Wensouders met een kinderwens, verruiming mogelijkheden draagmoederschap in Nederland gewenst?

Transcriptie

1 Wensouders met een kinderwens, verruiming mogelijkheden draagmoederschap in Nederland gewenst? Auteur: Tamara Misseyer ANR: Studentennummer: u Master: Rechtsgeleerdheid Scriptie begeleider: Mevrouw Y. Bogaers Tweede lezer: Universiteit: Tilburg University Plaats en datum: Tilburg, 26 april 2016

2 Voorwoord Voor u ligt de scriptie: Wensouders met een kinderwens, verruiming mogelijkheden draagmoederschap in Nederland gewenst?. Deze scriptie is geschreven in het kader van de Master Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg. Mijn interesse heeft altijd al gelegen in het personen- en familierecht. Bij het kiezen van een onderwerp voor mijn scriptie wist ik dan ook meteen dat ik mijn scriptie in dit kader wilde schrijven. Draagmoederschap wekte mijn interesse nadat ik een artikel had gelezen over homoseksuele mannen die hun kinderwens niet in vervulling konden laten gaan vanwege de strikte voorwaarden van hoogtechnologisch draagmoederschap in Nederland. Ik, als aankomend jurist, heb mijzelf als doel gesteld om de mogelijkheden met betrekking tot draagmoederschap in Nederland in beeld te brengen en te kijken of het wenselijk is deze mogelijkheden te verruimen. Om tot een zo goed mogelijk onderzoek te komen heb ik enkel gebruik gemaakt van betrouwbare bronnen. Bij deze wil ik graag mijn begeleidster, mevrouw Y. Bogaers bedanken. Haar (snelle) feedback heeft mij in positieve zin geholpen bij het schrijven van deze scriptie. Ik heb de samenwerking met haar als prettig ervaren. Daarnaast wil ik mijn ouders, vriend en vriendinnen bedanken die mij altijd gesteund hebben tijdens mijn studie. Voornamelijk mijn vader wil ik bedanken. Tijdens het schrijven van deze scriptie heeft hij een hersenbloeding gehad. Het was een slopende, emotionele tijd, maar zijn vechtlust heeft mij de kracht gegeven om mij te focussen op deze scriptie. Nu rest mij niets meer dan u veel leesplezier te wensen! 2

3 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen 6 1. Inleiding Probleemanalyse Onderzoeksdoel Centrale vraag Deelvragen Theoretisch kader Methode Maatschappelijk en wetenschappelijke relevantie Leeswijzer Draagmoederschap in Nederland Opkomst draagmoederschap Definitie draagmoeder Soorten draagmoederschap Altruïstisch draagmoederschap Commercieel draagmoederschap Motieven voor draagmoederschap Soorten bevruchting van de draagmoeder Laagtechnologisch draagmoederschap Hoogtechnologisch draagmoederschap Voorwaarden Conclusie Huidige regeling omtrent draagmoederschap in Nederland Regels omtrent draagmoederschap in Nederland Juridisch moederschap Juridisch vaderschap Verkrijgen juridisch ouderschap 18 3

4 Draagmoeder niet gehuwd of geen GP Echtgenoot/GP draagmoeder kan vaderschap ontkennen Draagmoeder is gehuwd of heeft een geregistreerd partnerschap Gerechtelijke vaststelling Illegale weg Draagmoederschapscontract Draagmoederschap in het buitenland Erkenning buitenlandse geboorteakte Afreizen naar Nederland Praktische problemen Voorstel draagmoederschap buitenland vergemakkelijken Gedwongen commercieel draagmoederschap, mensenhandel? Illegale route Conclusie Voor -en tegenargumenten m.b.t. draagmoederschap Argumenten voor draagmoederschap Kinderwens Zelfbeschikkingsrecht Struisvogelpolitiek Argumenten tegen draagmoederschap Risico s voor het kind, de draagmoeder en de wensouders Recht op ouders art. 7 IVRK Commercieel draagmoederschap Argumenten voor commercieel draagmoederschap Argumenten tegen commercieel draagmoederschap Strikte voorwaarden hoogtechnologisch draagmoederschap Alternatieven Adoptie Pleegouderschap 35 4

5 Baarmoedertransplantatie Conclusie Draagmoederschap in Californië Draagmoederschapsbemiddelingsbureaus in de Verenigde Staten Californië Regelgeving Jurisprudentie Johnson v. Calvert In re Marriage of Moschetta Huidige regelgeving Gastdraagmoederschap Traditioneel draagmoederschap Commercieel draagmoederschap Ervaring draagmoederschapstraject Californië Conclusie Conclusie en aanbevelingen 46 Literatuurlijst 51 Bijlage I - voorwaarden Simple Surrogacy 5

6 Lijst van afkortingen Art. Artikel Bijv. Bijvoorbeeld BW Burgerlijk Wetboek CFC Calfironia Family Code Dr. Dokter ECLI European Case Law Identifier EHRM Europees Hof voor de Rechten van de Mens Etc. Et cetera EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens GP Geregistreerd partnerschap GW Grondwet IVF In vitro fertilization IVRK International verdrag inzake de rechten van het kind Jᵒ Juncto NVOG Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie Rb. Rechtbank SOA Seksueel overdraagbare aandoening V. Versus VUmc VU Medisch centrum WvSr Wetboek van Strafrecht UPA Uniform Parentage Act

