Feitelijke informatie Bijgaand treft u het raadsvoorstel over de bestuurlijke toekomst van Heusden aan.

Transcriptie

1 Zaaknummer: : bestuurlijke toekomst Heusden Collegevoorstel Feitelijke informatie Bijgaand treft u het raadsvoorstel over de bestuurlijke toekomst van Heusden aan. Voor de feitelijke informatie, afweging en overige relevante zaken wordt verwezen naar dit document. Een collegevoorstel over de dekking van de kosten volgt overigens na de besluitvorming over het bijgaande raadsvoorstel. Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen. 1

2 Zaaknummer: : bestuurlijke toekomst Heusden BESLUIT Het college van Heusden heeft in de vergadering van 3 februari 2015 besloten: de raad voor te stellen om: - in te stemmen met het richtinggevende kader waarbij de overheid maximaal inspeelt op de actieve rol, betrokkenheid en eigen kracht van de 11 kernen door te investeren in schaalverdieping; - hierbij de omgeving niet uit het oog te verliezen en in regionaal verband, vanuit de eigen identiteit, te blijven dansen op schalen waarbij de bestuurlijke legitimatie om continue aandacht vraagt; - in te stemmen met het uitvoeren van een experiment op het vlak van schaalverdieping, waarbij met minder regels wordt gezocht naar wegen die verder reiken, de service van onze gemeente verbetert en zodoende maatschappij en overheid dichter bij elkaar te brengen; - voor dit experiment een maatschappelijke consultatie te organiseren; - voor de begeleiding van het vervolgtraject een werkgroep onder voorzitterschap van een raadslid in te stellen, bestaande uit een vertegenwoordiging van alle raadsfracties (8, inclusief voorzitter), collegeleden (2) en leden uit de ambtelijke organisatie (3). namens het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven 2

3 Raadsvoorstel Inleiding In het voorjaar van 2014 vroeg het college van Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Brabant (GS) aan de gemeenten om binnen een jaar te komen tot een bestuurlijk gedragen uitwerking van hun toekomst, inclusief concrete doelstellingen. In het verlengde van dit verzoek hebben de professoren Tops en Zouridis inmiddels een open verkenning naar de (bestuurlijke) toekomst van Heusden, Loon op Zand en Waalwijk uitgevoerd. Op 27 januari jl. stond u in een extra algemene informatievergadering uitvoerig stil bij deze open verkenning en sprak over de concrete stappen die nu gezet moeten worden. U verzocht om, voor de raadsvergadering van 10 februari 2015, een voorstel voor te bereiden met als doel een richtinggevend kader neer te zetten voor de bestuurlijke toekomst van Heusden, zowel in denken als in handelen. Met dit voorstel geven wij invulling aan dit verzoek. Feitelijke informatie Coalitieprogramma Het moment waarop GS de vraag richting de Brabantse colleges stelde, was niet willekeurig. Met de raadsverkiezingen van maart 2014 net achter de rug en delopende coalitieonderhandelingen, zag GS het geschikte moment om gemeenten uit te dagen na te denken over hun bestuurlijke toekomst. Dit ook in het verlengde van het onderzoek van de commissie Huijbregts naar de veerkracht van Brabantse gemeenten dat onlangs was afgerond. Het verzoek van GS heeft er mede toe geleid dat in het coalitieprogramma Sociaal.Groen.Sterk.Heusden de volgende passage is opgenomen over de bestuurlijke toekomst van Heusden. Gedeputeerde Staten hebben de Brabantse gemeenten in het kader van (Veer-)Krachtig Bestuur in Brabant gevraagd om, binnen een jaar na aantreden van het nieuwe college, met een bestuurlijk gedragen en concrete visie op de toekomst van de gemeente te komen. Ons uitgangspunt is een zelfstandige gemeente Heusden. De omvang en bestuurskracht van de gemeente rechtvaardigen zelfstandigheid. Schaalvergroting is (op voorhand) niet altijd beter en vermindert de betrokkenheid van inwoners bij het plaatselijk bestuur. Waar dit mogelijk is en meerwaarde heeft willen wij (blijven) samenwerken met andere gemeenten. Wij doen dat vanuit onze eigen kracht en niet omdat de omstandigheden ons daartoe dwingen. We kiezen hierbij het schaalniveau dat het beste past en dat kan per beleidsterrein verschillen. Soms is dat de Langstraat, soms Hart van Brabant en soms Noordoost Brabant, maar ook andere samenwerkingsverbanden zijn zeer wel mogelijk (bv. GGD, GOL, Maasgemeenten, Vestingsteden). Open verkenning Het hiervoor genoemde onderzoek van de professoren P. Tops en S. Zouridis, verbonden aan de Universiteit van Tilburg, gebeurde in opdracht van de colleges van de drie Langstraatgemeenten. Het betreft een open verkenning die is gericht op het in kaart brengen van de verschillende opties, zonder hierbij scenario s uit te sluiten en/of een voorkeur uit te spreken. In het onderzoek is uit alle denkbare scenario s een viertal scenario s nader uitgewerkt. Het primaire doel van het rapport is het verkrijgen van scherpte en hierdoor onszelf verder te brengen in het ordenen en maken van keuzes. Maatschappelijke ontwikkelingen Diverse onderzoeksresultaten geven geen eenduidig bewijs dat gemeentelijke schaalvergroting voor- en/of nadelen oplevert. Een analyse van relevante maatschappelijke ontwikkelingen laat zien dat in een robuuste bestuurlijke toekomst, gemeenten continue moeten schakelen tussen schaalvergroting (naar een regionale schaal) en schaalverdieping (bottum up maatschappelijk initiatief). 1

