Case-uitwerking Borger-Odoorn

Transcriptie

1 Case-uitwerking Borger-Odoorn Datum: Woensdag 16 september 2013, van tot uur Locatie: Stadhuis Assen, Noordersingel 33 te Assen, zaal 2. Aanwezigen Vanuit de gemeente Borger-Odoorn: Jacob Bruintjes - Wethouder demografische ontwikkeling Jan Kruit - Beleidsmedewerker Jeugd Van buiten Borger-Odoorn: Joop Pennings - coördinerend beleidsmedewerker, Ministerie BZK Bert Kampman - adviseur huisvesting & organisatie, Penta Rho Wicher Schönau - vastgoed adviseur, Twijnstra Gudde Tom de Haas - senior adviseur en consultant lokaal publiek domein, Tom de Haas consultancy Ingrid de Moel - Bouwstenen voor Sociaal Lars Wolfkamp - stagiair, Aestate - verslaglegging Situatie De gemeente Borger-Odoorn heeft zo n inwoners in 25 kernen. De grootste kern bestaat uit en de kleinste uit 31 inwoners. Deze plattelandsgemeente hoort bij de tien grootste gemeenten van Nederland, qua oppervlakte. Daarnaast kent de gemeente een zand- en een veendeel, waarbij het veendeel wordt gekenmerkt door lintdorpen van een paar honderd meter breed en enkele kilometers lang. In 1998 zijn de gemeenten Borger en Odoorn samengevoegd en in de jaren erna is gekeken naar het aantal voorzieningen. Op dat moment had de gemeente ruim honderd gemeentelijke gebouwen die niet aan alle eisen voldeden. Veel van deze panden zijn in de jaren 70 gebouwd omdat nieuwbouw toen zwaar gesubsidieerd werd (tot wel 50%), gevolg van deze subsidie was dat er meer gebouwd werd dan eigenlijk noodzakelijk was. Dit resulteert nu in een portefeuille waarin veel panden zitten die eigenlijk geen functie meer hebben. Uit berekeningen kwam naar voren dat incidenteel ,- nodig was om alle gemeentelijke gebouwen te updaten en daarnaast ,- structureel voor onderhoud. Reactie op stijgende kosten: het afstoten van gebouwen. Tien jaar geleden werd ook duidelijk dat deze gemeente te maken kreeg met een daling van het aantal inwoners en met name jongeren. De gemeente Borger-Odoorn is nu een krimpgemeente, combinatie van ontgroening en vergrijzing. Doel Kosten terugdringen en passende voorzieningenplanning in (de kernen van) deze krimpgemeente. Kenmerk aanpak Omarmen krimp, leefbaarheid kernen, interactief 2013 Verslag bijeenkomst Borger-Odoorn 1

