PV: Graasbeheer opfrissing. Graasbeheer opfrissing

Transcriptie

1 Graasbeheer opfrissing

2 Grazer en ecosysteem

3 Bescherming tegen begrazing Onsmakelijk Stekels Doorns Lage groeipunten (rozet, gras) Hoge scheutdensiteit Ondergronds reserveorganen (wortelstok)

4 Begrazing Grensmaas 1 GVE/3ha 1996: Dominantie van Kweek, Akkerdistel, Boerenwormkruid en vooral bijvoet 2001 (5 jaar extensieve begrazing): Boerenwormkruid, Grote Brandnetel, Zeepkruid Vooral achteruitgang van Bijvoet GVE = GrootVee Eenheid: melkkoe van 550 kg (3 volwassen schapen = 1GVE) je kan ook alles op kg/ha zetten

5 De coprofiele gemeenschap

6 Betreding

7 Verbreiding van zaden: zoöchorie

8 Jacobskruiskruid Planten van het geslacht Senecio bevatten PA s (pyrrolizidine alkaloiden) Stapelen zich op in de lever (breken niet af) Paard en rund eten levende plant normaal niet op Schaap en geit zijn veel minder gevoelig In hooi vormt de plant een probleem Letale dosis: 50 g -200 g gedroogde plant per kg Dier van 500 kg en 20 jaar oud: per jaar 250 tot 1000 planten

9 Grazer en ecosysteem

10 Wat is begrazing? Inzetten van extra grazers in natuurgebied Bij natuurbeheer: inzet van grote grazers: schaap-heckrund Er zijn altijd natuurlijke (kleine) grazers aanwezig Edelhert, ree, haas, konijn, insecten, nematoden,...

11 Grazen-maaien-niets doen Tegen gaan strooiselophoping Doorbereken van de dominantie van bepaalde soorten Creëren van geschikte kiemingsmilieus Verbreiden van zaden Verschralen Structuurdiversiteit Uitwerpselen (coprofiele gemeenschap)

12 Waarom begrazen? Omdat we hiermee ons natuurdoel kunnen bereiken Omdat grazers deel uit maken van het ecosysteem

13

14 Begrazingsvormen Jaarrond (extensief) Seizoensbegrazing (extensief) Stootbegrazing Met herder

15 Wat is extensieve begrazing? Alle begrazingsvormen waarbij niet de volledige jaarlijkse bovengrondse productie aan plantenbiomassa wordt geconsumeerd

16

17 Een vollediger ecosysteem? Jaarrond begrazing: grazers zijn deel van het ecosysteem Maar het ecosysteem is niet volledig Verschil in gedrag? Verschil in kuddestructuur? Verschil in structuur?

18 Natuurlijke grote grazers Wild paard of Wisent niet in Holoceen Oerrund tot in Romeinse tijd Eland tot in Vroege Middeleeuwen Edelhert: 1780 laatste exemplaar in Zoniën Ree: altijd aanwezig in Vlaanderen Wild Zwijn: 1795 enkel dwaalgast (buiten Voeren) Damhert: door Romeinen ingevoerd (in België beperkt)

19 Extensieve begrazing = mozaïekpatroon

22 Hoe begrazing sturen? Types (soorten) grazers # aantal dieren Tijdsduur en tijdstip van begrazing Het raster (waar mag de grazer komen)

23 Types van gazers

24 Types van grazers: snoeiers Kunnen niet goed cellulose verteren Vermijden voedsel met hoog celwandgehalte Verkiezen dus: kruiden, knoppen, bladeren, vruchten en grassen Winter: twijgen en bast Ree en eland

25 Types van grazers: grazers Kunnen wel goed cellulose verteren Herkauwers Voedsel blijft vele uren in de pens Zeer goed aangepast aan het eten van gras Schaap en rund

26 Types van grazers: variabele vreters Passen hun voedselkeuze aan het seizoen aan Kunnen hun penswand aanpassen Voorjaar - zomer: jonge scheuten en grassen Najaar-winter: houtige gewassen Edelhert, geit

27 Types van grazers: Paardachtige Maar 1 maag welgoed ontwikkelde blinde en dikke darm Passage voedsel 2 * sneller dan bij rund Moeten meer grazen, nemen meer voedsel op Kunnen beter om met voedsel van slechtere kwaliteit dan rund

28 Types grazers: graasgedrag

29 Slakken en types grazers Studie in Zwitserland op droge voedselarme klakgraslanden Type van grazer (schaap, paard, rund) geen invloed op slakkendiversiteit Begrazingsdichtheid wel effect Slakken hebben afwisseling nodig van lage en hoge begroeiing Hoge graasdruk enkel lage begroeiing

