HOMOSEKSUEEL OUDERSCHAP - De juridische aspecten -

Transcriptie

1 HOMOSEKSUEEL OUDERSCHAP - De juridische aspecten - BROCHURE - 1 -

2 Met dank aan; Brusselsestraat PB Maastricht Tel.: 0031 (0) Fax: 0031 (0)

3 INHOUDSOPGAVE 1. De moeder van het kind Biologische moeder Juridische moeder Duomoeder 4 2. Ouderlijk gezag Wat valt er onder ouderlijk gezag? Wie heeft er ouderlijk gezag? 5 3. Erkenning Wat houdt erkenning in? Hoe kan je een kind erkennen? Ongeldigheid (nietigheid) van de erkenning Vernietigbaarheid van de erkenning Erkenning door duomoeder 9 4. Adoptie Nationale adoptie Internationale adoptie Gevolgen van adoptie Achternaam kind Van wie krijgt het kind de achternaam? Naamswijziging Draagmoederschap Ontheffing van ouderlijk gezag Adoptie Laagtechnologisch draagmoederschap Hoogtechnologisch draagmoederschap Donorcontract Donorwet Donorcontract Commissie Kalsbeek Bevindingen Commissie Kalsbeek Wetsvoorstel Betekenis van deze wijzigingen 23 Ondanks grote zorgvuldigheid kan informatie op in deze brochure op een zeker moment verouderd zijn of anderszins onjuist. Stichting Vrouwenrechtswinkel Maastricht is niet verantwoordelijk of aansprakelijk voor de mogelijke gevolgen daarvan. Wij raden u aan om de juistheid en volledigheid van de informatie te verifiëren voordat u hier enige actie op baseert

4 1. DE MOEDER VAN HET KIND 1.1 Biologische moeder De vrouw uit wiens genetisch materiaal het kind is ontstaan is de biologische moeder. Dit is vrijwel altijd ook de juridische moeder (de vrouw die rechten en plichten heeft tegenover het kind). Alleen wanneer een vrouw afstand doet van het moederschap en het kind door iemand anders laat adopteren kan daarop een uitzondering worden gemaakt. Een voorbeeld hiervan is het draagmoederschap, waarop later in deze brochure nog uitgebreid zal worden ingegaan. 1.2 Juridische moeder Juridisch moederschap verschilt van het biologisch moederschap. De juridische moeder heeft rechten en plichten tegenover het kind, bijvoorbeeld op grond van opvoeding en verzorging. Op grond van de wet is de (juridisch) moeder van het kind de vrouw uit wie het kind is geboren of de vrouw die het kind heeft geadopteerd. Dit betekent dat ook de vrouw die als draagmoeder voor een ander een kind baart, de juridische moeder van het kind wordt. Het maakt daarbij niet uit of al van tevoren vast staat dat het kind aan een ander zal worden afgestaan. Zelfs wanneer het genetische materiaal van een andere vrouw afkomstig is (bijvoorbeeld bij IVF), is de vrouw die het kind baart de moeder. Zoals eerder al aangegeven kan daarvan worden afgeweken wanneer een vrouw afstand doet van haar moederschap en het kind door een ander wordt geadopteerd. Het mag uiteindelijk niet zo zijn dat een kind 3 ouders heeft. Het kind kan niet twee moeders en een vader hebben of andersom. Een kind mag maximaal 2 ouders hebben. 1.3 Duomoeder De duomoeder is de vrouw, die als partner van de vrouw die het kind baart door het leven gaat. Dit kan bijvoorbeeld de echtgenote, geregistreerd partner of de levensgezel zijn. Het is momenteel wettelijk zo geregeld, dat als twee vrouwen juridisch ouder willen zijn van het kind, de vrouw die het kind niet heeft gebaard, het kind moet adopteren. Hierbij geldt dat de echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel van de ouder van het kind, indien hij/zij het kind wil adopteren, tenminste een jaar voor het kind moet hebben gezorgd en hebben opgevoed samen met de ouder van het kind. Hierop kan echter een uitzondering gemaakt worden wanneer het kind wordt geboren uit een lesbische relatie. Dit betekent dat bij de geboorte van een kind binnen een lesbische relatie, de vriendin of echtgenote van de moeder meteen een verzoek tot adoptie kan indienen. In dit geval geldt de verzorgingstermijn van een jaar niet

