RAPPORT. Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering

Transcriptie

1 RAPPORT Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering

2

3 Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering Status Definitief Datum Mei 2015 A&O-fonds Waterschappen Postbus JH Den Haag

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Knelpunten werving Verkenning BBL-opleiding op maat' Bijeenkomst 3 2 Onderzoeksopzet en respons Vragenlijsten en interviews 4 3 Uitkomsten Arbeidsmarkt waterzuivering Fte s MBO Verwachte uitstroom Vacatures op MBO-niveau Vervullen vacatures Wervingskanalen Oplossingen voor ervaren knelpunten Opleidingen waterzuivering Aantal BBL- en BOL-trajecten Samenwerking met ROC s Een sectorale MBO-opleiding voor de waterzuivering? Houding ten aanzien van MBO-opleiding waterzuivering Andere ideeën over opleiden voor de zuivering 10 4 Conclusies Arbeidsmarkt Vacatures BBL- EN BOL-trajecten Sectorale MBO-opleiding 12 BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 Namen en functie deelnemers onderzoek 14 Vragenlijst Onderzoek arbeidsmarkt en opleiding waterzuivering 15 Colofon 17 PAGINA 2 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

5 1 Inleiding 1.1 Knelpunten werving Het afgelopen jaar zijn signalen opgevangen vanuit waterschappen over knelpunten rond het werven van nieuwe vakbekwame medewerkers als zuiveringsmedewerker. Zo worden bijvoorbeeld bepaalde regio s geconfronteerd met scholen die wegens gebrek aan instroom van jongeren stoppen met specifieke opleidingen. Het lijkt voor die waterschappen dan ook noodzakelijk om een nieuwe wervende lijn te creëren, zodat waterschappen ook in de toekomst kunnen rekenen op voldoende instroom. 1.2 Verkenning De Vereniging van ZuiveringsBeheerders (VvZB), bestaande uit managers waterzuivering, herkent dit probleem. Diverse oplossingsrichtingen voor de problematiek zijn denkbaar. Om hieruit een onderbouwde keuze te kunnen maken, heeft de VvZB eind 2014 een korte verkenning uit laten voeren onder de aangesloten waterschappen. Deze verkenning had tot doel om inzicht te krijgen op de volgende punten: 1. Wat is het verloop tussen nu en vijf jaar (ontslag, pensioen) onder de zuiveringstechnici/operators (MBO, MBO+) bij de waterschappen? 2. Verwachten waterschappen dat zich een probleem voor gaat doen in de bezetting? Zo ja, hoe groot en hoe lossen zij dat nu c.q. in de nabije toekomst op? 3. Hoe kijken waterschappen aan tegen de opleidingseisen voor de zuiveringstechnici/operators? 4. Stel dat er een initiatief zou zijn om sectoraal en landelijk een opleiding op te zetten, zou dit initiatief ondersteund worden door waterschappen? Hoe zou zo een opleiding er dan uit moeten zien? 5. Welke oplossingen hebben de individuele waterschappen inmiddels bedacht om het bezettingsprobleem aan te pakken? (best practices) 1.3 BBL-opleiding op maat Het zuiveringsplatform VvZB heeft het A&O fonds Waterschappen gevraagd om haar te ondersteunen bij deze verkenning en daarbij te onderzoeken of er draagvlak is voor één van de oplossingen, namelijk om via de beroepsbegeleidende leerweg (BBL, een gecombineerde, geïntegreerde MBO-opleiding waar UTAZ onderdeel van is) jongeren aan te nemen en zelf op te leiden. Kortom, een specifieke sectorale BBL-opleiding op maat. 1.4 Bijeenkomst Dit rapport vormt de weerslag van deze verkenning. Het dient tevens als input voor de discussie op een bijeenkomst van het zuiveringsplatform op 28 mei 2015, waarin met waterzuiveringsmanagers en andere belanghebbenden wordt nagegaan welke verdere stappen wenselijk zijn. Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 3 VAN 17

6 2 Onderzoeksopzet en respons 2.1 Vragenlijsten en interviews In februari/maart 2015 zijn vragenlijsten uitgezet onder alle 21 managers waterzuivering die de waterschappen vertegenwoordigen in het zuiveringsplatform (zie bijlage 1 en 2). In totaal zijn 20 vragenlijsten ingevuld, hetgeen neerkomt op een respons van 95%. Naar aanleiding van deze inventarisatie zijn telefonisch een aantal verdiepende interviews afgenomen bij zes contactpersonen van de verschillende waterschappen. PAGINA 4 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