2 Aanpak Het college start met Kern en Kader. Allereerst is in Kern en Kader I gekeken naar de kernenhiërarchie in de gemeente. De dorpen verschillen onderling en daarbij zijn er zes hoofdkernen aangewezen, kleine kernen en kleine kernen in het buitengebied In Kern en Kader II is berekend wat de gemeentelijke gebouwen gemiddeld per vierkante meter kosten. Dit gaf politiek een helder beeld van de kosten en de ruimte voor de toekomst. Er is een Normenkader vastgesteld voor Onderwijs, Bibliotheek, Peuterspeelzaalwerk, Jeugdsoos en Dorpshuis. Vanaf In Kern en Kader III is per kern gekeken naar de voorzieningen uit het Normenkader, in samenspraak met het dorp. In sommige gevallen bleek uit de normen dat alle voorzieningen zouden verdwijnen. Dit leidde tot verzet van de burgers waardoor de gemeente in die gevallen maatwerk moest leveren. In sommige gevallen zijn deze voorzieningen overgenomen door de burgers zelf. Daarnaast wil de gemeente in ieder dorp een ontmoetingsplek hebben, de grootte van deze ruimte is afhankelijk van het aantal inwoners, per vierkante meter stelt de gemeente 100 euro budget beschikbaar. Per dorp ziet deze ontmoetingsplek er anders uit, in sommige dorpen kan dit een buurthuis zijn, in andere een kroeg en in weer een andere een ruimte in de muziekschool. Consequentie van al deze verschillende ruimtes en eigenaren, is dat er voor ieder dorp maatwerk geleverd moet worden. De verwachting is dat het traject van Kern en Kader III in 2014 wordt afgerond Naast de gemeentelijke norm van vierkante meters hanteert het verzelfstandigd Openbaar Primair Onderwijs een minimumnorm van 50 leerlingen voor het primair onderwijs. Gevolg: drie scholen zijn gesloten en voor 2014 staan nog twee scholen op de nominatie. Daarnaast heeft de gemeente Borger-Odoorn in 2011 via een schriftelijke enquête onder haar inwoners onderzoek gedaan naar de ervaren leefbaarheid in alle dorpen van de gemeente. Focus is de beleving van burgers. I.c.m. een score voor bereikbaarheid van de dorpen geeft dit een beeld van de veronderstelde leefbaarheid Eerder werd uitgegaan van zes hoofdkernen. Uit de enquête bleek echter dat de bewegingen van mensen binnen de gemeente kan worden ingedeeld in vier leefgebieden, niet gebonden aan gemeentegrenzen. Minder maar beter, oftewel kwaliteitsverbetering is altijd een uitgangspunt geweest. Door krimp loopt men tegen de grenzen aan van het beleid van de zes hoofdkernen, waardoor de leefbaarheid onder druk komt te staan. Om de kwaliteit te kunnen behouden, is in april 2012 de indeling van zes hoofdkernen naar vier leefgebieden vastgesteld door de gemeenteraad. Dit heeft gevolgen voor het voorzieningenaanbod en de financiering. Er wordt met deze indeling meer over de gemeentegrenzen heen gekeken. Wel is de gemeente nog bezig om te bepalen welke voorzieningen gewenst zijn per leefgebied, dit traject is pas net ingezet. Belangrijk hierbij is dat er vraaggestuurd gewerkt wordt, normen die nu gesteld zijn blijken soms in de praktijk te ruim. Maatwerk, oriëntatie en verandering Bij het opstellen van deze strategie heeft de gemeente rekening gehouden met opbrengsten uit de verkoop van grond onder leegstaande panden. De eerste jaren werkte dit ook, maar inmiddels wil niemand deze grond nog hebben. Hierdoor heeft de gemeente geen inkomsten meer om de maatwerkpot te vullen. Daarnaast blijven de leegstaande gebouwen geld kosten. De gebouwen weggeven is geen optie omdat er vaak nog een hoge boekwaarde op zit. 2