5 2. OUDERLIJK GEZAG 2.1 Wat valt er onder ouderlijk gezag? Het ouderlijke gezag omvat de plicht en het recht van de ouder, zijn minderjarige kind te verzorgen en op te voeden. Het gaat hierbij om het zorgen voor de persoon, beheer over het vermogen en de wettelijke vertegenwoordiging van het kind. Ook moet de ouder zorgen voor geestelijk en lichamelijk welzijn van het kind en het bevorderen van zijn of haar algemene ontwikkeling. 2.1 Wat valt er onder ouderlijk gezag? Ouderlijk gezag tijdens het huwelijk Gedurende een huwelijk oefenen de ouders gezamenlijk het gezag uit over de uit het huwelijk geboren kinderen. Dit ontstaat van rechtswege (dus zonder dat je er iets voor hoeft te doen). Wanneer ouders besluiten tot een echtscheiding blijft dit gezamenlijke gezag in principe gewoon bestaan. Dit gezag kan daarnaast wel door de rechtbank worden beëindigd op verzoek van beide of van één van de ouders Gezamenlijk gezag bij niet-geregistreerde partners of ongehuwde ouders Wanneer men als niet-geregistreerde partners of als niet-gehuwde partners het gezamenlijk gezag wil hebben, moet dit op verzoek van beiden worden aangetekend in het gezagsregister. Hiervoor is niet vereist dat de ouders samenleven of samenwonen. Een voorwaarde is echter wel dat één van de ouders op het tijdstip van het verzoek tot aantekening in het gezagsregister, het gezag heeft. Het verzoek moet schriftelijk worden ingediend en daarbij moeten enkele gegevens worden meegezonden Gezamenlijk gezag bij geregistreerde partners Ook tijdens het geregistreerde partnerschap oefenen de partners het gezamenlijk gezag uit. Het gaat hier echter wel om een geregistreerd partnerschap tussen man en vrouw. Wanneer het geregistreerde partnerschap tot een einde mocht komen, blijft het gezamenlijk gezag bestaan Gezamenlijk gezag van een ouder en niet-ouder Wanneer één van de ouders het gezag heeft, kan ook een niet-ouder gezag krijgen over het kind. De rechtbank kan op verzoek van de ouder en niet-ouder aan hen het gezamenlijk gezag geven. Hiervoor is vereist dat er een nauwe - 5 -

6 persoonlijke betrekking bestaat tussen het kind en de niet-ouder. Deze toewijzing van gezag moet in het belang van het kind zijn Ouderlijk gezag door één ouder wanneer het niet gaat om echtscheiding Ouderlijk gezag kan worden uitgeoefend door één ouder in verschillende situaties. Voorbeelden zijn dat de vader niet bekend is of dat de andere partner overleden is. Ouderlijk gezag kan ook worden uitgeoefend wanneer de ouders simpelweg niet getrouwd zijn en het gezag van de vader niet is vastgesteld. In dit soort situaties kan het ook het geval zijn dat ouderlijk gezag dan maar door één van beide ouders wordt uitgeoefend. Vaak moet de rechter hier aan te pas komen. Dit is niet het geval bij overlijden van één van de partners. Wanneer één van de partners overlijdt, oefent de andere partner van rechtswege (automatisch) het gezag uit over de kinderen

7 3. ERKENNING 3.1 Wat houdt erkenning in? Bij erkenning verklaart de man dat hij de vader van het kind wil zijn. Hierdoor ontstaan familierechtelijke betrekkingen tussen de man en het kind. Het is hierbij wel van belang dat de moeder toestemming heeft gegeven dat het kind door deze man wordt erkend. Erkenning is erg belangrijk. Hiermee ontstaan gevolgen op onder andere het gebied van erfrecht, gezag, onderhoudsplicht en de naam van het kind. Ook een ongeboren kind kan worden erkend. Het erkennen van een ongeboren kind kan belangrijk zijn, omdat dan meteen vanaf de geboorte van het kind een familierechtelijke betrekking (een familierechtelijke band) bestaat tussen de vader en het kind. Erkenning van een kind dat nog niet verwekt is kan echter niet. 3.2 Hoe kan je een kind erkennen? Een kind kan op twee manieren officieel worden erkend. De eerste manier is door middel van een akte van erkenning opgemaakt door een ambtenaar van de burgerlijke stand en de tweede manier is door middel van een notariële akte (een akte opgemaakt door de notaris). Erkenning heeft dan gevolg vanaf het tijdstip dat deze erkenning is gedaan. 3.3 Ongeldigheid (nietigheid) van erkenning Erkenning kan uiteindelijk ook niet geldig blijken (nietig). Dit is onder andere het geval wanneer een man een kind erkent, terwijl hij eigenlijk geen huwelijk met de moeder had mogen sluiten. De vader en moeder mogen bijvoorbeeld geen huwelijk sluiten wanneer zij familie van elkaar zijn. Als dan een kind wordt erkend, is deze erkenning vanaf het begin niet geldig. Ook een minderjarige die de leeftijd van zestien jaar nog niet heeft bereikt, mag geen kind erkennen. De erkenning is dan niet geldig. Voor erkenning is, zoals al eerder vermeldt, toestemming van de moeder nodig (wanneer het kind dat erkend wordt nog geen zestien jaar is). Wanneer deze toestemming er niet is, is de erkenning wederom niet geldig (nietig). Als het kind dat zal worden erkend de leeftijd van twaalf jaren al heeft bereikt, is ook toestemming van het kind zelf nodig voor de erkenning. Vervolgens is erkenning ook niet geldig wanneer de man op het tijdstip van de erkenning met een andere vrouw is getrouwd. Hierbij kan erkenning alleen geldig zijn wanneer de rechtbank vaststelt dat tussen de man en de moeder een band bestaat die lijkt op een huwelijk of wanneer tussen de man en het kind een nauwe persoonlijke betrekking bestaat. Er moet dus een band tussen de man en - 7 -

