontwikkelingen nauwgezet te volgen. Het SHB zal daarom het contact met UKB verder intensiveren, met daarbij aandacht voor onderwerpen als informatievaardigheden en toegang tot digitale kennis. Ook deelname van het SHB aan ontwikkelingen ten bate van het opzetten van een nationale digitale bibliotheek verdient nadere verkenning.

20 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Voorwoord Inspelen op vragen vanuit onderwijs en onderzoek Het SHB vindt het belangrijk dat hogeschoolbibliotheken blijven investeren in hun expertise op uiteenlopende terreinen om goed te kunnen blijven inspelen op behoeften vanuit onderwijs en onderzoek. Actuele in dat verband zijn: Auteursrechten, Open Access, publiceren, onderzoekvaardigheden Binnen de hogescholen in Nederland is sprake van verdere doorontwikkeling van praktijkgericht onderzoek. Dit uit zich in de curricula van veel opleidingen en in een verdere toename van het aantal lectoraten, promovendi en aan onderzoek bijdragende docenten. Het aantal publicaties dat binnen hogescholen wordt gegenereerd, neemt daardoor toe. Ook bestaat er een groeiende behoefte om deze kennis te delen met de beroepspraktijk. Dit verlangt van hogeschoolbibliotheken dat zij zich nog intensiever dan in de afgelopen jaren moeten richten op kennisoverdracht naar docenten en studenten over onderwerpen zoals auteursrechten, Open Access, publiceren en onderzoekvaardigheden. Manieren waarop dat al gebeurt of kan gebeuren zijn: Hogeschoolbibliotheken spelen een rol bij het aanleren van informatie- en onderzoekvaardigheden. Medewerkers van hogeschoolbibliotheken werken mee aan projecten binnen kenniscentra. Medewerkers bieden ondersteuning bij het onderzoek door registratie van de output van onderzoek en gegevens over onderzoekers en onderzoeksprojecten (CRIS). Medewerkers adviseren over publiceren en datamanagement (opslag en beheer). Hogeschoolbibliotheken zetten hun expertise van de kennis- en publicatiemarkt in om hogescholen te ondersteunen bij het opstellen van publicatiebeleid en -adviezen. 20

21 Voorwoord Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Social media, e-learning, blended dienstverlening Er is er een duidelijke tendens waarneembaar naar digitalisering van het onderwijs en onderzoek aan hogescholen en inzet van social media in de communicatie met studenten. Het SHB wil in deze ontwikkelingen een voortrekkersrol vervullen. Voortgaande digitalisering van het onderwijs creëert nieuwe mogelijkheden, evenals een groeiende vraag naar het delen en hergebruiken van lesmateriaal. Denk in dat verband aan videotoepassingen voor MOOC (massive open online courses) en de ontwikkeling van games. Een aantal hogeschoolbibliotheken draagt al bij aan de ontwikkeling van aanbod op het gebied van blended learning en e-learning, onder andere via: ontsluiting van (digitale) lesmaterialen; vervaardiging van audiovisuele onderwijscontent; advisering van docenten over de inrichting van digitaal onderwijs; advisering over terugvindbaarheid van content door toepassing van adequate metadatering binnen de digitale leeromgevingen. Daarnaast gaan hogeschoolbibliotheken ook zelf over op blended dienstverlening. Rol van het SHB bij expertisevergroting Door het faciliteren van een continue en structurele uitwisseling en best practices op de hierboven beschreven terreinen, zorgt het SHB ervoor dat de hogeschoolbibliotheken in staat zijn hun expertise op deze gebieden aantoonbaar te vergroten. 21

22 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) 2.5. Fungeren en bekend staan Voorwoord Spin in het innovatieve web Het SHB wil als podium en broedplaats voor nieuwe ideeën en ontwikkelingen een aanjager zijn in de ontwikkeling en implementatie van innovatieve producten en diensten. Daar wordt invulling aan gegeven door middel van samenwerking binnen de eigen gelederen en met externe partners. Het SHB vindt het belangrijk om bij stakeholders op de kaart te staan als spin in het innovatieve web die daadwerkelijk en meetbaar innovaties weet te bewerkstelligen in het werkveld van hogeschoolbibliotheken. In dat kader wordt onder andere deelgenomen aan (internationale) congressen. Actuele innovatie Aanschaf door hogescholen van CRIS (current research information systems). Een CRIS kan worden ingezet voor de registratie en vindbaarheid van onderzoeksmateriaal. Onderzoeksresultaten kunnen zo overzichtelijk worden gepresenteerd en gevaloriseerd. E-books: Het SHB wil fungeren als podium voor de discussie over de problematiek rond e-books. Door middel deling wil het SHB bewerkstelligen dat hogeschoolbibliotheken beter in staat zijn om een uniforme en gebruikersvriendelijke dienstverlening op te zetten. Hiervoor is onderling overleg nodig, evenals overleg met uitgevers van e-books. Embedded library: dicht bij student, docent, onderwijs en onderzoek. Procesinrichting backoffice in relatie tot clouddiensten: het SHB heeft een werkgroep Backoffice processen ingesteld. In lijn met internationale ontwikkelingen wordt gedacht aan invoering van het systeem RDA (Research Description and Access). Content curation: het gestructureerd verzamelen, filteren, categoriseren, duiden en delen van content met als doel om informatie gemakkelijker vindbaar, bruikbaar en overzichtelijker te maken. Virtual Research Environment: een online omgeving waar onderzoekers kunnen samenwerken aan een onderzoeksproject. 22

