ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL

Transcriptie

1 ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL

2 DE OMMELANDER REKENKAMERCOMMISSIE DE OMMELANDER REKENKAMER De Ommelander Rekenkamer is een personele unie waarin de voorzitter en de twee leden van de vier rekenkamercommissie van de gemeenten Hoogezand-Sappemeer, Veendam, Stadskanaal en Winschoten begin 2005 zijn benoemd door de vier betrokken gemeenteraden De Ommelander Rekenkamer bestaat uit Hans de Graaf (voorzitter), Jaap van Middelkoop (lid), Paul Vriends (lid) en Jan Dob (ambtelijk secretaris). 2 ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL

3 INLEIDING 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding voor het onderzoek Voor de selectie van onderwerpen heeft de Ommelander rekenkamercommissie in haar notitie werkwijze enkele criteria opgenomen. Basis voor de selectie is in elk geval dat het om een onderwerp gaat dat (maatschappelijk en/of politiek-bestuurlijk) relevantie heeft en tevens enige materialiteit heeft. Voorts moet de rekenkamercommissie het idee hebben dat het onderzoek concrete aanknopingspunten kan bieden voor daadwerkelijke verbetering van de controlerende taak van de Raad. Voor twee van de gemeenten, te weten Veendam en Stadskanaal, is besloten het armoedebeleid door te lichten. Als centrale onderzoeksvraag is daarbij geformuleerd: Zijn de hiervoor ingezette structurele en incidentele financiële middelen doelmatig en doeltreffend aangewend?. Als instrumenten van het armoedebeleid worden ook bijzondere bijstand, schuldhulpverlening het kwijtscheldingsbeleid gemeentelijke belastingen en de zogenaamde langdurigheidstoeslag in het onderzoek betrokken. De beide onderzoeken zijn uitgevoerd door CAB te Groningen. In haar rapportage van februari 2007 heeft CAB de conclusies en bevindingen weergegeven. In deze nota van aanbevelingen geven wij weer, wat naar onze mening, gelet op deze conclusies en bevindingen, de belangrijkste aanbevelingen zijn. 1.2 Onderzoeksvragen De centrale onderzoeksvraag is uitgewerkt in de volgende deelvragen: Doeltreffendheid 1. Is ten behoeve van de beleidsbepaling een goede probleemanalyse gemaakt c.q. zijn de doelgroepen in beeld gebracht bij de besluitvorming (bijvoorbeeld mensen met 105 of 110% van het sociaal minimum)? 2. Zijn door de Raad concrete doelen benoemd inzake het armoedebeleid en worden deze doelen adequaat gemonitord? 3. Is in zicht welk deel van de (potentiële) doelgroep daadwerkelijk wordt bereikt met het armoedebeleid? 4. Vindt er een actieve benadering plaats van personen die wel tot de doelgroep behoren, maar geen gebruik maken van de aangeboden regelingen (bijvoorbeeld via huisbezoeken, spreekuren, publicaties e.d.)? 5. Welk effect heeft het gemeentelijk toeslagenbeleid gehad? 6. Op welke wijze wordt de Raad geïnformeerd over de uitvoering van het armoedebeleid en is deze informatievoorziening effectief te noemen? 7. Worden de ingezette instrumenten (individueel en in onderlinge samenhang) periodiek geëvalueerd? Doelmatigheid 8. Hoe verhouden de uitgaven voor armoedebeleid zich tot gemeenten met een vergelijkbare sociale structuur als de gemeenten Veendam en Stadskanaal? 9. Hoe verhouden de uitgaven voor armoedebeleid zich met het (fictieve) deel hiervoor in het gemeentefonds? 10. Hoe verhouden de uitvoeringskosten van de bijzondere bijstand zich met de omvang van de verstrekkingen? 11. Welke mogelijkheden bestaan er om de uitvoeringskosten voor met name de individuele bijstandsvoorzieningen (verder) te reduceren? 12. Is de regeling duurzame gebruiksgoederen effectief te achten gelet op de mate waarin hiervan gebruik wordt gemaakt? 13. Is het gemeentelijk handhavingsbeleid inzake het armoedebeleid als effectief te beschouwen? 1.3 Uitvoering van het onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd door het Centrum voor Arbeid en Beleid (CAB) te Groningen. De Ommelander Rekenkamer is van mening dat de onderzoekers een bruikbaar rapport (in de bijlage opgenomen) hebben afgeleverd. Het geeft inzicht in de wijze waarop de gemeente het lokaal armoedebeleid invulling heeft gegeven en biedt voldoende basis voor enkele concrete verbeteringen. De onderzoekers hebben de vraagstelling uitgewerkt aan de hand van de volgende invalshoeken: - participatie, gericht op een beoordeling of de gekozen instrumenten waarborgen dat participatie van de mensen met armoede gewaarborgd is; - inkomensondersteuning, gericht op de vraag of de maatregelen inzake inkomensondersteuning als effectief zijn te beschouwen; - lastenbeperking c.q. bevordering rondkomen - aandacht voor uitvoering (doelmatigheid). ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL 3

4 BELANGRIJKSTE CONCLUSIES 2 BELANGRIJKSTE CONCLUSIES 2.1 Doeltreffendheid van het beleid Doelgroepen niet volledig bekend Binnen de gemeente Stadskanaal is de doelgroep van het armoedebeleid afgegrensd op 115% van de bijstandsnorm. Het is echter niet bekend hoe groot die doelgroep is en dus ook niet in welke mate de doelgroep gebruik maakt van de beschikbare voorzieningen. Bij verdere ontwikkeling van beleid is zicht op de doelgroep wel belangrijk zodat dit beleid doeltreffender kan worden ingezet en de resultaten beter kunnen worden gemonitord. Probleemanalyse Meer duidelijkheid over de doelgroep kan onderdeel zijn van een uit te voeren probleemanalyse. Met een goede probleemanalyse kan ook in beeld worden gebracht, of de huidige instrumenten nog voldoen, of dat wijziging, bijstelling, intensivering e.d. op onderdelen noodzakelijk is. Preventief of curatief? In Stadskanaal is sprake van zogenaamd curatief of herstelbeleid. Dat wil zeggen dat gereageerd wordt op verzoeken om ondersteuning, maar dat de doelgroep minder pro-actief wordt benaderd. Overigens wordt op onderdelen de groep van bijstandscliënten wel benaderd met specifieke informatie. In de discussienota over minimabeleid gaan de gedachten in een meer pro-actieve richting. Ook zal voor een pro-actief beleid een beter zicht op de doelgroep noodzakelijk zijn. Door vroegtijdig armoede te signaleren, kunnen de beschikbare middelen doeltreffender worden ingezet. Daarnaast kunnen door een beter zicht op de doelgroepen de financiële consequenties van (aanpassingen van) beleid beter worden ingeschat. Beleidsinformatie Omdat het beleid in Stadkanaal voornamelijk aanbodgericht is, is ook de beschikbare informatie voornamelijk procesgericht. Dat zegt weinig over de effectiviteit van het beleid, maar meer over de wijze waarop het wordt uitgevoerd. Het geeft bijvoorbeeld antwoord op de vraag hoe snel een aanvraag wordt afgehandeld en in hoeverre beschikbare budgetten worden gebruikt. Het geeft echter geen duidelijkheid over de mate waarin armoede wordt bestreden en de mate waarin de doelgroep wordt bereikt. Om in de toekomst een beter oordeel te kunnen vormen over de kwaliteit van het armoedebeleid, is het aan te bevelen de verwachtingen ten aanzien van dat beleid duidelijk te formuleren. Bij evaluaties kan dan telkens gerapporteerd worden over de mate waarin die verwachtingen zijn gerealiseerd. Geen armoedeval voor alleenstaanden Het onderzoek toont aan dat er voor alleenstaanden binnen de gemeente Stadskanaal geen sprake is van een zogenaamde armoedeval. Dit betekent dat het inkomen op jaarbasis niet zakt, wanneer iemand door te gaan werken geen aanspraak meer kan maken op bepaalde regelingen in het kader van het armoedebeleid. Het is positief, dat het armoedebeleid in de gemeente zodanig is vormgegeven, dat niet de verkeerde prikkels worden gegeven. Of dit ook geldt voor andere categorieën van minima, kan alleen bepaald worden door nader onderzoek te verrichten. Uitgaven van een gemiddeld niveau In vergelijking met enkele andere qua omvang en sociale structuur vergelijkbare gemeenten, blijkt dat de gemeente Stadskanaal gemiddeld scoort, zowel ten aanzien van het aantal cliënten als de gemiddelde omvang per verstrekking. 4 ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL

5 BELANGRIJKSTE CONCLUSIES 2.2 Doelmatigheid van de uitvoering Hoge uitvoeringskosten De onderzoekers concluderen dat de gemeente Stadskanaal relatief hoge uitvoeringslasten kent voor de uitvoering van de bijzondere bijstand. De uitvoeringslasten blijken slechts 25% lager te zijn dan de uitkeringen bijzondere bijstand. Met andere woorden, van de totale kosten die met de verlening van de bijzondere bijstand gemoeid zijn, is meer dan 40% uitvoeringslasten. Voor deze hoge uitvoeringslasten is door de gemeente geen eenduidige verklaring gegeven. Duidelijk is, dat het individuele karakter van de bijzondere bijstand de uitvoeringslasten verhoogt. Met de in 2007 gecreëerde mogelijkheid om ook collectieve voorzieningen toe te kennen, kunnen de uitvoeringslasten verder beperkt worden. 2.3 Overige opmerkingen Informatievoorziening Uit het onderzoek is gebleken dat de raad van Stadskanaal vindt dat zij summier geïnformeerd wordt over het onderwerp armoedebeleid. Echter, met de nieuwe discussienota minimabeleid komt daar verandering in. Deze nota wordt in de raad besproken en geeft de raad dan uiteraard ook de gelegenheid inhoud te geven aan haar betrokkenheid. Wellicht kunnen de wensen van de raad ten aanzien van armoedebeleid in een dergelijke discussie meer vorm krijgen, zodat het beleid meer richting wordt gegeven. Een regelmatig terugkerende bestuursrapportage kan dan de raad informeren over de stand van zaken. ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL 5

6 AANBEVELINGEN 3 AANBEVELINGEN Over het algemeen fungeert het proces rondom het lokaal armoedebeleid naar onze mening redelijk. Wel zijn verbeteringen mogelijk. Op grond van ons onderzoek bevelen wij de Raad van de gemeente Stadskanaal aan om: 1) het college op te dragen om de huidige armoedeproblematiek te onderzoeken. Waaruit bestaat de doelgroep van het armoedebeleid? Hoe kan die het meest effectief bereikt worden? Welke instrumenten kunnen ingezet worden om de situatie voor specifieke doelgroepen te verbeteren? Een uitwerking van deze vragen kan meer richting geven aan het lokaal armoedebeleid; 2) het college op te dragen om ten minste één maal per jaar informatie over de ontwikkelingen ten aanzien van de betreffende doelgroep aan de raad te leveren. 3) het college op te dragen om aan te geven wat de oorzaak is van de hoge uitvoeringskosten in het kader van de bijzondere bijstand. En daarbij ook aan te geven op welke wijze de uitvoeringskosten van de bijzondere bijstand kunnen worden beperkt. Daarbij kan het college gebruik maken van de in 2007 gecreëerde mogelijkheid om ook collectieve voorzieningen toe te kennen waardoor de uitvoeringslasten beperkt kunnen worden. 4) bij de herijking van het armoedebeleid te overwegen om beleid meer te richten op een ketenbenadering. Hierbij leveren partners als woningcorporaties, kerken, voedselbanken e.d. een goede mogelijkheid om de doelgroep nog beter te bereiken. 5) het college op te dragen om bij de herijking van het armoedebeleid instrumenten aan te dragen waarmee niet gebruik wordt teruggedrongen. 4 TOT SLOT Samenvattend is ons oordeel dat het lokaal armoedebeleid als herstelbeleid adequaat is vormgegeven. Onze aanbevelingen hebben met name betrekking op de probleemanalyse, het stellen van het kader en de informatievoorziening. De achtergrond van die aanbevelingen is dat de raad daarmee naar onze mening het armoedebeleid beter in de greep krijgt. De nieuwe Discussienota minimabeleid biedt hiervoor een uitgelezen mogelijkheid. Daarnaast zijn er op het gebied van efficiency ook nog verbeteringen mogelijk, met name waar het gaat om de kosten van de uitvoering. 6 ONDERZOEK LOKAAL ARMOEDEBELEID GEMEENTE STADSKANAAL

7 Armoedebeleid in Stadskanaal In opdracht van de Ommelander Rekenkamer februari 2007 ing. Marcel Moes drs. Eelco Westerhof Bert Schudde Centrum voor Arbeid en Beleid Martinikerkhof JH Groningen

8 Inhoudsopgave INLEIDING...3 LEESWIJZER VRAAGSTELLING VAN HET ONDERZOEK INTERPRETATIE VAN DE ONDERZOEKSVRAAG ARMOEDE EN ARMOEDEBELEID DEFINITIE VAN ARMOEDE INSTRUMENTEN VOOR ARMOEDEBELEID GEMEENTELIJKE INVLOED UITVOERINGSPRAKTIJK BINNEN DE GEMEENTE DOELGROEPEN VOOR ARMOEDEBELEID INSTRUMENTEN VOOR ARMOEDEBELEID GEMEENTELIJKE UITVOERING DE ROL VAN DE GEMEENTERAAD EFFECTIVITEIT VAN HET ARMOEDEBELEID KETENPARTNERS EN EXTERNE PARTIJEN MAATSCHAPPELIJK WERK VOEDSELBANK KERKEN KREDIETBANK/BUREAU SCHULDHULPVERLENING BENCHMARK CONCLUSIES ALGEMENE CONCLUSIE BEANTWOORDING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN VAN DE OMMELANDER REKENKAMER...25 BIJLAGEN...30 METHODOLOGISCHE VERANTWOORDING...30 Centrum voor Arbeid en Beleid 2