8 de moeder te zien zijn of een band tussen de man en het kind. Anders is ook hier de erkenning weer ongeldig (nietig). Tenslotte mag een kind ook niet door een man worden erkend wanneer dit kind al twee ouders heeft. Als het kind dus al een vader en moeder heeft (of twee moeders/vaders), kan het dus niet meer worden erkend door een andere man. Ook dan is de erkenning niet geldig. 3.4 Vernietigbaarheid van erkenning Onder bepaalde omstandigheden kan de erkenning ongedaan worden gemaakt. Dit betekent dat de man dan niet meer de juridische vader van het kind is. Er zijn verschillende mensen die dit verzoek tot vernietiging van de erkenning van het vaderschap kunnen indienen Het kind zelf Wanneer het kind het vaderschap wil vernietigen mag de man wiens vaderschap hij/zij wil vernietigen niet zijn/haar biologische vader zijn. Als de man niet de biologische vader is, kan hij/zij een verzoek indienen bij de rechtbank tot vernietiging van de erkenning (en daarmee het vaderschap). In dit geval mag de erkenning niet hebben plaatsgevonden op het moment dat het kind al meerderjarig was. Wanneer het kind erachter komt dat zijn vader niet zijn biologische vader is, heeft hij drie jaar de tijd om een verzoek tot vernietiging in te dienen. Als hij dan nog minderjarig is, wordt dit verlengd tot drie jaar nadat hij meerderjarig is geworden De erkenner Ook hier geldt als eis dat de erkenner niet de biologische vader van het kind mag zijn. In dat geval kan ook hijzelf een verzoek tot vernietiging van de erkenning indienen. Hier gelden wel wat zwaardere eisen omdat het natuurlijk niet wenselijk is dat een kind opeens geen vader meer heeft. De grond voor vernietiging moet zijn dat hij door bedreiging, dwaling, bedrog of, tijdens zijn minderjarigheid, door misbruik van omstandigheden tot erkenning is bewogen. Hij moet binnen één jaar nadat de invloed van deze bedreiging of misbruik van omstandigheden is gestopt of binnen één jaar wanneer het bedrog of de dwaling door hem is ontdekt, een verzoek indienen De moeder Ook de moeder kan een verzoek tot vernietiging van de erkenning indienen. Hiervoor gelden dezelfde zware eisen als bij het vernietigen van de erkenning door de erkenner zelf. Voor de moeder gelden dezelfde termijnen van een jaar

9 Het Openbaar Ministerie Tenslotte kan ook het Openbaar Ministerie een verzoek tot vernietiging van de erkenning indienen. Hiervoor moet er strijd zijn met de openbare orde en mag de vader wederom niet de biologisch vader van het kind zijn. 3.5 Erkenning door duomoeder Tot op heden is het niet mogelijk voor de duomoeder (de partner van de vrouw die het kind baart) om het kind te erkennen. Alleen door adoptie is er een mogelijkheid voor de duomoeder om juridisch ouder van het kind te worden. Er zijn hieromtrent wel veranderingen aanstaande, maar deze zijn tot op de dag van het drukken van deze folder nog niet ingevoerd

10 4. ADOPTIE Wanneer twee mensen graag een kind willen kunnen zij dit verwezenlijken door tot adoptie over te gaan. Ze kunnen dan wanneer zij voldoen aan bepaalde voorwaarden een kind aannemen. Daardoor worden zij de juridische ouders van het kind en krijgen zij ook alle rechten en plichten die biologische ouders krijgen over kinderen. De band met de biologische ouders wordt hiermee verbroken (het kind kan immers maar twee ouders hebben). Adoptie kan geschieden binnen Nederland en buiten Nederland. Beide opties zullen hieronder aan bod komen. 4.1 Nationale adoptie (een kind in Nederland adopteren) Adoptie geschiedt door een uitspraak van de rechtbank op verzoek van twee personen tezamen of op verzoek van één persoon alleen. Dit betekent dus dat ook alleenstaande personen een kind kunnen adopteren en dat als twee personen samen een kind willen adopteren het niet van belang is of ze van gelijk of verschillend geslacht zijn. Ook homoseksuele paren kunnen een kind adopteren. Het is hierbij niet van belang of ze gehuwd zijn of samenwonen. Het is echter wel van belang dat ze samenleven en een bestendige relatie hebben. Wanneer twee personen samen een verzoek indienen tot adoptie moeten zij tenminste drie aaneengesloten jaren onmiddellijk aan het verzoek tot adoptie voorafgaand met elkaar hebben samengeleefd. Het kind moet niets meer te verwachten hebben van zijn oorspronkelijke ouders in de hoedanigheid van ouder. De adoptie moet tenslotte ook in het belang van het kind zijn. De volgende voorwaarden gelden in Nederland voor nationale adoptie; 1. Het kind moet op de dag van het eerste verzoek minderjarig zijn. Als het kind twaalf jaar of ouder is, moet hij worden gehoord. Daaruit mag niet blijken dat hij bezwaar heeft tegen de toewijzing van het verzoek tot adoptie. Ditzelfde geldt ook wanneer het kind nog geen twaalf jaar is, maar de rechter wel bezwaren tegen toewijzing van het verzoek bij het kind ziet en als de rechter naar mening is dat dit kind in staat kan worden geacht tot een redelijke waardering van zijn eigen belangen. 2. Het kind mag niet het kleinkind zijn van de adoptant. Degene die het kind wil adopteren mag met ander woorden dus niet de grootouder van het kind zijn. 3. De adoptant moet ten minste achttien jaar ouder zijn dan het kind. 4. Geen van de ouders mag het verzoek tot adoptie tegenspreken

