DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID.

Transcriptie

1 DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID. Internationaal Door nieuwe projecten de concurrentie bij houden PPS-contract Design, Build, Finance, Maintain en Operate Verschillende belangen Streven naar een winwin situatie Nr. 1 / Febr. 11 PUBLIEK PRIVAAT 4TIPS FOTO: GITTE SPINDER DOOR SAMENWERKING VEEL VOORDELEN Onno Ruding Vertelt over een betere prijs-kwaliteitverhouding dankzij PPS De private sector brengt deskundigheid, ervaring, specialisatie, besluitvaardigheid en efficiency. Alexander Rinnooy Kan Over de ambitie om tot de top 5 van kennislanden te behoren Met BOB kom je hogerop. Investeer NU in je toekomst! Opleidingen, Trainingen en Advies voor de bouw Kijk voor meer informatie op of bel

2 2 FEBRUARI 2011 DE UITDAGING De grootste uitdaging voor de overheid is volgens Alex Brenninkmeijer, de Nationale Ombudsman, de verbinding met de burger. Ze moet profiteren van zestien miljoen deskundigen. Betrek burgers bij het beslissingsproces De overheid heeft naar mijn idee vaak een cynische houding tegenover burgers. Een goed voorbeeld daarvan is het energiebeleid. Het maakt niet uit of het om windenergie, kernenergie of zonne-energie gaat, de overheid gaat er vaak vanuit dat burgers tegen zijn. Dus neemt ze zelf de beslissingen zonder dat burgers iets in te brengen hebben. Dat is een regenteske houding die de overheid zich in de huidige tijd niet kan veroorloven. Het gaat erom dat ze grote groepen burgers betrekt bij en committeren aan projecten. De overheid moet de democratie aanvullen met participatie, oftewel de democratie directer maken. Ik ben een optimist, dus ik hoop dat de overheid burgers vaker mee laat beslissen. Gelukkig zijn er al genoeg tekenen dat gemeenten burgers betrekken bij hun beslissingsprocedures. Ook het negatieve voorleggen Een goed voorbeeld is de gemeente Almere. Die organiseert informatiepleinen, waar burgers informeel vragen kunnen stellen. Dat is veel belangrijker en toegankelijker dan formele inspraakprocedures, omdat mensen veel eerder naar informatiepleinen gaan dan naar rokerige vergaderzaaltjes. Dat betekent op zijn beurt dat ambtenaren beter weten wat er speelt in hun gemeente. Een burgermeester vertelde mij laatst dat toen hij eenmaal praatte met de burgers, het hem opviel hoe gemotiveerd ze zijn en dat ze goede ideeën hebben. Ik herinner me ook het verhaal van een wethouder in de gemeente Nijmegen. Het college vergaderde over een wijk waar ze slecht nieuws voor had. De wethouder ging zelf naar de bewoners van die wijk en legde het uit. Mensen toonden er begrip voor. Het is belangrijk dat de overheid ook negatieve beslissingen voorlegt aan de bevolking. Vermijd het conflict De grootste verbeterpunten zitten in de communicatie, zeker bij conflictbemiddeling. Door vroegtijdig de burgers te benaderen, vermijdt de overheid het conflict met ze en hoeven ze het niet in de rechtbank uit te vechten. Op dat punt kan de overheid een goed voorbeeld nemen aan het Alex Brenninkmeijer De Nationale Ombudsman Het is belangrijk dat de overheid ook negatieve beslissingen voorlegt aan de bevolking FOTO: CAREN HUYGELEN bedrijfsleven. Hoewel het nieuws de afgelopen tijd vol stond met klachten over klantenservice, zien de meeste bedrijven klachten niet als lastig, maar nemen ze serieus. Ik vind dat het ook zo moet gaan bij de overheid. De overheid ziet zichzelf nog te vaak als een instelling die boven de burger staat en afstand houdt, maar ambtenaren kweken juist veel begrip wanneer ze naar de burgers gaan zoals de wethouder in Nijmegen. Dynamiek van de politiek Ik pleit altijd voor een duurzaam contact. Dat houdt in dat je niet eenmalig met de mensen om de tafel gaat zitten, maar op langere termijn contact houdt met ze over kwesties die relevant voor ze zijn. Je moet niet een informatiebijeenkomst organiseren wanneer alles al is besloten. Vaak benadert de overheid de private sector wanneer ze besluiten behandelt die bedrijven aangaan, maar ze denkt vaak niet aan de burger. Dat ligt aan de dynamiek van de politiek; daar liggen allerlei zaken al vast voordat het de burgers bereikt. De uitdaging voor de overheid ligt dus in het doorbreken van die dynamiek. WIJ RADEN AAN PAGINA 12 Paul Adriaanse Wetenschapper Universiteit Utrecht en consultant Eigenlijk kan de overheid alles uitbesteden, de vraag is alleen hoe Marc Wesselink: p. 08 Onderhandelen met als basis een vertrouwensrelatie leverde een beter plan op Paul Althuis: p. 11 Wij zorgen ervoor dat kennis niet op de plank blijft liggen, maar in de markt terecht komt We make our readers succeed! PUBLIEK PRIVAAT 1E EDITIE, FEBRUARI 2011 Managing Director: Marc Reineman Production Manager: Sanne Hollmann Design: Lii Treiman Project Manager: Frank de Goey Telefoon: Gedistribueerd: De Telegraaf, februari 2011 Drukkerij: Wegener NieuwsDruk Mediaplanet contact informatie: Telefoon: Fax: Dit is een bijlage bij dagblad De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van De Telegraaf. Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daarbij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar. professionals in public finance & control Meer bestuurskracht bij publiek private samenwerking noodzakelijk JE Consultancy richt zich op het ondersteunen en optimaliseren van de financiële bedrijfsvoering binnen de non-profit en dan met name voor de lagere overheid (gemeenten, provincies, veiligheids-regio s en waterschappen). Op het vakgebied van Public Controlling, Overheidsfinanciën en bedrijfsvoering is JE Consultancy de specialist bij uitstek. JE Consultancy BV info@jeconsultancy.nl Ondanks forse saneringen bij de overheid willen gemeenten blijven investeren in ruimtelijke ontwikkelingen en een sociale leefomgeving. Met de achterblijvende inkomsten zal de gemeente zich meer moeten toeleggen op de rol van regisseur. Samen met private organisaties investeringen realiseren in bijvoorbeeld woonwijken, infrastructuur, zorg- en winkelvoorzieningen. Dit vraagt om meer bestuurskracht bij gemeenten stelt Planning en Control specialist JE Consultancy. Vooral met de huidige bezuinigingsgolf besluiten steeds meer gemeenten taken uit te besteden dan wel samen te werken met private partijen (PPS). Dergelijke PPS constructies worden met name aangegaan bij projecten als gebiedsontwikkeling of het realiseren van gebouwen en infrastructuur. Uitgangspunt hierbij is het verkrijgen van synergie tussen de samenwerkende partijen met als uiteindelijke doel: een beter eindproduct tegen lagere kosten. Deze projecten brengen echter ook vaak forse risico s met zich mee. Het inzichtelijk maken en het kunnen sturen op dergelijke risico s is iets waar we ons de laatste jaren meer en meer op hebben toegelegd zegt Eric Mulder, managing partner bij JE Consultancy. Hij geeft daarbij aan dat het vooral gaat om een structurele aanpak. Door het inbedden van risicoanalyses in de planning en controlcyclus en het borgen van juridische en planeconomische kennis binnen het systeem van risicomanagement en corporate sturing kunnen wij de bestuurskracht van een gemeente vergroten. Voordelen Samen met gemeenten wordt gekeken waar in de PPS de mogelijke voordelen te behalen zijn. Bijvoorbeeld in hoeverre de financieringslasten verlaagd kunnen worden. Voor sommige opdrachtgevers betekent dit dat we onderzoek doen naar de mogelijkheden voor het aangaan van een PPS constructie met een projectontwikkelaar. Ontwikkelaars kunnen via deelnemende banken soms zorg dragen voor lagere investeringslasten bij ruimtelijke projecten verduidelijkt Gerard Hoogendijk, senior consultant bij JE Consultancy. Ook wordt gekeken op welke wijze de projectrisico s kunnen worden verdeeld over de publieke en private partners. Indien er geen sprake is van een goede risicodeling kunnen wij onze klanten uiteraard adviseren niet in een PPS te stappen en zelf het risicomanagement van projecten ter hand te nemen aldus Hoogendijk. Successen in de praktijk In de praktijk heeft de aanpak tot gunstige resultaten geleid. Zo konden door een grotere bestuurskracht projectkosten en risico s beter worden gemanaged. Ook was het mogelijk door gebruik te maken van het huidig economisch tij de rentelasten en -risico s terug te dringen. De ruimte die hiermee ontstaat kan bij gemeenten nieuwe investeringen in de ruimtelijke kwaliteit mogelijk maken.