7 3 Uitkomsten 3.1 Arbeidsmarkt waterzuivering Fte s MBO Met het onderzoek is in kaart gebracht hoeveel fte s binnen zuiveringsbeheer aan operators/zuiveringstechnici op MBO-niveau bij waterschappen werkzaam zijn. Bij de 20 waterschappen gaat het om 867 fte s. Uitschieters in aantallen zien we bij Hollands Noorderkwartier (53 fte) en Vechtstromen (43 fte) Aa en Maas Brabantse Delta Delfland Dommel Hunze en Aa s Hollandse Delta Hollands Noorderkw. Rijn en IJssel Reest en Wieden Rijnland Rivierenland Schieland Vallei en Veluwe Stichtse Rijnlanden Waternet Wetterskip Noorderzijlvest Scheldestromen Vechtstromen Zuiderzeeland Figuur 1 Aantal fte s operators/zuiveringstechnici op MBO-niveau binnen zuiveringsbeheer Verwachte uitstroom Kijken we naar de verwachtingen van waterschappen over de uitstroom tot 2020, dan verwachten 19 waterschappen de komende vijf jaar bij elkaar een verloop van 77 fte (9 %) van MBO-medewerkers in de waterzuivering. Het overgrote deel daarvan door pensionering (57 fte). Verwacht verloop operators/zuiveringstechnici op MBO-niveau binnen waterzuivering komende 5 jaar Pensioen Anders Totaal Aa en Maas 1 1 Brabantse Delta Delfland 5 5 De Dommel Hollands Noorderkwartier 8 8 Hollandse Delta 8 8 Hunze en Aa s 3 3 Noorderzijlvest 3 3 Reest en Wieden 5 5 Rijn en IJssel 5 5 Rijnland Rivierenland 4 4 Scheldestromen 3 3 Schieland 3 3 De Stichtse Rijnlanden 1 1 Vallei en Veluwe 3 3 Vechtstromen 4 4 Waternet Wetterskip Fryslan 3 3 Zuiderzeeland 1 1 TOTALEN Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 5 VAN 17

8 3.1.3 Vacatures op MBO-niveau Begin 2015 hadden de aan het onderzoek deelnemende waterschappen in totaal 10 openstaande vacatures voor functies in de waterzuivering op MBO-niveau. Vacatures op MBO-niveau in de waterzuivering Aa en Maas Brabantse Delta 2 Delfland 2 De Dommel 2 Hollands Noorderkwartier Hollandse Delta Hunze en Aa s Noorderzijlvest Reest en Wieden Rijn en IJssel Rijnland Rivierenland 1 Scheldestromen Schieland 1 De Stichtse Rijnlanden Vallei en Veluwe Vechtstromen 2 Waternet Wetterskip Fryslan Zuiderzeeland TOTAAL Vervullen vacatures Aan alle waterschappen is gevraagd of zij momenteel ervaren dat vacatures voor MBO-functies in de waterzuivering moeilijk te vervullen zijn. Zeventien waterschappen ondervinden geen problemen. Drie waterschappen wel: Rijnland, Waternet en Noorderzijlvest. Noorderzijlvest ervaart in de regio een kwalitatief zeer gering extern aanbod van zowel operators als technici. Ook Waternet stelt dat deze medewerkers niet makkelijk te vinden zijn. In Rijnland merkt men hierover op: Er wordt weinig voor techniek gekozen door studenten. De studenten die een MTSopleiding procestechniek volgen gaan graag in de zware industrie, de olie of farmacie werken in verband met beloning in basissalaris en daarnaast de ploegentoeslag. De overgrote meerderheid van de waterschappen ervaart momenteel dus geen moeilijkheden bij het vervullen van vacatures op MBO-niveau in de waterzuivering. Een aantal waterschappen denkt dat dit te maken heeft met de huidige economische situatie. Als de economie weer aantrekt worden wél problemen verwacht. Zo zijn in West-Brabant recentelijk veel grote bedrijven uit de procesindustrie omgevallen. Het klinkt hard maar hier zitten voor mij veel potentiele goede medewerkers bij. Het makkelijk vervullen van vacatures laat zich ook aflezen aan de aantallen kandidaten die reageren op vacatures: De Stichtse Rijnlanden: Net twee nieuwe medewerkers aangenomen. 48 sollicitaties binnengekregen, hiervan zes uitgenodigd. Vijf hiervan waren geschikt. Zuiderzeeland: Voor vacatures voor zuivering Almere een kleine 100 sollicitatiebrieven ontvangen. Rivierenland: Zo n 100 brieven kregen we op onze vacature. Mensen willen graag bij ons werken. PAGINA 6 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