7 1. Inleiding In dit hoofdstuk zal de probleemstelling weergegeven worden die aanleiding heeft gegeven voor het schrijven van deze scriptie. Vervolgens zullen de centrale vraag, de deelvragen, de doelstelling, het theoretisch kader, de methoden en de relevantie van dit onderzoek weergegeven worden. Het hoofdstuk sluit af met een leeswijzer Probleemanalyse Op 6 oktober 2014 zond de NPO een aflevering van Dit is de dag - onderzoek uit over illegaal draagmoederschap. De aflevering liet zien dat wensouders op internet op zoek gaan naar draagmoeders. Achter de talloze kinderwensen die de onderzoekers tegenkomen, gaat een schemerige wereld schuil vol anonieme profielen en schuilnamen. Een wereld waarin vrouwen letterlijk hun buik te huur aanbieden. De regelgeving in Nederland omtrent draagmoederschap wordt omzeild door af te spreken dat men bevriend met elkaar is en men elkaar al jaren kent. 1 Dat wensouders proberen om buiten de officiële kanalen hun kinderwens te voldoen of naar het buitenland uitwijken, komt doordat de mogelijkheden met betrekking tot draagmoederschap in Nederland beperkt zijn. Volgens art. 151b lid 3 WvSr wordt als draagmoeder aangemerkt: de vrouw die zwanger is geworden met het voornemen een kind te baren ten behoeve van een ander die het ouderlijk gezag over het kind wil verwerven, dan wel anderszins duurzaam de verzorging en opvoeding van het kind op zich wil nemen. Er zijn twee vormen van draagmoederschap te onderscheiden te weten laagtechnologisch en hoogtechnologisch draagmoederschap. Bij laagtechnologisch draagmoederschap wordt de draagmoeder via de natuurlijke weg of via kunstmatige inseminatie bevrucht. De eicel is dan afkomstig van de draagmoeder en daardoor is zij genetisch de moeder van het kind. Bij hoogtechnologisch draagmoederschap wordt een embryo ingebracht bij de draagmoeder dat ontstaan is door reageerbuisbevruchting. De eicel is dan niet afkomstig van de draagmoeder en hierdoor is zij niet de genetische moeder van het kind. In Nederland moet bij deze vorm van draagmoederschap zowel de eicel als zaadcel afkomstig zijn van beide wensouders. 2 Sinds 1 november 1993 zijn een aantal handelingen die in het kader van (commercieel) draagmoederschap in Nederland kunnen worden verricht, strafbaar ingevolge art. 151b J⁰ 1 Zie de aflevering van Dit is de dag onderzoek over draagmoederschap op: (zoek op: dit is de dag onderzoek + draagmoeder), uitgezonden op 6 oktober Tekst dossier draagmoederschap, Rijksoverheid 5 november 2015, (zoek op: documenten tekst dossier draagmoederschap). 7

8 151c WvSr. 3 Van commercieel draagmoederschap is sprake wanneer de financiële vergoeding voor de draagmoeder de kosten van de verwekking, zwangerschap en bevalling overschrijdt. 4 Draagmoederschap zonder commercieel oogmerk is wel toegestaan in Nederland. Dit wordt ook wel altruïstisch of ideëel draagmoederschap genoemd. 5 De mogelijkheden met betrekking tot draagmoederschap in Nederland zijn beperkt vanwege het verbod op commercieel draagmoederschap en de strenge vereisten voor hoogtechnologisch draagmoederschap. Vanwege deze beperkte mogelijkheden, wijken wensouders vaak uit naar het buitenland. In landen zoals India, de Oekraïne en de Verenigde Staten bestaan er draagmoederschapklinieken waar aan wensouders het complete traject wordt aangeboden. De wensouders dienen in ruil voor de diensten een vergoeding te betalen. In Nederland zijn zulke klinieken verboden, omdat de bemiddeling tussen de wens- en draagouders aangemerkt wordt als commercieel draagmoederschap, art. 151b WvSr. Afgevraagd kan worden of er in Nederland misschien toch meer mogelijkheden gecreëerd moeten worden voor wensouders die door middel van draagmoederschap hun kinderwens willen laten uitkomen. Door meer mogelijkheden in Nederland te creëren, hoeven wensouders zich minder vaak tot het buitenland te wenden. Een draagmoederschapstraject in het buitenland kan, indien het kind is geboren en de wensouders het mee willen nemen naar Nederland, meerdere nadelige juridische gevolgen met zich mee brengen. 6 Ook lijken in arme landen de rechten van de draagmoeders niet altijd even goed geregeld. Meestal gaat het grootste gedeelte van de opbrengst naar de bemiddelaars en artsen. Bij het uitwijken naar het buitenland bestaat het risico dat er sprake is van een gedwongen draagmoeder en dat zij uitgebuit wordt. 7 Daarnaast ligt het voor de hand, dat illegaal draagmoederschap in Nederland zal afnemen, als de mogelijkheden met betrekking tot draagmoederschap verruimd worden. De vraag is in hoeverre verruiming wenselijk en mogelijk is met betrekking tot hoogtechnologisch draagmoederschap en commercieel draagmoederschap. 3 Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Pluym, Familie & Recht 2015, p Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/6, p Nationaal Rapporteur Mensenhandel met het oogmerk van orgaanverwijdering en gedwongen commercieel draagmoederschap, p

9 1.2. Onderzoeksdoel Het doel van dit onderzoek is te beschrijven hoe draagmoederschap in Nederland geregeld is en beoordeeld zal worden of het wenselijk is de mogelijkheden met betrekking tot draagmoederschap te verruimen zodat het voor (onvruchtbare)wensouders gemakkelijker wordt hun kinderwens in vervulling te laten gaan en zij zich minder snel tot het buitenland zullen wenden en/of buiten de officiële kanalen op zoek zullen gaan naar een draagmoeder Centrale vraag In hoeverre is het wenselijk en haalbaar de mogelijkheden met betrekking tot hoogtechnologisch en commercieel draagmoederschap in Nederland te verruimen, zodat het voor (onvruchtbare)wensouders gemakkelijker wordt hun kinderwens in vervulling te laten gaan? 1.4. Deelvragen o Wat houdt draagmoederschap in? o Hoe is de huidige regeling omtrent draagmoederschap in Nederland? o Wat zijn de voor- en tegenargumenten met betrekking tot draagmoederschap? o Hoe is draagmoederschap geregeld in Californië en welke lering kan hieruit worden getrokken voor Nederland? 1.5. Theoretisch kader Als eerste is het Wetboek van Strafrecht van belang bij het schrijven van dit onderzoek. Art. 151b J⁰ art. 151c WvSr bevatten de verbodsbepalingen met betrekking tot handelingen aangaande commercieel draagmoederschap. Daarnaast speelt ook het Burgerlijk Wetboek een rol. Aangezien er geen specifieke wet- en regelgeving met betrekking tot draagmoederschap in Nederland is opgenomen, zijn de algemene bepalingen uit het BW van toepassing. Ook zal voor dit onderzoek de Richtlijn hoogtechnologisch draagmoederschap geraadpleegd worden. Hierin zijn de strikte voorwaarden opgenomen met betrekking tot hoogtechnologisch draagmoederschap. Voor de rechtsvergelijking is uiteraard de wet- en regelgeving van Californië van belang Methode Dit onderzoek behelst grotendeels een literatuuronderzoek. De deelvragen zullen voornamelijk beantwoord worden aan de hand van wet- en regelgeving, literatuur en documenten. De methode van de inhoudsanalyse zal toegepast worden om de gewenste 9