3 (advertorial) NIBC Bank en Rijkswaterstaat: partners in PPS Steeds meer grote bouwprojecten vinden plaats binnen de vorm Publiek-Private Samenwerking (PPS), waarbij overheid, bouwbedrijven en de financiële sector elkaar gevonden hebben. Rijkswaterstaat als opdrachtgever en NIBC Bank als investeerder zijn twee partijen die op deze manier veel profijt hebben van elkaars expertise en ervaring. De private financiering van grote infrastructurele werken in Nederland is een trend die zich zal doorzetten. NIBC heeft als investerende partij al veel ervaring met Publiek Private Samenwerking (PPS), de noemer waaronder deze projecten vallen. Onder meer in Groot-Brittannië, het eerste Europese land dat begon met PPS. Rijkswaterstaat heeft de laatste jaren in Nederland in een aantal grote projecten PPS toegepast. De verbreding van de A15 tussen de Maasvlakte en het Vaanplein in Rotterdam is hiervan een recent voorbeeld. In december 2010 gunde Rijkswaterstaat de verbreding van het traject en de bouw van een nieuwe Botlekbrug aan een consortium van drie bouwbedrijven. Het project A15 voorziet niet alleen in de aanleg van een nieuwe brug en een wegverbreding over 40 kilometer, maar gaat verder dan dat. Het gaat om een zogeheten DBFMcontract (Design, Build, Finance and Maintain) ter waarde van circa 1,5 miljard euro, waarbij de gezamenlijke bouwbedrijven (Ballast Nedam, Strukton en Strabag) verantwoordelijk zijn voor zowel ontwerp, bouw, financiering en onderhoud van het project. De eerste zichtbare werkzaamheden aan de weg starten eind 2011 en vier jaar later moet de vernieuwde A15 gereed zijn. Dan gaat ook de onderhoudstermijn van 20 jaar in. De financiering van het project wordt door het consortium zelf verzorgd. NIBC is een van de vijf commerciële banken van het bankenconsortium (de overige banken zijn ABN Amro, UniCredit, Société Générale en BNP Paribas). Rijkswaterstaat Met de vernieuwing van de A15 investeren we in de beschikbaarheid van deze weg. Niet alleen in de aanleg, maar ook in het gebruik voor de twintig jaar daarna, zegt Jan van Schoonhoven, directeur PPS van Rijkswaterstaat. Door de bezuinigingen in dit kabinet is er meer aandacht gekomen voor de kosten. PPS levert een bijdrage aan de doelstellingen van het kabinet om kosten te besparen en meer kwaliteit te leveren. Het mooie van de publiek-private samenwerking in dit project is dat de belangen van de overheid en de marktpartijen gelijkgeschakeld zijn, vertelt hij. Als overheidsorganisatie zijn we verantwoordelijk dat mensen veilig en betrouwbaar van A naar B komen en dat zo kostenbewust mogelijk doen. Met de komst van financiers als NIBC ontstaat het voordeel van een derde partij die meekijkt, het consortium wijst op consequenties en meedenkt over risico s. Een welkome aanvulling volgens Van Schoonhoven, want zo krijgen we nog meer kwaliteit. Bij de A15 zullen we zelfs eerder klaar dan we aanvankelijk hadden verwacht. Andere projecten, zoals de aanleg van de N31, hebben dit ook in de praktijk bewezen. Sinds de introductie van PPS heeft Rijkswaterstaat veel vaker contact met de financiële wereld. Er is een directe afspraak met banken dat zij het recht hebben om in te grijpen als het mis gaat. Maar ook de contracten zijn veranderd. Nu is dat een gezamenlijk contract tussen markt en overheid, waarin niet alleen voor de aannemers maar ook financiers aandacht is. Inmiddels is er in Nederland voor PPS-projecten ook een standaardcontract opgesteld, een positieve ontwikkeling, zo ziet Van Schoonhoven. Ook over de deelname van Nederlandse banken, zoals NIBC als financier aan PPS projecten is een goede zaak voor Rijkswaterstaat. Je hebt een aantal financiers nodig, maar deze moet ook de vertaalslag naar de cultuur in je land kunnen maken. Dat is belangrijk tijdens de onderhandelingen, maar ook bij de start van het project. Je kunt bijna niet zonder Nederlandse partijen. De PPS-structuur wint aan populariteit, ziet Van Schoonhoven. Steeds meer projecten worden bezien door de bril van PPS en daardoor komen ook steeds meer kleinere projecten in aanmerking voor deze benadering. De markt gaat alleen maar groeien, dat is ook te zien aan het aantal projecten dat nu in de pijplijn zit. Bij de PPS Kennispool zien we dat door veel vragen van decentrale overheden om de kennis te delen en ook daar de kansen van PPS te benutten. Rol van de bank Het voordeel van financiering door PPS is dat de constructie niet bij uitstek de goedkoopste vorm hoeft te zijn, maar wel de meeste value for money oplevert, vertelt Bert Mulders (NIBC). Er is in de vorm van banken een derde partij bij het project betrokken die zorgt voor extra monitoring en bewaking. Naast de traditionele vorm van aanbestedingen durft hij wel te stellen dat de PPS-structuur zichzelf positief onderscheidt. Bij de A15 is dat nu al te zien. Er zitten incentives in het contract, maar ook een boetesysteem dat beide kanten op werkt. Wat wij in de financiële wereld merken, is dat men nu veel positiever tegenover PPS staat dan pakweg vier, vijf jaar geleden. De enorm lange periode waarvoor de partijen in deze structuur een overeenkomst aangaan (in het geval van de A15 gaat het om een looptijd van 25 jaar) is uitzonderlijk, ook voor financiers. Het belangrijkste is dat je dit alleen kunt doen met partijen die goed scoren in hun betrouwbaarheid. Als je naar Rijkswaterstaat kijkt, is dit ook het geval. De ervaring die NIBC heeft met PPS gaat ver terug. Wij hebben al sinds 1990 een forse portefeuille opgebouwd in dit soort projecten. Toen het als Public Finance Initiative, of PFI, in het Verenigd Koninkrijk opkwam, waren wij erbij als bank van het eerste uur. In het Verenigd Koninkrijk werd het vooral toegepast bij contracten voor scholen en ziekenhuizen. Daar zou Nederland trouwens nog een voorbeeld aan kunnen nemen, want hier gebruiken we PPS vooralsnog alleen voor infrastructurele projecten. Binnen NIBC is PPS een specialisme geworden, dat de bank toepast in verschillende landen in Noord- en West-Europa. Mulders: Wij zijn zeer committed ten opzichte van PPS. De markt hiervoor gaat alleen maar verder groeien, met een aantal grote projecten in Nederland en buitenland in het vooruitzicht. Door het grote aantal adviseurs en grote hoeveelheden documentatie bij PPS-projecten is de structuur momenteel alleen interessant bij omvangrijke projecten. De bank wil de drempel graag naar beneden brengen. Wij nemen deel aan een studiegroep PPS Light om hier over na te denken. We willen het graag simpeler maken en toegankelijker, zodat bijvoorbeeld ook gemeentelijke overheden ervan kunnen profiteren. Bijvoorbeeld bij de bouw van een nieuwe brandweerkazerne of de aanleg van een stadspark. Ook voor duurzame energieprojecten kan PPS dan interessant zijn. Ik noem de aanleg van windmolenparken, of nog een stap verder, het opleveren van klimaatneutrale huizenblokken.