9 Inleiding Leeswijzer Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau is het aantal huishoudens met een laag inkomen sinds 2002 gegroeid met bijna 9%. Daar komt bij dat er steeds meer huishoudens aangeven moeilijk rond te kunnen komen en ook het aantal huishouden met schulden neemt steeds meer toe 1. En hoewel er voor 2006 een daling verwacht wordt blijft er een groep van ongeveer 10% van de Nederlandse huishoudens over met een laag inkomen. Voor de minima in Nederland zijn er tal van voorzieningen en regelingen in het leven geroepen door de overheid en gemeenten. Ook het particulier initiatief springt in op de groeiende groep van minima. Zo zijn de afgelopen jaren er steeds meer voedselbanken ontstaan. De Ommelander Rekenkamer heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van het Armoedebeleid in de gemeenten Veendam en Stadskanaal. De rekenkamer geeft hierbij aan dat de beide gemeenten zich in de onderste regionen bevinden van de inkomensrangschikking en van oudsher een zwakke sociale structuur hebben. Het onderzoek naar de doelmatig- en doeltreffendheid van het armoedebeleid is uitgevoerd door het Centrum voor Arbeid en Beleid (CAB) uit Groningen. Het CAB heeft de resultaten verwerkt in een rapportage en hierbij nauw samengewerkt met de Ommelander Rekenkamer. In dit rapport zal ingegaan worden op de gemeente Stadskanaal. Het rapport is opgedeeld in vier delen. Het eerste deel van het rapport geeft een overzicht van de vraagstelling van het onderzoek en de daarbij behorende deelvragen (hoofdstuk 2). Het tweede gedeelte van het rapport schetst een beeld van het onderwerp. Hoofdstuk 3 gaat in op de definitie van armoede, instrumenten die ingezet kunnen worden en de relaties die dit heeft met ander gemeentelijk beleid. Wanneer u goed op de hoogte bent van het onderwerp dan kunt u dit hoofdstuk overslaan. In het derde deel van het rapport wordt ingegaan op het armoedebeleid van de gemeente. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de formulering van het beleid in de politieke context van de gemeente en de uitvoering van dit beleid binnen de gemeentelijke organisatie (hoofdstuk 4). In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op externe partijen die betrokken zijn bij het armoedebeleid of de bestrijding van armoede. Tot slot wordt in het laatste deel van het rapport een overzicht gegeven van het armoedebeleid zoals dit in vergelijkbare gemeenten wordt gevoerd (hoofdstuk 6) en worden in de conclusie de vraagstelling en deelvragen beantwoord (hoofdstuk7 ). De methodologische verantwoording is in de bijlage opgenomen. 1 SCP (2006) Armoedemonitor 2005, Den Haag Centrum voor Arbeid en Beleid 3

10 2. Vraagstelling van het onderzoek De Ommelander Rekenkamer heeft de volgende centrale onderzoeksvraag geformuleerd: Zijn de voor het armoedebeleid ingezette structurele en incidentele financiële middelen doelmatig en doeltreffend ingezet? Deze centrale onderzoeksvraag is door de Ommelander Rekenkamer in deelvragen uitgesplitst rond een tweetal invalshoeken (doeltreffendheid en doelmatigheid): 1. Doeltreffendheid: a) Is ten behoeve van de beleidsbepaling een goede probleemanalyse gemaakt c.q. zijn de doelgroepen in beeld gebracht bij de besluitvorming (bijvoorbeeld mensen met 105 of 110% van het sociaal minimum)? b) Zijn door de Raad concrete doelen benoemd inzake het armoedebeleid en worden deze doelen adequaat gemonitord? c) Is inzichtelijk welk deel van de (potentiële) doelgroep daadwerkelijk wordt bereikt met het armoedebeleid? d) Vindt er een actieve benadering plaats van personen die wel tot de doelgroep behoren, maar geen gebruik maken van de aangeboden regeling (bijvoorbeeld via huisbezoeken, spreekuren, publicaties e.d.)? e) Welk effect heeft het toeslagenbeleid gehad? f) Op welke wijze wordt de Raad geïnformeerd over de uitvoering van het armoedebeleid en is deze informatievoorziening effectief te noemen? g) Worden de ingezette instrumenten (individueel en in onderlinge samenhang) periodiek geëvalueerd? 2. Doelmatigheid a) Hoe verhouden de uitgaven voor armoedebeleid zich tot gemeenten met een vergelijkbare sociale structuur als Veendam en Stadskanaal? b) Hoe verhouden de uitgaven voor armoedebeleid zich met het fictieve deel hiervoor in het gemeentefonds? c) Hoe verhouden de uitvoeringskosten van de bijzondere bijstand zich met de omvang van de verstrekking? d) Welke mogelijkheden bestaan er om de uitvoeringskosten voor met name de individuele bijstandsvoorzieningen (verder) te reduceren? e) Is de regeling duurzame gebruiksgoederen effectief te achten gelet op de mate waarin hiervan gebruik wordt gemaakt? f) Is het gemeentelijke handhavingsbeleid inzake het armoedebeleid als effectief te beschouwen? 2.1 Interpretatie van de onderzoeksvraag Armoede wordt binnen de Europese Unie gedefinieerd als een situatie waarin middelen (materieel, cultureel en sociaal) voor mensen zo beperkt zijn, dat zij zijn uitgesloten van deelname aan het minimaal aanvaardbare levenspatroon dat in de lidstaat gangbaar is. Hierin komt zowel de financiële als de sociale dimensie aan de orde. Men spreekt in dit verband van stille armoede of armoede respectievelijk sociale uitsluiting. Centrum voor Arbeid en Beleid 4