9 Een drietal waterschappen geeft aan met BBL ers te werken die een eventuele vacature kunnen vervullen. Rijn en IJssel: Net twee BBL ers geworven. Wel moeilijk mensen te krijgen die direct inzetbaar zijn. Betekent toch een investering van een á twee jaar voordat medewerkers goed inzetbaar zijn Wervingskanalen De volgende kanalen worden gebruikt bij de werving voor vacatures in de waterzuivering: Werken bij de overheid andere vacaturesites externe advertenties in lokale kranten belangstelling peilen bij eigen medewerkers andere waterschappen: Intern via vier aangesloten Noordelijke waterschappen. regionale samenwerking: Wij participeren momenteel in een nieuw initiatief in Twente van aan proces gerelateerde bedrijven. social media: facebook, twitter via ROC s via BBL detachering via uitzendbureau Eén van de waterschappen merkt op dat als er een vacature op Werkenbijdeoverheid.nl gezet wordt, diezelfde vacature binnen de kortste keren op veel andere vacaturesites verschijnt Oplossingen voor ervaren knelpunten Welke oplossingen zijn denkbaar bij knelpunten op het gebied van personeelsvoorziening in de waterzuivering? Op deze vraag worden een aantal zaken genoemd door waterschappen. Het werk slimmer en efficiënter uitvoeren bijvoorbeeld. Of het vakgebied sexy maken in communicatie richting ROC s en middelbare scholen. Ook genoemd: Zorg dat je vóórinvesteert in lagere functies en loopbaanpaden, want het knelpunt zit vooral in arbeidsvoorwaarden door uittreden personeel uit wachtdiensten, volledige vervanging is dan niet economisch rendabel. Het zelf opleiden van schoolverlaters wordt door vier waterschappen genoemd, één waterschap noemt hier: een combinatieopleiding aanbieden van procestechniek met richting (afval)waterzuivering. De meerderheid van de waterschappen (17) ervaart momenteel echter geen serieuze knelpunten en ziet dan ook niet direct een probleem waarvoor een oplossing dient te worden gevonden. Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 7 VAN 17

10 3.2 Opleidingen waterzuivering Aantal BBL- en BOL-trajecten Er bestaan in het Middelbaar Beroepsonderwijs twee soorten leerwegen namelijk de beroepsopleidende leerweg (BOL) en de beroepsbegeleidende leerweg (BBL). De beroepsopleidende leerweg (BOL) is een dagopleiding, waarbij de leerling (meestal jongere) de hele week naar school gaat. Tijdens de opleiding doe je praktijkervaring op wanneer je op stage gaat bij een erkend leerbedrijf. Deze stage wordt ook wel beroepspraktijkvorming (BPV) genoemd. Per opleiding zijn de stages verschillend georganiseerd, maar tenminste 20% van de BOL-opleiding dient uit stage te bestaan. De beroepsbegeleidende leerweg (BBL) is een opleiding die bestaat uit een combinatie van werken en leren. Deelnemers (meestal volwassenen) werken tijdens deze opleiding 60 tot 80% van de studie in een betaalde baan. Bij de meeste BBL-opleidingen gaat de deelnemer één dag in de week naar school. Er is sprake van een leerovereenkomst of praktijkovereenkomst. Een BBL er kan een zogenaamde leerling medewerker zijn die in dienst is gekomen bij aanvang van de opleiding. Of een zittende medewerker, al langer in dienst, die een BBL-opleiding volgt om kennis op te doen voor zijn of haar huidige of toekomstige functie. Alle waterschappen die meededen aan de verkenning, op één na, zijn bekend met BBL-leertrajecten. De meeste organisaties zijn ook erkend leerbedrijf voor deze leertrajecten. In totaal zijn momenteel 10 waterschappen actief met BBL-trajecten voor vaste medewerkers en/of voor medewerkers met een leerarbeidsovereenkomst. Ze leiden gezamenlijk 18 BBL-medewerkers op voor de waterzuivering. Daarnaast zijn zeven waterschappen momenteel actief in het opleiden van BOL-leerlingen voor de waterzuivering. Zij leiden momenteel gezamenlijk 34 BOL-leerlingen op. BBL- en BOL- leerlingen waterzuivering BBL BOL Aa en Maas 4 Brabantse Delta 2 Delfland 1 De Dommel 2 Hollands Noorderkwartier 1 2 Hollandse Delta 2 Hunze en Aa s 1 Noorderzijlvest 1 4 Reest en Wieden Rijn en IJssel 2 Rijnland 1 Rivierenland 3 Scheldestromen Schieland 3 De Stichtse Rijnlanden Vallei en Veluwe 1 Vechtstromen 2 Waternet Wetterskip Fryslan 20 Zuiderzeeland TOTALEN PAGINA 8 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

