Nota BURGERPARTICIPATIE

Transcriptie

1 Nota BURGERPARTICIPATIE Een eerste stap om te komen tot kadervorming op het gebied van Burgerparticipatie bij de tot standkoming van beleid. Mei 2013

2 Nota BURGERPARTICIPATIE INLEIDING WAAROM BURGERPARTICIPATIE bij de vorming van beleid? DEFINITIE BURGERPARTICIPATIE DOELEN VAN BURGERPARTICPATIE VALKUILEN EN MISVATTINGEN FASEN IN BURGERPARTICIPATIE MODELLEN VAN BURGERPARTICIPATIE BORGING BURGERPARTICIPATIE IN DE ORGANISATIE DOORONTWIKKELING BURGERPARTICIPATIE? (op weg naar overheidsparticipatie)...17 MOGELIJKE INSTRUMENTEN BIJ BURGERPARTICIPATIE...19 BIJLAGE 2 BURGERPARTICIPATIE IN DRIE A-VIERTJES INLEIDING In de huidige samenleving zijn burgers zelfbewust(er), mondig(er) en kritisch(er). Dankzij het Internet en andere nieuwe (social) media zijn er heel veel verschillende mogelijkheden om kennis te vergaren en een mening te vormen en deze (meteen ook) te uiten. Door deze ontwikkeling lijkt de behoefte om invloed uit te oefenen en mee te willen praten over wat er gebeurt in de eigen woon- en leefomgeving te zijn toegenomen. 2

3 In de gemeente Renkum worden al jaren op diverse manieren inwoners, bedrijven en instellingen betrokken bij beleidsvormingsprocessen. We noemen dit proces burgerparticipatie. We zien dat het betrekken van bewoners meestal goed gaat, maar helaas kennen we ook voorbeelden die minder tot de verbeelding spreken. Eén van de redenen waarom een burgerparticipatieproces niet altijd voldoet aan de verwachting is dat de spelregels niet zijn vastgelegd. Wat ontbreekt zijn regels en afspraken (een vastgesteld kader) over de wijze waarop burgers bij beleidsvormingsprocessen worden betrokken. Daardoor kunnen al bij de start van een burgerparticipatieproces tussen de diverse betrokken partijen interpretatieverschillen ontstaan. Omdat de deelnemers aan het proces niet dezelfde taal spreken, hanteren ze wellicht ook niet dezelfde spelregels, waardoor een ander verwachtingspatroon ontstaat over het uiteindelijke resultaat. Met de nota Burgerparticipatie proberen wij een bijdrage te leveren aan een betere inrichting van burgerparticipatieprocessen, waarbij wij zelf initiatiefnemer zijn. Wij richten ons voornamelijk op het proces van beleidsvorming, waarin de gemeenteraad een kaderstellende rol vervult. Daarnaast wordt kort vooruitgeblikt op de nieuwe vorm van burgerparticipatie die hoort bij een overheid die zich deels terugtrekt, zich richt op het zijn van regiegemeente en meer dan voorheen bewoners vraagt eigen verantwoordelijkheid te nemen. Deze vorm van burgerparticipatie, die nu in ontwikkeling is wordt betrokken bij de kaderstelling van de nieuwe bestuurlijke filosofie. 3

4 Deze nota komt mede tegemoet aan wat over burgerparticipatie is vastgelegd in het coalitieakkoord : Inpassen van burgerparticipatie in het beleidsvoorbereidingsproces. De inbreng van de gezamenlijke fractievoorzitters van de gemeente Renkum in Burgerparticipatie in drie A-viertjes is in deze nota verwerkt 4

5 2. WAAROM BURGERPARTICIPATIE bij de vorming van beleid? De overheid dient het algemeen belang van haar inwoners. Draagvlak voor haar besluiten wordt in de eerste plaats bepaald door de kwaliteit van de inhoud. Besluiten moeten bovendien op integere wijze worden genomen en voldoen aan wet- en regelgeving en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Dit is van alle tijden. Er is een aantal tendensen en/of behoeften in de huidige maatschappij te signaleren dat ten grondslag ligt aan de steeds sterkere roep om burgers te betrekken bij het voorbereidingsproces dat uiteindelijk leidt tot besluitvorming door het openbaar bestuur. 1. De vertegenwoordigende democratie staat onder druk. De roep om burgers ook op andere manieren dan via de stembus te betrekken klinkt steeds luider. In een democratische rechtsstaat vormt de burger die zo veel mogelijk betrokken is bij de publieke zaak een sleutelrol. 2. Het gebeurt niet alleen in het parlement of in de raadszaal. Het is steeds meer in de samenleving zelf dat vorm wordt gegeven aan de samenleving. 3. De aanvaarding van beleid wordt steeds belangrijker. Autoriteit wordt meer en meer afgewezen. Burgers en bedrijven en andere organisaties willen een volwaardige rol hebben bij het openbaar bestuur en willen bepaalde zaken vooral zelf oppakken en organiseren. Alleen dan kan worden gerekend op medewerking en is er sprake van legitimatie van politieke besluiten. Dit geldt ook op gemeentelijk niveau, zeker als het gaat om de omgeving in brede zin van betrokkenen. 4. De inbreng van burgers bij keuzen en besluitvormingsprocessen leidt ertoe dat gebruik kan worden gemaakt van de kennis en creativiteit van een grote groep mensen. Mensen werken veelal graag mee aan het vinden van goede oplossingen. 5