11 Sociale uitsluiting wordt omschreven als een vernauwing van de sociale leefwereld, een eenzijdig relatienetwerk, het voortdurend hanteren van zogenaamde overlevingsstrategieen en het ontbreken van toekomstperspectief. Aan het relatieve begrip armoede is door het Centraal Bureau voor de Statistiek geen absolute uitwerking gegeven. Wel bestaat een absolute armoedegrens die is gerelateerd aan de beleidsmatig vastgestelde inkomensgrenzen (de bijstand). Armoede kent vaak een groot aantal oorzaken en wordt getypeerd als een complex en veelzijdig probleem met een multidimensionaal karakter. Factoren die een rol spelen 2 zijn werkloosheid, langdurige afhankelijkheid van een uitkering, sterke toename van vaste lasten, ingewikkeldheid van regelingen en beperkte sociale vaardigheden van mensen. De kans op armoede houdt verband met de persoon zelf, met de gezinssituatie, de groep waartoe men behoort en de arbeidsmarkt. Om armoede te bestrijden nemen het Rijk en gemeenten vaak beleidsmaatregelen die zijn gericht op vier speerpunten: 1. bevordering van participatie (via bijvoorbeeld stimuleringsfondsen en stadspassen); 2. inkomensondersteuning (via bijvoorbeeld het toeslagenbeleid); 3. beperking van vaste lasten en bevordering van rondkomen (via bijvoorbeeld het kwijtschelden van gemeentelijke belastingen); 4. aandacht voor de uitvoering (bijvoorbeeld het terugdringen van niet-gebruik van voorzieningen). Beleidsdoelen van het gemeentelijk armoedebeleid zijn vaak gekoppeld aan een of meerdere van deze speerpunten. Wanneer deze speerpunten als uitgangspunt voor het onderzoek worden genomen kunnen we de centrale vraagstelling en de deelvragen beantwoorden aan de hand van het volgende onderzoeksmodel: Instrumenten en processen Participatie Inkomensondersteuning Effectiviteit aanvullende onderzoeksvragen onderzoeksvraag 1e, 2e + aanvullende vragen Beperking vaste lasten / bevorderen rondkomen onderzoeksvraag 2e + aanvullende vragen Aandacht uitvoering voor onderzoeksvraag 1a, 1b, 1c, 1 e, 1f, 1g, 2f onderzoeksvraag 1e + aanvullende vragen Efficiency aanvullende onderzoeksvragen aanvullende onderzoeksvragen onderzoeksvraag 2a, 2b, 2c, 2d De instrumenten (stimuleringsfonds, bijzondere bijstand, kwijtschelding, etc.) en processen (menskracht, informatievoorziening, sturing, etc.) in het kader van het armoedebeleid worden gekoppeld aan de speerpunten van het armoedebeleid. Elk van deze onderwerpen wordt beoordeeld op effectiviteit en efficiency. Gezamenlijk geven ze een beeld van de doeltreffendheid en doelmatigheid van het totale armoedebeleid en een beeld van het beleid per speerpunt. 2 Armoedemonitor 2005, SCP, november 2005 Centrum voor Arbeid en Beleid 5

12 3. Armoede en armoedebeleid In dit hoofdstuk zullen we ingaan op wat er in Nederland onder armoede verstaan wordt, welke groepen er vaak mee te maken krijgen en wat er aan te doen is. Hierbij zullen we ingaan op instrumenten ter bestrijding van armoede zowel gericht op het oplossen als op preventie Definitie van armoede Armoede is een breed begrip. Veel mensen denken bij armoede aan derde wereld landen waar mensen sterven van de honger. Toch word er ook in Nederland over armoede gesproken. De vraag hierbij is: wat is armoede en waar vindt het plaats? Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) brengen sinds 1997 jaarlijks de armoede-monitor uit. In deze monitor worden twee armoedegrenzen gebruikt: o o De lage-inkomensgrens: huishoudens met een inkomen tot 125% van het sociaal minimum 3. De beleidsmatige grens: huishoudens met een inkomen tot 105% van het sociaal minumum. Het gaat hierbij om een vrij technische benadering van armoede waarbij alleen gekeken wordt naar de inkomsten van personen en huishoudens. In de publicatie gemeentelijk armoedebeleid 4 wordt een bredere definitie gehanteerd: Armoede is een complex verschijnsel met veelal samenhangende dimensies als inkomen, maatschappelijk participatie, opleidingsniveau, gezondheid, zelfredzaamheid, woon- en leefomgeving, waarin het toekomstperspectief een belangrijk onderscheidend kenmerk is. Dit vooral in situaties waar nauwelijks uitzicht is op werk of verandering van leefsituatie. Armoede in deze brede betekenis is sociale uitsluiting. Armoede in smalle zin wordt beschouwd als een tekort aan financiële middelen. Bij deze definitie neemt men naast het inkomen dus meer indicatoren mee. De denktank Armoedebestrijding 5 geeft aan dat armoede niet gerelateerd kan worden aan een grens bij een bepaald inkomen waarbij men met een aantal euro s meer niet arm meer is. Zij geeft aan dat armoede gezien moet worden als een participatieprobleem. Hierbij ligt de nadruk er op dat iedereen mee moet kunnen doen ongeacht de financiële situatie. Op basis hiervan heeft de denktank een aantal vormen van armoede beschreven. 1. De harde kern. Enkele duizenden gezinnen leven al een langere periode, vaak meerdere generaties, in armoede. Vaak doet zich hier een combinatie van factoren voor: lage opleiding, slechte gezondheid (geestelijk en lichamelijk) en een continue schuldenproblematiek. 3 Het sociaal minimum is het wettelijke bestaansminimum zoals wettelijk vastgelegd. In de bijlage zijn de bedragen opgenomen. 4 SGBO /StimulanSZ (2005) Gemeentelijk armoedebeleid, Den Haag 5 Denktank armoedebestrijding (2004) Doen en meedoen, Utrecht Centrum voor Arbeid en Beleid 6

13 2. Langdurige uitkeringsafhankelijkheid. Deze groep bevat vooral eenoudergezinnen met een Wwb-uitkering en gezinnen die al langere tijd van een minimale WAOuitkering moeten rondkomen. In beide groepen zijn allochtone gezinnen sterk vertegenwoordigd. Als deze situatie langer dan drie jaar duurt, wordt de binding met de maatschappij in tal van opzichten problematisch. Er is sprake van een aantal factoren dat elkaar versterkt, er ontstaat een negatieve spiraal: geen arbeidsparticipatie en weinig geld om op een andere manier mee te doen. 3. Werkende armen. Meer dan de helft van de alleenstaande ouders heeft wel betaald werk, maar dit is vaak niet van voldoende omvang of niveau om meer te verdienen dan een uitkering. Tot deze groep behoren echter ook grote groepen agrarische gezinnen en kleine middenstanders: zelfs als hun inkomen feitelijk onder de armoedegrens ligt, doen zij vaak geen beroep op voorliggende voorzieningen vanwege het taboe op armoede. 4. De nieuwe armen. Een groeiende groep gezinnen krijgt te maken met een plotseling sterk veranderende financiële situatie, bijvoorbeeld door werkloosheid, faillissement of echtscheiding. Deze gezinnen hebben vaak problemen om het uitgavenpatroon aan te passen aan de nieuwe situatie. Daardoor kunnen schulden en structurele armoede ontstaan. 5. Frictie armen. Frictiearmoede doet zich voor als er sprake is van tijdelijke armoede. Veelal kunnen gezinnen hier wel mee omgaan, als het tenminste niet te lang duurt en ze voldoende reserves hebben. 6. Psychologische armoede. Deze groep is volgens de landelijke normen niet arm, maar voelt zich wel arm. Deze gezinnen vergelijken het eigen consumptiepatroon met datgene dat in de media in toenemende mate als normale of zelfs onmisbare consumptie wordt gezien, bijvoorbeeld merkkleding, hebbedingen en vakanties. Het gevoel minder te besteden te hebben kan aanzetten tot riskant financieel gedrag zoals te veel lenen, wat weer kan leiden tot feitelijke armoede. Binnen de gemeente Stadskanaal is op dit moment geen indeling van doelgroepen of een doelgroepgericht armoedebeleid. In de gemeente kan iedere inwoner met een inkomen tot 115% van de bijstandsnorm aanspraak maken op de regelingen in het armoedebeleid. Dit geldt overigens alleen voor de niet aan een uitkering verbonden regelingen Instrumenten voor armoedebeleid Er is een breed scala aan instrumenten dat ingezet kan worden in het kader van armoedebeleid. In dit hoofdstuk zullen wij deze instrumenten beschrijven, hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de instrumenten die onderdeel uitmaken van de Wet werk en bijstand en de overige instrumenten. Wet werk en bijstand In 2004 is de Wet werk en bijstand ingevoerd. Met de invoering van deze wet is het voor gemeenten onmogelijk gemaakt om categoriale regelingen uit te voeren met betrekking tot inkomensondersteuning. Wel zijn er binnen de Wwb enkele mogelijkheden om armoede tegen te gaan, te weten: Langdurigheidstoeslag Indien een uitkeringsgerechtigde langer dan 5 jaar leeft van een uitkering of inkomen ter hoogte van een bijstandsuitkering en geen perspectief heeft op betaald werk dan heeft Centrum voor Arbeid en Beleid 7