11 3.2.2 Samenwerking met ROC s De volgende ROC s zijn door de deelnemende waterschappen aan het onderzoek genoemd als samenwerkingspartner: ROC Tilburg, ROC Kop van Noord-Holland, Technisch college Velsen, Alpha college en Drenthe college, Graafschap college, ROC in Twente, Harderberg en Emmen, ROC Friese Poort, Helicon, ROC Noorderpoort Groningen, Alpha college Groningen, ROC West-Brabant, ROC Zadkine, ROC s in Arnhem en Nijmegen. Twee waterschappen noemden geen ROC, maar Vapro of Vapro detachering. Zijn waterschappen tevreden over de samenwerking met ROC s? Elf waterschappen geven aan dat zij tevreden zijn over de opleidingen en de samenwerking. Over het algemeen worden goede leerlingen afgeleverd qua kennis en technische vaardigheden, maar ook qua houding en gedrag. Ze zien ook dat medewerkers zelf positief zijn over de gevolgde opleidingen. De begeleiding wordt goed uitgevoerd en opdrachten sluiten goed aan op de praktijk. Naast dat de opleiding qua kennis een goede basis geeft, wordt positief gekeken naar het opdoen van praktijkervaring in specifieke sectoren. Een drietal waterschappen zijn matig tevreden tot ontevreden over de samenwerking. Dit omdat de opleiding in hun ogen teveel gericht is op de procesindustrie en te weinig op de waterschappen, in het bijzonder het werk bij het zuiveringsbeheer. Twee van deze waterschappen benoemen ook het lage niveau van de leerlingen als punt van zorg. Een aantal jaar geleden was dit volgens hen beter. Een zestal waterschappen gaven geen oordeel over de samenwerking. 6 3 Ja Nee Geen mening Figuur 2 Tevreden over ROC s Een sectorale MBO-opleiding voor de waterzuivering? Aan de waterschappen is gevraagd of er behoefte bestaat aan een gezamenlijke sectorale opleidingsinspanning voor de waterzuivering, waarbij twee vragen centraal stonden: 1. Stel dat het mogelijk is om de UTAZ te integreren in een reguliere MBO proces- of operatorsopleiding, overweegt u dan om BBL-leerlingen aan te nemen? 2. Hoe staat u tegenover zo n mogelijke MBO-opleiding waterzuivering? Bij specifieke opleiding, overweegt u om BBL-leerlingen aan te nemen? Veertien waterschappen geven een positief antwoord op de vraag Overweegt u om BBL leerlingen aan te nemen als het mogelijk is om de UTAZ te integreren in een reguliere MBO proces- of operatorsopleiding? Slechts één waterschap geeft een negatief antwoord en twee waterschappen geven aan dit misschien te overwegen. Drie waterschappen hebben geen mening. 2 3 Van de positief reagerende waterschappen geeft één waterschap de volgende toelichting: Om een aantal redenen zou dit goed zijn, bijvoorbeeld meet en regeltechniek, wat steeds belangrijker wordt, is een klein onderdeel van de UTAZ. Door techniek te integreren met een procesopleiding kun je de opleiding sterker maken. Zeker omdat we nu zelf alle operators op de UTAZ sturen. Een ander waterschap geeft aan: Wij vervullen graag een maatschappelijke taak door het beschikbaar stellen van stageplaatsen of leertrajecten. 1 Ja Nee Misschien Geen mening Figuur 3 BBL II Aannemen 14 Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 9 VAN 17