10 informatie te verkrijgen uit de bronnen. 8 Relevante informatie zal geselecteerd worden. De geselecteerde informatie zal met elkaar vergeleken worden. Daarna zal gekozen worden welke informatie daadwerkelijk nodig is voor de beantwoording van de deelvragen. Naast een literatuuronderzoek zal een rechtsvergelijkend onderzoek plaatsvinden. De wet- en regelgeving van Californië inzake draagmoederschap zal onder de loep genomen worden. Gekeken zal worden of hier lering uit kan worden getrokken voor Nederland Maatschappelijke en Wetenschappelijke relevantie Wetenschappelijke relevantie Op dit moment is draagmoederschap onderwerp van debat in de Tweede Kamer. Het kabinet heeft in 2014 een staatscommissie de opdracht gegeven om uit te zoeken of er in Nederland een wettelijke regeling moet komen voor draagmoederschap. Deze Staatscommissie Herijking ouderschap is gevraagd voor 1 mei 2016 advies uit te brengen. 9 Gelet op de complexiteit van de opdracht is deze termijn verlengd naar 31 december Het onderwerp van deze scriptie is wetenschappelijk relevant omdat het onderwerp draagmoederschap op dit moment erg leeft in de Tweede Kamer. Daarnaast draagt deze scriptie eraan bij de literatuur betreffende draagmoederschap uit te breiden. Maatschappelijke relevantie Het aantal stellen dat problemen ondervindt bij het op natuurlijke wijze krijgen van een kind lijkt te stijgen. Daarnaast lijkt een daling waarneembaar bij het aantal kinderen dat kan worden geadopteerd. De vraag naar draagmoeders lijkt te zijn gegroeid, niet alleen in Nederland, maar ook wereldwijd. Dit komt onder meer omdat wensouders in Nederland vaak niet in aanmerking komen voor het draagmoederschaptraject. 11 Onderzocht zal worden of het wenselijk en haalbaar is de mogelijkheden tot draagmoederschap in Nederland te verruimen. Het onderwerp van dit onderzoek is dan ook maatschappelijk relevant omdat het erf leeft in de maatschappij. 8 Van Schaaijk 2011, p Staatscommissie onderzoekt draagmoederschap, Rijksoverheid 5 november 2015, (zoek op: draagmoeder inhoud). 10 Kamerbrief over verlenging mandaat staatscommissie herijking ouderschap, Rijksoverheid 23 april 2016, (zoek op: documenten kamerbrief herijking ouderschap). 11 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/6, p

11 1.8. Leeswijzer Hoofdstuk 2 van dit onderzoek begint met de uitleg van wat draagmoederschap nu precies is. Inzichtelijk zal worden gemaakt hoe draagmoederschap is ontstaan, welke vormen er van draagmoederschap zijn en in hoeverre draagmoederschap op dit moment mogelijk is in Nederland. In hoofdstuk 3 zal de huidige regeling omtrent draagmoederschap in kaart worden gebracht. In dit hoofdstuk zal ook gekeken worden naar draagmoederschap in het buitenland en welke (juridische) gevolgen dit met zich mee brengt. Vervolgens zullen de voor- en tegenargumenten met betrekking tot draagmoederschap besproken worden in hoofdstuk 4. Hierbij zal ook specifiek aandacht worden besteed aan commercieel draagmoederschap en hoogtechnologisch draagmoederschap. Daarna zal ik hoofdstuk 5 een rechtsvergelijking met draagmoederschap in Californië (Verenigde Staten) gemaakt worden. Gekeken zal worden in hoeverre draagmoederschap daar is toegestaan en of er lering uit kan worden getrokken voor Nederland. Als laatste zal in hoofdstuk 6 antwoord worden gegeven op de centrale vraag in de vorm van een conclusie. Ook worden hierbij aanbevelingen gedaan. 11

12 2. Draagmoederschap in Nederland Wat draagmoederschap nu precies is en in welke mate het in Nederland is toegestaan zal in dit hoofdstuk uiteengezet worden. Hierdoor zal een beter beeld verkregen worden waarom sommige wensouders ervoor kiezen om naar het buitenland uit te wijken of de illegale route bewandelen Opkomst draagmoederschap Draagmoederschap heeft voornamelijk aandacht gekregen vanaf de jaren 80 en Toch is het al een zeer oud verschijnsel. In de Bijbel zijn zelfs vormen van draagmoederschap terug te vinden. 13 In Genesis 16 trad Hagar, die een slavin was, op als draagmoeder voor Sarah, de vrouw van Abraham. 14 In Genesis 30 was Rachel de vrouw van Jacob onvruchtbaar. Rachel wilde dat Jacob met haar slavin Bilha sliep zodat zij een kind kon baren voor Rachel. 15 In beide gevallen baarde een vrouw een kind voor een ander; wat bij draagmoederschap ook het geval is. Op dit moment heerst er een grote vraag naar draagmoeders. De toename van deze vraag komt mede door het internet en de globaliserende werking die daarvan uitgaat. Daarnaast bieden medische voortplantingstechnieken ook nieuwe mogelijkheden om (deels) genetisch een eigen kind te krijgen. 16 Indien men op het internet kijkt ziet men talloze advertenties van wensouders die op zoek zijn naar een draagmoeder. Hallo het zal misschien raar klinken via deze weg, we zijn een koppel 30 ers met een grote [Geef kinderwens. een citaat maar uit het helaas document kan mijn of vrouw de samenvatting geen kinderen van meer een interessant krijgen en daarom punt op. zoeken Het tekstvak we een kan overal draagmoeder. in het document worden neergezet. Ga naar het tabblad Hulpmiddelen voor tekstvakken als u de opmaak van het tekstvak voor het blikvangercitaat wilt wijzigen.] Hierboven een greep uit de vele advertenties op internet. 17 Niet alleen in Nederland is de vraag naar draagmoeders groot, maar ook in andere landen Definitie draagmoeder In art. 151b lid 3 WvSr is de definitie van een draagmoeder te vinden. Als draagmoeder wordt aangemerkt de vrouw die zwanger is geworden met het voornemen een kind te baren ten 12 Vlaardingerbroek, AA 2003/3, p Leenen 2007, p Vlaardingerbroek, AA 2003/3, p Leenen 2007, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/6, p Zie < 18 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/6, p