14 men recht op langdurigheidstoeslag. De hoogte van de toeslag is in de onderstaande tabel weergegeven. Tabel: Langdurigheidstoeslag per jaar Doelgroep langdurigheidstoeslag Gehuwden 473,-- Alleenstaande ouders 425,-- Alleenstaanden 331,-- Bijzondere bijstand Bijzondere bijstand kan aangevraagd worden voor extra kosten die door bijzondere omstandigheden gemaakt moeten worden en die men niet kan betalen van de uitkering of het loon. Bijzondere bijstand kan variëren van een vergoeding voor de kosten van een bril tot een babyuitzet of woninginrichting. Daarbij kan ook gedacht worden aan extra stookkosten (bijvoorbeeld bij reuma) of aan de kosten voor schoolzwemmen. De kosten moeten wel echt noodzakelijk zijn en het moet duidelijk zijn dat er geen beroep gedaan kan worden op een andere voorziening, zoals de (aanvullende) ziektekostenverzekering of de Wvg (Wet voorzieningengehandicapten). Als er onverwachte hoge kosten zijn die men normaal gesproken zelf van de uitkering of het loon moet betalen, maar waarvoor men (op dat moment) geen geld heeft, kan men soms bijzondere bijstand in de vorm van een lening krijgen. Uitgangspunt bij de verlening van bijzondere bijstand is dat alleen de meest eenvoudige maar afdoende voorziening voor bijzondere bijstand in aanmerking komt. Bijzondere bijstand moet meestal worden aangevraagd voordat de kosten gemaakt worden. Het budget voor de bijzondere bijstand is onderdeel van het gemeentefonds. In dit fonds is een bedrag aangemerkt als bijzonder bijstand. Dit wordt het zogenaamde fictieve budget genoemd. Gemeenten kunnen zelf kiezen welk deel van dit bedrag men daadwerkelijk reserveert voor de bijzondere bijstand. Overige instrumenten Kwijtschelding Gemeenten hebben de mogelijkheid om een bepaalde groep inwoners een kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen en heffingen te geven. Hiervoor wordt over het algemeen een inkomensgrens vastgesteld. Voor alle aanvragen voor kwijtschelding wordt een inkomens- en vermogentoets uitgevoerd om te verifiëren of men daadwerkelijk aan de eisen voldoet. Huurtoeslag Huishoudens die in een huurwoning wonen hebben tot een bepaalde inkomensgrens recht op huurtoeslag om hen zo tegemoet te komen in de huurkosten. Om in aanmerking te komen voor huurtoeslag moet men 18 jaar of ouder zijn (of minderjarig en gehuwd), de Nederlandse nationaliteit of een verblijfsvergunning hebben, een huur betalen tussen de 189,14 en 604,70 6 en onder een bepaalde inkomensgrens zitten (zie onderstaande tabel). 6 kan afwijken voor jongeren onder de 23 jaar Centrum voor Arbeid en Beleid 8

15 Tabel: inkomensgrenzen voor huurtoeslag Doelgroep Inkomensgrens Woont alleen en jonger dan 65 jaar ,-- Heeft medebewoners en jonger dan 65 jaar ,-- Woont alleen en 65 jaar of ouder ,-- Heeft medebewoners en 65 jaar of ouder ,-- De huurtoeslag is inkomensafhankelijk en kent een maximum van 222,- per maand. Zorgtoeslag Sinds die invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2005 is de zorgtoeslag ingevoerd als een tegemoetkoming in de gestegen kosten voor de zorgverzekering. De zorgtoeslag is inkomensafhankelijk. Om in aanmerking te komen voor zorgtoeslag moet men 18 jaar of ouder zijn, een zorgverzekering hebben en onder een bepaalde inkomens grens zitten (zie onderstaande tabel). Tabel. Inkomensgrenzen zorgtoeslag Doelgroep Inkomensgrens Zonder toeslagpartner ,-- Met toeslagpartner (gezamenlijk bedrag) ,-- De zorgtoeslag is inkomensafhankelijk en kent een maximum van 33,- per maand voor alleenstaanden en 96,- voor (gehuwd) samenwonenden. Collectieve ziektekostenverzekering Gemeenten kunnen voor hun uitkeringsgerechtigden en minima een collectieve ziektekostenverzekering afsluiten. Door een collectieve ziektekostenverzekering af te sluiten kunnen de deelnemers een korting krijgen op hun premie. Gemeenten kunnen zelf een contract afsluiten met een zorgverzekeraar en daarbij een inkomensgrens afspreken. Participatiefonds Gemeenten kunnen een fonds instellen waarvan inwoners tot een bepaalde inkomensgrens gebruik kunnen maken. Uit een dergelijk fonds kunnen gemeenten voor uitkeringsgerechtigden en minima een vergoeding voor sport- of culturele activiteiten verlenen. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld een lidmaatschap van een sportvereniging of een bezoek aan theater, bioscoop of zwembad. De hoogte van de uitkering uit het sociaal fonds verschilt per gemeente. Eenmalige uitkering Het is voor gemeenten mogelijk om de uitkeringsgerechtigde een eenmalige uitkering toe te kennen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een dertiende maand. Categoriale bijstand voor zieken, ouderen of gehandicapten Waar het in de Wwb uitgesloten is om categoriale regelingen te treffen voor bijstandgerechtigden, wordt er een uitzondering gemaakt voor de groep zieken, ouderen en gehandicapten. Vanuit het rijk zijn hiervoor middelen beschikbaar gesteld. Centrum voor Arbeid en Beleid 9