11 5. De minderjarige moeder van het kind moet op de dag van het verzoek de leeftijd van zestien jaren hebben bereikt. 6. De adoptant moet het kind gedurende ten minste drie aaneengesloten jaren hebben verzorgd en opgevoed of, wanneer het gaat om adoptie van twee personen tezamen, dat zij het kind gedurende tenminste een jaar hebben verzorgd en opgevoed. Indien de echtgenoot, geregistreerde partner of andere levensgezel van de ouder het kind adopteert, geldt dat de adoptant en die ouder het kind gedurende tenminste een jaar hebben verzorgd en opgevoed, tenzij het kind wordt geboren uit de relatie van de moeder met een levensgezel van gelijk geslacht. In principe geldt dus vaak de verzorgingstermijn van 1 jaar. Deze is echter drie jaar wanneer het gaat om één adoptant. Voor adoptie door een duomoeder bestaat deze termijn niet. 7. De ouder of ouders mogen niet of niet langer het gezag over het kind hebben. Indien evenwel de echtgenoot, geregistreerde partner of andere levensgezel van de ouder het kind adopteert, geldt dat deze ouder alleen of samen met de voornoemde echtgenoot, geregistreerde partner of andere levensgezel het gezag heeft. Wanneer adoptie vervolgens plaatsvindt, betekent dit dat de geadopteerde en de adoptiefouder(s) en hun familie in een familierechtelijke betrekking tot elkaar komen te staan. Ze worden dus familie. Dit betekent wel dat de geadopteerde de familierechtelijke betrekking met zijn oorspronkelijke ouders en familie verliest. Dit is alleen anders bij adoptie van het kind van een echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel. Dan blijft die familieband er natuurlijk wel. 4.2 Internationale adoptie (een kind buiten Nederland adopteren) Internationale adoptie ofwel het adopteren van een kind uit het buitenland is ook mogelijk. Hier gaat veel voorbereiding aan vooraf en het is dan ook een langdurige procedure. Ook wanneer men een kind uit het buitenland wil adopteren, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Een deel hiervan staat in de wet en een deel hiervan wordt bepaald door instanties in het land van herkomst. De volgende voorwaarden gelden in Nederland voor internationale adoptie; 1. Men begint met het indienen van een aanvraag voor beginseltoestemming. De Nederlandse overheid moet de adoptanten geschikt verklaren om een buitenlands kind te adopteren. Een aanvraagformulier hiervoor is verkrijgbaar bij de Stichting Adoptievoorzieningen (SAV). Deze is vier jaar

12 geldig en kan op verzoek na aanvullend gezinsonderzoek met vier jaar worden verlengd. Het aanvragen van deze toestemming kan enige tijd in beslag nemen. In de tussentijd kan men de verplichte cursus te volgen, waarin een zo realistisch mogelijk beeld wordt gegeven van de voor- en nadelen van de aanname van een buitenlands kind. 2. Voor het indienen van een aanvraag tot beginseltoestemming mogen de adoptanten maximaal 42 jaar oud zijn. 3. Voor adoptie van een kind uit het buitenland maakt het niet uit of de adoptanten gehuwd, samenwonend of single zijn. Sinds 1 januari 2009 mogen ook homoseksuele paren adopteren vanuit het buitenland. De enige voorwaarde is hierbij dat het land waaruit zij een kind willen adopteren moet toestaan dat kinderen door paren van gelijk geslacht worden geadopteerd. Wanneer dit niet het geval is, maar wel door individuele personen mag worden geadopteerd, kan één van de twee het kind adopteren en dan kan na een verzorgingstermijn van 1 jaar het kind alsnog ook door de andere partner worden geadopteerd. 4. De aanvrager moet een medische keuring ondergaan en deze verklaring aan de raadsonderzoeker geven die het gezinsonderzoek uitvoert. 5. De aanvrager (en partner) moeten toestemming geven voor inzage in het justitieel documentatieregister. 6. Het maximale leeftijdsverschil tussen de oudste ouder en het kind is 40 jaar. Hiervan kan worden afgeweken bij kinderen met een handicap of kinderen ouder dan twee jaar. 7. De aanvrager moet garant staan voor alle kosten van verzorging en opvoeding van het kind. Bij de aankomst van het kind in Nederland moet nog aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Het kind mag bij aankomst bijvoorbeeld nog geen 6 jaar oud zijn. Verder moeten de adoptieouders een medische verklaring met betrekking tot het kind overleggen, en ze moeten mededeling doen van de contacten die tot aankomst van het kind in Nederland hebben geleid. Ook moeten zij door middel van bescheiden op bevredigende wijze aantonen dat de afstand door de ouder(s) van het buitenlandse kind naar behoren is geregeld en de adoptiefouders en dat de autoriteiten in het land van herkomst instemmen met de aanneming door hen van het buitenlandse kind. Naast al deze voorwaarden zal tenslotte ook nog rekening moeten worden gehouden met de voorwaarden die in het buitenland worden gesteld aan adoptie

13 4.3 Gevolgen van adoptie Als de adoptie wordt uitgesproken en in kracht van gewijsde is gegaan, staat het kind vanaf dat moment familierechtelijke betrekking tot de adoptiefouders, dus zonder terugwerkende kracht. Indien de adoptant de vrouwelijke partner van de moeder is (duomoeder) en het verzoek tot adoptie voor de geboorte van het kind is gedaan (en het kind dus binnen de relatie is geboren), heeft de adoptie wel terugwerkende kracht. Deze loopt terug tot aan de geboorte van het kind. Dit wil zeggen dat de duomoeder vanaf het moment van geboorte altijd al juridische moeder is geweest, ook al wordt het adoptiebesluit pas later uitgesproken