6 3. DEFINITIE BURGERPARTICIPATIE Burgerparticipatie is een containerbegrip waaronder alle mogelijke vormen van participatie van burgers, groepen en inwoners geschaard kunnen worden. Er zijn wel duidelijk elkaar opvolgende niveaus te onderscheiden in het burgerparticipatieproces: Informeren; Raadplegen; Adviseren; Coproduceren; Meebeslissen. In de gemeente Renkum wordt door tal van instellingen of groeperingen en ook door individuele burgers geparticipeerd aan besluitvormingsprocessen van de gemeente. Soms beperkt zich dat tot een eenmalige informatie- of discussieavond, maar het komt ook voor dat burgers jarenlang zitting hebben in een soort van denktank of klankbordgroep waarmee het college en/of de ambtelijke organisatie regelmatig overleggen over een bepaald onderwerp of beleidsveld. Deze notitie beperkt zich door burgerparticipatie te benaderen vanuit het perspectief van de gemeente en waar zij aan dit proces van beleidsvorming zelf sturing wenst te geven. Het gaat dan om de zogenaamde 2 e generatie burgerparticipatie. In dit geval gaat het om afgebakende projecten met een kop en een staart en een politiek-bestuurlijke routing. ProDemos 1 omschrijft burgerparticipatie: als een manier van beleidsvoering waarbij burgers, individueel of georganiseerd direct of indirect de kans krijgen om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling, uitvoering en/of evaluatie van beleid. Het is niet het versterken van de cohesie/het betrekken van burgers bij de maatschappij en het is ook niet het informeren van burgers. Drie generaties burgerparticipatie Deze nota behandelt burgerparticipatie vanuit de gemeentelijke context. We noemen dit de 2 e generatie 2. Binnen burgerparticipatie worden drie generaties onderscheiden: De eerste generatie participatie is hetzelfde als inspraak: nadat plannen zijn ontwikkeld, kunnen belanghebbenden daarop reageren in vastgelegde juridische procedures. 1 ProDemos - Huis voor democratie en rechtsstaat ( 2 De tweede generatie burgerparticipatie doet zijn intrede in de jaren negentig. 6

7 In de tweede generatie worden burgers en andere stakeholders vroeg in het proces uitgenodigd hun inbreng te geven, zodat beleidsmakers daarmee rekening kunnen houden. De derde generatie keert het om: de overheid vraagt niets aan burgers, de burgers nemen zelf het voortouw. Dit is het informele burgerinitiatief. Verschil tussen burgerparticipatie en inspraak In discussies over burgerparticipatie lijkt het soms alsof juridische inspraakmogelijkheden als synoniem worden beschouwd. Dat is een misvatting. Bij burgerparticipatie gaat het om een vrijwillige wisselwerking tussen partijen, terwijl inspraak een wettelijk recht cq plicht is. Inspraak is het inbrengen van bedenkingen en bezwaren tegen concrete voorstellen. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om inspraak in een daartoe strekkende verordening te regelen. Burgerparticipatieprocessen daarentegen zijn gericht op het vooraf meedenken, adviseren en zo mogelijk meebeslissen. 7

8 4. DOELEN VAN BURGERPARTICPATIE Het is van belang dat er helderheid bestaat over de doelen die wij als gemeente Renkum nastreven met het vastleggen van burgerparticipatie als instrument om onze beleids- en besluitvormingsprocessen mee vorm te geven. De doelen van burgerparticipatie worden hierna omschreven. Kwaliteit Door samen te werken aan plannen en vorming van beleid (en in de uitvoering) kunnen de gemeente en inwoners als team een hogere kwaliteit realiseren. Van hoge kwaliteit is sprake als het proces leidt tot een plan en beleid dat technisch, praktisch en financieel haalbaar is. Een beleid(splan) dat past binnen de uitgangspunten van de gemeente, aansluit bij de mening en wensen van inwoners en leidt tot realisatie van de gestelde doelen. Bondgenootschap Tijdens een burgerparticipatieproces maken (deelnemende) Renkummers kennis met de werking van politiek en de gemeentelijke organisatie. Doordat men participeert en dus een kijkje krijgt in de gemeentelijke keuken, beseft men dat een gemeentebestuur keuzes moet maken en daarbij individuele, groeps- en gemeenschapsbelangen dient af te wegen. Een bijkomend effect is dat bewoners kunnen zien dat niet altijd elk individueel belang gehonoreerd kan worden. Deelnemers aan een dergelijk proces zien ook in dat voor- en tegenstanders van een bepaalde keuze met argumenten komen die zij zelf misschien (nog) niet hadden bedacht. De participant leert te kijken met een bredere blik en leert belangen af te wegen. Als dat vaker gebeurt, zal diezelfde burger op termijn bij andere processen wellicht vanuit meerdere gezichtspunten mee kijken en zal eerder in staat en bereid zijn om in hoofdlijnen te denken. Gevolg van dit alles op langere termijn is: Meer draagvlak bij de uitvoering; Meer efficiency in de besluitvorming; Minder kosten bij de totstandkoming van deze besluitvorming; Snellere procedures. Vergroten vertrouwen tussen burgers en gemeente Het proces op zich en de rol van de gemeente als partner (cq initiatiefnemer) in dat proces is belangrijk. Inzet van burgerparticipatie stelt de gemeente Renkum in staat om zich te profileren als partij waar uitstekend mee samen te werken is. Burgerparticipatie kan zo ingezet 8

