Informatie voor ouders en leerkrachten over AD(H)D

Transcriptie

1 Informatie voor ouders en leerkrachten over AD(H)D Een stoornis in de aandachtsregulatie is een veelvoorkomend fenomeen bij kinderen. Deze aandachtsproblematiek gaat vaak gepaard met hyperactief gedrag. Men spreekt dan van ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Aandachtsstoornissen komen ook voor zonder hyperactiviteit in de vorm van ADD (Attention Deficit Disorder). ADHD en ADD zijn de meest gediagnosticeerde psychiatrische stoornissen bij kinderen. Uit het vele onderzoek dat naar deze stoornissen gedaan is, blijkt dat er een sterke genetische component aanwezig is bij het voorkomen van AD(H)D in de kindertijd. Bij een derde van de AD(H)D gevallen persisteert de problematiek tot in de volwassenheid. De DSM-IV richtlijnen voor AD(H)D beschrijven de kenmerken van deze stoornis als aandachtstekort, hyperactiviteit en impulsiviteit, die al dan niet tegelijkertijd voorkomen. AD(H)D brengt vaak stress voor de hele familie met zich mee en heeft een grote invloed op resultaten op school en werk. Gezien de impact die AD(H)D kan hebben op het welzijn van een kind, een volwassene of diens familieleden, is een gedegen behandeling voor AD(H)D van groot maatschappelijk belang en daarom ook een veelbesproken onderwerp. De vormen van behandeling die hier achtereenvolgens besproken worden zijn medicatie, gedragstherapie, Neurofeedback en Cogmed. Medicatie Medicatie is de meest bekende vorm van behandeling van AD(H)D. Methylphenidaat en dextro-amphetamine zijn twee veel voorgeschreven vormen van psychostimulanten die ervoor zorgen dat de aandacht verbetert en de hyperactiviteit en impulsiviteit afnemen. Deze typen medicatie blijken bij 70% van alle kinderen met AD(H)D effectief te zijn. Er zijn echter een aantal bezwaren tegen het gebruik van deze medicijnen. Ten eerste kunnen bijwerkingen in de groei van een kind optreden en kunnen slaapproblemen, verminderde eetlust, buikpijn en hoofdpijn ontstaan. Een tweede belangrijk bezwaar tegen het gebruik van dergelijke medicatie is het gebrek aan kennis over de lange termijneffecten. Een derde punt is dat symptomen van AD(H)D onmiddellijk terugkeren als het gebruik van medicatie gestaakt wordt. Gedragstherapie Een tweede bekende vorm van behandeling voor AD(H)D is gedragstherapie. Deze psychosociale interventie kan verschillende vormen aannemen, variërend van ouderbegeleiding tot sociale vaardigheidstraining. Gedragstherapie kost veel meer tijd dan medicatie, pakt niet alle symptomen volledig aan en het lange termijneffect is gering. 1

2 Neurofeedback Omdat medicatie en gedragstherapie vaak niet leiden tot de gewenste resultaten, wordt door onderzoekers en clinici gezocht naar alternatieven. Neurofeedbackbehandeling is een dergelijk alternatief. Bij een behandeling met neurofeedback wordt het electroencephalogram (EEG) van de cliënt bekeken en gescreend op afwijkende patronen van hersenactiviteit. Bij kinderen met AD(H)D wordt vaak een overmaat aan trage activiteit gevonden in de centrale en frontale delen van de hersenen. Normalisatie van deze hersenactiviteit blijkt uit diverse onderzoeken te leiden tot een afname van symptomen en een vermindering van klachten bij zowel de cliënt als bij zijn omgeving. Om normalisatie van het EEG te bereiken wordt in de neurofeedback het principe van operante conditionering toegepast. Actuele hersenactiviteit wordt met behulp van elektroden op de schedel gemeten en gevisualiseerd middels een grafiekbalk voor therapeut en cliënt. Afhankelijk van de gevonden hersenactiviteit en het feit dat neurofeedback bij de meeste mensen het beste werkt als er zo n 70% van de tijd wordt beloond, worden grenzen vastgesteld waarbinnen de hoeveelheid hersenactiviteit binnen een bepaalde frequentie moet vallen om hiervoor een beloning te krijgen. Iedere keer als de cliënt het bewust of onbewust voor elkaar krijgt om de gewenste hoeveelheid hersenactiviteit binnen een bepaalde frequentie te laten zien, krijgt hij of zij een beloning. Deze beloning bestaat uit een videofilmpje met daarbij een muziekje. Cogmed Dit is een training van het werkgeheugen. De leerling kan dit gewoon thuis achter de computer doen en de training kan door een behandelaar via internet gevolgd worden. Bij deze training worden er geen elektroden op het hoofd geplaatst. Gedurende vijf weken traint een leerling vijf dagen in de week ongeveer 50 minuten per keer achter de PC. Hij werkt daarbij 8 oefeningen per dag af. Deze oefeningen trainen het ruimtelijke en het fonologische werkgeheugen. Door de korte duur (enkele weken), het feit dat de training thuis gedaan kan worden en de zeer positieve resultaten van hoogstaand onderzoek naar deze vorm van training is Cogmed vaak de eerste keus behandeling. Wat betekent het nu concreet voor het functioneren in de klas als een leerling behept is met ADHD? Het allergrootste probleem is dat de leerling onvoldoende zijn aandacht bij de lesstof kan houden. Hij wordt vaak afgeleid, droomt weg en krijgt onvoldoende instructies mee. Voor zover hij ze wel meekrijgt is het lastig om deze te onthouden en te kunnen uitvoeren. Omdat de aandacht er onvoldoende bij is zal de leerling ook meer moeite hebben met het onthouden van lesstof. Tijdens het leren zal de leerling vaker dan gemiddeld de stof moeten bekijken omdat er door het gebrek aan aandacht onvoldoende een geheugenspoor gevormd 2