4 Schaalvergroting In de ontwikkeling van het openbaar bestuur en de inrichting hiervan is een constante waarneembaar. Die constante is de schaalvergroting van de gemeentelijke bestuurslaag. Zo is het aantal gemeenten in Nederland sinds midden 20 e eeuw van ruim 1000 teruggebracht tot een kleine 400. Naast de uiteenlopende maatschappelijke en politieke opvattingen, bestaat er ook wetenschappelijk gezien geen eenduidigheid over de voor- en nadelen van gemeentelijke schaalvergroting. Wat een belangrijk inzicht vormt is het feit dat elke lokale taak zijn eigen optimale schaal heeft die zelden met elkaar en regionale grenzen samenvallen. Bovendien heeft de financieel-economische crisis het proces van (maatschappelijke) schaalvergroting versterkt. Denk bijvoorbeeld aan de transities in het sociaal domein. Verder zijn er niet alleen binnen het openbaar bestuur processen van schaalvergroting maar ook in de samenleving. Schaalverdieping Wat opvalt is dat schaalvergroting lijkt samen te gaan met schaalverkleining, ook wel schaalverdieping genoemd. Dit heeft bij uitstek te maken met de bestuurlijke veerkracht. Oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken komen onverminderd bottum up tot stand. Soms ook vanwege een gevoel van toenemende afstand tussen burgers en overheid. Denk bijvoorbeeld aan energiecoöperaties van burgers, toezicht in de openbare ruimte, nieuwe bedrijfjes die kleinschalige zorg organiseren of het beheer van sportvoorzieningen. Zonder de actieve en vaak belangeloze inzet van betrokken inwoners is het creëren van dit maatschappelijk cement ondenkbaar. Kortom, naast schaalvergroting staat schaalverdieping. Dit vraagt om een organisatie van het bestuur waarbij maximaal kan worden ingespeeld op de actieve rol en betrokkenheid van inwoners. De sleutelwoorden hierbij zijn maatwerk en nabijheid. Doorontwikkeling Het vorenstaande is niet bedoeld als chronologisch overzicht in die zin dat we vanuit deze feiten en tendensen aan de vooravond van onze bestuurlijke toekomst staan. We zitten er namelijk midden in! Al geruime tijd stellen we onszelf de vraag (en de laatste jaren bewuster dan voorheen) hoe we onze burgers nog beter kunnen bedienen? We kijken hiervoor, meer dan in het verleden, om ons heen. Dit doen we in de richting van Noordoost Brabant, Hart van Brabant maar ook dichter bij huis in De Langstraat. En ook wij hebben geconstateerd dat de schaal waarop je taken uitvoert, erg afhankelijk is van de inhoud van de opdracht waarbij de schaal vaak niet samenvalt met de contouren van de regio. Dit noodzaakt tot het voortdurend blijven dansen op schalen. Onlosmakelijk verbonden aan deze schaalverbreding en opnieuw vanuit het vertrekpunt hoe we onze burgers nog beter kunnen bedienen, kijken we ook heel bewust naar onszelf: onze 11 verschillende kernen met actieve inwoners, ondernemers en instellingen. Het zijn deze 11 kernen die Heusden haar uitzonderlijke kracht geven. Kernen die allemaal beschikken over een eigen identiteit, gevoel van saamhorigheid, sociale cohesie en een rijk verenigingsleven. Juist door gebruik te maken van deze eigen kracht en te investeren in schaalverdieping, kan de overheid haar service en dienstverlening verbeteren. Wij zijn ervan overtuigd dat vanuit ons motto: Dromen.Doen.Heusden,in combinatie met HeuseService en onder meer de Mogelijkmakers, de geconstateerde eenheid in verscheidenheid een solide basis biedt voor de verdere doorontwikkeling van onze gemeente, zeker onder de huidige economische omstandigheden. Afweging Experiment In het licht van de geschetste maatschappelijke ontwikkelingen en gegeven een algemeen gevoel van toenemende afstand tussen burgers en overheid, zijn traditionele opvattingen ontoereikend. De wijze waarop de overheid zich tot op heden heeft georganiseerd sluit steeds minder goed aan op de maatschappelijke en economische ontwikkelingen. Ook zijn wij er samen met u van overtuigd dat het 2