3 Mobiliteit is een belangrijk thema in Borger-Odoorn, met name voor ouderen zonder auto en voor jongeren is het belangrijk dat voorzieningen bereikbaar zijn. Gemeente wil een integrale benadering van het vervoer, dus niet alleen speciaal vervoer maar ook openbaar vervoer en vervoer naar voorzieningen. De decentralisatie leidt ertoe dat de gemeente voorzieningen moet gaan aanbieden. Momenteel weten ze nog niet hoe ze dit gaan inpassen in hun beleid. Uit onderzoek is gebleken dat 90% van de bewoners iets wil doen voor het dorp. Om te zorgen dat deze mensen elkaar ontmoeten is het belangrijk dat er ontmoetingsplekken zijn. Als voorbeeld wordt een coöperatie genoemd die het zwembad heeft opgekocht, zonder ontmoetingsplek voor mensen van deze coöperatie was dit waarschijnlijk nooit gebeurd. Minder maar beter De gemeente is dit traject ingegaan met de slogan Minder maar beter. Op deze manier hebben zij de burger ook benaderd: belangrijk is dat het geen bezuinigingsoperatie is, het budget is zelfs verhoogd. De gemeente legt veel verantwoordelijkheid bij de burgers. Aan de hand van de normen wordt bepaald hoeveel subsidie ze krijgen. Als ze daarmee niet rond kunnen komen, is er blijkbaar geen behoefte aan een buurthuis en kan deze dus gesloten/gesloopt worden. Hierbij werd door de experts de kanttekening geplaatst dat niet iedere goedwillende burger in staat is om een pand goed bouwkundig te onderhouden. De gemeente denkt dit probleem te ondervangen door gezamenlijk met de vereniging die het pand gaat beheren het gehele traject van de overdracht in te gaan. Na afloop van dit traject is de vereniging klaar om het pand goed te beheren. Na de overdacht controleert de gemeente alleen nog of er daadwerkelijk maatschappelijke activiteiten plaatsvinden in het pand. Ervaring en noties Er is veel ervaring binnen de gemeente, de insteek is pragmatisch, met een helder doel en duidelijke kaders. Desondanks wordt er ook nog geredeneerd vanuit traditionele sectoren (buurthuis voor ontmoeting, 100 per inwoner). En is niet altijd helder wat de gemeente wil bereiken/faciliteren. Als er geen oplossing is voor leegstand, moet iemand het verlies nemen. Dat doet zeer. We kunnen er uren over praten maar dat lost niets op. Uit het buitenland heeft de gemeente geleerd dat je in tijden van krimp iets moet maken waar mensen trots op kunnen zijn. Kleine kernen zijn sterk. Daarbij kun je naar individuen kijken, maar ook naar wat de kern als kern nodig om verder vooruit te komen. Kijken naar de mierenhoop in plaats van alleen naar de mier, door een budget per inwoner beschikbaar te stellen. De gemeente heeft dit geprobeerd door een wijkbudget beschikbaar te stellen dat de wijk zelf mocht invullen. Maar niet alle kernen konden hiermee overweg. Sommigen hadden hier geen behoefte aan. De bewoners in een aantal kernen wilde wel incidenteel meedenken/helpen, maar niet structureel. De gemeente doet niet veel op basis van prognoses, de aanname: meer ouderen dus meer mensen met alzheimer, gaat niet altijd op en daar kan dan ook geen beleid op gemaakt worden. Zelfde geldt voor basisscholen, als zij het presteren om boven de norm te blijven is er niets aan de hand, waar die kinderen vandaan komen is niet relevant voor de gemeente (de gemeente controleert wel op kwaliteit van de scholen). 3

4 De gemeente is nu bezig met een pilot waarbij de gebruikers al in het ontwerptraject betrokken worden. Zij krijgen hierbij veel vrijheid, de gemeente durft los te laten. Het is lastig om voorzieningen en scholen te combineren omdat deze op een andere wijze worden bekostigd. Daarnaast gaan mensen maar acht jaar van hun leven naar de basisschool, zij maken bijvoorbeeld een veel groter deel van hun leven gebruik van de kroeg. Kan deze dan niet zorgen voor de ontmoetingsfunctie? Normeren, faciliteren (geld en middelen) en coachen (stimuleren van ondernemerschap). De eerste twee worden beschouwd als taken van de overheid, de derde is een twijfelgeval. Lang niet iedere burger heeft behoefte aan coaching, het is wel de taak van de overheid om te signaleren dat iemand een coach nodig heeft. Er zit veel geld bij de particulieren, vaak blijken zij bereid om zelf een gedeelte van een voorziening te faciliteren. Wanneer uit de normering blijkt dat een dorp recht heeft op een half voetbalveld kan het dorp zelf de andere helft betalen zodat de voetbalclub in stand kan blijven. De gemeente kan maatwerk leveren en dit goed motiveren. Het is voor de gemeente soms lastig om te weten of zij met het dorp in gesprek zijn. De afvaardiging of dorpsraad is (met name in lintdorpen) niet altijd representatief voor wat het gehele dorp wil. De gemeente geeft alleen subsidies aan stichtingen, niet aan burgers. Deze stichtingen zijn een soort mini-gemeentes, er ontstaat een representatieve en participatiedemocratie. Als de overheid de verantwoordelijkheid bij de burgers legt, moeten zij ook hun kennis doorgeven aan de burgers. Daarnaast is er kennis nodig van professionals om de exploitatie van het vastgoed te kunnen regelen. Wat neemt de gemeente mee: - Normeren (kwaliteitseisen), faciliteren (geld) en coachen - Decentralisatie verandert de aanpak - Burger in regie - De keuzes moeten dicht bij de burger liggen - Hoe kun je in betaalde zorg de burgers betrekken? 4

5 5