3 wordt. Het kunnen vasthouden van lesstof en instructies is een taak van het werkgeheugen. In onderstaand plaatje is te zien dat het verschil in werkgeheugencapaciteit tussen normalen en kinderen met ADHD steeds verder oploopt als de kinderen ouder worden: Daarnaast speelt er bij deze kinderen een toenemend probleem in de planning en organisatie en in het zelf initiatieven nemen om taken op te pakken. Dit heeft ook weer te maken met dat de leerling moeilijk overzicht krijgen over de taken die hij moet uitvoeren. Je kunt dit het beste vergelijken met een bureaublad dat te klein is. Op het moment dat je orde wilt scheppen door de verschillende taken op je bureau uit te stallen, vallen er aan de zijkanten al taken van het bureau af. Ordening en planning zijn bijna onmogelijke opgaven, zijn uitermate vermoeiend en leidt vaak tot onmachtsgevoelens en teleurstelling. Op den duur geeft de leerling het vaak dan maar op. Het lukt hem toch niet immers. Goed te weten is dat bovenstaande problemen in de pubertijd sowieso meer spelen (zie: Het puberende brein van Eveline Crone) en bij pubers met ADHD des te meer. Een veel voorkomende maatregel die leerlingen met ADHD zelf vaak ondernemen is dat zij het brein van meer brandstof gaan voorzien. Door meer brandstof (bijvoorbeeld in de vorm van adrenaline) toe te voegen gaat het brein beter functioneren. Er zijn verschillende manieren om dit bereiken: veel te gamen, spannende situaties op te zoeken, drugsgebruik, of door veel te bewegen, friemelen en kauwgum kauwen. Helaas gaat dit soms zover dat de omgeving dit waarneemt als bewust irritatie uitlokkend gedrag. Vervolgens wordt er negatief op de leerling gereageerd en raakt de leerling verder ontmoedigd en voelt hij zich onbegrepen. 3

4 Suggesties voor verder begeleiding van de leerling in school en thuis Zowel school als ouders wordt aangeraden om het boek Het puberende brein van Eveline Crone door te nemen. De bedoeling hiervan is dat er meer begrip komt voor het (dys-) functioneren van de leerling. Ten aanzien van school: - Belangrijk is dat instructies op verschillende manieren worden gegeven: alleen zeggen is onvoldoende, ondersteun uw boodschap met geschreven materiaal - Opdrachten dienen in delen, die goed te overzien zijn worden aangeboden - Een neutrale coach of begeleider binnen de school is aangewezen. Doel hiervan is dat er wekelijkse momenten zijn waarbij de leerling met de coach bespreekt wat de taken zijn die gedaan moeten worden en dat er een plan wordt gemaakt. Idealiter communiceren leraren ook naar de coach en naar de ouders wat de taken zijn!!!! - Een andere kijk op gedrag: gedrag veroordelen leidt tot versterking van gedrag, zo is bekend uit talloze gedragstherapeutische studies. Probeer met de verstrekte informatie een ander kijk te krijgen op de beweegredenen en oorzaken van het zichtbare gedrag. Labels als lui, ongehoorzaam slaan de plank mis en leiden niet tot optimalisering van de leeromgeving van leerlingen. Ten aanzien van thuis: - De leerling heeft een probleem en uit het bovenstaande grafiekje over het werkgeheugen blijkt dat dit probleem alleen maar groter wordt doorgaans. Dit betekent dat er een bijzonder benadering gevraagd wordt van de ouders. - Laat hem zoveel mogelijk zelf doen, maar zorg voor structuur en help hem bij de planning. Je kunt deze vorm geven door twee maal per week een moment te kiezen waarop je met behulp van de informatie van school (huiswerk, toetsmomenten) met uw kind een planning en schema maakt. - Overzichten en planningen dienen op een groot vel te worden geschreven en op een goed zichtbare plek in het huis te worden opgehangen. - Meer nog dan bij de gemiddelde puber het geval is zult u bij uw kind vooral in de voorwaardelijke sfeer moeten ondersteunen. Verwar dit niet met taken overnemen. 4

5 Ten aanzien van de leerling zelf: - De leerling zal vanuit acceptatie van de haperingen in zijn brein een ontvankelijke houding moeten houden en waar mogelijk moeten uitbreiden. Dit betekent dat hij moet accepteren dat op een aantal punten er ondersteuning, maar ook controle zal moeten zijn. Het is belangrijk voor hem te weten dat dit weinig met zijn persoon van doen heeft, maar voortkomt uit een haperend brein. Er is niks mis met hem, maar een deel van het instrumentarium waarmee hij het leven tegemoet treedt (zijn hersenen) hapert. Bron: Berrie Gerrits, opleiding Cogmed Coach (Beter Brein) 5