5 samengaan van gemeenten niet de oplossing vormt. Wel zien wij de ingeslagen weg van schaalvergroting met het dansen op schalen (niet institutioneel bepaald maar situationeel per thema) als een blijvend onderdeel van onze bestuurlijke toekomst. Hierbij neemt de noodzaak tot samenwerken (weliswaar vanuit onze eigen identiteit) in de tijd alleen maar toe en vraagt de bestuurlijke legitimatie om continue aandacht. Na al wat jaren ervaring opgedaan te hebben met wijk- en buurtgericht werken, inmiddels vertaald in de beginselen van de buurt bestuurt en de transities in het sociaal domein, zien wij het als een logisch vervolg en uitdaging om de participatie van onze inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen verder te optimaliseren en onze bestuurlijke toekomst hierop verder in te richten. Met minder regels zoeken naar wegen die verder reiken, de service van onze gemeente verbetert en zodoende maatschappij en overheid dichter bij elkaar brengen. Dit vormt een uitdaging dat een experiment meer dan waard is. Een experiment dat op de weg van schaalverdieping maatwerk biedt, veel verder reikt dan verbetering van de dienstverlening, open staat voor innovatieve oplossingen en ons op die manier verder brengt, zonder hierbij meteen in (bestaande) structuren te denken. Maatschappelijke consultatie Zeker bij een dergelijk experiment waarin juist onze inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen centraal staan, is de maatschappelijke consultatie essentieel. Als er één kenmerk van ons moderne democratische systeem is, dan is het wel dat de kloof tussen burgers en de politiek alsmaar groter lijkt te worden. Hoewel actieve burgerparticipatie de afgelopen decennia meer wordt gewaardeerd en gestimuleerd, blijkt dat de overheid nogal eens geïnteresseerd is in het verbinden van inwoners aan het eigen beleid en niet zozeer in het stimuleren van inwoners om hun eigen visie op het verbeteren van de samenleving uit te werken. Terwijl het openbaar bestuur haar legitimiteit steeds verder onder druk ziet komen te staan en de maatschappelijke opgaven er niet eenvoudiger op worden. Vanuit deze constateringen is enige tijd geleden voor het eerst in België een zogenaamde G1000 georganiseerd om te horen wat al die 1000 gewone vrije burgers nu werkelijk te zeggen hebben. Wat houdt een G1000 concreet in? Het is een fysieke ontmoeting van leden van een gemeenschap, die met behulp van dialoog op zoek gaan naar wat zij samen belangrijk vinden voor die gemeenschap. De dialoog is gebaseerd op een open gesprek waaraan alle deelnemers op basis van gelijkwaardigheid deel kunnen nemen. In het gesprek staat de zoektocht naar gemeenschappelijkheid, de common ground, centraal. De deelnemers zijn autonoom. Zij kiezen met elkaar de onderwerpen, werken deze uit en maken een keuze uit de voorgestelde oplossingen. En nemen tot slot de uitdaging aan om aan de slag te gaan met de voorgestelde uitkomsten. Alle leden van de gemeenschap hebben een gelijke kans om deel te nemen aan de G1000. De hele gemeenschap is vertegenwoordigd: burgers, werkgevers, overheid en vrijdenkers. Daarmee zijn de waarden waar een G1000 voor staat gedefinieerd: toegankelijkheid, autonomie gelijkwaardigheid, openheid, gemeenschappelijkheid en verantwoordelijkheid. Met name bij de centrale positie die inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen in het experiment hebben, sluit een maatschappelijke consultatie volgens het principe van de G1000 goed aan. Dit is daarom een methodiek die bij een maatschappelijke consultatie overwogen kan worden. De resultaten van de maatschappelijke consultatie gebruiken we om tot een bestuurlijk gedragen uitwerking met concrete doelstellingen over de (bestuurlijke) toekomst van onze gemeente te komen. Werkgroep Het is op dit moment nog te prematuur om een exacte invulling van de maatschappelijke consultatie te geven. Wel staat bij voorbaat vast dat er voor u als volksvertegenwoordiging een essentiële rol is weggelegd. Ook staat vast dat er in het vervolgtraject verschillende stappen moeten worden gezet om tot finale besluitvorming te kunnen komen. Afzonderlijke stappen die met een go/no-go moment worden afgesloten. Hoewel zorgvuldigheid in deze belangrijker is dan snelheid, moet de aanpak uiteraard werkbaar en resultaatgericht zijn. Naar onze mening kan het vervolgtraject door het instellen van een werkgroep goed worden gefaciliteerd. Een werkgroep, onder voorzitterschap van een raadslid, met hierin een 3