9 worden als een instrument waarmee het vertrouwen van burgers in politiek en bestuur versterkt en verbeterd wordt. Andersom geldt dit argument uiteraard ook! Ook het bestuur moet leren te vertrouwen op de kennis en deskundigheid van zijn burgers. Dit laatste speelt in versterkte mate bij de voorgenomen doorontwikkeling van burgerparticipatie. Draagvlak Als inwoners van de gemeente Renkum betrokken zijn bij plannen, het proces van dichtbij gevolgd hebben en weten dat er rekening wordt gehouden met hun mening en die van hun medeburgers, is de kans groot dat zij eerder achter het eindresultaat staan dan wanneer die betrokkenheid er niet was. Meedoen kan leiden tot acceptatie, acceptatie leidt tot draagvlak, daarover is iedereen het eens. Het verhoogde draagvlak leidt er meestal toe dat er minder bezwaren en klachten op gemeentelijke plannen of voornemens komen. Een goed voorbeeld hiervan in onze gemeente is het Vivare project Bergerhof. Betrokkenheid van burgers bij de ontwikkeling van de plannen hebben geleid tot een gedragen besluitvorming. Toename van taken voor de lokale overheid en de inzet om te komen tot een andere relatie tussen overheid en burgers. Gemeenten krijgen steeds meer taken toegeschoven vanuit het Rijk. Tegelijkertijd gaat de rijksoverheid hierbij vanuit dat gemeenten dat met minder middelen kan uitvoeren. Ofwel er moet meer met minder geld. In veel gemeenten wordt er dan ook nagedacht over andere manieren van werken om toch te kunnen voldoen aan de opgelegde taken. Tegelijkertijd is er maatschappelijk besef ontstaan dat de relatie tussen de overheid en de burger aan vernieuwing toe is die zich uit in de kantelingsgedachte. Er wordt sterk ingezet op een nieuwe besturingsfilosofie. De gemeente gaat van zorgen voor naar zorgen dat. Uitgangspunt daarbij is versterking van de eigen verantwoordelijkheid van burgers. In het verlengde daarvan wordt gekeken of bepaalde (uitvoerings) taken die vroeger als vanzelfsprekend door de gemeente voor de burgers werden gedaan, nu door burgers (meer) zelf kunnen worden opgepakt. Zo ook in onze gemeente. Zoals hierboven aangegeven uit zich dat in de inzet om te komen tot een nieuwe besturings- filosofie. Een goed voorbeeld van veranderende relatie gemeente en burger is het onderhoud van Park Bato s wijk. Bewoners zorgen met elkaar voor een hoger onderhoudsniveau dan de gemeente kan bieden. 9

10 Wisselwerking leidt tot vergroten van kennis Voordeel van burgerparticipatie is dat het ertoe leidt dat burgers kundiger worden door het actief te participeren bij het besluitvormingsproces. Anderzijds krijgt de gemeente (bestuur en ambtenaren) meer inzicht in wat er in de dorpen leeft en waar specifieke expertise te halen is. Kostenbesparing Burgerparticipatie kan ertoe leiden dat er bespaard wordt op het inhuren van specifieke (externe) kennis en kunde. Inwoners van de eigen gemeente met bijzondere expertise brengen deze kennis in. Dit motiveert inwoners om te participeren en kan zelfs, door bijvoorbeeld een betere kijk op de eigen leefomgeving, tot betere resultaten leiden. Een goed voorbeeld hiervan is dat bepaalde uitvoeringsprojecten van het LOP (bv. het klompenpad: Molenbeeksepad) uitgewerkt zijn met de inbreng en expertise van de eigen inwoners dat geleid heeft tot door bewoners gedragen besluiten. De noodzaak om expertise in te huren via een extern bureau valt dan weg. 5. VALKUILEN EN MISVATTINGEN Het is belangrijk om voorafgaand aan het uitzetten van een participatieproces je bewust te zijn van de valkuilen en misvattingen die hierover bestaan. Hierna volgt een korte schets. Gebrekkige communicatie Gemeenten leggen vaak te veel de focus op de organisatorische aspecten van het proces in de veronderstelling dat het bij burgerparticipatie vooral gaat om organisatie en veel regelwerk en minder op de puur communicatieve aspecten. Als het maar goed georganiseerd is. Terwijl blijkt dat, als het in de praktijk fout gaat met burgerparticipatie trajecten, dit in de meeste gevallen te maken heeft met communicatie en het onvermogen om verbinding te maken met de participanten. Geschiktheid onderwerp Bestuurders krijgen van buitenaf (ook vanuit het Rijk) allerlei signalen dat burgerparticipatie belangrijk is. Hierdoor kan het gebeuren dat de kwantiteit van de in te zetten burgerparticipatietrajecten de overhand krijgt boven de kwaliteit ervan. Dat is jammer, te meer daar onderzoek uitwijst dat 80% van de burgers niet zit te wachten op burgerparticipatie. Voor het merendeel van de inwoners wordt participatie van belang wanneer er sprake is van een onderwerp dat dicht bij hun beleving ligt en/of speelt in hun directe omgeving. 10