16 Schuldhulpverlening In geval van problematische schulden kan de gemeente ondersteuning bieden, door middel van schuldhulpverlening. Hierbij helpt de gemeente of een door de gemeente bepaalde instelling huishoudens met het in kaart brengen van de financiële situatie en het oplossen van schulden. Wanneer het ook met hulp huishoudens niet lukt om schulden op te lossen kan een huishouden beroep doen op de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). Hierbij moet er een gerechtelijk besluit volgen dat iemand niet in staat is zijn of haar schulden af te betalen. De rechtbank bepaalt dan een periode waarin een deel van het inkomen van de persoon wordt gebruikt voor aflossing (gemiddeld 3 jaar). Schuldeisers moeten hiermee akkoord gaan. Houdt een persoon zich tijdens de periode aan alle afspraken dan worden na de periode alle restantschulden kwijtgescholden. Inkomsten vrijwilligers Gemeenten mogen de inkomsten die personen krijgen uit vrijwilligerswerk vrijlaten. Hiermee wordt bedoeld dat deze inkomsten niet afgetrokken worden van de uitkering. 3.3 Gemeentelijke invloed Slechts een deel van de inkomensondersteunende maatregelen is door de gemeente zelf te bepalen. Het gaat hier om de kwijtschelding van belastingen, het participatiefonds, de categoriale bijstand voor ouderen, zieken en gehandicapten en een eenmalige uitkering. In de onderstaande figuur is voor drie verschillende doelgroepen het maximale uitkeringsbedrag per jaar (inclusief toeslagen) weergegeven voor de gemeente Stadskanaal. Uit de figuur blijkt dat de gemeente op dit moment slechts invloed heeft op 5% van het inkomensbeleid voor de doelgroep. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de bijzondere bijstand buiten beschouwing is gelaten omdat deze individueel moet worden toegekend. Grafiek. Opbouw maximaal inkomen uitkeringsgerechtigden naar groep 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aleenstaande Alleenstaande ouder (gehuw d) Samenw onenden Bijstandsuitkering Langdurigheidstoeslag Huurtoeslag Zorgtoeslag Collectieve ziektekostenverzekering Participatiefonds Kw ijtschelding Centrum voor Arbeid en Beleid 10

17 4. Uitvoeringspraktijk binnen de gemeente 4.1. Doelgroepen voor armoedebeleid De gemeente Stadskanaal heeft als doelgroep voor de meeste instrumenten die zij hanteert in het armoedebeleid huishoudens met een inkomen tot 115% van de bijstandsnorm aangewezen. Deze doelgroep is zeer divers en loopt van inwoners met een uitkering tot inwoners met een minimum inkomen. In veel beschrijvingen van risicogroepen, onder andere die van het Sociaal Cultureel Planbureau, wordt vooral gewezen op huishoudens met een uitkering, ouderen met alleen een AOW, personen met een WSW- dienstverband en de zogenaamde ZZP ers (zelfstandigen zonder personeel) onder deze laatste groep vallen ook agrariërs. In de onderstaande tabel is een overzicht gegeven van een deel van deze risicogroep afgezet tegen de totale bevolking van de gemeente Stadskanaal. Tabel: Inwoner aantal en omvang van de risicogroepen in de gemeente Stadskanaal, 2005 Risicogroep Aantal in de gemeente Stadskanaal Aantal inwoners Arbeidsongeschikten Aantal personen met WW 898 Doorstroom WW naar WWB 60 Bijstandsgerechtigden tot 65 jaar 830 Bijstandsgerechtigden van 65 jr en ouder 15 Zelfstandigen zonder personeel 601 Personen met AOW Aantal WSW-ers 856 Aantal huishoudens met een laag inkomen Bron: CBS, UWV, Min SZW, SVB Binnen de gemeente Stadskanaal is de totale omvang van de doelgroep die aanspraak kan maken op het armoedebeleid niet geheel in beeld. De gemeente is op de hoogte van het aantal cliënten met een Wwb-uitkering, maar de omvang van de overige doelgroepen is onbekend Instrumenten voor armoedebeleid In het vorige hoofdstuk is een beeld geschetst van de instrumenten die een gemeente kan inzetten in het kader van armoedebeleid. Hieronder worden de instrumenten die de gemeente Stadskanaal toepast kort beschreven en wordt het gebruik van het instrument aangegeven. Bijzondere Bijstand Doel Doelgroep Proces Inkomensondersteuning bij bijzondere noodzakelijke uitgaven De algemene doelgroep bestaat uit personen en huishoudens met een minimuminkomen tot 115% van de geldende bijstandsnorm. Aantekening hierbij is dat bijzondere bijstand alleen wordt verleend in die situaties waarbij de noodzaak en de bijzondere individuele omstandigheden zijn aangetoond. Elke aanvraag voor bijzondere bijstand wordt door een klantmanager beoordeeld. Hiervoor zijn geen algemene beleidsrichtlijnen opgesteld, elke klantmanager maakt zijn eigen afweging. Centrum voor Arbeid en Beleid 11

18 Het is onduidelijk hoe het geraamde bedrag voor bijzondere bijstand zich verhoudt tot het fictieve budget voor bijzonder bijstand. Het laatste fictieve budget voor de bijzondere bijstand van de gemeente Stadskanaal dat bekend is, is van In dit jaar was fictieve budget ,--. Uit de rekening van 2004 blijkt dat er in dat jaar ,61 is uitgegeven aan bijzondere bijstand. Dit houdt in dat de uitgaven voor bijzonder bijstand iets lager liggen dan het fictieve budget hiervoor. Wanneer huishoudens in de gemeente Stadskanaal een aanvraag doen voor bijzondere bijstand krijgen zij te maken met het drempelbedrag. Dit houdt in dat de gemeente er vanuit gaat dat de eerste kosten voor de aanvrager zelf zijn. Het drempelbedrag in de gemeente is vastgesteld op 114,- per 12 maanden. Deze regeling is uit bezuinigingsoverwegingen ingevoerd. In 2005 hebben 403 personen een aanvraag gedaan voor bijzondere bijstand. Van deze aanvragen zijn er 265 toegekend. Voor de bijzondere bijstand was in 2005 een bedrag van ,- geraamd. Uiteindelijk is er ,- uitgegeven. Dit houdt in dat er ,- meer is uitgegeven dan geraamd. Kwijtscheldingen Doel Doelgroep Proces Partners Het kwijtschelden van gemeentelijke belastingen en heffingen. Er kan kwijtschelding gegeven worden voor alle gemeentelijke belastingen, met uitzondering van de afvalstoffenheffing. Voor de laatste geldt dat het vastrecht en een maximaal aantal ledigingen wel wordt kwijtgescholden. De algemene doelgroep bestaat uit personen en huishoudens met een minimuminkomen van maximaal 100% bijstandsnorm. Bij de aanvraag van kwijtschelding wordt individueel getoetst. Hierbij wordt naast de hoogte van het inkomen ook gekeken naar hoogte van huur, hypotheekrente, huurtoeslag, teruggaaf van inkomstenbelasting, ziektekostenpremies en eventuele schulden. Daarnaast wordt gekeken naar het bezit van een auto, bank- en spaartegoeden, overwaarde van huisbezit en eventueel andere waardevolle zaken. Waterschap Aa s en Hunze De gemeente Stadskanaal laat de beoordeling voor kwijtschelding via het waterschap Hunze en Aa s lopen. Huishoudens die kwijtschelding willen dienen een aanvraag te doen bij het waterschap, deze bepaalt vervolgens of men hiervoor in aanmerking komt. Deze beschikkingen worden aan de gemeente toegezonden. In 2005 zijn er 1142 aanvragen gedaan voor kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Hiervan zijn er 1006 toegekend. Wanneer we kijken naar voorgaande jaren dan zien we dat het aantal kwijtscheldingen vrij stabiel is. Centrum voor Arbeid en Beleid 12