13 behoeve van een ander die het ouderlijk gezag over het kind wil verwerven, dan wel anderszins duurzaam de verzorging en opvoeding van het kind op zich wil nemen. Bij draagmoederschap is dus sprake van een situatie waarin alvorens het kind verwekt wordt, afspraken gemaakt worden tussen de draagmoeder en de wensouders over de conceptie van het kind en de afstand na de geboorte. 19 Hoewel draagmoederschap vaak genoemd wordt in hetzelfde rijtje als voortplantingstechnieken, is het geen medische techniek Soorten draagmoederschap Draagmoederschap is te onderscheiden in altruïstisch en commercieel draagmoederschap Altruïstisch draagmoederschap De benaming altruïstisch of ideëel draagmoederschap komt voort uit het idee dat een vrouw zich om altruïstische motieven opwerpt als draagmoeder voor meestal een naaste verwante. 21 Er kunnen weliswaar afspraken gemaakt worden over de vergoeding van de kosten die kunnen worden gemaakt, maar de wensouders betalen geen financiële vergoeding aan de draagmoeder voor het dragen en baren van het kind. 22 Er is dus sprake van altruïstisch, ook wel ideëel draagmoederschap, indien sprake is van een financiële vergoeding die samengaat met de kosten van de verwekking, de zwangerschap en de bevalling Commercieel draagmoederschap Van commercieel draagmoederschap is sprake indien de draagmoeder voor haar hulp een financiële vergoeding krijgt die de kosten van de verwekking, de zwangerschap en de bevalling overschrijdt. Sedert 1 november 1993 zijn een aantal handelingen in het kader van (commercieel) draagmoederschap in Nederland verboden. 24 Deze verbodsbepalingen zijn neergelegd in art. 151b Jᵒ 151c WvSr. 25 Ze zijn gericht op degene die bemiddelingsactiviteiten aanbiedt, of het beschikbaar zijn van een draagmoeder of de vraag naar een draagmoeder openbaar maakt. 26 Het doel van de invoering van deze artikelen was om draagmoederschap tegen te gaan. Volgens de Memorie van Toelichting is het algemene uitgangspunt van dit strafrechtelijk wetgevingsbeleid dat draagmoederschap een ongewenst 19 Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Vlaardingerbroek, AA 2003/3, p Zie NVOG-richtlijn nr. 18 januari 1999, p Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Pluym, Familie & Recht 2015, p Vlaardingerbroek e.a. 2014, p Deze artikelen zijn ingevoegd bij de Wet van 16 september 1993, Stb Handelingen II 1999/2000, nr

14 verschijnsel is en het verwerven van ouderschap langs deze weg ontmoedigd moet worden. 27 De initiatiefnemers baseerden deze ongewenstheid op basis van de risico s die aan draagmoederschap gebonden zijn zoals emotionele problemen, een verhoogd risico van identiteitsproblemen voor het kind, een verstoord hechtingsproces, de kans dat wensouders worden teleurgesteld etc. 28 Met de strafbepalingen werd beoogd te voorkomen dat commercieel draagmoederschap zich als maatschappelijk verschijnsel zou gaan ontwikkelen. 29 Een algeheel verbod van draagmoederschap achtten de initiatiefnemers toendertijd niet handhaafbaar. De reden hiervoor is dat veelal niet zal kunnen worden aangetoond dat het voornemen om afstand van het kind te doen al reeds voor de zwangerschap bestond. Daarnaast verwachtten de initiatiefnemers dat het handhaven van een zodanig verbod zou leiden tot opsporingsonderzoeken die te diep in de persoonlijke levenssfeer van de betrokken vrouw zouden ingrijpen Motieven voor draagmoederschap In de meeste gevallen vormen fertiliteitsproblemen bij de vrouw zoals het ontbreken van een baarmoeder of een slechte lichamelijke conditie de belangrijkste reden om een draagmoeder in te schakelen. Daarnaast kunnen er ook andere redenen zijn voor het inschakelen van een draagmoeder zoals de afwezigheid van een vrouwelijke partner, denk aan een homoseksueel paar of een alleenstaande man of vanwege carrièreredenen Soorten bevruchting van de draagmoeder De draagmoeder kan op verschillende manieren bevrucht worden. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen laagtechnologisch en hoogtechnologisch draagmoederschap Laagtechnologisch draagmoederschap Bij laagtechnologisch draagmoederschap wordt de draagmoeder geïnsemineerd met het zaad van de wensvader of van een donor. Daarnaast kan er ook voor gekozen worden om via geslachtsgemeenschap het kind te verwekken. De draagmoeder stelt haar eigen eicel ter beschikking. Hierdoor is zij altijd de genetische en biologische moeder van het kind Kamerstukken II , nr. 3, p Kamerstukken II , nr. 3, p Kamerstukken II , nr. 3, p Kamerstukken II , nr. 3, p Kalkman-Bogerd, TvGR 1996/4, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/6, p

15 Doordat de draagmoeder de eicel levert kan deze vorm van draagmoederschap zonder arts of IVF worden uitgevoerd Hoogtechnologisch draagmoederschap Bij hoogtechnologisch draagmoederschap wordt in tegenstelling tot laagtechnologisch draagmoederschap wel gebruik gemaakt van IVF. Er wordt dan een bevruchte embryo bij de draagmoeder ingebracht dat ontstaan is door reageerbuisbevruchting. In Nederland is hoogtechnologisch draagmoederschap alleen toegestaan indien zowel de eicel als de zaadcel afkomstig zijn van beide wensouders. 34 Het kind is in dit geval voor 100% het genetisch eigen kind van de wensouders Voorwaarden Hoogtechnologisch draagmoederschap is in Nederlands sinds 1997 slechts onder strikte voorwaarden en uitsluitend op ideële basis toegestaan. 36 Een arts is alleen bevoegd hoogtechnologisch draagmoederschap toe te passen indien de behandeling plaatsvindt in een ziekenhuis dat een vergunning hiervoor heeft op grond van art. 2 van de Wet Bijzondere medische verrichtingen. 37 Uitgangspunt is dat draagmoederschap gezien wordt als ultimum remedium. Het wordt enkel in overweging genomen wanneer andere behandelingsmogelijkheden niet (meer) voorhanden zijn. 38 Er dient een harde medische indicatie voor de behandeling aanwezig te zijn. Hierbij kan gedacht worden aan een aangeboren afwezigheid van de baarmoeder, een niet naar behoren functionerende baarmoeder of indien er een absolute contra-indicatie voor zwangerschap bestaat vanwege een ernstige aandoening van de moeder waardoor een zwangerschap levensbedreigend voor haar zou zijn. 39 Het VU Medisch Centrum (hierna: VUmc) in Amsterdam past sinds 2006 hoogtechnologisch draagmoederschap toe. Het aantal verzoeken die bij het VUmc worden ingewilligd zijn zeer beperkt. 40 Dit komt met name vanwege de strikte voorwaarden die aan hoogtechnologisch draagmoederschap gesteld worden, neergelegd in de NVOG-richtlijn. Hoogtechnologisch draagmoederschap is gereguleerd in het Planningsbesluit in- 33 Schoots, Van Arkel & Dermout, FJR 2004/76, p Tekst dossier draagmoederschap, Rijksoverheid 5 november 2015, (zoek op: documenten tekst dossier draagmoederschap). 35 Schoots, Van Arkel & Dermout, FJR 2004/76, p Kamerstukken II 1996/97, XVI, nr Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Zie NVOG-richtlijn nr. 18 januari 1999, p Zie NVOG-richtlijn nr. 18 januari 1999, p Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p