12 De twee waterschappen die misschien antwoordden geven aan dat dit voor hen afhankelijk is van de strategische personeelsplanning c.q. van het aantal formatieplaatsen Houding ten aanzien van MBO-opleiding waterzuivering Aan waterschappen is tevens gevraagd hoe zij staan tegenover een mogelijke MBO-opleiding waterzuivering. Driekwart van hen is positief over een dergelijke opleiding. Vier hebben hierover een negatief oordeel en één heeft geen mening. 4 1 Van de positief reagerende waterschappen (sommigen zéér positief) worden de volgende pluspunten genoemd. Een dergelijke opleiding, zegt men, is direct toegespitst op het vakgebied waardoor een extra opleiding niet meer nodig is en medewerkers sneller inzetbaar zijn. BBL lijkt voor deze functies echt de toekomst te hebben, laat mensen snuffelen aan het werk en praktijkervaring opdoen. Het zou ook goed geschikt kunnen zijn voor mensen die een carrièreswitch willen maken. Zo een opleiding geeft volgens de waterschappen een goede bijdrage aan kwaliteit en continuïteit op zuiveringstaken van het waterschap. Meerderen vinden het een goed idee als Stichting Wateropleidingen en ROC s gaan samenwerken. Ja Nee Geen mening 15 Figuur 3 MBO-opleiding waterzuivering? Twee waterschappen die in principe positief zijn, geven wel als kanttekening dat banen niet zomaar gegarandeerd kunnen worden. Waterschappen zitten momenteel namelijk op slot ten aanzien van het aannemen van personeel. Bij natuurlijk verloop zouden volgens de waterschappen er eigenlijk al medewerkers klaar moeten staan, zodat het werk naadloos kan worden overgenomen. Het duurt namelijk vaak twee jaar voordat iemand echt goed inzetbaar is. Een BBL er moet je in dienst nemen. Je moet vóórinvesteren. Daar zit nu wel de bottleneck. Vier waterschappen hebben een negatief oordeel over een specifieke MBO-opleiding waterzuivering. Zij geven aan bang te zijn voor versplintering van de MBO-opleidingen. Studenten zijn volgens hen beter af met een brede opleiding die ervoor zorgt dat je ook buiten de waterschappen, toch een kleine sector, inzetbaar bent. Een te smalle opleiding dus, want ook de werkzaamheden op de waterzuivering zijn breder dan alleen procestechniek. Ook vraagt men zich af of er wel voldoende kandidaten zullen instappen, zeker gezien het feit dat de reguliere opleidingen momenteel al niet de klassen vol krijgen. Daarnaast stelt één waterschap dat een BBL-leerling die een regulier MTS-traject volgt zoals bij het STC (Scheepvaart en Transportcollege), vrijwel direct is in te zetten op een zuivering, in tegenstelling tot de ROCstudenten. MTS-procestechniek geeft een erg goede basis, waarna de applicaties UTAZ en de N&P goed kunnen aansluiten Andere ideeën over opleiden voor de zuivering In de verkenning zijn door een aantal deelnemers andere praktijkvoorbeelden en ideeën aangedragen over opleidingsmogelijkheden voor functies in de waterzuivering. Hieronder worden een aantal daarvan integraal weergegeven. Vooral intern opleiden. Wij werken samen met Vapro om een 'training on the job' programma te ontwikkelen. Wij moeten meer werk uitvoeren met minder mensen en dat betekent dat het niveau omhoog moet en het werk efficiënter moet worden uitgevoerd. De omgeving verandert en er worden andere competenties verwacht. Meer competentiegericht opleiden dus. Tijd en plaats onafhankelijk opleiden door bijvoorbeeld E-learning en maatwerk. Goede interne begeleiding door onze twee praktijkbegeleiders welke ook examens mogen afnemen. PAGINA 10 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

13 Als uitgangpunt hanteren wij zuiveringstechnici met MBO4, besturingstechniek / elektrotechniek, deze opleiding wordt aangevuld met TAZ, UTAZ en N&P. Hierna wordt de mogelijkheid geboden aan excellente medewerkers om de HTAZ opleiding te volgen. Na dit opleidingstraject vervolgen we meestal de opleiding met aanvullende cursussen op het gebied van PLC techniek en meet en regeltechniek. Samenwerking met Technicampus en Platform Techniek Stedendriehoek (soortgelijke initiatieven met identieke enquêtes!) Binden van MBO ers in opleiding Vapro TaZ en Utaz en het bieden van een leerpad binnen AW en DW. Rivierenland heeft eerder fors geïnvesteerd in een MBO-opleiding procestechniek op maat voor waterzuivering door een samenwerking aan te gaan met het ROC Midden Nederland. Het ging hier om de opleiding procesoperator A en B voor de elektromonteurs en de werktuigbouwkundigen die betrokken waren bij de waterzuivering. Het idee was om iedereen op hetzelfde niveau te brengen: Vapro A of B. Inmiddels is het idee om deze aanpalende technici ook op het zelfde niveau te brengen qua zuiveringskennis enigszins achterhaald doordat vanuit assetmanagement (opdrachtgever/ opdrachtnemer) men iets anders is gaan denken over wat deze technici echt nodig hebben aan zuiveringskennis. Maar het is wel een voorbeeld van het op maat maken van een brede MBO-opleiding procestechniek specifiek voor waterzuiveringsfuncties. Dat betekent toch dat je dan niet meer in de klas zit met de glasblazers en de olieboeren en dat met specifiek lesmateriaal gericht op waterzuivering het kwartje eerder valt. Veel lesmateriaal is door medewerkers van Rivierenland zelf geschreven. Dat ligt nu op de plank. Zou ook door andere waterschappen / voor een sectorale opleiding, gebruikt kunnen worden. Dan heb je wel volume nodig aan leerlingen. Je zou deze opleiding bijvoorbeeld in Noord/Midden en Zuid kunnen uitvoeren. Rivierenland had eerder uitgerekend dat al met zes leerlingen het rendabel is om dit te organiseren. Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 11 VAN 17

