Bos- en wastinebegrazing en spontane bosvorming in het Bos t Ename in historisch perspectief. Guido Tack

Transcriptie

1 Bos- en wastinebegrazing en spontane bosvorming in het Bos t Ename in historisch perspectief Guido Tack

2 Slechts 40, voor t gemak 12 millennia in 23 chronologisch geordende slides. Verhaal opgebouwd rond Bos t Ename. Sommige stappen gaan op voor gans Vlaanderen, sommige enkel voor de westelijke helft ervan, niet de tijd om daar verder op in te gaan, maar zo nodig verduidelijken via vragen.

3 Start verhaal : einde ijstijd, zo n jaar geleden, bomen en heesters koloniseren vanuit het zuiden, spontane bosvorming.

4 Atlantisch climaxbos zo n 8000 jaar geleden. Gemengd bos : diverse boomsoorten (o.a. zomereik, gladde iep, gewone es, hazelaar, zwarte els) en soortencombinaties domineren afhankelijk van milieuomstandigheden, linde is de belangrijkste soort.

5 Sowieso open plekken als gevolg van beveractiviteit langs waterlopen, maar rol grote grazers (oerrund, wisent, tarpan (?), eland (?), edelhert, wild zwijn) staat ter discussie (Vera versus paleobotanici). Was het bos grotendeels gesloten met hier en daar open plekken langs waterlopen, of was er een parklandschap, met cyclische afwisseling van bos en open plekken?

6 Climaxbos al snel beïnvloed door eerste landbouwers 7500 jaar geleden door ontginning en bosdegradatie. Eerst in leemstreek (Haspengouw en tussen Schelde, Dender en Hene, hier dus), 500 jaar later ook in rest van Vlaanderen.

7 In gebied Bos t Ename (midden-steentijd). Michelsbergsite Vermoedelijke impact : kleinschalige ontginning op plateauaanzet (max paar ha), bosbegrazing en degradatie op wat grotere schaal (max paar tientallen ha).

8 Van dan tot midden bronstijd blijft invloed dubbel en relatief kleinschalig. Nederzettingen ontstaan buiten huidig bos, nederzetting erbinnen verbost.

9 Vanaf late bronstijd (3000 jaar geleden)(dorp Welden), doorheen ijzertijd (dorp Mater) en Gallo-Romeinse periode (gehuchten Ose, Kaster): dubbele invloed steeds grootschaliger, in 3 e eeuw uitmondend in maximaal ontgonnen landschap buiten gebied van het bos, grootschalige akkercomplexen met aaneensluitende villa-arealen.

10 Gebied van bos is eiland ontgonnen landschap, grote delen gedegradeerd tot wastine door bosbegrazing, doorsneden door wegen. Ondertussen wel ook beuk en haagbeuk.

11 Vanaf tweede helft derde eeuw ontvolking en spontane herbebossing op vrij grote schaal (Dark Ages).

12 Vanaf 5 e eeuw Frankische kolonisatie: 700 jaar toenemende bosontginning (veel nieuwe dorpen en gehuchten: Ename, Volkegem, Eppegem ) en bosdegradatie door uitoefening gemene gebruiksrechten.

13 Tussen 1063 en 1280 verwerft abdij van Ename stapsgewijze het ganse gebied (zoals Natuurpunt nu, maar op 14 jaar!).

14 Uit archiefstukken over aankopen rechtstreekse info over het gebied. Twee derden gedegradeerd door bosbegrazing tot wastine, o.a. veel varkensbegrazing op wastine met verspreide eiken en wat doornstruweel (Zwijndries en Natendries) en konijnenbegrazing na herintroductie (Konijnherde).

15 Eén derde hakhout- of middelhoutbos, vermoedelijk niet begraasd. De delen van het huidige bos die toen niet gedegradeerd waren tot wastine hebben nu nog rijkere bosflora. Alles wordt begraasd uitgezonderd akker en productiebos : deze zijn uitgerasterd.

16 Vanaf eind 13 e eeuw 500 jaar lang stapsgewijze herbebossing van wastine (terugschroeving gemene gebruiksrechten) en zelfs akkers en privé-weiland. Reden: brandhout enige overblijvende energiebron na uitputting turfvoorraden. Veralgemeend middelhoutgebruik.

17 Middelhout wordt enkel nog privé beweid vanaf 3 e of 4 e jaar na de hakhoutkap, ook dat stopt eind 17 e eeuw. Vanaf dan enkel nog illegale beweiding hier en daar en nu en dan. Vee wordt nu binnen gehouden (op privéweiden) ipv buiten (akkers, bos).

18 In gans deze periode periodiek oorlog, met in slipstream: -tijdelijke ontvolking -legerkappingen -tijdelijk getolereerde bosbegrazing (Blote) -wolf terug -spontane verbossing op akkers (vooral geuzentijd)

19 Midden 19 e eeuw : -bevolkingsplafond doorbroken -crisis in landbouw -steenkool alternatieve energiebron Gevolg: bos van 150 ha wordt helemaal ontgonnen op netwerk van houtkanten na.

20 Na paar decennia landbouwgebruik: -graanimport vanuit Amerika -vraag naar mijnhout Gevolg: eerst spontane verbossing (eerste hakhoutverkopingen allemaal boswilg en berk), nadien ook herbebossing op 60 ha. Rest blijft akkerland of wordt weiland.

21 Na 100 jaar nieuw bos op oude grondslag: 1992: start reservaatproject en eerste beheersvisie met nog gecompartimenteerd beheer: geen begrazing voorzien in bestaand bos. Daar rond ruimte voor mantelzoomontwikkeling, kleine zones voor bosuitbreiding (zowel spontaan als via aanplanting om sociale redenen) en voor wastinevorming (via begrazing).

22 1999: LIFE-project, onderhandeling met intermediair bureau en vertegenwoordiger Europese Commissie. Aankoopsubsidie voor niet-bosgronden enkel mogelijk met oog op bosvorming. Compromis: beheersfinaliteit niet-bosgronden wordt bos, maar begeleid door extensieve jaarrondbegrazing, zodat er ook ruimte blijft voor wastine.

23

24 Aangepaste beheersvisie in drie landschapseenheden: -bestaand bos en wastine (60 ha) -bos- en wastineuitbreiding (90 ha) -kleinschalig cultuurlandschap (30 ha) (Oppervlaktes enkel voor Bos t Ename, niet voor Volkegembos)

25

26 Percelen voor bos- en wastineuitbreiding (40 ha) en deel bestaand bos (20 ha) vormen samen één begrazingsblok. Begrazingsdruk verminderd van 1 GVE/2,5 ha naar 1 GVE/4 ha. Keuze voor Oostvlaams Roodbont (om cultuurhistorische en sociale redenen) en Koniks.

27

28