4 4 FEBRUARI 2011 NIEUWS Publiek-private samenwerking neemt uiteenlopende vormen aan, van een samenwerkingsverband tot het DBFM-contract. Ferry Smith, manager public affairs bij ANWB, legt het uit aan de hand van zijn ervaring. Stem de belangen goed op elkaar af ACHTERGROND BINNENLAND De meest bekende vorm van PPS is wanneer de publieke en private sector financiële middelen voor projecten bij elkaar brengen, begint Smith. De huidige regering zoekt bijvoorbeeld mogelijkheden om met meer dan alleen publiek geld infrastructuur aan te leggen. Maar PPS is meer dan financiering alleen. De kern is samenwerking tussen private en publieke partijen. Bijvoorbeeld om voertuigdiefstal tegen te gaan. Daarin versterken publiek en privaat elkaar wanneer ze samenwerken. Gemeenschappelijk een beter resultaat bereiken staat daarbij voorop. Waar gemeenschappelijke belangen zijn, is er de mogelijkheid om die belangen door middel van PPS te behartigen. Meer dan aanbesteden Smith helpt vrij snel de mythe uit de wereld dat PPS alleen gaat om aanbesteden. PPS staat voor een aanpak. De aanbesteding van werk kan daar onderdeel van uitmaken. In de uitvoeringsfase van een project komt de bouw aan de orde. Bij een gemeenschappelijk bouwproject stoppen overheden en bedrijven geld in een gemeenschappelijk potje. Het kan dat nul procent van dat potje uit privaat geld komt, maar dat kan ook honderd procent zijn. Smith noemt de Westerscheldetunnel als voorbeeld. Een bedrijf zorgt voor het ontwerp en de realisatie en is daarmee risicodragend. Het bedrijf verdient voor iedere auto die door de tunnel rijdt, waarmee hij zijn investering over een periode van een aantal jaar terug krijgt. Overheid stelt kaders Een PPS-contract kan veel verschillende vormen hebben. Het Design, Build, Finance, Maintain, Operate-contract (DBFM-contract), waarbij een bouwbedrijf of een consortium van bouwbedrijven een project ontwerpt, bouwt, financiert en onderhoudt, is de meest uitgebreide vorm. Het is ook mogelijk dat de overheid maar een deel van een project aanbesteedt. Bijvoorbeeld alleen het ontwerpen en aanleggen van een weg. Smith: Het cruciale is dat beide partijen duidelijke afspraken maken over wat ze verwachten. Het is niet zo dat iemand morgen op een willekeurige PROFIEL Ferry Smith Manager Algemeen Ledenbelang (Public Affairs) bij de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB. plek een weg kan gaan aanleggen en begint met graven. De overheid stelt de kaders van het project en de private sector doet de uitvoering. Belangen duidelijk afstemmen PPS is niet alleen geschikt voor de bouwsector. Smith noemt het voorbeeld van een stichting als samenwerkingsverband tussen overheden en private partijen om voertuigdiefstal tegen te gaan. Beide partijen leggen een bedrag in of spreken een andere vorm van inbreng af om iets te doen tegen diefstal, zoals het inzetten van lokfietsen en het experimenteren met nieuwe preventietechnieken. Wat gebeurt er als overheden en bedrijven niet samenwerken? Bij PPS is samenwerking het cruciale woord. Als de fietsenbranche zegt dat fietsendiefstal een groot probleem is, bedenkt ze samen met consumenten oplossingen. Maar de inzet van de overheid is nodig, want die moet er voor zorgen dat er onder andere stallingen komen en dat fietsdieven worden opgepakt. Het is volgens Smith van groot belang om de belangen van de publieke en private sector duidelijk af te stemmen. Hobbels Smith: Er wordt vaak naar PPS gekeken als de overheid niet het geld heeft om zelf een project te bekostigen. Bij een tunnel is het makkelijk om tol te vragen. Het is een verbinding met een duidelijk begin en eind waar je makkelijk een prijs voor kan vragen omdat er vaak geen alternatieve verbindingen zijn. Maar als een bedrijf een nieuwe weg aanlegt temidden van een bestaand netwerk van wegen, zijn er vaak voldoende alternatieven waarvoor de weggebruiker niet hoeft te betalen. Dat maakt het terugverdienen van de investering voor de nieuwe weg lastig en dan staat het rekenmodel onder druk. Dan is het heel lastig om een business case te maken. Geslaagde business models zijn daarom nog zeldzaam in Nederland. Er zijn nog cruciale hobbels op de weg voor PPS op het gebied van financiering waar we nog over na moeten denken. Een intelligent betaalsysteem om het gebruik van infrastructuur te kunnen afrekenen is een van die hobbels die nog moet worden genomen. ROBBERT VAN DER MEER (advertorial) Het Nederlands kenniscentrum voor ondergronds ruimtegebruik en ondergronds bouwen (COB) heeft tot doel om kennis, kunde en innovatie voor ondergronds ruimtegebruik en ondergronds bouwen te ontwikkelen. Dit doet COB door praktijkonderzoek en door samenwerking binnen een netwerk van deskundigen. Kennis komt tot stand in een publiekprivate, maatschappelijke context, om te komen tot resultaten die breed worden geaccepteerd en die leiden tot een verantwoorde toepassing met maatschappelijk en economisch rendement. Ondergronds bouwen wordt steeds meer synoniem met leren Tien duidelijk omschreven doelen vormen de kennisagenda voor de ondergrond van ProRail en Rijkswaterstaat voor de periode Het gaat om vraagstukken waar we met z n allen oplossingen voor moeten zien te vinden. Anders dan in de kennisagenda van tien jaar geleden zijn de vraagstukken niet louter technisch. Markt en de maatschappij zijn er nadrukkelijk bij betrokken. De kennisagenda geeft de ambitie weer die we de komende periode in onze sector nodig hebben. Top 5 van de kennisagenda ProRail/Rijkswaterstaat Door opdrachtgevers en opdrachtnemer gedragen handleiding voor het specificeren, ontwerpen, bouwen en beheren van tunnels. Vermindering van overlast voor omwonenden als gevolg van laagfrequente trillingen van het toegenomen goederentreinverkeer. COB maakt het afwegingskader ondergronds/ bovengronds in opdracht van RWS. Samen met het netwerk werken we aan een gedragen kader, dat in de loop van de tijd met de ervaring verder wordt aangescherpt. Het kader past in de behoefte om sneller en beter te werken. Het past in onze behoefte om onze kwaliteit in de besluitvorming verder op te voeren. Een systeemsprong in techniek, bouwwijze en in kostprijsvermindering is nodig om de druk op het kruisingsvlak van twee systemen (spoorsysteem en wegsysteem) te verminderen. De problematiek speelt evenzeer in de kruisingsvlakken tussen verschillende wegsystemen. Oplossing voor spoordoorsnijdingen van stad of dorp. Het ondergronds brengen van stations en tracés kan de stadsdelen verbinden en de bovengrond tot leven brengen. Daarmee neemt ook de veiligheid toe. Meedoen? Meer informatie via

5 FEBRUARI TIP MAAK DUIDELIJKE AFSPRAKEN BUITENLAND Kleinschalige PPS projecten Publiek-private samenwerking (PPS) roept al snel beelden op van grootschalige bouwprojecten. Toch biedt het ook mogelijkheden voor kleinere projecten. Hoewel nu nog maar een aantal projecten in Nederland op basis van publiek-private samenwerking zijn gebouwd, is het in het buitenland al een groot succes. Onderzoek in zowel Engeland als Australië toont aan dat de overheid en bedrijven met PPS een kostenbesparing van tien tot twintig procent realiseren. Landen zoals Portugal, Italië en de Verenigde Staten maken ook al veel en succesvol gebruik van deze samenwerkingsvorm. In Nederland zijn de gerealiseerde projecten allemaal grootschalig, maar buitenlandse partijen passen PPS ook toe op kleinere projecten. PPS buiten de infrastructuur PPS komt tot nu toe nog het vaakst voor bij de aanbesteding van infrastructuur, maar er lopen ook kleinschaligere projecten in andere sectoren. Overheden besteden de bouw en renovatie van gebouwen aan bij de private sector. Voorbeelden daarvan zijn de renovatie van het Ministerie van Financiën en de nieuwbouw van een defensiemuseum op het terrein van de voormalige vliegbasis bij Soesterberg. Nieuwbouw van scholen gebeurt ook steeds vaker in PPS-verband; hier is zelfs het Servicecentrum Scholenbouw voor opgericht. VOORBEELD De Westerscheldetunnel: het bedrijf verdient voor iedere auto die door de tunnel rijdt, waarmee hij zijn investering over een periode van een aantal jaar terug krijgt FOTO: TON HENDRIKS ROBERT VAN DER MEER redactie@mediaplanet.com Dé verkeerszender van Nederland! Luister naar Traffic Radio via trafficradio.nl of download gratis iphone app TRAFFIC RADIO IS EEN INITIATIEF VAN: TRAFFIC RADIO PARTNERS:

6

7

8 8 FEBRUARI 2011 INSPIRATIE DOOR GOEDE SAMENWERKING INTERNATIONAAL CONCURREREN 2TIP ZORG VOOR EEN RELATIE GE- BASEERD OP VERTROUWEN Vraag: Een groot project als Maasvlakte 2 heeft een breed draagvlak nodig in de samenleving. Hoe kwam dit tot stand? Antwoord: De omgeving werd vanaf het begin betrokken bij de Rotterdamse havenuitbreiding. Alle partij en konden zich sterk maken voor hun belangen. ACHTERGROND Vanuit de lucht gezien lijkt het project Maasvlakte 2, in de volksmond de Tweede Maasvlakte genoemd, wel een grote zandpannenkoek in de Noordzee. De uitbreiding van de Rotterdamse haven, nog ten westen van de al bestaande uitbreiding Maasvlakte 1, geeft het kustlandschap een volledig nieuw aanzien. Met grote gevolgen voor de haven en het bedrijfsleven, maar ook voor natuur en leefbaarheid in de hele regio. Bij een megaproject als deze is het daarom belangrijk om alle betrokken partijen mee te nemen in het beslissingsproces. Alle partijen hebben zich sterk gemaakt voor hun belangen en blijven betrokken bij het controleren van gemaakte afspraken. In 2013 zal het eerste containerschip op de Maasvlakte 2 binnenlopen. Dat dit niet later is, is het gevolg van een intensieve samenwerking tussen alle partijen met als basis de methode Strategisch Omgevings Management (SOM). Marc Wesselink, Strategisch Omgevings Manager Wesselinkvanzij st Het vraagt om het werken vanuit een visie, een planmatige, consistente aanpak en een team met een open houding In de aanloop naar de realisatie van de Maasvlakte 2 was ik als omgevingsadviseur betrokken bij dit project. Daarbij heb ik samen met Ronald Paul, directeur van Projectorganisatie Maasvlakte 2, de filosofie van Strategisch Omgevings Management gehanteerd. Deze aanpak, die uitgaat van mutual gains, of wederzijdse winst, is in de jaren negentig ontwikkeld als alternatief voor het klassieke Machiavellistische machtsdenken. Er werd al meer dan 15 jaar gepraat over de aanleg van Maasvlakte 2. In die periode is getracht allerlei conflicterende belangen, over milieu en leefbaarheid bijvoorbeeld te overbruggen. Door vroegtijdig deze belangen te omarmen en deze te combineren met het economische belang van het project, was het eenvoudiger om alle stakeholders aan tafel te krijgen. Als een plan al in cement gegoten is, dan is het nog moeilijk te veranderen. Nadat in 2005 de Raad van State de toenmalige plannen voor het Project Mainportontwikkeling Rotterdam partieel had vernietigd, zijn we, voortbouwend op de basis die er al lag begonnen met het gestructureerd en met oprechte interesse inventariseren van wat er allemaal speelde bij alle partijen. Hiervan hebben we dossiers opgebouwd en we zijn met ze aan tafel gegaan. Toen bleek dat we maar liefst 80 procent van de problemen al in het creationele proces konden oplossen. Dit onderhandelen met als basis een vertrouwensrelatie leverde een beter plan op dat geen bezwaren opleverde. Daardoor konden we snel door en liepen we niet uit in planning en budget. Heel logisch allemaal, zo zou je in feite in elk gesprek moeten zitten. Het vraagt alleen om het werken vanuit een visie, een planmatige, consistente aanpak en een team met een open houding. Alleen dan bouw je een vertrouwensrelatie. Peter Oussoren, partner bij Tenman: De overheid kan dit niet alleen De wereld is veranderd. En het is geen tijdelijke verandering. Nu de economie weer wat aantrekt kunnen we niet weer gewoon verder op de oude voet. We zijn ons allemaal bewust geworden van de kwetsbaarheid van ons financiële systeem en onze leefomgeving. Duurzaamheid en grotere moraliteit zijn blijvende waarden. Exorbitante bonussen en SUV s zijn uit, de Balkenende norm en de Prius zijn in. Dat besef alleen leidt niet tot een betere wereld. De crisis heeft inmiddels behoorlijke gaten geslagen in de budgetten van de overheid en de markt heeft zich opnieuw geordend. Vooral op gemeentelijk niveau kenmerkt de komende tijd zich door het ontbreken van financiële speelruimte en het vermijden van risico s. Toch zal er geïnvesteerd moeten worden in o.a. openbaar vervoer, infrastructuur, onderwijs, zorg en wonen. De beperkte financiële (Advertorial) Nieuwe wijn in nieuwe middelen moeten zo efficiënt mogelijk worden ingezet om onze steden en regio s concurrerend te houden. We zullen op de werkvloer en vooral in de contacten tussen markt en overheid met elkaar opnieuw een aantal zaken moeten uitvinden. Nieuw vertrouwen, nieuwe rolverdeling en vooral het herwaarderen van het oude zal nog veel tijd gaan kosten. Hoewel de markt de afgelopen jaren niet bewezen heeft dat zij tijdens zwaar weer kan optreden als gelijkwaardige partner van de overheid, zal samenwerking tussen markt en overheid toch de oplossing moeten vormen van bovenstaande problematiek. Innovatieve aanbestedingen De financiering van vooral regionale en lokale projecten zal meer en meer moeten geschieden in samenwerking met de markt. Op het gebied van infrastructuur en huisvesting is daar bij de rijksoverheid al aardig wat ervaring mee opgedaan. De life-cycle-benadering levert duidelijk voordelen op en door de gegarandeerde geldstroom (van de overheid) die ontstaat zijn er veel private partijen in geïnteresseerd. Op dit moment kijken vooral pensioenfondsen naar bijvoorbeeld infrastructuur.hier liggen vooral voor gemeenten en provincies grote kansen. Dit soort projecten vragen immers niet meer om exorbitante transactiekosten en bieden veel meerwaarde. Tenman werkt aan op dit moment mee aan meerdere innovatieve aanbestedingen op regionaal niveau. In deze projecten wordt daadwerkelijk meerwaarde gerealiseerd en wordt de markt uitgedaagd om te laten zien dat ze innovatief en bedrijfseconomisch kunnen denken. Het betreft hier onder andere een lightrail verbinding en een stadhuis. Gebiedsontwikkeling In het vastgoed en de gebiedsontwikkeling is de malaise bijzonder groot. Zo is in de regio Amsterdam is de leegstand van kantoren bijna 25%. De woningcorporaties zijn zichzelf opnieuw aan het uitvinden en de provincies likken hun wonden van de eerste stappen op het slagveld van de actieve grondpolitiek. Financiering van vastgoed is bijna niet meer mogelijk en afboeken van de waarde van een pand is voor de vele fondsen een te zware opgave. Bestuurders van die fondsen wachten daarmee tot het echt niet anders kan. Het effect is duidelijk: de markt ligt stil en verandering komt nog niet op gang. De spelers zullen

9 FEBRUARI ECONOMIE De Maasvlakte 2 versterkt de internationale positie van de haven en brengt economische waarde en werkgelegenheid met zich mee. FOTO: IDDE LAMMERS Ronald Paul, Directeur projectorganisatie Maasvlakte 2 Havenbedrijf Rotterdam De Maasvlakte 2 is gecreëerd omdat er een ruimtekort is en daarmee gaat marktaandeel verloren. Om onze positie te behouden of zelfs te versterken is een uitbreiding nodig. Dit willen we dan wel doen met een maximaal draagvlak bij alle stakeholders, door overlast zoveel mogelijk te beperken en te compenseren waar dat nodig is. Een van de manieren waarop we dat doen is door bedrijven aan te trekken die hun bedrijfsprocessen zo duurzaam mogelijk inrichten. Dit leggen we vast in hun contracten, bijvoorbeeld over het vervoer van goederen naar het achterland dat zo veel mogelijk via het spoor en per binnenvaart en zo min mogelijk over de weg moet gebeuren. Wij zijn initiatiefnemer voor de uitbreiding van het havengebied en investeren daarin 3 miljard euro. Dit willen we natuurlijk terugverdienen, maar het project gaat iedereen aan. De haven is naast Schiphol een van de twee mainports van Nederland en feitelijk gaat het hier zelfs om een uitbreiding van ons koninkrijk. We moeten zelfs de Bosatlas aanpassen! Jeanette Baljeu, Wethouder haven, verkeer en economie gemeente Rotterdam Dit is een geweldig project waar we als stad zeer trots op zijn. De Maasvlakte 2 versterkt de internationale positie van de haven en brengt economische waarde en werkgelegenheid met zich mee. Naast economische belangen is het voor ons ook belangrijk dat we leefbaarheidsbelangen in de gaten houden. Het is altijd zoeken naar een balans Naast economische belangen is het voor ons ook belangrijk dat we leefbaarheidsbelangen in de gaten houden. Het is altijd zoeken naar balans en het liefst zien wij een win-winsituatie en het liefst zien wij een win-winsituatie. Ik denk dat de Maasvlakte 2 daarvan een goed voorbeeld is. Wij zijn er erg blij mee dat er qua leefbaarheid afspraken zijn gemaakt en dat er milieumaatregelen zijn genomen. Er zijn belangrijke afspraken gemaakt zoals over compensatie in natuurgebieden en maatregelen die ervoor zorgen dat de A15 niet dichtslibt met vrachtverkeer. Daarnaast maakt de Maasvlakte 2 ook ruimte in het havengebied in de stad waardoor we daar stadshavens kunnen realiseren: projecten op het gebied van onderwijs, duurzaamheid en wonen. Wij blijven uiteraard betrokken bij de realisatie van het project en de voortgang wordt ook met regelmaat besproken in de gemeenteraad. Jos Rijkhoff, Secretaris ruimtelijkeconomisch beleid VNO-NCW Er vinden regelmatig discussies plaats over de rol en betekenis van de mainports in Nederland, of het nu over Schiphol gaat of over de Rotterdamse haven. Ze zijn van groot belang voor de BV Nederland, dat een aantrekkelijk ondernemersland moet zijn en logistieke verbindingen nodig heeft. Maar wat ons betreft is er ook het leefbaarheidsaspect voor werknemers en burgers, want het gaat om het vestigigingsklimaat in brede zin. In die noemer hebben partijen elkaar gevonden in het Project Mainportontwikkeling Rotterdam. Wij zijn vertegenwoordigd, net als alle andere partijen, in een monitorgroep onder leiding van oud-minister Sybilla Dekker. Deze blijft de komende jaren regelmatig bijeen komen om de voortgang van het project te controleren. Wij zijn tevreden omdat dit project de Rotterdamse haven de komende jaren voldoende groeiperspectief biedt, zodat het haar mondiale rol kan blijven spelen. Voor de hele bedrijfsketen, zeker in de Rotterdamse regio, is dit zeer positief. Jan de Jong, Stichting Zuid-Hollands Landschap Het duingebied dat wij beheren is een van de meest soortenrijke duingebieden en zelfs een van de best ontwikkelde duingebieden van West-Europa. Een tweede belang is de leefbaarheid in de Rijnmondregio. In de jaren dertig is onze stichting zelfs opgericht door Rotterdamse havenbaronnen, ook toen maakte men zich al zorgen om de verrommeling van het landschap. De Maasvlakte 2 komt in de Voordelta te liggen, met veel gevolgen voor diersoorten als de bruinvis en populaties zeevogels. De schade aan de omringende natuur zal nu gecompenseerd worden, onder meer door nieuw aan te leggen duinlandschap voor de kust van Delfland. Maar ook is 750 hectare extra groengebied aan de stedelingen beloofd, met name rond IJsselmonde en een stuk boven Rotterdam. Daar zijn we blij mee, maar zeker net zo blij zijn we met de oprichting van een Tafel van Borging. Dat is belangrijk om te controleren of het hele pakket van maatregelen ook daadwerkelijk tot zijn recht komt. ROBBERT VAN DER MEER redactie@mediaplanet.com zakken: PPS na de crisis eerst nieuwe rollen moeten aannemen en elkaar opnieuw moeten vinden om te kunnen samenwerken. Als de overheid weinig financiële middelen meer heeft en de markt kan ook niet meer financieren, hoe realiseren we dan de projecten die we noodzakelijk achten? De aangekondigde leegstandsboete van de gemeente Amsterdam zal dit probleem ook niet meteen kunnen oplossen. We zullen op basis van flexibiliteit en regie aan overheidskant die projecten die nog kansrijk zijn in kleine overzichtelijke stukken moeten opknippen. Erfpacht wordt als instrument weer van stal gehaald en misschien moet de overheid in bepaalde gevallen niet meteen bij de voordeur willen afrekenen. De markt moet bereidheid tonen om transparant te werken en soms zelfs als adviseur op te treden. Ook de burger zal in een nieuwe opzet een veel belangrijkere rol kunnen spelen. De oude gemeenschappelijke grondexploitatiemaatschappij heeft afgedaan, maar een light versie van dit samenwerkingsmodel zou wel eens een oplossing kunnen bieden voor de wenselijke samenwerking tussen markt en overheid. In dit model neemt een private partij een beperkt deel van het grondexploitatierisico over en realiseert ook maar een beperkt deel van het vastgoed binnen het totale plan. Zo kan iedereen het huisje bij het schuurtje houden en voorkomen we patstellingen en lange discussies over een keiharde risicoverdeling. Conclusie Op korte termijn is dus lef nodig. Lef om garanties los te laten, lef om anders te gaan werken en lef om met flexibele programmering en heldere regie aan overheidskant projecten bij te sturen. Lef om buiten de geijkte kaders te treden en open te communiceren over de wederzijdse belangen, elkaar weer te vertrouwen en samen te werken. Lef om juist nu een actieve grondpolitiek te voeren. Een van de belangrijkste instrumenten daarbij is een duidelijke en innovatieve marktbenadering. Dit werkt naar twee kanten. Het voornemen om de markt te betrekken bij een project werkt structurerend: alleen met een heldere en goed afgebakende vraag aan de markt kan succes worden geboekt. Het proces wordt daarmee aan overheidskant duidelijker. Van de markt krijgt de overheid een transparant en eerlijk antwoord. En dat betekent winst voor iedereen. In tijd, creativiteit en kwaliteit. Tenman is een innovatief bureau. Met een compact en deskundig team ondersteunen we publieke en private partijen in marktbenadering, selectie en aanbestedingen bij ruimtelijke investeringen. Samen met onze klanten verkennen wij de grenzen van het speelveld. Binnen verantwoorde economische en juridische kaders zoeken we innovatieve vormen van samenwerking en creatieve oplossingen. Versnelling, kwalitatieve en duurzame verbetering, daadwerkelijke samenwerking en lagere transactiekosten zijn de belangrijkste doelen. Voor meer informatie :