16 vitrofertilisatie. 41 Volgens de NVOG-richtlijn moet iedere kliniek die hoogtechnologisch draagmoederschap toepast voor de gehele behandeling een protocol vastleggen. Voorwaarden voor de draagmoeder bij hoogtechnologisch draagmoederschap zijn: de draagmoeder mag niet ouder dan 44 jaar zijn, bij voorkeur dient de draagmoeder een voltooid gezin te hebben doch in ieder geval reeds een eigen kind gebaard te hebben, de draagmoeder mag geen afwijkingen hebben die een risico voor de zwangerschap met zich meebrengen, de draagmoeder dient gezond te zijn en de draagmoeder moet voorkomen dat zij tijdens de behandeling zwanger wordt van een ander. Aan de wensouders wordt de voorwaarden gesteld dat draagmoederschap enkel mogelijk is met gameten van de wensouders. Voor de wensmoeder geldt bij IVF de leeftijdsgrens van ongeveer 40 jaar. Zowel de wensouders als de draagmoeder en haar partner dienen een SOA-screening te ondergaan. Daarnaast dient medische, psychologische en juridische counseling onderdeel uit te maken van de behandeling. 42 Het VUmc heeft zelf ook nog eisen gesteld voor zijn medewerking aan hoogtechnologisch draagmoederschap. De wensouders mogen geen strafblad hebben met bezwarende feiten die adoptie in de weg staan en de wensouders dienen de Nederlandse nationaliteit te hebben, de Nederlandse taal te beheersen en in Nederland woonachtig zijn. Daarnaast dienen de wensouders, de draagmoeder en het VUmc een overeenkomt te ondertekenen waarin afspraken tussen de betrokken partijen verwoord zijn Conclusie Draagmoederschap is in Nederland dus in beperkte mate mogelijk. Draagmoederschap is enkel mogelijk indien dit op ideële basis gebeurd. Daarnaast worden de kansen om een kinderwens in vervulling te laten gaan door middel van draagmoederschap kleiner indien dit niet mogelijk is met zelfinseminatie of geslachtsgemeenschap. Hoogtechnologisch draagmoederschap, dus draagmoederschap waar hulp van een arts nodig is, is namelijk slechts onder strikte voorwaarden toegestaan in Nederland. Om deze reden wijken wensouders dan ook vaak uit naar het buitenland. 41 Planningsbesluit in-vitrofertilisatie, Staatscourant 1998/1999, p Zie NVOG-richtlijn nr. 18 januari 1999, p Zie de patiëntenfolder hoogtechnologisch draagmoederschap van het VUmc, (zoek op: ivfcentrum patiënten en bezoekers patiëntfolders IVF/voortplanting). 16

17 3. Huidige regeling omtrent draagmoederschap in Nederland In dit hoofdstuk zal de regeling omtrent draagmoederschap in Nederland uiteengezet worden. Gekeken zal worden in hoeverre draagmoederschap wettelijk is vastgelegd en wat de rechtspositie is van de betrokken partijen. Daarnaast zal gekeken worden naar de (juridische)gevolgen indien wensouders ervoor kiezen om een draagmoeder in het buitenland te regelen Regels omtrent draagmoederschap in Nederland In de wet zijn geen specifieke regels omtrent draagmoederschap geregeld. Om deze reden zijn dan ook de algemene wettelijke bepalingen van toepassing. Dit betreffen verschillende rechtsgebieden zoals het afstammingsrecht, gezagsrecht en het adoptierecht. Al deze bepalingen betreffen dwingend recht. De onderwerpen staat niet ter vrije bepaling van de betrokken partijen. 44 Vanwege het ontbreken van een specifieke wettelijke regeling dienen wensouders vele hobbels te nemen voordat zij de juridische ouders van het kind kunnen worden. Volgens Van den Berg en Buijsen is de reden van het ontbreken van draagmoederschap in het BW voornamelijk dat de wetgever het verschijnsel onwenselijk acht en civielrechtelijke wetgeving draagmoederschap zou kunnen stimuleren. 45 Op dit moment leeft het ontbreken van enige wettelijke regeling op het gebied van draagmoederschap wel. In 2014 heeft het kabinet de Staatscommissie Herijking ouderschap de opdracht gegeven om uit te zoeken of er in Nederland een wettelijke regeling omtrent draagmoederschap moet komen. Voor 31 december 2016 zal deze commissie advies uitbrengen. 46 Tot op heden zijn dus nog de algemene wettelijke bepalingen van het BW van toepassing. Hieronder zullen de juridische gevolgen van draagmoederschap voor de betrokken partijen besproken worden Juridisch moederschap Op grond van art. 1:198 lid 1 sub a BW is moeder van het kind, de vrouw uit wie het kind is geboren. Dit wordt ook wel het beginsel mater semper certa est genoemd. 47 Volgens deze 44 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Van den Berg & Buijsen, NJB 2004/14, p Kamerbrief over verlenging mandaat staatscommissie herijking ouderschap, Rijksoverheid 23 april 2016, (zoek op: documenten kamerbrief herijking ouderschap). 47 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/6, p

18 bepaling wordt de draagmoeder dus automatisch de juridische moeder van het kind, omdat deze het kind baart. Het geval dat het genetisch materiaal niet afkomstig is van de vrouw uit wie het kind wordt geboren, doet hier niets aan af. 48 Op de geboorteakte wordt dus de draagmoeder als de moeder van het kind vermeld Juridisch vaderschap Indien de draagmoeder gehuwd is op het moment dat zij bevalt van het kind, wordt haar echtgenoot automatisch de juridische vader ingevolge art. 1:199 lid 1 sub a BW. Dit is ook het geval bij geregistreerd partnerschap. De situatie dat voor de verwekking sperma is gebruikt van de wensvader, doet hier niets aan af. De echtgenoot van de draagmoeder kan het vaderschap niet ontkennen, wanneer hij toestemming heeft gegeven voor het feit dat bij zijn vrouw een kind werd verwerkt ten behoeve van een ander, art. 1:200 BW Verkrijgen juridisch ouderschap Wensouders krijgen dus niet van rechtswege het juridisch ouderschap. Hiervoor dienen een aantal procedures doorlopen te worden. De soort procedures zijn afhankelijk van de situatie waarin de draagmoeder en wensouders verkeren Draagmoeder niet gehuwd of geen geregistreerd partnerschap Indien de draagmoeder niet gehuwd is of geen geregistreerd partnerschap heeft kan de wensvader het kind erkennen op grond van art.1:204 BW. De erkenning heeft dan tot gevolg dat de draagmoeder en de wensvader de juridische ouders van het kind zijn. Om ervoor te zorgen dat de echtgenoot of partner van de wensvader in plaats van de draagmoeder juridisch ouder wordt, dient de wensvader allereerst een verzoek in te dienen bij de rechtbank om alleen met het ouderlijk gezag belast te worden, art. 1:253c BW. 51 Nadat de wensvader belast wordt met het gezag, kan zijn echtgenoot of partner het kind adopteren. Door middel van deze partneradoptie zal de familierechterlijke relatie tussen het kind en de draagmoeder beëindigd worden. 52 Voorwaarde voor deze adoptie is dat de andere wensouder ten minste drie jaar samen met de wensvader heeft samengeleefd en daarvan een jaar het kind met de wensvader 48 Vlaardingerbroek e.a. 2014, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Vlaardingerbroek e.a. 2014, p Van den Berg & Buijsen, NJB 2004/14, p Vlaardingerbroek e.a. 2014, p