30 Types van grazers Grotere dieren halen meer energie uit voedsel dan kleinere (grotere spijsvertering) Energiebehoefte per kg neemt toe naarmate het gewicht afneemt Kleine herbivoren moeten daarom meer voor kwaliteit kiezen

31 Types grazers: voedselecologie

32 Hoeveel kg gras nodig per dag?

33 Rund versus paard

34 Rund versus paard

35 Rassen Keuze afhankelijk van: - type begrazing (jaarrond of niet) - gewenst natuurtype - oppervlakte van het gebied - voedselkwaliteit van het gebied - recreatie

36

37

38

39

40 Rassen: runderen

41 Paarden: Przewalski-paard 1879 ontdekt door kolonel Przewalski Het enige wilde paardenras, afkomstig uit de Centraal- Aziatische steppen Uitgestorven in het wild rond 1968 Herintroductie in 1992 in Mongolië

42 Het fjordenpaard

43

44 Konik Pools paardenras Individuen geselecteerd die kenmerken vertonen van tarpan Smalle genetische basis (weinig founders) Inteelt moet zeker vermeden worden Zeer goed zelfredzaam Uitermate geschikt voor jaarrond begrazing Niet geschikt als rijpony

45 Bloedlijnen (founders)

46 Inteelt vermijden Populatie van paarden of runderen van minsten 250 dieren (500 ha 1000 ha) In Oostvaardersplassen 1 nieuw koppel inbrengen om de 15 jaar voldoende Kleine gebieden kleine populaties afstammingen bijhouden

47 Inteelt Harems meer inteelt dan monogame dieren (maar 1 man per harem) Echter 1 nieuwe man goed voor een hele harem Wel mechanisme inteelt te voorkomen: - leidende hengsten laten toe dat jonge hengsten zijn dochters bevruchten - jonge merries verlaten de kudde van hun vader - echter na 1,5 jaar hengsten herkennen nakomelingen niet meer

48

49 Shetlander en IJslander Ponyrassen Zeer sterk Niet zo braaf Zeer geschikt voor jaarrond begrazing

50

51 Ezels Worden nog weinig gebruikt Zijn taai en weinig eisend Zijn prima voor jaarrond begrazing Eten ook distels Nadeel van paarden en ezels zijn hoefproblemen Latrines enkel in kleine gebieden

52

53

54 Schapen Eten meer kruiden dan runderen Niet zo geschikt voor verruigde vegetatie met veel afgestorven plantenmateriaal Dan combinatie met runderen of paarden gewenst (faciliterende werking) In Vlaanderen goede ervaringen met heideschapenrassen Kalkgraslanden = mergelschaap

55

56 Geiten Typische variabele eters zoals edelhert Dus naast gras ook houtige gewassen Kunnen staan en klimmen Kan bosopslag tegengaan Wordt nog weinig gebruikt Breken makkelijk uit Hebben wat meer verzorging nodig

57 Begrazingsdicheid Algemeen: - voedselarme grond: 1 GVE / 4 ha - 10 ha - voedselrijke grond: 1 GVE / 2 ha - 4 ha Moet wel grasland zijn Kijk zelf naar de vegetatiestructuur Maar afhankelijk van: - gewenst natuurbeeld

58 Begrazingsdichtheid

59 Natuur dat ontstaan is onder begrazing (overbegrazing) Heide Klakgraslanden Duingraslanden Zilte graslanden

60 Begrazing als omvormingsbeheer hypertrofe graslanden: slecht kalkgraslanden: slecht heide: problemen bij zware vergrassing droog heischraal: kan maar ook maaien kan duingrasland: prima natte ruigte: van distel naar moerasspirea

61 Begrazing voert niets af, ruimtelijke herverdeling Techniek Maaien Maaien en harken Branden Jaarrond begrazing * Seizoen begrazing * Diep plaggen Ondiep plaggen Afgevoerde stikstof (kg/ha/jaar)

62 Begrazing als onderhoudsbeheer Op voedselarme systemen: duinen: altijd goed, lage begrazingsdruk heischraal: idem, geen jaarrondbegrazing, vochtige types maaien kalkgrasland: vooral schapen heide: geen vast raster met jaarrond begrazing, niet enkel schapen

63 Kalkgrasland Vooral schapen Best stootbegrazing Bij stootbegrazing, # dieren speelt geen rol Begrazing in late zomer september tot winter Ongeveer ¼ van de vegetatie laten staan (voor insecten, zoals veldparelmoervlinder)