10 (advertorial) Publiek-private samenwerking veelbelovend, maar niet zonder risico s. Steeds meer projecten op het gebied van infrastructuur, huisvesting en gebiedsontwikkeling worden uitgevoerd in de vorm van publiek-private samenwerkingsverbanden (PPS). Dit leidt tot lagere kosten, betere kwaliteit en geeft ruimte aan innovatie en duurzaamheid. Dergelijke projecten brengen echter significante risico s met zich mee, zowel voor de publieke als voor de private partijen. Worden deze goed beheerst, dan kan PPS grote voordelen hebben. Sinds de jaren negentig werkt de overheid intensief aan het optimaliseren van de samenwerking met het bedrijfsleven. Een veel voorkomende contractsvorm daarbij is DBFM(O). Bij DBFM(O) worden diverse onderdelen van een bouwproject - Design, Build, Finance, Maintain en eventueel Operate - integraal overgedragen van de publieke opdrachtgever aan een private opdrachtnemer. Die opdrachtnemer is veelal een consortium van marktpartijen die samen beschikken over alle specialismen benodigd voor het voldoen aan de opdracht. Voorbeelden van dergelijke PPS-en zijn ondermeer de aanleg van de tweede Maasvlakte, de capaciteitsuitbreiding van de Coentunnel en de renovatie van het ministerie van Financiën. De samenwerkingsvorm heeft echter een aantal inherente risico s, aldus Marc Wintgens, specialist op het gebied van PPS- en DBFM(O)-contracten. Tussen het consortium en de opdrachtgever, maar ook tussen de consortiumleden onderling, dienen vooraf scherpe afspraken te worden gemaakt over zaken als planning, budget en aansprakelijkheden. Vertragingen komen bijvoorbeeld bij DBFM(O)-contracten nog al eens voor en de gevolgen daarvan kunnen voor een private onderneming desastreus zijn. Zonder goed risicomanagement gaat geen enkele ondernemer deelnemen aan een PPS. Maar niet alleen de private partijen lopen risico s. Wanneer een PPS op problemen stuit, levert dat de overheid vaak aanzienlijke imagoschade op. Bovendien is het voor de overheid vaak heel moeilijk om zich uit een PPS terug te trekken. Daarmee dient bij de contractvorming rekening gehouden te worden. Private ondernemingen en overheden hebben verschillende belangen en zijn ook anders georganiseerd. Het is daarom van wezenlijk belang bij PPS te werken met adviseurs die bekend zijn met beide kanten van het spectrum, zegt Egbert de Groot, gespecialiseerd in contracten met de overheid en onder meer betrokken bij de aanleg van de HSL-Zuid. PPS niet alleen voor de rijksoverheid Waar de rijksoverheid al een goede stap heeft gezet door een Rijksbrede Modelovereenkomst voor DBFM(O) te publiceren, ontbreekt op decentraal niveau vaak de ervaring en daardoor soms ook kennis en expertise. Wij worden steeds vaker gevraagd regionale overheden en bedrijven te adviseren over de toepassing van PPS en DBFM(O), vertelt Fulco Simon, voormalig adviseur van het Kenniscentrum PPS van het ministerie van Financiën. Iedereen is er inmiddels wel achter dat PPS voordelen kan opleveren, mits een gestructureerde aanpak gevolgd wordt en de risico s beperkt zijn. De complexe en kostbare wijze waarop de rijksoverheid DBFM(O) toepast, is voor decentrale overheden als gemeenten en provincies echter meestal niet haalbaar en niet interessant. Dat geldt ook voor semi-publieke instellingen als ziekenhuizen en scholen. Wij werken met deze partijen daarom vaak met een vereenvoudigde variant van DBFM(O), die sterk resultaatgericht is en beter geschikt voor middelgrote projecten. De eerste projecten volgens deze aanpak lopen inmiddels en wij verwachten dat het aantal snel zal toenemen. Marc Wintgens, Egbert de Groot en Fulco Simon zijn werkzaam bij AKD advocaten en notarissen.