19 heeft verzorgd en opgevoed, art. 1:227 Jᵒ 1:228 lid 1 sub f BW. 53 Er zijn dus heel wat procedures nodig om het juridisch ouderschap te verwerven Echtgenoot/geregistreerd partner draagmoeder kan vaderschap ontkennen Indien de echtgenoot of de geregistreerd partner van de draagmoeder het vaderschap kan ontkennen, omdat hij niet van het draagmoederschap op de hoogte was, staat voor de wensvader de mogelijkheid voor erkenning open. De procedure is dan hetzelfde als hierboven besproken. Alleen dient alvorens de wensvader het kind kan erkennen, de rechter de ontkenning van het vaderschap van de echtgenoot/geregistreerd partner uitgesproken te hebben op grond van art. 1:200 BW Draagmoeder is gehuwd of heeft een geregistreerd partnerschap In het geval dat de draagmoeder gehuwd was of een geregistreerd partnerschap had ten tijde van de bevalling en de echtgenoot of geregistreerd partner van de draagmoeder niet in staat is het juridisch ouderschap te ontkennen, kan het kind alleen in familierechterlijke relatie met de wensouders komen te staan door middel van afstand en vervolgens adoptie. De Raad voor de Kinderbescherming zal hier wel aan moeten meewerken. Nadat de draagmoeder afstand van het kind doet, zal het gezag dat zij over het kind heeft ook nog beëindigd moeten worden. 54 Op het moment dat het kind is overgedragen aan de wensouders zullen zij het kind opnemen in hun gezin. Toestemming van de Raad voor de Kinderbescherming is hier voorafgaand enkel nodig indien de wensouders niet tot en met de derde graad bloed- of aanverwant van het kind zijn. Nadat het kind is opgenomen in het gezin van de wensouders, dienen zij hiervan melding te maken bij de gemeente. Deze zal dit doorgeven aan de Raad die vervolgens een onderzoek bij de wensouders zal doen. De Raad zal na onderzoek beslissen of het gezag van de draagmoeder (en eventueel haar echtgenoot) beëindigd dient te worden. Ook is de Raad belast met het onderzoeken of er sprake is van commercieel draagmoederschap. De rechter zal uiteindelijk de beëindiging van het gezag beoordelen. 55 Indien de wensouders ten minste drie jaar lang hebben samengeleefd en het kind gezamenlijk een jaar hebben verzorgd, kunnen zij zich tot de rechter wenden met het verzoek het kind te adopteren Van den Berg & Buijsen, NJB 2004/14, p Vlaardingerbroek e.a. 2014, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p

20 Gerechtelijke vaststelling De moeder dan wel het kind is bevoegd een verzoek in te dienen waarin wordt verzocht het vaderschap van de wensvader gerechtelijk te doen laten vaststellen ingevolge art. 1:207 BW. In tegenstelling tot erkenning heeft gerechtelijke vaststelling terugwerkende kracht tot aan de geboorte van het kind. Als voorwaarde bij toewijzing van het verzoek geldt dat het verwekkerschap van de wensvader vaststaat Illegale weg Het is voor de wensouders dus niet vanzelfsprekend dat zij de juridische ouders van het kind worden. Hiervoor dienen eerst een aantal procedures doorlopen te worden. Uit de praktijk blijkt dan men weleens probeert deze procedures te ontlopen door een valse geboorteaangifte te doen. De wensouders geven dan bij de ambtenaar van de burgerlijke stand aan dat zij aangifte doen van de geboorte van hun eigen kind. De draagmoeder (en haar echtgenoot/geregistreerd partner) dient (dienen) echter als de juridisch ouder(s) op de geboorteakte vermeld te worden. In dit geval is dan sprake van fraude: verduistering van staat. Dit is strafbaar gesteld ingevolge art. 236 WvSr Draagmoederschapscontract Bij draagmoederschap is het belangrijk dat er duidelijke afspraken worden gemaakt. Vaak worden deze afspraken neergelegd in een draagmoederschapscontract. Dit contract is vormvrij. 59 De partijen bij het contract zullen de wensouders en de draagmoeder (en eventueel haar partner) zijn. De verbintenissen van de draagmoeder om bij haar een kind te laten ontwikkelen en dit uiteindelijk af te staan en de verbintenis van de wensouders om het kind in hun gezin op te nemen en op te voeden zullen de essentie van het contract vormen. 60 Daarnaast kunnen partijen nog heel wat andere afspraken vastleggen, een voorbeeld hiervan is dat de draagmoederschap geen geslachtsgemeenschap mag hebben tijdens de periode van de verwekking van het kind. 61 Opgemerkt dient te worden dat een draagmoederschapscontract in de praktijk moeilijk afdwingbaar is. Het geldende gezags- en afstammingsrecht zal als uitgangspunt dienen. Overeenkomsten omtrent het afstaan van een kind en de verplichte opname van een kind zijn 57 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Schoots, Van Arkel & Dermout, FJR 2004/76, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Pluym, Familie & Recht 2015, p Pluym, Familie & Recht 2015, p