6 vertegenwoordiging van alle raadsfracties (8), collegeleden (2) en leden uit de ambtelijke organisatie (3) en die ook de go/no-go momenten nader kan inkleuren. Externe procesbegeleiding Om het vervolgtraject gestructureerd te laten verlopen, hebben we een externe procesbegeleider benaderd voor het consulteren van het maatschappelijk veld en de coördinatie van het proces. Hiervoor is inmiddels door 3 bureaus een pitch verzorgd. Op basis hiervan willen wij aan de heer Ard Schilder van Think Public advies vragen het vervolgtraject te begeleiden. Inzet van Middelen De kosten voor de externe procesbegeleiding worden op dit moment geraamd op circa excl. btw. Verder zijn er kosten verbonden aan de maatschappelijke consultatie die wij ramen op een bedrag van Het vervolgtraject voor de bestuurlijke toekomst is in brede zin subsidiabel binnen de Subsidieregeling Veerkrachtig bestuur Noord-Brabant. Het ligt dan ook in de lijn om voor het vervolgtraject een subsidieaanvraag te doen waarbij ervan wordt uitgegaan dat voor deze kosten een subsidie kan worden ontvangen van 50%. In de begroting zijn er hiervoor geen middelen beschikbaar. Daarom is het voorstel om deze kosten ten laste te brengen van de post onvoorzien. Risico's Er zijn geen risico's verbonden aan dit voorstel. Procedure Vervolgstappen Als u volgens dit voorstel besluit, wordt een startbijeenkomst met de werkgroep georganiseerd. Het is vervolgens aan de werkgroep om een voorzet te doen voor de nadere invulling van het vervolgtraject en de wijze waarop u in het proces wordt betrokken. Het vervolgtraject moet volgens de huidige planning voor het zomerreces worden afgerond. Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen. 4

7 De raad van Heusden in zijn openbare vergadering van 10 februari 2015; gezien het voorstel van het college van 3 februari 2015; gelet op de beraadslaging; b e s l u i t : - in te stemmen met het richtinggevende kader waarbij de overheid maximaal inspeelt op de actieve rol, betrokkenheid en eigen kracht van de 11 kernen door te investeren in schaalverdieping; - hierbij de omgeving niet uit het oog te verliezen en in regionaal verband, vanuit de eigen identiteit, te blijven dansen op schalen waarbij de bestuurlijke legitimatie om continue aandacht vraagt; - in te stemmen met het uitvoeren van een experiment op het vlak van schaalverdieping, waarbij met minder regels wordt gezocht naar wegen die verder reiken, de service van onze gemeente verbetert en zodoende maatschappij en overheid dichter bij elkaar te brengen; - voor dit experiment een maatschappelijke consultatie te organiseren; - voor de begeleiding van het vervolgtraject een werkgroep onder voorzitterschap van een raadslid in te stellen, bestaande uit een vertegenwoordiging van alle raadsfracties (8, inclusief voorzitter), collegeleden (2) en leden uit de ambtelijke organisatie (3). de griffier, de voorzitter, mw. drs. E.J.M. de Graaf drs. J. Hamming 5