11 NIEUWS 3TIP FEBRUARI CONCENTREER KENNIS OP EEN PLEK VRAAG EN ANTWOORD 1. Op welke manier heeft uw organisatie baat bij innovatieclusters? 2. Wat is de meerwaarde van de publiekprivate samenwerking? Paul Althuis, Directeur Valorisation Centre (TU Delft) 1. Wij richten ons op het vermarkten van kennis. De unieke kennis die de TU Delft ontwikkelt, kunnen wij inzetten in het bedrijfsleven. Ook onze afgestudeerden kunnen aan de slag bij deze bedrijven. Daar hebben wij verschillende projecten voor ingericht. 2. Deze manier van werken zorgt ervoor dat kennis niet op de plank blijft liggen, maar in de markt terecht komt. Zo ontwikkelen wij ook business cases op basis van patenten. Daar kan dan een nieuw bedrijf uit voortkomen of een verkoop van de business case aan een bestaand bedrijf. Maar het komt andersom ook voor dat bedrijven de universiteit benaderen om betaald onderzoek te doen. ALEXANDER RINNOOY KAN De ruimte voor innovatie ligt niet alleen binnen typisch Nederlandse sectoren FOTO: HENRIETTE GUEST Nederland wil behoren tot de top-5 van kennislanden Vraag: Hoe maakt Nederland de sprong naar de internationale elite van kennislanden? Antwoord: De overheid heeft sectoren benoemd waarvan we iets extra s verwachten. Publiekprivate samenwerking is daarin de sleutel. EXPERTISE Het belang van innovatie voor de internationale concurrentiepositie van Nederland is enorm. Wil Nederland de ambitie om zich binnen de mondiale top-5 van kenniseconomieën te nestelen vormgeven, dan moet er op dat vlak nog wel wat gebeuren. Dat zegt Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER). De ambitie om bij de top-5 te behoren kan rekenen op brede steun van alle politieke partijen, vertelt hij. Een bemoedigend signaal, deze politieke steun, en een goed voornemen. Nu moet het ook leiden tot resultaten in de praktijk. Productiefactor kennis Op veel gebieden is Rinnooy Kan positief gestemd. Bijvoorbeeld de productiviteit van onze wetenschappelijk onderzoekers. Maar op andere gebieden, ik noem investeringen in het onderwijs, is extra aandacht nodig. Onder zijn voorzitterschap is de Nederlandse Kennis en Innovatie Agenda (KIA) opgesteld, die vooruitkijkt tot het jaar Nederland Rond verschillende sectoren hebben zich publiek-private samenwerkingen ontwikkeld, dit is de sleutel tot verwezenlij king van de Nederlandse ambitie Alexander Rinnooy Kan, voorzitter SER. staat voor een grote uitdaging, stelt deze agenda. We verkeren nu als kenniseconomie nog in de middenmoot van alle ontwikkelde landen. Dit terwijl kennis juist onze productiefactor zou moeten zijn. Daarmee kunnen we ons onderscheiden. Er is hier een hoog niveau van kennis, innovatie en deskundigheid, ze bieden ons goede kansen voor de toekomst. FEITEN Technisch ondernemerschap Nederland werkt hard aan innovaties. Steeds meer gebeurt dit 1 door samenwerking van de wetenschap en het bedrijfsleven. In Delft leidde dit door samenwerking van de TU en de markt al tot 72 nieuwe bedrijven. Deze bedrijven zijn allemaal actief in het technisch ondernemerschap. Het aantal bedrijven dat afgelopen jaar voortkwam uit de TU is vijf. De ruimte voor innovatie ligt niet alleen binnen typisch Nederlandse sectoren als watertechnologie, voedsel en bloemen, maar ook binnen de chemie, creatieve industrie, hightech en de financiële dienstverlening valt iets extra s te verwachten. Om die reden heeft het vorige kabinet deze sectoren als sleutelgebieden aangewezen en heeft het huidige kabinet Patenten Niet ongebruikelijk bij het starten van nieuwe bedrijven is het 2 vastleggen van patenten. Rondom die patenten creëren startende ondernemers bedrijven. En dat is ook een beetje de gedachte achter de nieuwe bedrijven: nieuwe vindingen tot succesvolle bedrijven omvormen, verkopen of samenwerkingsverbanden en licentieovereenkomsten met (bestaande) bedrijven te sluiten. Per jaar legt de TU Delft gemiddeld 25 nieuwe patenten in eigendom vast. voorgesteld daar nog life science en logistiek aan toe te voegen. Rond al deze sectoren hebben zich publiekprivate samenwerkingen ontwikkeld, iets dat de SER-voorzitter ziet als de sleutel tot verwezenlijking van de Nederlandse ambitie. Het is een gezamenlijk proces. Belangrijk is het om activiteiten op één plek te concentreren. Een voorbeeld is de hightech campus in Eindhoven, maar ook de clustering van bedrijven rond de Universiteit van Wageningen. Of wat te denken van onderzoekers die op veel terreinen gesprekspartner zijn van de industrie en zelfs deels door die industrie gefinancierd worden. Hoger Beroeps Onderwijs Een voorbeeld dat Rinnooy Kan ook wil noemen is het Hoger Beroeps Onderwijs (HBO). Voor het bruikbaar en hanteerbaar maken van ideeen voor grote én kleine bedrijven is het HBO een belangrijke schakel. De overheid speelt daarin op haar beurt een rol door MKB-ondernemers op fiscaal aantrekkelijke wijze diensten van kennisinstellingen als het HBO af te laten nemen. Kortom, veel geslaagde voorbeelden, maar niets gaat vanzelf: We moeten extra inspanningen leveren. Financiële inspanningen, maar ook zorgen dat de overheid een goede gesprekspartner is, die adviseert en zelf ook actief is. KOOS PLEGT redactie@mediaplanet.com Peter Rem, Associate Professor TU Delft, betrokken bij een innovatieve spin off op het gebied van recycling. 1. Het wordt steeds minder gebruikelijk dat Nederlandse overheden onderzoek van universiteiten financieel steunen. Daarbij is de recyclingindustrie de afgelopen vijftien jaar gegroeid met 500 procent. Willen we die groei vasthouden dan moeten academici nauw samenwerken met het bedrijfsleven. 2. Een ondernemer loopt weinig risico. Deze betaalt eerst alleen de gemaakte onderzoeksuren en pas later een vergoeding als de ontwikkelde techniek rendement oplevert. Voor de universiteit is het aantrekkelijk dat je niet eenmalig inkomsten hebt door verkoop van het intellectueel eigendom. Je deelt voor langere tijd mee in het rendement van de onderneming. Daarmee kun je dan weer langetermijnonderzoek zeker stellen. Jeroen Rotteveel, Medeoprichter van een jong ruimtevaartbedrij f 1. Ons bedrijf komt voort uit een project van TU Delft. We werkten als studenten aan een kleine satelliet en een deel van het studententeam vond het project zo interessant dat we besloten een commercieel bedrijf op te richten. Doordat de ruimtevaart een kleine wereld is, werk je al gauw samen met verschillende partijen, waaronder de publieke sector. Die zijn vaak opdrachtgever. 2. Je kunt samen onderzoek doen met kennisinstellingen, zoals universiteiten. Je hebt eenvoudig toegang tot kennis. Ook stromen nieuwe afgestudeerden bij ons in. In 2006 waren we vijf man en een idee. Nu hebben we dertig man in dienst, bouwen we volledige satellieten en ontwikkelen we een eigen verkeersinformatiesysteem voor de wereldwijde scheepvaart.

12 12 FEBRUARI 2011 EXPERT PANEL Door bij andere gemeenten te kij ken wat goed gaat in een proces, kunnen we dat proces sneller en effi ciënter toepassen De overdracht van gemeentelij k naar regionale brandweer kan alleen al door de schaalvoordelen tot interessante besparingen leiden Eigenlij k kan de overheid alles uitbesteden, de vraag is alleen hoe Cees Hamers Hoofd elektronische dienstverlening, Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) Eric Mulder Consultant Publieke Sector Paul Adriaanse Wetenschapper Universiteit Utrecht en consultant Vraag 1: Waar kan de publieke sector efficiënter door worden? Door samen te werken. De gemeenten zien dat ook, die voeren vaak allemaal dezelfde taken uit. Gemeenten kunnen natuurlijk niet samenwerken als het gaat om taken die maar één gemeente doet. Maar er is veel aan efficiëntie te winnen in de infrastructuur door samen in te kopen, te ontwerpen en te bedenken. Wat ik vaak zie, is dat grote gemeenten kleinere gemeenten daarbij helpen. Ook door bij andere gemeenten te kijken wat goed gaat in een proces, kunnen we dat proces sneller en efficiënter toepassen door middel van kennisdeling. Anders dan het bedrijfsleven kent de publieke sector minder externe impulsen die aansporen tot efficiënt handelen. Veel taken kunnen goedkoper worden uitgevoerd door uitbesteding aan de markt. Daarnaast kennen wij in Nederland ook een grote opeenstapeling van openbare lichamen met elk een eigen bestuur en ambtelijk apparaat. Je hoeft geen raketgeleerde te zijn om te zien dat er veel valt te besparen Goedkoper door uitbesteding! door te snoeien in het aantal lichamen en deze sector op een logischere manier in te richten. Lastige vraag, dit veronderstelt dat de overheid nu niet zo efficiënt is. Maar er is wel een aantal sectoren aan te wijzen waarin het efficiënter kan. Bijvoorbeeld de indeling van bestuurslagen. We moeten nadenken over een Randstad-provincie, dat is beter dan drie provincies die zich buigen over enorme infrastructuur vraagstukken. Globaal gezien, in de top-20 van grootste bedrijven ter wereld zit geen enkel Europees bedrijf. Dat betekent dat we het moeten hebben van small business en innovatie. Innovatie begint vaak klein. De overheid moet daarop adequaat beleid voeren, dat kan efficiënter. Vraag 2: Welke taken kan de publieke sector uitbesteden aan de markt? Dat is een politieke afweging die de gemeente zelf maakt. In principe kan de publieke sector alle infrastructuur, ook de digitale, uitbesteden. Maar het nieuws rondom de spoorwegen toont aan dat dat niet altijd hoeft. Er zijn veel taken die de overheid op zich neemt en waar zij zich niet in onderscheidt door het publiek te doen. Die taken kunnen ook privaat. De publieke sector organiseert het dan wel, maar vraagt een marktpartij om het te leveren. Wanneer een taak publieke keuzes raakt, moet de publieke sector het natuurlijk in eigen beheer houden. De kerntaak van de publieke sector is het maken van beleid en het nemen van beslissingen voor de publieke zaak. Al het andere, van ouderenzorg, groenvoorziening tot belastinginning, kun je uitbesteden aan de markt. In de praktijk kan dat betekenen dat je naast het bestuur een ambtelijk apparaat behoudt dat bestaat uit twee onderdelen: enerzijds een groep die zich richt op beleidsondersteuning en strategie en anderzijds een groep die zich richt op de regie van de uitvoering. De laatste groep regelt dan de aanbestedingen in de markt en bewaakt de kwaliteit van de uitvoering. Zorg bij privatisering voor een goede marktwerking Wat erg door elkaar is gehaald zijn privatisering en marktwerking. Er zijn bedrijven geprivatiseerd zonder goed te kijken naar de marktwerking. De spoorwegen bijvoorbeeld en de splitsing daarvan. Dat is een schoolvoorbeeld van niet effectief privatiseren. Andere voorbeelden zijn te vinden in energie en zorg. De zorgsector is misschien nog wel het ergst. De overheid heeft geprobeerd marktwerking te introduceren, maar het is niet goedkoper geworden zodat ze zelf indirect de rekening betalen. Eigenlijk kan de overheid alles uitbesteden, de vraag is alleen hoe. Uitbesteden is niet per definitie altijd slimmer. Vraag 3: Wat is een concreet voorbeeld van succesvol uitbesteden? DigiD: een goed voorbeeld van uitbesteding In het kader van ICT is de DigiD een goed voorbeeld. De overheid maakt het burgers met de DigiD mogelijk zich te identificeren op het internet. Een deel van de overheid houdt het overzicht, maar de ontwikkeling en het beheer is uitbesteed aan de private markt. De overheid heeft de eindverantwoordelijkheid in het project, maar het maakt haar niet uit hoe de markt het uitvoert, als het maar goed gebeurt. Het is zo succesvol omdat de overheid weet wat zij moet doen. In principe moet de overheid het zelf goed kunnen om het goed uit te besteden. De gemeente Amersfoort is een bekend voorbeeld van een gemeente die veel taken heeft uitbesteed. Het aantal ambtenaren binnen deze gemeente is veel lager dan bij andere vergelijkbare gemeenten. Of de gemeente ook goedkoper is geworden, is afhankelijk van de contracten die ze in de markt heeft afgesloten. Er wordt wel eens gezegd dat het uitbesteden aan de markt besparingen kan opleveren van zo n 30 procent. Uit mijn eigen praktijk weet ik wel dat bijvoorbeeld de overdracht van de gemeentelijke brandweer aan een regionaal lichaam alleen al door de verkregen schaalvoordelen tot interessante besparingen heeft geleid. Dan kom ik toch terecht bij de telecommarkt. Dat is onder andere te danken aan internationale ontwikkelingen die al gaande waren. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel, dat kun je als overheidsbedrijf niet zelf bijbenen. De privatisering liep gelijk met een markt waarin snel concurrentie ontstond. Ik denk dat de overheid dit als goede operatie heeft uitgevoerd, maar ook als Nederland het niet had gedaan, was het wel ingehaald door de Europese regelgeving. Ook universiteiten zijn geen 100 procent ambtelijke organisaties meer en hebben in beleidsruimte meer armslag gekregen. Dat is voor de wetenschappelijke ontwikkeling wel noodzakelijk.