21 hierdoor nietig wegens strijd met de wet ingevolge art. 3:40 lid 2 BW. 62 Draagmoederschap kan dus slechts tot stand worden gebracht langs de juridische weg van afstand, beëindiging gezag en adoptie. Doet zich bijvoorbeeld het geval voor dat de draagmoeder uiteindelijk het kind niet wil afstaan, dan kan zij hiertoe niet worden verplicht ook al is het vastgelegd in het contract. Daarnaast geldt dit ook voor de omgekeerde situatie waar de wensouders het kind niet willen opnemen in hun gezin. De draagmoeder blijft dan zitten met het kind. 63 De relatie tussen de wensouders en de draagmoeder zal dus een zuivere vertrouwensrelatie betreffen. 64 Ook al is het draagmoederschapscontract moeilijk afdwingbaar, nochtans kan het een nuttig instrument zijn. Het kan inzichtelijk maken wat partijen van elkaar (mogen) verwachten. De onderlinge verhouding tussen partijen zal hierdoor verduidelijkt worden. Alleen is het jammer dat deze verhouding niet juridisch zeker gesteld kunnen worden Draagmoederschap in het buitenland Het onvervuld blijven van een kinderwens is voor veel paren zeer ingrijpend. 66 Vanwege de beperkte mogelijkheden in Nederland, zoals besproken in hoofdstuk 2, wijken wensouders vaak uit naar het buitenland om alsnog kun kinderwens te voldoen met behulp van een draagmoeder. Veelvoorkomende landen waar wensouders naar uitwijken zijn India, Oekraïne en de Verenigde Staten. 67 Deze landen bezitten vaak klinieken die bemiddelen tussen wensen draagouders. Zodanige klinieken zijn in Nederland verboden, omdat zij aangemerkt worden als commercieel draagmoederschap. 68 Aan draagmoederschap in het buitenland zitten een aantal knelpunten waar wensouders zich vaak van tevoren niet bewust van zijn. Nederlandse wensouders laten zich vaak via internet informeren. 69 Klinieken geven aan dat het draagmoederschapstraject dat zij aanbieden in overeenstemming is met de wet. Wat de klinieken hier vaak niet bij vermelden is dat het misschien wel in overeenstemming is met de wet van het land waar de kliniek gevestigd is, maar deze wet kan afwijken van de Nederlandse wetgeving. Dit kan grote juridische gevolgen 62 Vlaardingerbroek, AA 2003/3, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Herbots, NJW 2008, p. 340, nr Pluym, Familie & Recht 2015, p Van den Berg & Buijsen, NJB 2004/14, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Boele-Woelki, AA 2010/116, p

22 met zich meebrengen. 70 Hieronder zullen de meest voorkomende problemen uiteengezet worden Erkenning buitenlandse geboorteakte Geboorteaktes kunnen verschillende situaties weergeven. In sommige jurisdicties kan de geboorteakte gebruikt worden om de genetische band aan te geven terwijl in andere jurisdicties deze gebruikt wordt om bijvoorbeeld de juridische band aan te geven. 71 Het is bijvoorbeeld in de Oekraïne mogelijk dat de wensouders als juridische ouders op de geboorteakte vermeld worden. Dit komt omdat naar Oekraïns recht degenen van wie het kind genetisch afstamt, als juridische ouders van het kind worden aangemerkt. 72 Ook in India worden de wensouders als juridische ouders vermeld op de geboorteakte, zelfs indien geen van hen genetisch ouder van het kind is. 73 In Nederland zou de draagmoeder als juridisch moeder op de geboorteakte vermeld worden, zelfs indien deze niet de genetische moeder is. Een dergelijke buitenlandse geboorteakte kan in Nederland in strijd worden geacht met de openbare orde. 74 Ze vormen een schending van het recht op afstammingsvoorlichting. 75 Ingevolge art. 7 lid 1 IVRK heeft het kind het recht om voor zover mogelijk zijn ouders te kennen en door hen te worden opgevoed. 76 Dus wanneer wensouders in het land waar het kind geboren is als juridische ouders op de geboorteakte worden vermeld, betekent dit geenszins dat deze vermelding ook in het thuisland zal worden erkend. 77 Gevolg hiervan is dat de wensouders naar Nederlands recht niet de juridische ouders van het kind zijn. De geboorteakte komt in dit geval niet in aanmerking voor inschrijving in het register van de burgerlijke stand in Nederland, art. 1:25g BW. De geboortegegevens van de minderjarige zullen in dit geval opnieuw door de rechter moeten worden vastgesteld, art. 1:25c BW Afreizen naar Nederland Een geboorteakte die in strijd is met de Nederlandse openbare orde levert voor de wensouders meteen al een probleem op bij het afreizen naar Nederland. In een zodanige situatie zullen de wensouders zich in het betreffende land moeten wenden tot de Nederlandse ambassade. Hier dienen zij te verzoeken reispapieren voor het kind af te geven. De benodigde reisdocumenten 70 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Boele-Woelki, AA 2012/11, p Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Kamerstukken II 2001/02, 26675, nr. 6, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Boele-Woelki, AA 2010/116, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p

23 zullen geweigerd worden wanneer de ambassade de geldigheid van de geboorteakte niet kan vaststellen. Gevolg hiervan is dan dat de wensouders met hun pasgeboren baby vastzitten in het betreffende land. Vaak hebben wensouders een beperkt reisvisum. In het ergste scenario zullen de wensouders uiteindelijk zelf het land moeten verlaten zonder de mogelijkheid hun kind mee te nemen. Een oplossing voor dit probleem zou een kortgedingprocedure in Nederland tegen de Nederlandse Staat kunnen zijn. Op die manier kunnen de wensouders alsnog proberen afgifte van een nooddocument af te dwingen. 79 Een dergelijke procedure is al een aantal maal met succes gevoerd, maar het is niet gezegd dat deze procedure altijd zal slagen. 80 Om precedentwerking te voorkomen zullen rechters zich terughoudend opstellen Praktische problemen Als het kind (uiteindelijk) wel in Nederland wordt toegelaten, zullen er nog een aantal andere praktische problemen rijzen naast het gegeven dat de ouders nog een lange weg te gaan hebben om het juridisch ouderschap naar Nederlands recht te regelen. Het kind zal slechts op een tijdelijk reisdocument in Nederland verblijven. Vaak kan de geboorteakte niet worden ingeschreven en heeft het kind geen burgerservicenummer. Gevolg hiervan is dat het kind niet op de zorgverzekering kan worden bijgeschreven en wensouders kunnen geen aanspraak maken op kinderbijslag of welke regeling dan ook Voorstel draagmoederschap buitenland vergemakkelijken Bij brief van 16 december 2011 heeft staatssecretaris Teeven voorgesteld om draagmoederschap in het buitenland onder een aantal voorwaarden te accepteren. 83 In april 2012 is in het kader van de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht besproken of het mogelijk en wenselijk is om een mondiaal verdrag op te richten op het gebied van draagmoederschap. Aangezien de totstandkoming van een zodanig verdrag veel tijd met zich mee kan brengen, stelt Teeven alvast een aantal maatregelen voor om de knelpunten met betrekking tot draagmoederschap in het buitenland zo veel mogelijk op te lossen. Het belangrijkste punt dat Teeven voorstelt is dat draagmoederschap in het buitenland geaccepteerd dient te worden indien ten minste één wensouder genetisch verwant is met het kind. Daarnaast dient de andere ouder van het kind bekend te zijn. Het kind heeft namelijk, 79 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Zie bijvoorbeeld Rb. s Gravenhage 9 november 2010, ECLI:NL:RBSGR:2010:BP3764; Rb. Haarlem 10 januari 2011, ECLI:NL:RBHAA:2011:BP9426, in deze zaken was de procedure met succes gevoerd. 81 Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Van Vlijmen & Van der Tol, FJR 2012/56, p Kamerstukken II , VI, nr. 69, p