64 Begrazing op voormalige landbouwgronden Gronden zijn meestal zeer voedselrijk Begrazing zal deze niet verschralen Naar hogere plantendiversiteit waarschijnlijk niet zo interessant Aansluiting op gebied met doelplantensoorten, verbreiding van zaden: maar in beide richtingen Toch kan mozaïekpatroon bestaan,belangrijk voor dieren Op akkers bosvorming moeglijk ook onder begrazing (boswilg, zwarte els) Seizoensbegrazing: 1 GVE/ha Jaarrond: 0,3 GVE/ha

65 Heide en begrazing Scheperen-flixinetten-vast raster-scheperen Begin natuurbeheer enkel schapenbegrazing Nu ook runderen of paarden (zeker in groeiseizoen) Kalmthoutse heide: 700 ha, in groeiseizoen minstens 500 schapen en 100 runderen of paarden 1 schaap / ha of 1 rund / 3 ha Begrazingsdruk negatief voor slangen, hagedissen en insecten Aanvullende maatregelen om vergassing en strooiselophoping tegen te gaan zijn nodig

66 Kamgrasland Begrazing is het beheer Seizoensbegrazing Inscharing vee voor fauna na 15 juni?

67 Zilte graslanden Begrazing = goed beheer In Ned.: 0,5GVE/ha, jaarrond Bij ons vaak in mozaïek met kamgras Geen jaarrond Dus begrazingsdruk hoger Best vroegere inscharing dan 15 juni (dan met minder dieren)

68 Geen begrazing voor Vochtige venige graslanden Dotterbloemgraslanden Glanshavergraslanden Wel kan soms nabegrazing Besluit: op natte gronden werkt begrazing niet goed, vochtige kan nog

69 Stoomdalen Gelderse poort Nederland 3 tot 4 GVE/ha (enkel begraasbare oppervlakte) Veel stroomdalsoorten = onsmakelijk Dynamiek van begrazing en rivier positief

70 Begrazing in Bos Weten en nog niet veel over Begrazingsexperimenten met bossen zijn nodig Buiten bos ook grasland nodig, 1/3 tot 2/3 van de oppervlakte Wild zwijn zou geen negatief effect hebben Men kan werken met wisselende dichtheden Lage dichtheden of geen begrazing verjonging mogelijk Goed voor bosrand ontwikkeling Veel bosplanten zijn begrazingsgevoelig

71 Besluit Nog niet veel info over effect op soortniveau Verschillende types grazers samen Wisselende dichtheden Begrazing voor omvorming is vaak niet voldoende Begrazing kan niet voor alle natuurtypes Begrazing alleen is niet altijd voldoende

72 Zwinpolders en duinen

73 Zwinpolders en duinen ZD : Beheerseenheid voorzien voor jaarrondbegrazing maaien als startbeheer Aanvankelijk duinvalleitjes tweemaal/jaar maaien: een eerste maal half mei, een tweede beurt vanaf september. Beheer evalueren en eventueel bijsturen o.a. in functie van soorten die uit de zaadvoorraad regenereren. Azorenaddertong-valleitje: maaien ten vroegste half november

74 Zwinduinen en polders Jaarrondbegrazing Beheerseenheid ZD4, ZD5 en ZD10 (Swimmingpool). oppervlakte van 34 ha: 20 ha struweel 1 ha uit bos 9 ha duingrasland en mosduin 4 ha helm- en onbegroeid duin. Begrazing met: gemengde kudde van zelfredzaam paardenras (5 dieren), aangevuld met een kleine kudde zelfredzame geiten (5-8 dieren) Doel: mozaïek van duindoornstruweel, grijs duin en helmduin

75 Beheerplan Belvédère Eenmalige ingreep: afgraven Omvormingsbeer: 3 jaar maaien met nabegrazing # dieren speelt geen rol grazen tot korte grasmat Onderhoudsbeheer: seizoensbegrazing april oktober 0,7-1 GVE/ha (onderhoudsbeheer)

76 Droge duingraslanden Soort Gewone veldbies Geen begrazing +75 Wel begrazing -4 Begrazing in Noord-Holland Vroege haver Schapengras Veldbeemdgras Begrazing met? niet vermeld Reukgras Mannetjes ereprijs Zandhoornbloem Rood zwenkgras Geel walstro Kruipwilg Duinriet 0-71

77 Referenties Zanderink, R. & Ringnalda, H., Grazer in grote en kleine natuurgebieden. Uitgeverij Fontaine Van Braeckel, A., Effecten van begrazing op ruigte, grasland en bos langs de Grensmaas. Natuurhistorisch maandblad, 91, p Baeté, H. & Vandekerkhove, K., Wenselijkheid van begrazing door hoefdieren in de bossfeer. IBW mededelingen Figuren en tabellen uit: - Hermy, M. & de Blust, G. Natuurbeheer, 2004, Davidfonds - Vakblad Natuurbeheer, 2001, nr 4, Themanummer begrazing