11 Afbakening participatiespeelruimte Vaak wordt gedacht dat burgers binnen een onderwerp overal over mee willen praten en dat de participatiespeelruimte binnen het onderwerp per definitie groot moet zijn. De praktijk leert dat dit niet zo is. Veelal vinden burgers het juist prettig als onderwerpen duidelijk worden afgebakend tot kleine behapbare delen met heldere kaders en bandbreedten. Gevaar voor frustratie Participerende burgers die het idee hebben dat er met hun inbreng te weinig is gedaan, kunnen hierdoor gefrustreerd raken en zich alsnog tegen het plan keren. Ook ligt het gevaar van polarisatie op de loer. Dit kan ontstaan wanneer een groep burgers zich niet gehoord voelt, in onvoldoende mate vooraf afspraken gemaakt zijn over hoe de inbreng van burgers wordt vertaald in voorstellen en het idee heeft dat er naar een andere groep burgers juist wél wordt geluisterd. Dit kan dan weer ten koste gaan van de onderlinge verhouding in een straat of buurt. Ergernissen van burgers bij burgerparticipatie In het rapport We gooien het de inspraak in van de Nationale ombudsman van 17 september 2009 is een opsomming gemaakt van ergernissen bij burgerparticipatieprocessen. Dit zijn: De politiek heeft al besloten; Te laat betrokken; Hoewel de gemeente burgerparticipatie organiseert wordt de inbreng genegeerd; De gemeente wil geen gesprek met haar burgers; De gemeente verstrekt geen informatie; Door gebrek aan informatie stroken de verwachtingen van burgers niet met de realiteit; De gemeente handelt niet zorgvuldig; De gemeente verstrekt onduidelijke of onvolledige informatie. 11

12 6. FASEN IN BURGERPARTICIPATIE Wanneer we het eens zijn over de definitie en de doelen van burgerparticipatie bij de ontwikkeling van beleid en de valkuilen en misvattingen hieromtrent erkennen, is het belangrijk om, alvorens over te gaan tot het inzetten van instrumenten, de verschillende fasen in burgerparticipatie te onderscheiden. Dit is belangrijk omdat elke fase zo zijn eigen voorbereiding en acties vergt die ondernomen en geborgd moeten worden. Een startnotitie waarin deze fasen staan beschreven voor een bepaald burgerparticipatie-thema zou hier in kunnen voorzien. Burgerparticipatietrajecten kennen vier fasen: 1. De initiatiefase In deze fase wordt de geschiktheid van burgerparticipatie in relatie tot het betreffende onderwerp getoetst. 2. De voorbereidende fase In deze fase treft de gemeente alle noodzakelijke voorbereidingen om het burgerparticipatietraject succesvol te laten verlopen. 3. De interactieve fase In deze fase vindt de daadwerkelijke interactie plaats met de deelnemers en krijgen zij de mogelijkheid een inbreng te leveren. 4. De uitvoerende fase Deze fase behelst de uitvoering en implementatie van het uiteindelijke (door college of raad goedgekeurde) plan. 12

13 7. MODELLEN VAN BURGERPARTICIPATIE Wordt bijvoorbeeld op grond van een startnotitie (zijnde een bestuursopdracht) besloten om gebruik te maken van burgerparticipatie bij een bepaald onderwerp dan zijn er drie modellen waar uit gekozen kan worden. Hieronder zijn deze kort beschreven. Model 1: reactiemodel Burgers kunnen reageren op een voorlopig plan dat door de gemeente wordt gepresenteerd. De reacties worden meegenomen in de uiteindelijke uitwerking. De communicatie richt zich vooraf op het onderbouwen van keuzes die ten grondslag liggen aan het voorlopige plan. Na vaststelling van het definitieve plan dient de aandacht te liggen op het beargumenteren waarom bepaalde wensen van burgers wel of niet zijn meegenomen. Model 2: inventarisatiemodel Er komt een voorlopig plan dat mede gebaseerd wordt op een peiling bij de burgers. Meningen uit deze peiling worden meegenomen in het proces. De burger vindt in het betreffende plan méér van zijn gading terug dan bij het reactiemodel. De communicatie richt zich vooraf (met name) op de opzet van de peiling. Tijdens en achteraf ligt de communicatie vooral op het verbinden van de uitkomsten van de peiling en het voorlopige plan. Model 3: coproductiemodel Burgers worden van A tot Z bij het proces betrokken. Zij krijgen de gelegenheid om in elke fase van het project hun stem te laten gelden. In principe is de burger medebedenker van het plan. Na een introductie van het project volgt een peiling/enquête. De resultaten hiervan vormen de basis voor het ontwikkelen van een plan op hoofdlijnen. De communicatie richt zich op een veelheid aan facetten. Op intensieve wijze wordt tijdens het gehele proces gecommuniceerd met alle actoren. 13