24 voor zover mogelijk, op grond van art. 7 IVRK, het recht zijn of haar ouders te kennen. 84 Indien geen sprake is van genetische verwantschap staat (interlandelijke)adoptie open. Het is opmerkelijk dat Teeven draagmoederschap in het buitenland wil vergemakkelijken terwijl in Nederland draagmoederschap nog steeds beperkt mogelijk blijft Gedwongen commercieel draagmoederschap, mensenhandel? In landen als Oekraïne, India en een aantal staten in de Verenigde Staten is hoogtechnologisch draagmoederschap of het anoniem doneren van ei- en zaadcellen in tegenstelling tot Nederland heel gewoon. 85 Nederland acht het gebruik van anonieme donoren onwenselijk in verband met art. 7 IVRK. 86 De mondialisering en het internet maken het gebruik van deze diensten in het buitenland laagdrempeliger. Zoals eerder besproken zijn vooral landen als India en de Oekraïne aantrekkelijk voor wensouders vanwege de lage kosten. 87 In India bedragen de totale kosten voor een baby via hoogtechnologisch commercieel draagmoederschap tussen de en dollar. In de Verenigde Staten zouden ze hier tegen de dollar voor kwijt zijn. 88 De Trouw vermeldde in 2011 dat een Indiase draagmoeder bij het bedrijf New Life slechts 3500 euro verdiende (van het totale bedrag van euro die wensouders aan het bedrijf diende te betalen voor een draagmoederschaptraject, inclusief alle medische en juridische kosten). 89 Afgevraagd kan worden in hoeverre deze buitenlandse draagmoeders vrijwillig voor commercieel draagmoederschap kiezen. Een kwetsbare maatschappelijke positie zoals armoede, schulden etc. kunnen dwingen tot het worden van draagmoeder. Vooral in arme landen lijken de rechten van de draagmoeder niet altijd even goed geregeld te zijn. Daarnaast gaat het grootste gedeelte van het geld naar de bemiddelaars en de artsen. Het risico bestaat, indien wensouders voor commercieel draagmoederschap in het buitenland kiezen, dat de draagmoeder hierin gedwongen en uitgebuit wordt. In de uitzending van Metropolis over commercieel draagmoederschap in India is te zien dat vrouwen zich als draagmoeder beschikbaar stellen vanwege geldproblemen. Draagmoeder zijn is in India een taboe, daarom wordt het in de volksmond ook wel Babyfabriek en huur-baarmoeder genoemd. Dokter 84 Kamerstukken II , VI, nr. 69, p Kamerstukken II , VI, nr. 69, p Draagmoederschap in het buitenland, Rijksoverheid 11 januari 2016, (zoek op: onderwerpen draagmoeder inhoud). 87 Kamerstukken II , VI, nr. 69, p Rapport mensenhandel met het oogmerk van orgaanverwijdering en gedwongen commercieel draagmoederschap 2012, p André

25 Platel vindt dit hele negatieve benamingen. Zij ziet het juist als iets positiefs; de donatie van de baarmoeder om een leven te geven. De draagmoeders helpen zo wanhopige vrouwen. 90 Volgens Gupta, universitair hoofddocent gender en diversiteit aan de Universiteit van Utrecht, staan Indiase draagmoeders vaak onder grote druk van hun man en familie. Dr. Schats, medisch hoofd van het ivf-centrum van het VUmc stelt zelfs dat het een vorm is van moderne slavernij om een Indiase vrouw als broedmachine te gebruiken zonder enige vorm van zorg eromheen Illegale route Vanwege de beperkte mogelijkheden met betrekking tot draagmoederschap in Nederland bewandelen wensouders regelmatig de illegale route. Zoals uit de probleembeschrijving van deze scriptie bleek gaan wensouders op internet op zoek naar draagmoeders. Achter de talloze kinderwensen die de onderzoekers tegenkomen, gaat een schemerige wereld schuil vol anonieme profielen en schuilnamen. De regelgeving in Nederland wordt omzeild door af te spreken dat men bevriend is met elkaar en men elkaar al jaren kent. 92 Op deze manier doet de draagmoeder zich voor alsof zij om altruïstische redenen zich beschikbaar stelt als draagmoeder, terwijl in werkelijkheid sprake is van commercieel draagmoederschap, wat in Nederland verboden is Conclusie In Nederland heerst er rechtsonzekerheid als het om draagmoederschap gaat. Deze onzekerheid wordt aan de ene kant veroorzaakt door het ontmoedigingsbeleid aangaande draagmoederschap, terwijl aan de andere kant het voor een beperkte groep wensouders wel mogelijk is om in Nederland via draagmoederschap hun kinderwens te vervullen, zonder dat daar rekening mee is gehouden in het afstammings- of adoptierecht. 93 Het ontbreken van enige wettelijke regeling op het gebied van draagmoederschap leeft erg op dit moment. Vandaar dat het kabinet dan ook de Staatscommissie Herijking ouderschap de opdracht heeft gegeven om te kijken of hier verandering in moet komen. 94 Vanwege de beperkte mogelijkheden in Nederland, wijken wensouders vaak uit naar het buitenland of bewandelen 90 Zie de aflevering van Metropolis Commercieel draagmoederschap in India op: (zoek op: metropolis + commercieel draagmoederschap + India), uitgezonden op 2 oktober Noordhuis Zie de aflevering van Dit is de dag onderzoek over draagmoederschap op: (zoek op: dit is de dag onderzoek + draagmoeder), uitgezonden op 6 oktober Rapport draagmoederschap en illegale opneming van kinderen 2011, p Staatscommissie onderzoekt draagmoederschap, Rijksoverheid 12 januari 2015, (zoek op: draagmoeder inhoud). 25