14 5. ACHTERNAAM KIND 5.1 Van wie krijgt het kind de achternaam? Bij de geboorte van het kind mag u zelf kiezen of het kind de naam van de vader of de moeder krijgt. Hierbij is het van belang of u wel of niet getrouwd bent. Wanneer u niet getrouwd bent, moet de vader het kind erkend hebben om te mogen kiezen welke achternaam het kind krijgt. Wanneer u niet getrouwd bent en de vader het kind niet erkend heeft, krijgt het kind automatisch de achternaam van de moeder. Een combinatie van beide achternamen is niet toegestaan en alle kinderen binnen een gezin moeten dezelfde achternaam dragen. 5.2 Naamswijziging U kunt de achternaam van uw kind wijzigen in de achternaam van uw partner. Hier worden wel een paar voorwaarden aan verbonden. Allereerst moet er sprake zijn van een verzorgingstermijn. Hieronder verstaat men de termijn van het verzorgen en opvoeden van een kind. Deze termijn is 5 jaar voor de aanvraag tot naamswijziging voor kinderen onder de 12 jaar. Bij kinderen ouder dan 12 jaar is deze termijn 3 jaar voor de aanvraag tot naamswijziging. Als er sprake is van een verzorgingstermijn dient u als gezaghebbende over het kind, samen met de ouder waarvan het kind de naam krijgt, het verzoek tot naamswijziging van uw kind in bij het Ministerie van Justitie. Beide gezaghebbende ouders dienen het verzoek tot naamswijziging te ondertekenen. Als één van beide gezaghebbende ouders hiermee niet instemt, wordt het verzoek tot naamswijziging afgewezen. De ouder zonder het gezag hoeft niet te ondertekenen. Deze wordt echter wel naar zijn mening gevraagd. Is hij het niet met de naamswijziging eens, dan is toewijzing van het verzoek in sommige situaties toch mogelijk. Dit is het geval wanneer deze ouder, van wie het kind de naam draagt: strafrechtelijk is veroordeeld voor het plegen van een misdrijf tegen het kind; door de rechter is ontzet uit het ouderlijk gezag; niet of nauwelijks met het kind in gezinsverband heeft samengeleefd. Indien u een aanvraag doet tot naamswijziging moet u de volgende stukken meesturen: Een afschrift (dat maximaal 6 maanden oud is) van de geboorteakte van uw kind

15 Een uittreksel uit het gezagsregister waaruit blijkt wie het ouderlijk gezag over uw kind heeft. Dit kunt u opvragen bij de sector familie van de rechtbank in het arrondissement waar uw kind is geboren. Een uittreksel uit de GBA waaruit blijkt dat u, uw kind en uw eventuele huidige partner op 1 adres staan ingeschreven en sinds wanneer dat het geval is. Dit uittreksel kunt u opvragen bij de afdeling burgerzaken van uw gemeente. Een recent afgegeven afschrift van de huwelijksakte van u en uw partner. Uw echtscheidingsakte met de datum van inschrijving in de registers van de burgerlijke stand of een uittreksel uit de GBA met de datum van de verbreking van uw buitenhuwelijkse samenleving en uw adreshistorie. Naamswijziging vindt plaats bij Koninklijk Besluit. Het ministerie van veiligheid en justitie behandelt uw aanvraag tot naamswijziging. Hierbij stelt de gemeente een onderzoek in en kunnen u en andere betrokkenen worden gehoord. De behandelingsduur neemt, indien er geen sprake is van bezwaar, ongeveer 6 maanden in beslag. De kosten van de behandeling van uw verzoek tot naamswijziging bedragen 487,50 (in 2011). Dit bedrag geldt per aanvraag. Kinderen boven de 12 jaar dienen elk apart over een aanvraag te beschikken. Kinderen onder de 12 jaar kunnen met maximaal 4 samen op één aanvraag. In het laatste geval hoeft u ook maar één keer het bedrag van 487,50 te betalen

16 6. DRAAGMOEDERSCHAP Een draagmoeder is een vrouw die het voornemen heeft een kind te baren ten behoeve van een ander, de wensouder. Deze laatste wil het ouderlijk gezag over het kind verwerven, dus de verzorging en opvoeding van het kind. Meestal kunnen de wensouders niet zelf zwanger worden door bepaalde complicaties en zien ze op deze manier hun wens in vervulling gaan om toch een kind te krijgen. De juridische moeder is in Nederland altijd de moeder uit wie het kind geboren is. Bij een draagmoeder is het zo dat het kind niet genetisch aan de moeder verwant is, maar uit de eicel van een andere vrouw is ontstaan. Ook in dit geval is de vrouw die het kind baart naar Nederlands recht de juridische moeder. In Nederland is het draagmoederschap voor wat betreft de rechterlijke procedure met betrekking tot het overdragen van het kind van de draagmoeder op de wensouder(s) niet wettelijk geregeld. Dit juridische ouderschap kan op de wensouders overgaan via ontheffing van ouderlijk gezag, gevolgd door adoptie. Door deze procedure af te ronden worden de wensouders die het kind adopteren, de juridische ouders van het kind. Het verdient aanbeveling om in alle gevallen van draagmoederschap de afspraken samen vast te leggen in een draagmoederovereenkomst. Het is belangrijk dat de wens- en draagouders zich bewust zijn van de consequenties op medisch en juridisch gebied en dat zij hierover uitgebreid van gedachten wisselen. In de overeenkomst kunnen onder andere afspraken ten aanzien van het gedrag tijdens de zwangerschap, de vergoeding van onkosten, de afstand/aanvaardingprocedure en de houding ten opzichte van het kind worden vastgelegd. De overeenkomst heeft echter geen rechtsgeldigheid; hij is nietig te verklaren. De wensouders kunnen niet verplicht worden om het kind te aanvaarden en de draagouders kunnen zonder rechtelijke gevolgen besluiten het kind niet af te staan. 6.1 Ontheffing van ouderlijk gezag De draagmoeder kan bij de raad van Kinderbescherming ontheffing van het ouderlijk gezag aanvragen. Deze raad legt de vraag dan voor aan de kinderrechter. De kinderrechter kan echter alleen iemand uit het ouderlijk gezag ontzetten indien er sprake is van onmacht of ongeschiktheid om voor het kind te zorgen. Deze redenen zijn niet van toepassing bij het aspect draagmoederschap. Toch wordt ontzetting uit het ouderlijk gezag vaker toegepast onder bijzondere