14 4 Conclusies Verkenning Is de werving van goede vakbekwame medewerkers voor de waterzuivering bij waterschapsorganisaties nu en in de nabije toekomst een probleem dat vraagt om een nieuwe, gezamenlijke oplossing? Met dit verkennende onderzoek zijn gegevens opgehaald over de arbeidsmarkt en opleidingen voor de waterzuivering waarmee deze vraag dient te worden beantwoord. In dit slothoofdstuk presenteren we de voornaamste conclusies van deze verkenning. 4.1 Arbeidsmarkt Kijken we naar de arbeidsmarkt van de waterzuivering, dan kan geconcludeerd worden dat landelijk tegen de 900 MBO ers werkzaam zijn in de waterzuivering bij waterschappen. Het geschatte verloop tot 2020 is rond de 9% (77 fte). Het merendeel van dit verloop wordt toegeschreven aan het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd van medewerkers. Uit dit verkennend onderzoek valt niet op te maken of elke medewerker die met pensioen gaat of anderszins uitstroomt ook daadwerkelijk vervangen dient te worden. Dat het werk verandert, dat medewerkers de komende tijd nieuwe kennis, vaardigheden en competenties dienen te ontwikkelen, is wel duidelijk geworden uit de interviews. Operators en beheerders in de waterzuivering worden beeldschermwerkers, regievoerders en samenwerkingspartners in plaats van uitvoerder. Deze ontwikkeling vraagt om een stijging van het gemiddelde opleidingsniveau. 4.2 Vacatures Slechts drie van de 20 waterschappen (15%) ervaart momenteel een knelpunt bij de vervulling van vacatures op MBO-niveau voor de waterzuivering. Echter, volgens meerderen is dit vooral een gevolg van de huidige economische situatie. Als de economie verder aantrekt, is de verwachting van veel waterschappen dat er wel eens meer knelpunten op de arbeidsmarkt kunnen ontstaan. Op dit moment ervaren drie waterschappen dat het moeilijk is om goede medewerkers te werven: Rijnland, Waternet en Noorderzijlvest. Begin 2015 stonden in totaal 10 vacatures open voor MBO ers in de zuivering. Een drietal waterschappen werkt momenteel met leerling BBL ers om in de toekomst vacatures te kunnen vervullen. 4.3 BBL- EN BOL-trajecten Door 10 waterschappen (50%) worden momenteel tezamen 18 BBL-leerlingen opgeleid binnen de waterzuivering. Zeven waterschappen leiden gezamenlijk 34 BOL-leerlingen op. Een kleine meerderheid van alle ondervraagde waterschappen is behoorlijk tevreden over de samenwerking met de ROC s en de uitgevoerde opleidingen. Een drietal waterschappen is hierover ontevreden, met name over het dalende niveau van de leerlingen. 4.4 Sectorale MBO-opleiding Aan de deelnemende waterschappen is gevraagd naar de houding ten aanzien van het ontwikkelen van een aparte sectorale MBO-opleiding voor de waterzuivering (UTAZ geïntegreerd in een reguliere MBO proces- of operatorsopleiding). De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat er sprake is van een welwillende positieve houding ten aanzien van het ontwikkelen van een dergelijke aparte sectorale-mbo opleiding voor de waterzuivering. Driekwart van de ondervraagde waterschappen staat hier positief tegenover. Dit is opvallend, aangezien door de overgrote meerderheid van de waterschappen hiervoor geen grote urgentie wordt gevoeld. Slechts 15% ervaart immers maar een arbeidsmarktknelpunt. Waterschappen lijken dus open te staan voor idee-vorming over hoe het opleidingsbeleid beter kan: Je moet blijven investeren. Er zijn meerdere wegen naar Rome. Ik zal me conformeren aan het landelijke idee. Van de drie waterschappen die wel knelpunten ervaren, hebben twee een positieve houding ten aanzien van een aparte sectoropleiding. Eén waterschap is kritisch: Zullen er wel genoeg mensen instappen in deze opleiding? PAGINA 12 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