13 FEBURARI INSPIRATIE VOORBEELD MAATSCHAPPELIJK BELANG Effi ciëntie Geen organisatie werkt efficiënter dan een mierenvolk. Mieren kunnen zich aanpassen aan sterk uiteenlopende leefomgevingen en overal zijn ze de meest dominante levensvorm op de bodem. Dat alleen omdat een mierenvolk een bijna perfect opererend orgaan is. Bij mieren staat alles in het teken van het grotere maatschappelijke belang, waarin iedereen zijn eigen rol heeft. Het beste voorbeeld van een geslaagde samenwerking tussen alle maatschappelijke geledingen speelt zich dagelijks recht onder onze neuzen af. FOTO: SHUTTERSTOCK Bespaar energie met SlimFix Deco TNO-gecertificeerde zolderisolatie verovert Nederland (advertorial) 30% van de warmte gaat verloren via het dak. Het isoleren van de zolder is daarom de meest effectieve manier om uw energierekening te verlagen (tot wel 500,- per jaar). Het door TNO gecertificeerde SlimFix Deco isolatiesysteem van IsoBouw helpt u daarbij. slechts 3 eenvoudige handelingen voorzien van een isolerend en modern afgewerkt plafond. De 3 handelingen zijn: 1: Vastschroeven van de profielen 2: Inklemmen van de isolatieplaten 3: Handmatig vastklikken van de afdekprofielen. 1 2 IsoBouw is een van de grootste leveranciers van isolatiematerialen in de Benelux. Via de bouwmaterialenhandel leveren zij o.a. het zeer succesvolle SlimFix Deco isolatiesysteem. SlimFix Deco wordt toegepast voor het na-isoleren van hellende daken tussen de gordingen aan de binnenzijde van het dak. Supersnelle en eenvoudige montage Ten opzichte van ouderwetse systemen is het SlimFix Deco systeem veel sneller en eenvoudiger verwerkbaar. Dankzij de decoratieve isolatieplaten en de Deco Klik-profielen wordt een zolder in Als enige TNO gecertificeerd Naast een decoratieve functie zorgen de profielen ervoor dat de constructie luchtdicht wordt afgesloten. Dit laatste is belangrijk omdat luchtkieren tot warmteverlies kunnen leiden. Het realiseren van een luchtdichte aansluiting is normaliter een zeer lastige opgave. SlimFix Deco in combinatie met het Decoprofielsysteem lost dit probleem moeiteloos en zonder extra handelingen op. SlimFix Deco is het enige verkrijgbare systeem waarbij de luchtd ichtheid door TNO gecontroleerd is. Het TNO-rapport kunt u vinden op Een investering die loont Met SlimFix Deco verlaagt u niet alleen uw energierekening, u verhoogt ook uw wooncomfort en de waarde van uw huis aanzienlijk. Hier staat slechts een bescheiden investering tegenover. Het SlimFix Deco systeem is zeer aantrekkelijk geprijsd en veel goedkoper dan het na-isoleren op traditionele wijze. Het is snel en eenvoudig verwerkbaar, waardoor ook de loonkosten beperkt blijven. Bovendien kunt u profiteren van de 6% BTW-regeling op materiaal en arbeid als u de werkzaamheden uitbesteedt. 3 6% BTW Voor de handige Doe-Het-Zelver is de montage van SlimFix Deco een kinderspel. Laat u de werk zaamheden toch liever uitvoeren door een professioneel bedrijf? Dan kunt u profiteren van een tijdelijk door de overheid verlaagd BTW-tarief. U betaalt dan slechts 6% BTW voor het isolatiemateriaal en de loonkosten. Milieuverantwoord De SlimFix Deco platen hebben een kern van EPS. Dit meest milieuvriendelijke isolatiemateriaal is 100% recyclebaar. De boven- en onderzijde is voorzien van een stootvaste spaanplaat, die aan de zichtzijde een mooie witte esthetische afwerking heeft. Meer informatie Via een speciale site geeft IsoBouw een compleet overzicht van de leverbare typen. Ook vindt u hier de verwerkingsadviezen. SlimFix Deco is landelijk verkrijgbaar bij diverse bouwmaterialenhandelaren. Kijk op de site voor de handelaar in uw regio.