19 Collectieve ziektekostenverzekeringen Doel Het goedkoper aanbieden van een zorgverzekering. Doelgroep De algemene doelgroep bestaat uit personen en huishoudens met een minimuminkomen tot 115% van de geldende bijstandsnorm. Proces Deelname aan de collectieve ziektekostenverzekering moet door personen of huishoudens zelf worden aangevraagd via een door de gemeente vastgesteld aanvraagformulier. De gemeente indiceert of de verzekerde gerechtigd is om zich aan te sluiten bij de collectieve ziektekostenverzekering. De verzekerde dient vervolgens zelf een contract af te sluiten met de zorgverzekeraar. Partners Menzis Participatiefonds Doel Doelgroep Proces Het bevorderen van de participatie van burgers aan de lokale samenleving De algemene doelgroep bestaat uit personen en huishoudens met een minimuminkomen tot 115% van de geldende bijstandsnorm. Kosten voor het lidmaatschap van een sportvereniging, bezoek aan zwembad of bioscoop en theater worden vergoed ter hoogte van 90,76 per huishouden per jaar. Daarnaast kan 68,07 per persoon op jaarbasis worden vergoed. Uitgaven moeten worden gedeclareerd op basis van het overleggen van bonnetjes. In 2005 hebben 1419 personen een aanvraag gedaan voor het participatiefonds. Uiteindelijk zijn 1324 aanvragen toegekend (93%). Voor het participatiefonds was ,- geraamd, uiteindelijk is er ,- uitgegeven. Dit houdt in dat er een tekort was van ,-. Langdurigheidstoeslag Doel Versterking inkomenspositie Doelgroep Bijstandsgerechtigden die langer dan 5 jaar leven van een uitkering of inkomen op het niveau van een uitkering en die geen perspectief hebben op betaald werk en dus geen uitzicht op een verhoging van de inkomsten door werk. Daarnaast mag de uitkeringsgerechtigde de afgelopen 5 jaar geen inkomen hebben gehad uit arbeid Proces Jaarlijks wordt de langdurigheidstoeslag toegekend op basis van een individuele beoordeling. In 2005 zijn er 188 aanvragen voor een langdurigheidstoeslag ingediend. Van de aanvragen zijn er 164 toegekend (87%). De gemeente heeft onderzocht dat 244 klanten aanspraak kunnen maken op de langdurigheidstoeslag. Hiervan hebben slechts 137 klanten gebruik gemaakt (56%). De regels voor de langdurigheidstoeslag zijn onlangs door het rijk aangepast. Hierbij is besloten dat ook personen die een korte tijd een klein inkomen hebben gehad ook in aanmerking kunnen komen voor een langdurigheidstoeslag. Reden hiervoor is dat mensen door een poging om aan de slag te komen niet gelijk in inkomsten achteruit gaan. De ge- Centrum voor Arbeid en Beleid 13

20 meente Stadskanaal heeft deze wijzigingen nog niet ingevoerd. Men wacht op een discussie hierover in de gemeenteraad. Schuldhulpverlening Doel Oplossen van problematische schulden Doelgroep Iedere inwoner van de gemeente Stadskanaal Partners (inter)gemeentelijke kredietbank Op 31 december 2005 waren er 370 budgetklanten. Tijdens het jaar zijn er 86 klanten uit de schuldhulpverlening gekomen en zijn er 58 nieuwe klanten ingestroomd. In zijn totaal houdt dit in dat er in 2005 minder personen van de regeling gebruik hebben gemaakt dan in Categoriale regeling Doel Tegemoetkoming verborgen kosten Doelgroep Chronische zieken, gehandicapten en ouderen Proces Een extra uitkering voor de vastgestelde doelgroep van 100,- als tegemoetkoming voor de verborgen kosten waar deze doelgroep mee te maken. Wanneer meerdere personen in éen huishouden in aanmerking komen voor de regeling wordt de extra uitkering verhoogd tot 150,-. Partners (inter)gemeentelijke kredietbank In 2005 zijn er 658 aanvragen geweest voor de categoriale regeling, hiervan zijn er 578 toegekend ( 97%). De cijfers over 2006 zijn nog niet bekend, omdat dit tot 31 maart 2007 aangevraagd kon worden. De gemeente Stadskanaal heeft besloten om voor vrijwilligers met een bijstandsuitkering een vrijstelling van 95,- per maand met een maximum van 764,- per jaar aan vergoedingen te geven. Het gaat hier om onkostenvergoeding die vrijwilligers kunnen ontvangen. Niet-gebruik van voorzieningen De gemeente Stadskanaal voert geen actief beleid om huishoudens met een minimuminkomen of een bijstandsuitkering te wijzen op de mogelijkheden voor inkomensondersteunende maatregelen of toeslagen. Alle regelingen moeten door de cliënt zelf aangevraagd worden. Dit kan tot gevolg hebben dat niet iedereen die recht heeft op bepaalde voorzieningen hier ook daadwerkelijk gebruik van maakt. Uit onderzoek van de gemeente is naar voren gekomen dat ongeveer 16% van de bijstandsgerechtigden geen gebruik maakt van huur- en/of zorgtoeslag terwijl zij hier wel recht op hebben. De gemeente heeft de bijstandsgerechtigden die geen gebruik hebben gemaakt van huur- of zorgtoeslag aangeschreven en gewezen op het feit dat men deze toeslagen aan kan vragen. Omdat zoals eerder aangegeven de doelgroep (115% van bijstandsnorm) niet in beeld is bij de gemeente kan er ook niet in kaart worden gebracht hoe hoog het niet-gebruik van voorzieningen is. Centrum voor Arbeid en Beleid 14