23 WERKWIJZE

24 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Werkwijze Voorwoord Het bestuur van het SHB is samengesteld uit vertegenwoordigers namens de deelnemende hogeschoolbibliotheken. Het bestuur vervult een coördinerende en uitvoerende taak, gericht op de in dit beleidsplan omschreven speerpunten. Specifieke aandachtsgebieden, zoals licenties, website en onderzoekondersteuning, zijn belegd bij werkgroepen (langere looptijd) en projectgroepen (incidentele activiteiten). Het SHB ziet voor zichzelf twee rollen weggelegd om hogeschoolbibliotheken te ondersteunen in hun veranderende rol, taken en werkprocessen in relatie tot beschreven ontwikkelingen en speerpunten. Belangenbehartiger Het SHB treedt op als belangenbehartiger met als doel de versterking van de positie van hogeschoolbibliotheken. Een belangrijk onderwerp in dit kader is bijvoorbeeld de toegang tot digitale informatie van uitgeverijen en leveranciers van digitale content. Het SHB wil deze rol op zich nemen door uitbreiding en intensivering van strategische allianties met relevante partners. Kennisintermediair Het SHB wil een bijdrage leveren aan de verdere professionalisering en innovatie van hogeschoolbibliotheken. Het SHB fungeert als landelijk platform waar deelnemende hogescholen samen bepalen op welke gebieden zij hun kennis willen delen. Het SHB geeft invulling aan deze rol door middel van de website ( werkgroepen en projectgroepen voor actuele, bijeenkomsten, jaarlijkse benchmark en faciliteren van de uitwisseling tussen deelnemers van best practices. Het SHB kan rekenen op actieve betrokkenheid van de leden. Afhankelijk van hun omvang besteden alle deelnemende bibliotheken een bepaald aantal uren per jaar aandacht aan gezamenlijke taken. Proactieve communicatie over de meerwaarde voor zowel de bibliotheken als de hogescholen wordt ingezet om draagvlak voor deze inzet te waarborgen. Vanwege het beroep dat op medewerkers van de bibliotheken wordt gedaan, is soms afstemming met andere diensten/besturen nodig. De aangesloten hogeschoolbibliotheken verschillen sterk in omvang van elkaar: van enkele tot zelfs vijftig medewerkers. De inzet voor het SHB is daardoor verschillend, maar ook de belangen kunnen uiteenlopen. Het SHB heeft oog voor deze diversiteit in de wijze waarop belangen worden behartigd; het belang van de grootste deelnemers heeft niet per definitie voorrang. 24 Het SHB laat zien dat verschillende belangen zich uitstekend laten behartigen door één samenwerkingsverband. Met dit beleidsplan hoopt het SHB voor al haar leden voortvarende stappen te zetten richting waardevol én gewaardeerd partnerschap voor onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk.

25 ACHTERGRONDINFORMATIE

26 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Achtergrondinformatie Voorwoord 1. Ondersteuning van het praktijkgericht onderzoek door hogeschoolbibliotheken (rapport van Maurits van der Graaf / Pleiade, 2013 in opdracht van het SHB) 2. SURF Meerjarenplan IFLA Trend Report FOBID Project Persona s OCLC Report E-resources UKB Beleidsplan De werkgroepen worden samengesteld door de algemene ledenvergadering. Het aantal, de scope en de invulling ervan worden door de leden gezamenlijk vastgesteld. M.i.v. 1 januari 2015 kent het SHB de volgende werkgroepen: Licenties Benchmarking Onderzoekondersteuning SHB website Vaardigheden Backoffice processen De bestaande werkgroepen zullen na vaststelling van dit beleidsplan hun activiteitenplannen maken. Daarnaast gaat het SHB meer werken met projectgroepen voor tijdelijke activiteiten. DVO Dienstverleningsovereenkomst FOBID Netherlands Library Forum HKI HBO Kennis Infrastructuur KB Koninklijke Bibliotheek KNVI Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatieprofessionals MOOC Massive Open Online Courses NAI Netwerk Auteursrechten Informatiepunten SHB Samenwerkingsverband van Hogeschoolbibliotheken SURF ICT-samenwerkingsorganisatie van het hoger onderwijs en onderzoek UKB Universiteitsbibliotheken en Koninklijke Bibliotheek VH Vereniging Hogescholen 26

27 Beleidsplan Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB) Voorwoord van in- en externe positie van hogeschoolbibliotheken binnen landelijk Bijlagen Uitgave Bestuur Samenwerkingsverband Hogeschoolbibliotheken (SHB), juni 2015 Tekst Marjan Bonink (Hanzehogeschool Groningen) Annuska Graver (NHTV internationaal hoger onderwijs Breda) Toine Groen (Hogeschool Leiden) Peter van Helsdingen (Windesheim) José Jagerman (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen) Marie-José Lampe (Hogeschool Rotterdam) Marijke Mentink (Hogeschool VHL) Hilde van Wijngaarden (Hogeschool van Amsterdam) Tekstredactie Touché concept & copy Groningen Fotografie Monique Kooijmans fotografie Amsterdam, Hanzehogeschool Groningen Wouter Brem Vormgeving Klaas de Vries, Grafisch ontwerper bno Groningen Verspreiding digitaal (pdf-formaat te verkrijgen via Bestuur SHB (2015) Ria Paulides (voorzitter) Hilde van Wijngaarden (penningmeester) Gert Jan Kraaikamp (secretaris) Marjan Bonink (bestuurslid) Annuska Graver (bestuurslid) Kees Boon (ambtelijk secretaris, 27

28 BELEIDSPLAN SHB