14 Hierna worden de drie modellen schematisch weergegeven. 14

15 8. BORGING BURGERPARTICIPATIE IN DE ORGANISATIE In het coalitieakkoord is verwoord dat burgers zoveel mogelijk betrokken worden bij het maken van plannen, beleid en bij de uitvoering. Ook zijn we het eens over de definitie en doelen van burgerparticipatieprocessen. De valkuilen en misvattingen zijn bekend en fasen en modellen beschreven. Om er nu voor te zorgen dat hetgeen waar we het over eens zijn ook daadwerkelijk gebeurt, is van belang dat burgerparticipatie als vast onderdeel wordt opgenomen en geborgd in ons beleidsproces. Checklist; burgerparticipatie of niet Bij het opstarten van elk nieuw beleidsproces stellen we ons de vraag of het onderwerp zich leent voor burgerparticipatie. Hierbij wordt de volgende checklist doorlopen: Is het onderwerp geschikt voor interactieve beleidsvorming? Is er voldoende beleidsruimte? Is er voldoende tijd? Is er voldoende geld en/of capaciteit beschikbaar (bij bestuur en op de werkvloer)? Is het onderwerp voor voldoende mensen interessant en belangrijk? Raadsvoorstel en/of startnotitie Het resultaat van het doorlopen van deze checklist wordt verwoord in het hoofdstuk communicatie dat deel uit maakt van de formats voor B&W- en raadsvoorstellen en de startnotitie. Zoals gebruikelijk bij de vormgeving van beleid is de (beleids)medewerker/projectleider hier verantwoordelijk voor. Een adviesfunctie in dit kader is weggelegd bij het team BO&A. In het hoofdstuk communicatie wordt onder de noemer Burgerparticipatie antwoord gegeven op de volgende vragen: Welke rol krijgt de burger (welk participatiemodel wordt ingezet): meebeslissen (waarbij de uiteindelijke beslissing bij de raad ligt), coproduceren, adviseren of raadplegen? Welke instrumenten worden daarbij ingezet? Wat is het onderwerp (inkadering) waarmee de burger mag participeren? Wie worden betrokken? 15

16 Wie is belanghebbende? Valt de keuze uiteindelijk op het niet of slechts beperkt toepassen van burgerparticipatie bij een beleidsontwikkelingsproces dan wordt dit gemotiveerd in hetzelfde hoofdstuk. Evaluatie participatietraject Een mogelijkheid is om elk participatietraject af te ronden met een evaluatie. Aan de hand van een checklist kunnen de betrokkenen evalueren hoe het participatietraject is verlopen, zodat van de ervaringen, conclusies en aanbevelingen in toekomstige trajecten gebruik van kan worden gemaakt. Aanvullend is de mogelijkheid om de voortgang van burgerparticipatie- trajecten te rapporteren in het jaarverslag en bestaat de mogelijkheid er aandacht aan te besteden in het Burgerjaarverslag. 16

17 9. DOORONTWIKKELING BURGERPARTICIPATIE? (op weg naar overheidsparticipatie) Met deze nota alleen is de discussie rondom de mogelijkheden van het benutten van de kennis en kunde vanuit de burgers niet afgerond. Zoals hiervoor reeds aangegeven worden steeds meer taken van het Rijk bij gemeenten neergelegd (De meest actuele voorbeelden zijn de vier decentralisaties in het Sociale Domein). Tegelijkertijd wordt een korting op de budgetten voor deze taken geheven vanuit de gedachte dat de gemeente dichterbij de burger zit en taken efficiënter en dus ook goedkoper kunnen uitvoeren. Dit noopt de gemeente om na te denken over verregaande hervormingen. Hervormingen die er toe zullen leiden dat gemeenten de omslag maken van zorgen voor naar zorgen dat. Een groter beroep wordt gedaan op de eigen kracht en verantwoordelijkheid van de inwoners. (dit proces wordt ook wel de Kanteling genoemd). Het verschuiven van taken betekent dus ook een verschuiving van verantwoordelijkheden. Dit vraagt wat anders van de burgers maar zeker ook een andere gemeente. Burgers maken een ontwikkeling door van consument naar bepaler en opdrachtgever. Zij leunen niet langer op de gemeente maar zijn volwaardige partners. De taak van de gemeente wordt beperkt tot datgene waar de burgers zelf niet toe in staat zijn. Van de gemeente wordt verwacht dat zij in staat is om écht los te laten en de focus niet meer te leggen op het aanbod. Er wordt niet langer gepamperd maar gefaciliteerd. De gemeente wordt meer dan nu het geval is extern georiënteerd en gaat vraaggericht te werk. Binnen het nieuwe Wijkgerichte Werken wordt momenteel ervaring opgedaan met deze werkwijze. Deze ervaringen worden benut bij het verder doorvoeren van de nieuwe visie op de verhouding tussen de gemeente en haar inwoners. Cruciale vragen hierbij zijn: - Welke taken lenen zich om over te dragen naar de burgers? - Welke obstakels moeten overwonnen worden en hoe? - Welke rol is weggelegd voor de gemeente wanneer taken overgedragen worden naar de burgers? - Hoe wordt voorkomen dat er een tweedeling ontstaat tussen krachtige en minder krachtige burgers? 17