17 omstandigheden. Deze omstandigheden zijn dan het feit dat de draagmoeder niet voor het kind wil zorgen, in combinatie met de uitdrukkelijke wens deze zorg aan een ander over te laten, de wensouder(s). 6.2 Adoptie Om de procedure af te ronden kunnen de wensouders, nadat de draagmoeder uit het ouderlijk gezag is ontzet, het kind adopteren. Op deze manier worden de wensouders de juridische ouders van het kind. Indien wensouders de verzorging en opvoeding van het desbetreffende kind op zich hebben genomen, dienen zij dit binnen een week schriftelijk te melden aan burgemeester en wethouders van de gemeente waarin het kind verblijft. Indien de wensouders een kind dat jonger is dan zes maanden, geboren uit een draagmoeder, in hun gezin willen opnemen, is voorafgaande schriftelijke toestemming van de Raad voor de Kinderbescherming vereist. De Raad voor de Kinderbescherming kan in zo n geval de rechter verzoeken om voorlopige voogdij uit te spreken. Het niet in het bezit hebben van deze toestemming is strafbaar. 6.3 Laagtechnologisch draagmoederschap Bij de klassieke vorm van draagmoederschap, ook wel laagtechnologisch draagmoederschap genoemd, wordt de draagmoeder via kunstmatige inseminatie bevrucht met het zaad van de wensvader. In dit geval is de draagmoeder de genetische moeder en de wensvader de genetische vader. Is de wensvader niet vruchtbaar, dan kan eventueel gebruik worden gemaakt van donorsperma. In het laatste geval zijn beide wensouders dus niet de genetische ouders. De inseminatie kan desgewenst thuis worden toegepast met behulp van een spuitje zonder naald; de zelfinseminatie. 6.4 Hoogtechnologisch draagmoederschap Bij hoogtechnologisch draagmoederschap wordt een IVF behandeling uitgevoerd, waarbij de eicellen van de wensmoeder in het laboratorium worden bevrucht met het zaad van de wensvader. Eén of maximaal twee daaruit ontstane embryo s worden in de baarmoeder van de draagmoeder geplaatst. Na de geboorte wordt een 100% genetisch eigen kind teruggeven aan de wensouders. Een kind krijgen via hoogtechnologisch draagmoederschap (htdm) is in Nederland sinds 1997 toegestaan onder strikte voorwaarden en uitsluitend op ideële basis. Commercieel draagmoederschap, het door de wensouder(s) benaderen van een vrouw om haar vervolgens te vragen draagmoeder te zijn tegen een vergoeding, is verboden. De draagmoeder zou er dan zo (economisch) voordeel uit halen. Voor dit doel mag draagmoederschap niet gebruikt worden

18 Ook zijn er enkele strenge criteria verbonden aan het uitvoeren van hoogtechnologische draagmoederschap voor de wensouder(s): De wensmoeder heeft geen baarmoeder (meer), deze functioneert niet meer door een medische reden, of de wensmoeder heeft een ziekte waardoor een zwangerschap voor haar een levensbedreigende situatie oplevert. De wensouders brengen zelf een draagmoeder mee. De draagmoeder handelt vanuit een ideëel motief. Zoals juist gesteld is, is commercieel draagmoederschap absoluut verboden. De draagmoeder is gezond en heeft bij voorkeur een voltooid gezin, maar heeft in elk geval eerder een kind gebaard. Wens- en draagmoeder moeten voldoen aan bepaalde leeftijdsgrenzen (respectievelijk maximaal 40 en 44 jaar). Indien men draagmoederschap overweegt is het van belang om bij een positief besluit de bijbehorende instanties hiervan op de hoogte te brengen. Als men dit niet doet en de wensouders geven het kind bij de Burgerlijke Stand aan als hun eigen kind, plegen zij een strafbaar feit: namelijk valsheid in geschrift en verduistering van de staat. Ook plegen zij een strafbaar feit indien de wensouders geen aangifte doen van hun kind en het gelijk na de geboorte mee naar huis nemen. Diegene die zonder de toestemming van de Raad van de kinderbescherming een kind jonger dan 6 maanden als pleegkind opneemt, is strafbaar