15 Oplossing Voor welke problemen kan een sectoropleiding MBO procestechniek met specialisatie afvalwaterzuivering een oplossing bieden? Hieronder een korte uiteenzetting op basis van de gegevens van de verkenning: Voor onvrede over de huidige opleidingen? De verkenning geeft aan dat er geen breed gedeelde onvrede over de huidige opleidingen heerst. Wel de opvatting dat het altijd beter kan. Twee waterschappen vinden dat opleidingen meer op waterzuivering gericht zouden moeten zijn en twee andere waterschappen vinden dat het niveau omhoog kan. Daarnaast zou een aantal waterschappen graag zien dat de BOL- en BBL-trajecten minder begeleiding zouden vergen en sneller tot inzetbare medewerkers zouden leiden. Voor het feit dat nu te weinig mensen reageren bij vacatures? De verkenning geeft aan dat dit slechts geldt voor drie waterschappen. Voor het feit dat de sector in de nabije toekomst bij verloop door pensionering te weinig goed gekwalificeerde instroom krijgt? Het risico op gebrek aan goed opgeleid personeel wordt niet als een groot probleem ervaren door de waterschappen. De meeste waterschappen zien ruim voldoende aanbod in hun regio als zich een vacature aandient. Het geschatte verloop in de komende vijf jaar (77 fte bij 20 waterschappen), wordt met de bril van nu, niet als een groot knelpunt ervaren. Slechts drie waterschappen kampen op dit moment met het probleem van onvoldoende instroom. Bij een verder aantrekkende economie bestaat er echter wel een reële kans dat waterschappen sterker moeten concurreren met andere sectoren. Voors en tegens Op basis van de huidige arbeidsmarkt- en opleidingssituatie voor de waterzuivering, zoals weergegeven met deze verkenning, kan geconcludeerd worden dat er niet direct een sterke aanleiding bestaat om een nieuw initiatief als een aparte sectoropleiding procestechniek voor de waterzuivering te ontwikkelen. De motivatie om dit wel te doen zou vooral liggen in het proactief inspelen op toekomstige economische ontwikkelingen en de gevolgen hiervan voor de arbeidsmarkt, het efficiënter opleiden van medewerkers (opleiding specifiek voor de sector, integreren van Utaz, goedkoper) en tot slot het versterken van het werkgeversimago van de sector waterschappen in het algemeen en de waterzuivering in het bijzonder. Met een dergelijke sectorspecifieke opleiding neemt de sector daarnaast ook maatschappelijke verantwoordelijkheid om jonge mensen een kans te geven op werk. Naast bovenstaande motivatiepunten voor een sectoropleiding, kunnen ook een aantal (mogelijke) minpunten worden geformuleerd. Zo is op dit moment onduidelijk of er voldoende belangstelling bestaat voor een dergelijke opleiding onder potentiele leerlingen. Daarnaast is het ook onduidelijk of voldoende budget aanwezig is bij waterschappen om BBL ers als vóórinvestering in dienst te nemen. Tot slot kan gesteld worden dat een sectorale opleiding mogelijk jongeren een te smalle specialistische basis biedt en hiermee selectieve kansen op de arbeidsmarkt. Met zo n opleiding creëer je ook meer affiniteit voor de sector. Jonge mensen, dat is toch belangrijk! Wij hebben vroeger ook de kans gekregen. Techniek en zuivering wordt als iets vies gezien. Maar het is juist heel boeiend, een mooie en afwisselende baan! Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 13 VAN 17

16 BIJLAGE 1 Namen en functie deelnemers onderzoek Alle onderstaande personen vulden de vragenlijst in. Diegenen met een * hebben daarnaast ook meegewerkt aan een kort telefonisch interview. Waterschap Naam Functie Aa en Maas Marja Vervoort Medewerker rechtspositie Brabantse Delta Rene Lambregts Afdelingshoofd beheer en zuiveren Delfland Jaap Bos Sectorhoofd De Dommel Paul Koemans * Manager afvalwaterketen Hollands Noorderkwartier Olaf Blaauw * Adviseur opleidingen afdeling waterketen Hollandse Delta Ernst Pieter Bakker * Senior adviseur P&O Hunze en Aa s Henk Moorlag P&O adviseur Noorderzijlvest Pieter Hoekstra * Onderhoud Huib Matthijsse Beheer Reest en Wieden Jan Vriend Afdelingshoofd zuiveren Rijn en IJssel Peter Verlaan Manager zuiverings-beheer en riolering Rijnland Sandra Bruinsma Afdelingshoofd zuiveren a.i. Rivierenland Michel Kramer * Teamleider onderhoud Scheldestromen Leo Kasse Hoofd afdeling zuivering- en installatiebeheer Schieland Sanne Kamphuisen HR adviseur De Stichtse Rijnlanden Jan Jonker Teamleider uitvoering zuiveringen Vallei en Veluwe Thea Huis in t Veld * Personeelsadviseur Vechtstromen Pieter Hoogeveen Teamleider zuiveren noord Waternet Marten Mosch Hoofdzuiveringsbeheer Wetterskip Fryslan Jan van Dijk Clustermanager waterzuivering Zuiderzeeland Martin Oordt Afdelingsmanager zuiveringen en gemalen PAGINA 14 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