18 - Welke ondersteuning hebben burgers nodig om taken van de gemeente over te kunnen nemen? - Welke bezuinigingsmogelijkheden zijn haalbaar? De voorbereidingen voor de nieuwe taken van de gemeente in het kader van de vier decentralisaties zijn in volle gang. Verschillende pilots en proeftuinen zijn momenteel opgestart binnen de gemeente en in samenspraak met de regio. De resultaten die dat gaat opleveren worden gebruikt om tot nieuwe werkwijzen en betere werkstructuren te komen en tot gekantelde werkverhoudingen met uitvoerende organisaties. De gemeente maakt zich op voor een nieuw tijdperk. Een tijdperk waarbij de burger aan het roer staat, de gemeente daar de voorwaarden voor schept, betekent een andere regierol van de overheid. Een tijdperk waarin de participatie van de burgers aan het beleid van de overheid niet meer het uitgangspunt is, maar het participeren van de overheid aan initiatieven van burgers. 18

19 BIJLAGE 1 MOGELIJKE INSTRUMENTEN BIJ BURGERPARTICIPATIE Onderstaand overzicht geeft een overzicht van de instrumenten die ingezet kunnen worden in de verschillende burgerparticipatietrajecten. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de verschillende fasen in het burgerparticipatietraject zoals in de notitie beschreven. Burgerpanel Doelgroep: Een selecte groep burgers die (bijvoorbeeld via internet) inbreng levert bij beleidsvraagstukken. Doel: Inzetten bij complexe, langlopende trajecten zijn zoals toekomstvisies. Maar, een panel kan ook ingeschakeld worden bij kleinere actuele zaken, zoals het beoordelen van een specifiek plan of een eerste reactie op een beleidsidee. Geïnspireerd door hun persoonlijke beleving van de gemeente, adviseren de panelleden met het algemeen belang voor ogen. Onderwerpen: De onderwerpen waarover het burgerpanel adviseert, kunnen door de panelleden zelf bepaald zijn of door het gemeentebestuur aan het panel voorgelegd worden. Resultaat: Door het burgerpanel te raadplegen krijgt de gemeente snel een beeld van wat er leeft onder de inwoners. De reacties van het panel kunnen aanleiding zijn om nieuw beleid te maken of om bestaand beleid aan te passen. Kwaliteitspanel dienstverlening Doelgroep: Per onderwerp te bepalen groep van burgers. Doel: Regelmatig testen en feedback geven. Onderwerpen: Dienstverlening van de gemeente (publieke balie, onderhoud groen etc.). Ook dit is zowel fysiek als digitaal in te richten. Resultaat: Continue feedback op de dienstverlening. Internetpanel Een representatieve groep burgers beantwoordt, bijvoorbeeld maandelijks, een aantal vragen over verschillende onderwerpen die spelen in de gemeente. Lagerhuisdebat Op basis van een aantal stellingen gaan burgers met elkaar, maar ook met bestuurders in debat. Het Lagerhuisdebat wordt vaak gebruikt om zoveel mogelijk ideeën los te krijgen. 19

20 Referendum (raadgevend of besluitvormend): Letterlijk volksstemming. Hierbij vraagt de gemeente de burgers te stemmen over een bepaalde keuze. Voorwaarde is een opkomstpercentage van minstens 30%. Keukentafelgesprek / op de koffie Bestuurders en/of ambtenaren gaan bij burgers op bezoek om in informele sfeer onderwerpen te bespreken. Deze methode past in de filosofie van de Wmo waarbij in gesprek wordt gegaan met de zorgvrager wat deze nodig heeft om zoveel mogelijk zelfstandig deel te nemen aan de maatschappij. Voorkeursmeter Meten welke prioriteiten burgers toekennen aan verschillende voorstellen, waaruit de mate van draagvlak kan blijken. Mee-ontwerpen Burgers maken een ontwerp via bijvoorbeeld een applicatie op de website of sturen een tekening in. Ideeënwedstrijd Burgers worden opgeroepen om een ontwerp te maken voor een bepaald project in de buitenruimte op basis van een aantal vooraf vastgestelde kaders. Klankbordgroep Brengt kennis en ervaring in het project en bestaat uit bewoners, ondernemers, belangenorganisaties en overige belanghebbenden. De klankbordgroep adviseert over de onderwerpen die worden voorgelegd en signaleert relevante ontwikkelingen die van belang kunnen zijn voor het project. Daarnaast informeert de klankbordgroep de verschillende achterbannen over de voortgang van het project. Inloopavond Een laagdrempelige methode om burgers kennis te laten nemen van de gemaakte plannen. Men kan vragen stellen en ideeën aanleveren die de plannen ten goede komen. De inbreng wordt vervolgens betrokken bij de verdere planvorming. Ontwerpatelier Deelnemers gaan zelf, binnen de gegeven kaders en randvoorwaarden, aan de slag met de invulling van een bepaald (deel)gebied. Deze werkvorm bevordert het begrip voor de verschillende standpunten en maakt bijzondere en vernieuwende oplossingen mogelijk. 20