19 7. DRAAGMOEDERSCHAP Indien twee vrouwen samen graag een kindje willen krijgen, kunnen zij gebruik maken van een zaaddonor. Hierbij vindt door tussenkomst van een spermabank en kunstmatige inseminatie een bevruchting bij de vrouw plaats. De vrouw kan ook buiten de spermabank om een donor zoeken en de kunstmatige inseminatie zelf thuis uitvoeren. Hierbij is het zeker van belang dat er een donorcontract wordt opgesteld. De donor is niet verplicht om gegevens achter te laten bij de Stichting Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting en kan anoniem blijven. Bedenk wel dat een donor buiten de spermabank om niet op (erfelijke) ziektes wordt nagekeken. Het is belangrijk om dit wel te laten doen. Indien de donor niet wil meewerken, wordt het aangeraden een andere donor te zoeken. 7.1 Donorwet Op 1 juni 2004 is de Wet Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting in werking getreden. Deze nieuwe wet zorgt ervoor dat kinderen die via kunstmatige bevruchting zijn verwekt, makkelijker kunnen achterhalen van wie zij afstammen. Dit betekent dat de anonimiteit van eicel- of zaaddonoren ondergeschikt wordt aan het belang van het kind om te weten wie de biologische vader of moeder is. Als er een bevruchting heeft plaatsgevonden met een donoreicel of met donorzaad, moet de behandelende kliniek enkele gegevens van de donor opvragen. De kliniek verstrekt deze gegevens vervolgens aan de Stichting Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting. Daar komen de gegevens in een database te staan. Op verzoek van een kind, ouder of arts kan de Stichting bepaalde gegevens vrijgeven. Het is echter niet verplicht om als ouders uw kind in te lichten over het feit dat hij of zij een donorkind is. Dit is een afweging die u zelf mag maken. De wetswijziging is er om te zorgen dat er meer openheid bestaat omtrent het donorschap in het belang van het kind. De Stichting heeft als taak de donorgegevens op een centrale plaats te bewaren en te beheren. De gegevens worden opgeslagen in een database en ten minste tachtig jaar bewaard. De donorgegevens kunnen alleen worden verstrekt aan directe betrokkenen: het kind, de ouders en de huisarts van het kind. Een kind van 12 jaar of ouder kan zelf gegevens opvragen bij de Stichting. De Stichting verstrekt aan kinderen van 12 tot en met 15 jaar alleen fysieke en sociale donorgegevens. Voorbeelden van fysieke donorgegevens zijn het gewicht,

20 de haarkleur en de kleur van de ogen. Voorbeelden van sociale donorgegevens zijn de opleiding, het karakter en de leefsituatie. Als het kind 16 jaar of ouder is, verstrekt de Stichting ook persoonsgegevens van de donor. Hierbij gaat het om de voor- en achternaam, de geboortedatum, het adres en de woonplaats. 7.2 Donorcontract Het is belangrijk om een donorcontract op te stellen. Zo ontstaan er duidelijke, schriftelijke afspraken tussen de donor en de wensmoeder en kunnen misverstanden worden voorkomen. Er bestaat namelijk een groot onderscheid tussen een 'donor' en een 'verwekker'. Een donor doneert zijn sperma; dit sperma wordt na de donatie door de vrouw gebruikt met de bedoeling een kind te verwekken. De donor heeft met de daadwerkelijke verwekking niets van doen en blijft op die manier alleen donor. Een verwekker is een man die langs natuurlijke weg een kind verwekt en daarmee het risico loopt via een vaderschapsactie gerechtelijk als vader te worden aangewezen, met alle gevolgen van dien. Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan een onderhoudsplicht voor het kind (alimentatie). Het is dus belangrijk om vast te leggen welke rol de donor in het leven van het kind gaat spelen, omdat hier bepaalde gevolgen aan vasthangen. Het komt steeds vaker voor dat een donor sperma doneert met de bedoeling vader te worden. In dit geval is er geen sprake van een donor in de juiste betekenis van het woord. Deze man doneert immers met de duidelijke bedoeling vader te worden. In een aantal gevallen zal hij het kind dat uit de donatie ontstaat erkennen. Maar zelfs als hij het kind niet erkent, verkrijgt hij toch bepaalde rechten en plichten gekregen ten opzichte van het kind, indien het in de bedoeling van partijen is dat de man sperma doneert om een (vader)rol in het leven van het kind te gaan vervullen. Deze constructie vergt dat duidelijk schriftelijk tussen partijen wordt vastgelegd wat de rol van de man in het leven van het kind zal worden. Het komt ook steeds vaker voor dat een donor sperma doneert als donor en dat er na geboorte van het kind op de een of andere manier toch een rol voor de donor is weggelegd in het leven van het kind. Als dat het geval is en de moeder(s) deze rol heeft/hebben toegelaten, zou een eventueel afgesloten donorcontract hierdoor tot onwaarde kunnen worden verklaard door een rechter. Er is dan immers 'family-life' ontstaan tussen het kind en de donor, met goedkeuring van de moeder(s). Als er eenmaal 'family-life' is ontstaan dan zal een beroep op een donorcontract door de moeder(s) niet worden gehonoreerd door de rechter. De moeder(s) heeft/hebben immers na het afsluiten van het

21 donorcontract uit eigener beweging in strijd gehandeld met de essentie van het donorcontract en heeft daarmee in feite elke rechtskracht eraan ontnomen. Een verzoek van de donor over bijvoorbeeld het rechterlijk vastleggen van een omgangsregeling tussen de donor en het kind zal dan mogelijkerwijs gehonoreerd worden