21 4.3 Gemeentelijke uitvoering Als we kijken naar het geheel aan regelingen binnen de gemeente Stadskanaal dan blijkt er in 2005 aan uitkeringen binnen het armoedebeleid ,78 uitgegeven te worden. Hier tegenover staat ,86 aan inkomsten. Hierbij gaat het om terugvorderingen van de bijzondere bijstand en de premieverrekening van de collectieve ziektekostenverzekering. Binnen de gemeente kan ,83 toegerekend worden aan de uitvoering van de verschillende regelingen. Tabel: Kosten en inkomsten per regeling van het armoedebeleid in de gemeente Stadskanaal Regeling Uitkeringen Inkomsten Uitvoeringskosten Sociaal Participatiefonds , ,42 Bijzondere bijstand , ,06 Collectieve ziektekostenverzekering , , Eenmalige uitkering , ,00 Categoriale regeling , ,00 Schuldhulpverlening ,35 Kwijtschelding , Totaal , , ,83 Bron: Discussienota minimabeleid gemeente Stadskanaal, november Een kleine rekensom laat zien dat de uitvoeringskosten binnen de gemeente Stadskanaal de uitkeringskosten overstijgen. Dit verschil wordt voor een groot deel veroorzaakt door de uitvoeringskosten van de schuldhulpverlening. Dit is namelijk een instrument dat de cliënten ondersteunt en geen uitkering biedt. Wanneer we de kosten voor de schuldhulpverlening buiten beschouwing laten dan blijkt ruim twee keer zoveel uitgegeven te worden aan uitkeringen dan aan de uitvoeringskosten. Opvallend in de kosten voor het armoedebeleid zijn de hoge uitvoeringskosten voor de bijzondere bijstand. Een oorzaak hiervan kan zijn dat de bijzondere bijstand altijd individueel moet worden toegekend en dat hiervoor veel tijd nodig is. Uit de documentatie van de gemeente Stadskanaal blijkt ook dat de uitvoeringskosten van de bijzondere bijstand zijn toegenomen met de invoering van de Wet Werk en Bijstand De rol van de gemeenteraad De gemeenteraad is het orgaan dat de richting en kaders van het minimabeleid kan vaststellen. Binnen de gemeenteraad van Stadskanaal blijkt dat er veel interesse is voor het minimabeleid. Op basis van een Discussienota Minimabeleid heeft men zeer recent nog over het onderwerp gediscussieerd. Men geeft aan dat het voeren van een goed armoedebeleid er eigenlijk voor zou moeten zorgen dat er binnen de gemeente Stadskanaal geen Centrum voor Arbeid en Beleid 15

22 armoede meer is. Tegelijkertijd erkend men dat dit niet reëel is: er zal altijd een groep mensen zijn die geen gebruik zal (willen) maken van de regelingen die er zijn. Om de groep te bereiken, die geen gebruik maakt van de regelingen die er zijn in het kader van het armoedebeleid, is het volgens de vertegenwoordiging van de gemeenteraad van belang dat er veel bekendheid gegeven wordt aan de mogelijkheden en dat hierbij zoveel mogelijke communicatie-instrumenten worden ingezet (folders, kranten, persoonlijk contact). Ook kan worden samengewerkt met andere organisaties die in contact staan met de (potentiële) doelgroep voor het minimabeleid (Stichting Welstad, Wooncom, kerken, voedselbank, etc.). Normenkader Door de gemeenteraad is voor het armoedebeleid een inkomensgrens van 115% van de bijstandsnorm vastgesteld. Deze inkomensgrens wordt nog steeds als een gewenste norm ervaren. Verder wordt genoemd dat armoede niet alleen een inkomensvraagstuk is, maar dat er ook sprake kan zijn van sociale armoede. Hierbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan het voorkomen van sociaal isolement. Als belangrijke doelen voor het minimabeleid worden genoemd: participatie, ondersteuning, activering en individueel welzijn van de doelgroep. Hiermee lijkt het beoogd maatschappelijk effect van het minimabeleid zich met name op het sociale doelstelling te bevinden. Informatie en informatievoorziening Door de vertegenwoordiging van de gemeenteraad wordt aangegeven dat zij summier op de hoogte wordt gehouden van de resultaten van het armoedebeleid. De informatie heeft voornamelijk betrekking op kwantitatieve gegevens als bijvoorbeeld aantallen en budgetten. Het aspect sociale armoede komt in de informatievoorziening naar de raad niet terug. Naar een nieuw beleid? In opdracht van de gemeenteraad heeft het College een discussienota opgesteld waarin naast kwantitatieve gegevens ook kwalitatieve keuzes rondom het minimabeleid voor het voetlicht worden gebracht. De vertegenwoordiging van de gemeenteraad van Stadskanaal toont zich een voorstander van een kanteling van het huidige beleid naar een beleid dat meer is gericht op het voorkomen van armoedeproblemen. Men verwacht dat dit uiteindelijk meer (sociaal) rendement oplevert. 4.5 Effectiviteit van het armoedebeleid De gemeente Stadskanaal heeft geen concrete doelen benoemd in haar armoedebeleid. Dit maakt het moeilijk om de effectiviteit van het gevoerde beleid te bepalen. Een belangrijk onderdeel bij het bepalen van de effectiviteit van beleid is verder het bereik en het gebruik van regelingen. De gemeente heeft niet in beeld hoe groot de gehele doelgroep voor het beleid is. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met de doelgroep die minder dan 115% van de bijstandsnorm ontvangt maar geen Wwb-uitkering heeft. Deze groep is zeer divers en kan alleen met aanvullend onderzoek in beeld gebracht worden. Centrum voor Arbeid en Beleid 16

23 Om toch iets te kunnen zeggen over de effectiviteit van het beleid hebben wij aan de hand van het recht op regelingen binnen het armoedebeleid het maximale inkomen 7 voor een alleenstaande zonder kinderen berekend voor verschillende inkomensgroepen. Deze berekening is in de onderstaande grafiek weergegeven. Grafiek: Besteedbaar inkomen voor een alleenstaande zonder kinderen per inkomensgroep voor de gemeente Stadskanaal Besteedbaar inkomen % <83% <100% <115% <130% <160% % wettelijke minimumloon Uit de bovenstaande grafiek blijkt dat binnen de gemeente Stadskanaal geen sprake is van een zogenaamde armoedeval. Dit houdt in dat het inkomen op jaarbasis niet zakt wanneer een alleenstaande door te gaan werken geen aanspraak meer kan maken op bepaalde regelingen in het kader van het armoede beleid. 7 Bij de berekening van het maximale inkomen is er vanuit gegaan dat een persoon gebruik maakt van alle beschikbare regelingen en overal het maximale bedrag krijgt. De bijzondere bijstand is buiten beschouwing gelaten omdat deze individueel moet worden toegekend en daardoor niet aan een groep kan worden toegerekend. Centrum voor Arbeid en Beleid 17