21 Workshop Onder leiding van een sturende workshopleider vindt discussie plaats over het gekozen thema. Van de deelnemers wordt een actieve houding verwacht. Eventueel kunnen zij zelf actief aan de slag met de uitwerking van een vraagstuk nadat daarover uitleg is gegeven. Het doel is om informatie uit te wisselen, draagvlak te creëren, te netwerken maar ook ter profilering van de deelnemer. Interview: een vraaggesprek waarbij een of meer personen ondervraagd worden. Een systematische manier om specifieke kennis van de ander te vergaren. Rondetafelgesprek Kan gebruikt worden om een beeld te vormen van een bepaald thema. Voor het rondetafelgesprek worden burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties vooraf uitgenodigd. Iedereen aan tafel is elkaars gelijke. Werk- of inspiratiebezoek Een groep deelnemers vanuit de doelgroep bezoekt één of meerdere voorbeeldprojecten. Belangrijk hierbij is dat er veel voor de doelgroep belangrijke aspecten aan bod komen en daarmee serieus genomen worden. Raadsdebat op locatie Door het raadsdebat in een actueel dorp te laten plaatsvinden komt de politiek dichter bij de burgers die daardoor mogelijk eerder inspreken. Er ontstaan makkelijker (informele) contacten met burgers waardoor standpunten over en weer besproken kunnen worden. (Digitale) Inwonersenquête Een methode om op adresniveau de mening van burgers te vragen op basis van stellingen. De uitkomsten kunnen gebruikt worden om de dienstverlening te verbeteren of als input bij planvorming. Social media (Twitter, Hyves, LinkedIn, BLOGs etc.) Is niet meer weg te denken uit de maatschappij. Kan gebruikt worden om snel meningen te peilen, informatie te delen maar ook bijdragen aan de profilering. Daarnaast draagt het bij aan het verkleinen van de afstand tussen burger en gemeente. Uitermate geschikt voor het bereiken van een jonge doelgroep. 21

22 Crowdsourcing Organisaties (overheid, bedrijven, instituten) of personen maken gebruik van een grote groep niet vooraf gespecificeerde individuen (professionals, vrijwilligers, geïnteresseerden) voor consultancy, innovatie, beleidsvorming en onderzoek. Het internet is hiervoor de meest gebruikte manier. Netwerkanalyse Thema analyse 22

23 BIJLAGE 2 De komende drie pagina s zijn de oorspronkelijke drie A4-tjes van de fractievoorzitters. Burgerparticipatie in drie A-viertjes Waarom burgerparticipatie? 1 De vertegenwoordigende democratie staat onder druk. De roep om burgers ook op andere manieren dan via de stembus erbij te betrekken klinkt steeds luider. In een democratische rechtsstaat vormt de burger die zo veel mogelijk betrokken is bij de publieke zaak een sleutelrol. 2 Het gebeurt niet alleen in het parlement of in de raadszaal. Het is steeds meer in de samenleving zelf dat wij vorm geven aan onze samenleving. 3 De aanvaarding van beleid wordt steeds belangrijker. Autoriteit wordt meer en meer afgewezen. Burgers en bedrijven en andere organisaties willen een volwaardige rol hebben bij het openbaar bestuur en willen bepaalde zaken vooral zelf oppakken en organiseren. Alleen dan kan worden gerekend op medewerking en is er sprake van legitimatie van politieke besluiten. Dit geldt ook op gemeentelijk niveau, zeker als het gaat om de omgeving in brede zin van betrokkenen. 4 De inbreng van burgers bij keuzen en besluitvormingsprocessen leidt ertoe dat gebruik kan worden gemaakt van de kennis en creativiteit van een grote groep mensen. Mensen werken veelal graag mee aan het vinden van goede oplossingen. Definitie ProDemos 3 omschrijft burgerparticipatie: als een manier van beleidsvoering waarbij burgers, individueel of georganiseerd direct of indirect de kans krijgen om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling, uitvoering en/of evaluatie van beleid. Het is niet het versterken van de cohesie/het betrekken van burgers bij de maatschappij en het is ook niet het informeren van burgers. In discussies over burgerparticipatie lijkt het soms alsof juridische inspraakmogelijkheden als synoniem worden beschouwd. Dat is een misvatting. Bij burgerparticipatie gaat het om een vrijwillige wisselwerking tussen partijen, terwijl inspraak een wettelijk recht is. Inspraak is het inbrengen van bedenkingen en bezwaren tegen concrete voorstellen. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om inspraak in een verordening te regelen. Burgerparticipatieprocessen daarentegen zijn gericht op het vooraf meedenken, adviseren en zo mogelijk meebeslissen. Instrumenten 3 ProDemos - Huis voor democratie en rechtsstaat ( 23