22 8. COMMISSIE KALSBEEK Op dit moment kunnen lesbische paren het juridisch ouderschap over het kind dat binnen hun relatie is geboren, alleen verkrijgen door middel van adoptie. De moeder van het kind, dus de vrouw uit wie het kind is geboren, is van rechtswege juridisch moeder. De duomoeder is dit niet. Slechts door middel van adoptie verkrijgt ook zij het juridisch ouderschap. De Commissie Kalsbeek heeft de opdracht gekregen om te bekijken of er naast adoptie nog andere manieren bestaan waarop de duomoeder op eenvoudige wijze het juridisch ouderschap kan verkrijgen over het kind dat binnen de relatie van twee vrouwen is geboren. 8.1 Bevindingen Commissie Kalsbeek De Commissie is in haar advies tot twee mogelijkheden voor het verkrijgen van het juridisch ouderschap van de duomoeder gekomen. Allereerst moet er een mogelijkheid zijn om het kind te erkennen. Deze mogelijkheid moet zowel de gehuwde als de ongehuwde duomoeder ter beschikking staan. Erkenning door de duomoeder geschiedt op dezelfde wijze als erkenning van het kind door de mannelijke partner van de moeder, zoals hiervoor al is behandeld. Daarnaast moet de gehuwde duomoeder het juridisch ouderschap van rechtswege kunnen verkrijgen. Vereist is dan wel dat de duomoeder met de moeder is getrouwd op het moment dat het kind wordt geboren. De duomoeder wordt dan juridisch moeder bij de geboorte van het kind. 8.2 Wetsvoorstel Het kabinet heeft besloten het advies van de Commissie Kalsbeek op hoofdlijnen uit te voeren. De wijzigingen die in de wet moeten worden ingevoerd zijn opgenomen in een wetsvoorstel. Wanneer het wetsvoorstel wordt aangenomen, worden de wijzigingen daadwerkelijk in de wet opgenomen. Op dit moment is dat nog niet gebeurd. De volgende wijzigingen zijn opgenomen in het wetsvoorstel; 1. Het moederschap van de duomoeder ontstaat van rechtswege als de duomoeder is gehuwd met de moeder van het kind en duidelijk is dat de biologische vader van het kind geen rol zal spelen in zijn verzorging en opvoeding. 2. In alle andere gevallen kan de duomoeder het kind erkennen

23 3. De mogelijkheid om de rechter te verzoeken om vervangende toestemming voor erkenning wordt uitgebreid tot de zaaddonor die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind. 4. De vrouwelijke partner van de moeder die als levensgezel heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad, wordt gelijk gesteld aan de mannelijke levensgezel. Dit betekent dat: a. het moederschap van deze partner gerechtelijk kan worden vastgesteld; en b. zij alimentatieplichtig is jegens het kind. 8.3 Betekenis van deze wijzigingen De eerste wijziging zorgt ervoor dat de duomoeder het juridisch ouderschap over het kind van rechtswege verkrijgt. Dit betekent dat zij het kind niet hoeft te erkennen of te adopteren. Vereist is wel dat de duomoeder met de vrouw uit wie het kind is geboren is gehuwd, en het kind is verwekt door kunstmatige donorbevruchting als bedoeld in artikel 1, sub c Wet Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting. Er is dan gebruik gemaakt van een onbekende donor. Een verklaring hiervan moet bij de aangifte van de geboorte worden overgelegd aan de ambtenaar van de burgerlijke stand en werkt terug tot aan de geboorte van het kind. Wanneer er sprake is van een bekende donor, bijvoorbeeld een vriend van de moeder, ontstaat het ouderschap van de duomoeder niet van rechtswege. De tweede wijziging zorgt ervoor dat de duomoeder, net als de mannelijke partner van de moeder, het kind kan erkennen in de gevallen dat het moederschap niet van rechtswege ontstaat. Hoe de erkenning verloopt, is behandeld onder de paragraaf erkenning. Doordat erkenning ook vóór de geboorte kan geschieden, heeft de duomoeder de mogelijkheid het juridisch ouderschap direct bij de geboorte te verkrijgen. De derde wijziging houdt in dat de bekende zaaddonor die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind, ook de mogelijkheid krijgt om de rechter om vervangende toestemming voor erkenning te vragen. Op deze manier zou de bekende zaaddonor het juridisch ouderschap kunnen verkrijgen. Normaal gesproken moet de moeder toestemming geven aan de persoon die het kind wil erkennen. In het geval van de bekende zaaddonor die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind, kan ook de rechter die toestemming geven indien de moeder weigert. Dit zal echter niet zomaar gebeuren. De vierde wijziging houdt in dat de levensgezel van de moeder, die heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad, door de rechter het juridisch ouderschap kan worden opgelegd. De daad waarmee de duomoeder dan bijvoorbeeld heeft ingestemd, is de kunstmatige

24 donorbevruchting. Doordat de rechter het juridisch ouderschap kan vaststellen wordt de duomoeder, ook ingeval zij niet van rechtswege juridisch ouder wordt en het kind niet heeft erkend, toch juridisch ouder. Dit betekent dat zij ook verantwoordelijk is om het kind te onderhouden. Deze wijziging biedt de moeder de zekerheid dat de duomoeder haar verplichtingen niet kan ontlopen