14 14 FEBRUARI 2011 INSPIRATIE Vraag: Wat zijn de voordelen van een PPS-aanpak? Antwoord: Het biedt financieel voordeel, maar belangrijker nog: publieke partijen maken zo gebruik van onder andere deskundigheid en efficiency uit de private sector. Een betere prijskwaliteitverhouding EXPERTISE In tijden van bezuiniging is het voor de overheid moeilijk om geld vrij te maken voor het realiseren van projecten. Een publiek-private samenwerking (PPS), waarin particuliere banken en financiële instellingen de projecten bekostigen, biedt dan uitkomst. In oktober 2007 stelden ministers Eurlings en Bos destijds minister van Verkeer en Waterstaat en minister van Financiën - de commissie Ruding in om de mogelijkheden van private financiering voor infrastructuur te onderzoeken. Als voorzitter van deze commissie, die Commissie Private Financiering van Infrastructuur heette, was oud-minister van Financiën Onno Ruding hier nauw bij betrokken. De commissie heeft onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om door middel van private financiering meerwaarde te realiseren bij aanleg en onderhoud van weg en spoor. Bezuiniging is volgens Ruding echter niet het belangrijkste motief om deze vorm van financiering toe te passen. De private sector brengt deskundigheid, ervaring, specialisatie, besluitvaardigheid en efficiency. Deze voordelen wegen veel hoger dan alleen het financiële plaatje. PPS leidt tot beter resultaat en betere kwaliteit voor minder geld. Oftewel, een betere prijs-kwaliteitverhouding. En dankzij de kennis en deskundigheid die private financierders hebben, is bovendien versnelling van het project mogelijk. De private sector brengt deskundigheid, ervaring, specialisatie, besluitvaardigheid en efficiency. Deze voordelen wegen veel hoger dan het financiële plaatje alleen PROFIEL Onno Ruding (15 augustus 1939) werd in Nederland voornamelijk bekend als Minister van Financiën. Deze functie bekleedde hij van 1982 tot 1989 in de kabinetten Lubbers I en Lubbers II. Ruding woont momenteel in Brussel. Maatschappelijk belang De PPS-structuur heeft ook een maatschappelijk belang. Automobilisten of gebruikers van het openbaar vervoer, merken dat de weg of het spoor weer sneller open is wanneer er sprake is van wegwerkzaamheden, aldus Ruding. En laten we de belastingbetaler niet vergeten. Iedere euro die de overheid minder hoeft te betalen is gunstig voor de burger. Door rente en dividend verdienen private financierders aan hun investering. Private gebruikers van die specifieke infrastructuur betalen de kosten van een privaat aanbesteed project. Dit kan bijvoorbeeld door middel van tolbetalingen door weggebruikers of gebruiksvergoedingen door spoorwegvervoerder. In een onderhoudscontract leggen partijen vast dat de investeerder verantwoordelijk is voor het onderhoud tijdens en na de bouw van de infrastructuur. Wanneer de private partij dit naar behoren doet, betaald de overheid de investering terug, legt Ruding uit. Stevige onderhandeling Een goede PPS-aanpak is sterk afhankelijk van het contract dat is vastgelegd tussen de partijen. Ruding: Een belangrijk onderdeel voor het opzetten van een PPS-structuur is een stevige onderhandeling. Geef aan wat je van elkaar verlangt en leg zoveel mogelijk vast. In het verleden is volgens de oud-minister van Financiën veel te veel opengelaten met de gedachten Dat zien we later wel. Maar dat is niet verstandig. Ruding noemt een voorbeeld. Vergeet niet vast te leggen wie verantwoordelijk is op het moment dat er wetten veranderen waardoor het project duurder uitvalt. Als zoiets gebeurt, en het is een ingreep van de overheid zelf, dan draait de overheid idealiter voor de kosten op. Leg dat vast. Kansen In juni 2008, na afloop van het onderzoek, kwam de commissie Ruding met het rapport Op de goede weg en het juiste spoor. De meeste aanbevelingen die de commissie hierin deed, zijn destijds door het kabinet overgenomen. Van uitkomst van het rapport tot het nieuwe regeerakkoord is er volgens Ruding echter te weinig mee gedaan. Hierdoor is Nederland achtergebleven. De laatste tijd is er gelukkig weer meer aandacht voor PPS, mede dankzij het nieuwe regeerakkoord. Goede infrastructuur is belangrijk voor de Nederlandse economie. Het kabinet Rutte gaat verder inzetten op PPS bij de aanleg en onderhoud hiervan. Nu moet men het concreet gaan maken. Voor de toekomst liggen er volgens Ruding grote kansen op het gebied van PPS. Er moet meer aandacht komen voor de mogelijke rol van de pensioenfondsen bij financiering. Als zij een deel van hun enorme vermogens langjarig in infrastructuur beleggen, dan kan er een doorbraak plaatsvinden. KRISTEL HURENKAMP redactie@mediaplanet.com (advertorial) BouwConnect Een revolutie in de Bouw KPN, Getronics en bouwautomatiseerder De Twee Snoeken hebben gezamenlijk een oplossing voor de informatievoorziening en communicatie in de gehele bouwsector ontwikkeld: BouwConnect. De samenwerkende partijen hebben de ontbrekende schakel in de bouwcommunicatie kunnen realiseren: de meest informatierijke bouwbibliotheek ter wereld. Door eenduidige bouwdeelinformatie te leveren aan alle partijen in de bouwsector reduceert BouwConnect de faalkosten door verkeerde informatieoverdracht aanzienlijk. Gestandaardiseerde informatie Met het verschijnen van de BouwConnect Bibliotheek wordt een belangrijke lacune in de bouwautomatisering opgeheven. Omdat gebouwen steeds complexer worden en aan meer eisen moeten voldoen, is de bouw al jaren naarstig op zoek naar methoden om beter digitaal samen te werken. Daarbij staat het werken met een BIM (Bouw Informatie Model) centraal. Er worden veelbelovende resultaten geboekt, maar steeds opnieuw stuit men op één probleem: het ontbreken van een centrale bibliotheek met gestandaardiseerde informatie over de bouwdelen en producten. Een revolutie in de Bouw BouwConnect biedt daarvoor nu een integrale oplossing. BouwInformatie, TeleCommunicatie en Technologie zijn zodanig gecombineerd, dat gerust gesproken kan worden van een revolutie in de Bouw. Met intelligente productconfiguratoren kan de gebruiker op maat elke gewenste bouwdeelvariant aanmaken. KPN - Getronics en de Bouw KPN en Getronics leveren al heel lang diensten in de Bouw op het gebied van telecommunicatie, datacommunicatie en IT. De missie van KPN is het verbinden van bedrijven en personen. KPN en Getronics richten zich daarbij steeds meer op het managen van informatieobjecten die van belang zijn voor een bepaalde sector. De eerste branche waarin fors werd geïnvesteerd, is de Zorg. Nu is de Bouw aan de beurt. De Twee Snoeken De Twee Snoeken maakt al meer dan 25 jaar software voor de bouw. Voortgekomen uit het eigen architectenbureau heeft men zich tot nu toe vooral gericht op de architecten- branche. Met BouwConnect komt daar verandering in en wordt de scope verbreed naar de hele bouwketen. Impasse in de bouw Omdat veel verschillende partijen het gebouw vanuit hun eigen specialisme in verschillende computerprogramma s beschrijven, dragen de gevolgen van het ontbreken van gestandaardiseerde informatie heel ver. Al die verschillende digitale beschrijvingen sluiten heel slecht op elkaar aan. De vorm van het gebouw en zijn onderdelen kunnen vrij goed worden uitgewisseld, maar over de aard van die onderdelen komen we niet veel verder dan dit is een wand, of dit is een armatuur. Voor een goede communicatie is het echter essentieel dat we van elkaar precies weten wat voor een wand en wat voor een armatuur we bedoelen. De gevolgen van deze digitale spraakverwarring zijn enorm. Ruim 10% van de totale omzet in de bouw gaat op aan het herstellen van fouten. Met alle milieutechnische gevolgen van dien. De doorbraak Er is dus een enorme behoefte aan een universele database, maar het maken van zo n bouwbibliotheek vergt een investering die door partijen in de bouw tot nu toe niet opgebracht kon worden. Met BouwConnect wordt die impasse nu definitief doorbroken, doordat KPN en Getronics als leidende ICT partij haar krachten bundelt met de uiterst innovatieve softwarebouwer De Twee Snoeken. Complete informatie De BouwConnect Bibliotheek levert van elk product en elk abstract bouwdeel (niet-fabrikantgebonden product) alle informatietypen die de verschillende partijen in de keten nodig hebben, zoals 2D en 3D CAD-informatie, kwaliteitsinformatie (bestek), kosten, bouwfysische eigenschappen, ver-

15 4TIP LEG ZOVEEL MOGELIJK AF- SPRAKEN VAST FEBRUARI VOORDELEN Rijkswaterstaat maakt steeds vaker gebruik van publiek-private samenwerking (PPS) in de realisatie van grote projecten. PPS brengt veel voordelen met zich mee. ONNO RUDING Een belangrijk onderdeel voor het opzetten van een PPS-structuur is een stevige onderhandeling. Geef aan wat je van elkaar verlangt en leg zoveel mogelijk vast FOTO:STEYE RAVIEZ /HOLLANDSE HOOGTE Kennis 1 Het belangrijkste voordeel van PPS is dat de overheid gebruik maakt van de kennis, denkkracht en creativiteit van de private sector. Eerder opgeleverd 2 De eerste PPS-projecten zijn al opgeleverd. Een goed voorbeeld is de aanleg van de N31, die drie maanden voor de geplande datum is opgeleverd omdat vervroegde levering financieel werd gestimuleerd. Concrete doelstellingen 3 PPS biedt niet alleen voordelen voor overheden. De gebruiker staat immers centraal. In het contract staan concrete eisen voor de veiligheid en betrouwbaarheid. Het bedrijf riskeert een boete als het project niet aan die eisen voldoet. Van defensie tot scholen 4 Doorgaans past Rijkswaterstaat het Design, Build, Finance, Maintain-contract (DBFM) toe. Dat houdt in dat een bedrijf het project ontwerpt, bouwt, financiert en onderhoudt. Het is al met succes toegepast in de infrastructuur, huisvesting, defensie en scholen. DBFM light 5 Een interessant voorbeeld van het DBFM-contract is Groningen Airport Eelde. Hier ontwikkelde Rijkswaterstaat voor een kleinschalig project een light-variant van het contract. werkingsvoorschriften, garantiebepalingen, artikelnummers, etc. Eenduidige definitie via de WUID-codering Als een abstract bouwdeel of fabrikantspecifiek product vanuit de BouwConnect Bibliotheek in de software wordt geplaatst, krijgt het een unieke code mee: de WUID (Warehouse Unique IDentifier). Via de WUID kan nu voor het eerst de eenduidige definitie van de bouwdelen in de verschillende programma s worden gegarandeerd. Open systeem Met een speciale API (Application Program Interface) kan elke softwareleverancier zelf een koppeling maken met de BouwConnect Bibliotheek. Inmiddels zijn al diverse koppelingen gereed en dat aantal groeit snel. Niet vreemd, want de BouwConnect Bibliotheek biedt een onschatbare bron van informatie waarmee iedereen veel sneller kan werken. BouwConnect, springplank voor productinformatie Voor fabrikanten van bouwproducten is de BouwConnect Bibliotheek een uitgelezen platform voor de bouwbrede verspreiding van hun productinformatie. Deze informatie is geschikt voor alle disciplines, van architect tot aannemer en van constructeur tot installateur. Het productportfolio van ruim 300 fabrikanten is inmiddels opgenomen in de bibliotheek en de nieuwe aanmeldingen volgen nu heel snel. Enthousiaste ontvangst De reacties uit de bouwwereld zijn razend enthousiast. Prof. dr. ir. Bauke de Vries (vakgroep Design Systems, afdeling Bouwkunde TU Eindhoven): BouwConnect is een uniek initiatief in Nederland en ik denk zelfs in de wereld. Het is de eerste complete 3D-bibliotheek die niet alleen de geometrie de vormbeschrijving bevat, maar ook alle informatie over het product zelf. Gerrie Mühren, voorzitter van Building Smart Benelux: Ik ben, dat meen ik echt, oprecht enthousiast. André Jaspers (operational director CRH Bouwmaterialenhandel): Het biedt je een blik in de toekomst als je BouwConnect ziet, waarbij de uitwisseling van informatie ontzettend veel gemakkelijker wordt. Dus ik denk werkelijk dat het BIM een enorm stuk vooruit zal helpen. Voor meer informatie: powered by

16