24 Onderstaand overzicht geeft een overzicht van de instrumenten die ingezet kunnen worden bij burgerparticipatie. Met een X is aangegeven of met het instrument in Renkum al ervaring is opgedaan. burgerpanel: een selecte groep inwoners die inbreng levert bij X beleidsvraagstukken. kwaliteitspanel dienstverlening: een groep inwoners test (regelmatig) onderdelen van de dienstverlening en geeft daar feedback op. internetpanel: een representatieve groep inwoners beantwoordt bijvoorbeeld maandelijks een aantal vragen over verschillende onderwerpen die spelen in de gemeente gemeentedebat: wordt vaak gebruikt om zoveel mogelijk ideeën los te krijgen. referendum: raadgevend of besluitvormend keukentafelgesprek/op de koffie: bestuurders gaan bij inwoners op X bezoek om in informele sfeer onderwerpen te bespreken voorkeursmeter: meten welke prioriteiten inwoners toekennen aan verschillende voorstellen. mee-ontwerpen: bijvoorbeeld via een applicatie op de website. X ideeënwedstrijd X klankbordgroep X inloopavond X ontwerpatelier X workshop X interview X rondetafelgesprek X werk- of inspiratiebezoek X raadsdebat op locatie (digitale) inwonersenquête x social media (Twitter, Hyves, LinkedIn, BLOGs etc.) crowdsourcing: organisaties (overheid, bedrijven, instituten) of personen maken gebruik van een grote groep niet vooraf gespecificeerde individuen (professionals, vrijwilligers, geïnteresseerden) voor consultancy, innovatie, beleidsvorming en onderzoek. spelregels/keuzen vooraf 1 De gemeente motiveert of en hoe burgers worden betrokken bij beleids- en besluitvorming. 2 De gemeente maakt participatie een vast onderdeel van het politiek en bestuurlijk besluitvormingstraject. 3 Kiest de gemeente er voor burgerparticipatie te beperken of niet toe te passen, motiveert ze dit. 24

25 4 De gemeente bepaalt vooraf welke rol de burger krijgt meebeslissen (waarbij de uiteindelijke beslissing bij de raad ligt), coproduceren, adviseren en raadplegen. 5 De gemeente zorgt voor een zorgvuldig vormgegeven participatieproces: welk onderwerp? wie wordt betrokken, wie is belanghebbend bij de beleids/besluitvorming? op welke wijze wordt het proces ingericht? welke instrumenten worden ingezet? wijze van informatieverstrekking tijdens het traject 6 De gemeente weegt de inbreng van burgers mee in de uiteindelijke beslissing en maakt dit zichtbaar (draagvlak). 7 De gemeente maakt vooraf afspraken over de wijze van evalueren. 8 Vanuit de lokale samenleving kunnen voorstellen tot burgerparticipatie worden aangedragen. Het college neemt deze initiatieven serieus en motiveert waarom het initiatief wel of niet word overgenomen. Wie voert uit? Primair ligt het initiatief en de uitvoering bij het college (via de organisatie). De fractievoorzitters doen in dit verband de suggestie om in het format van het raadsvoorstel als vast onderdeel burgerparticipatie op te nemen (cf. Wmo-aspecten). In incidentele gevallen, voor zover de raad dat nodig vindt, ligt het initiatief bij de raad (direct of indirect via het college). Bijvoorbeeld bij onderwerpen die op de raadsthema-agenda staan, ingrijpende besluiten, e.d. (bestuursfilosofie, structuurvisie) De gemeenteraad kan besluiten burgerparticipatie juist wel of juist niet toe te passen, daarbij ingaande tegen het voorstel van het College hoe verder? Op basis van deze notitie kan een nadere uitwerking van burgerparticipatie worden gemaakt, bijvoorbeeld in de vorm van een handboek. Onderdelen uit de eerder in de raad behandelde notitie kunnen daarbij een rol spelen. De fractievoorzitters vinden het van belang dat burgerparticipatie in de organisatie en bij de medewerkers geborgd wordt. Evaluatie van de uitgevoerde burgerparticipatietraject één keer per jaar en rapportage daarover in de jaarstukken en het Burgerjaarverslag. Wij gaan er van uit dat wat betreft de uitvoering de portefeuillehouder de probleemeigenaar is en een voorstel aan de raad doet. Desgewenst zijn de fractievoorzitters gaarne bereid hierover met hem van gedachten te wisselen. 25