17 BIJLAGE 2 Vragenlijst Onderzoek arbeidsmarkt en opleiding waterzuivering A. Huidige situatie bij uw organisatie 1. Hoeveel fte zijn er binnen zuiveringsbeheer aan operators/zuiveringstechnici op MBO-niveau bij uw waterschap werkzaam? Aantal fte s operators/zuiveringstechnici: Aantal fte s anders (benoem functies en aantal fte): 2. Heeft u momenteel vacatures voor deze MBO-functies? Ja/nee Indien ja, om hoeveel vacatures gaat het: Voor welke functies?: 3. Wat is het verloop de komende 5 jaar voor de MBO operators/zuiveringstechnici functies in aantallen? Verloop als gevolg van pensionering: Verwacht verloop als gevolg van andere uit- of doorstroom: 4. Ervaart u dat vacatures voor deze functies moeilijk te vervullen zijn? Ja/nee Geef een toelichting op uw antwoord: 5. Welke wervingskanalen gebruikt u bij werving voor vacatures in de waterzuivering?: B. Mogelijke oplossingen bij knelpunten 6. Indien u een probleem heeft (of in de komende 5 jaar verwacht) op het gebied van personeelsvoorziening voor functies in de waterzuivering, welke oplossingen ziet u hiervoor?: C. Relatie met opleidingsinstituten Binnen het MBO studeer je aan een ROC. Je hebt de keuze uit twee opleidingstrajecten, het BOL-traject of het BBL-traject. BOL staat voor Beroeps Opleidende Leerweg waarbij je het overgrote deel van de opleiding op school te vinden bent. BBL staat voor Beroepsbegeleidende Leerweg. Een BBL-studie betekent een combinatie van werken en leren, waarbij je in dienst bent van een erkend leerbedrijf. 7. Bent u bekend met het BBL-traject? Ja / nee 8. Zo ja, leidt u op dit moment via het BBL-traject operators/zuiveringstechnici op MBO-niveau op binnen zuiveringsbeheer? Ja/ nee Hoeveel vaste medewerkers en hoeveel medewerkers met een leer-arbeidsovereenkomst volgen een BBL-traject?: Aantal vaste medewerkers: Aantal BBL-leerlingen met een leer-arbeidsovereenkomst: 9. Heeft u momenteel BOL-leerlingen die stage lopen binnen zuiveringsbeheer? Ja/nee Hoeveel leerlingen?: 10. Bij welke ROC s lopen deze BOL- of BBL-trajecten?: 11. Bent u tevreden over deze opleidingen? Ja/nee en waarom: D. Sectorale opleiding voor de waterzuivering Dit onderzoek wordt onder meer uitgevoerd om bij u te toetsen of er behoefte is aan een gezamenlijke sectorale opleidingsinspanning voor de waterzuivering. Dit om mogelijke problemen met personeelsvoorziening in de nabije toekomst vóór te zijn. 12. Stel dat het mogelijk is om de UTAZ te integreren in een reguliere MBO proces- of operatorsopleiding, overweegt u dan om BBL-leerlingen aan te nemen? Ja/Nee Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 15 VAN 17

18 Dit betekent dat u dan leerbedrijf wordt voor de procestechniek. 13. Hoe staat u tegenover zo n mogelijke MBO-opleiding waterzuivering? 14. Welke andere ideeën leven er/welke andere ervaringen zijn er bij uw organisatie ten aanzien van opleidingsmogelijkheden voor functies in de waterzuivering? Uw gegevens Waterschap/ Hoogheemraadschap: Naam: Functie: Telnr. Na verwerking van de gegevens van dit schriftelijke onderzoek zullen ook een aantal verdiepende telefonische interviews gehouden worden. Bent u daar eventueel toe bereid? Ja/nee Tot slot De resultaten van het onderzoek zullen worden verwerkt in een onderzoeksverslag dat wordt gepresenteerd op een nog te plannen bijeenkomst waar leden van de VvZB, P&O en anderen betrokkenen van de sector zuiveringsbeheer uitgenodigd worden. Nogmaals hartelijk dank voor uw medewerking. PAGINA 16 VAN 17 A&O-fonds Waterschappen

19 Colofon Opdrachtgever Stichting A&O-fonds Waterschapen en Vereniging van ZuiveringsBeheerders (VvZB) Projectleider Bart de Zwart, A&O-fonds Waterschappen Uitvoering Joke Bergshoeff, Bergshoeff Advies Met dank aan Alle deelnemers aan het vragenlijstonderzoek en de interviews Vormgeving ]RUURD[ s Resourceful Creatives, Berlijn Fotografie istock.com/denguy Drukwerk Drukwerkdeal Oplage 200 stuks en webdocument Uitgave Stichting Arbeidsmarkt- en Ontwikkelingsfonds Waterschappen, Den Haag. Mei 2015 Stichting A&O-fonds Waterschappen bevordert en ondersteunt vernieuwende activiteiten op het gebied van arbeidsmarkt en HRM-beleid. Actuele informatie over de verschillende projecten treft u aan op Rechten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerwijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de Stichting A&O-fonds Waterschappen. Hoewel aan deze uitgave de grootst mogelijke zorg is besteed, kunnen de samenstellers niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend. Verkenning arbeidsmarkt en opleidingen waterzuivering PAGINA 17 VAN 17

20 A&O-fonds Waterschappen Postbus JH Den Haag