Beheerders met lef... Besturen op afstand. Bediening van bruggen en sluizen in Nederland. I. Visie en hoe deze te realiseren.

Transcriptie

1 a d v i e s Terp RIJNCONSULTX Beheerders met lef... Besturen op afstand Bediening van bruggen en sluizen in Nederland I. Visie en hoe deze te realiseren juli 1999 project uitgevoerd in opdracht van Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer

2 Inhoudsopgave Aan de lezer 1 Visie 2 Bouwstenen voor realisering Thema 1: Gebiedsbepaling Thema 2: Verbeterpunten Thema 3: Een regionale missie Thema 4: Projectorganisatie en planvorming Thema 5: Initiatiefnemer en trekker Checklist Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met: - Dhr. H.J.P.M. Zoontjens, tel Dhr. P. de Ridder, tel Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer Postbus BA Rotterdam. TA/99039 RWS/AW, projectcode HUN

3

4 Aan de lezer Voor het basistoervaartnet in Nederland bestaat een grote diversiteit in het "product" bediening van bruggen en sluizen. Deze verschillen zijn terug te voeren op de opvattingen en mogelijkheden van de (honderden) beheerders, hun personele, technische en financiële middelen, de historie, het gebruik door recreatie- en beroepsvaart, etcetera. Verschillen -hoe verklaarbaar ook- doen afbreuk aan de kwaliteit. Bedieningstijden verschillen of sluiten niet aan op routes, informatieverstrekking is niet uniform of onvoldoende, wachttijden kunnen aanzienlijk zijn, brug- en sluisgelden (indien geheven) verschillen van plaats tot plaats. Verbeteringen en veranderingen voltrekken zich echter niet vanzelf. In de allereerste plaats is het nodig, dat de betrokkenen (en dat zijn alle beheerders) zich bewust worden van het totale product dat geleverd wordt, hun bijdrage daarin en een perspectief op verbetering. Ontwikkeling van een gemeenschappelijke en realistische visie op de toekomst van de bediening in het basistoervaartnet is daarom vereist. In het kader van de opstelling van een nieuwe Beleidsvisie Recreatietoervaart in Nederland (BRTN) is door de Stichting Recreatietoervaart Nederland (SRN) aan Rijkswaterstaat (RWS) gevraagd om een project "bediening bruggen en sluizen" te realiseren. De resultaten daarvan zijn input voor de nieuwe BRTN. Als fase 1 van het project is een inventarisatie uitgevoerd onder beheerders. Dit gedeelte van het project is uitgevoerd in het voorjaar van De resultaten zijn neergelegd in twee documenten: - I. Visie en hoe deze te realiseren (dit rapport) - II. Onderbouwing van de visie van beheerders (apart uitgegeven). Van de in totaal 200 beheerders die betrokken zijn bij het BRTN-vaarwegennet en de objecten in de directe omgeving daarvan, hebben er circa 75 (dit is bijna 40%) bijgedragen aan dit deel van het project. Uit de opmerkingen in de discussiebijeenkomsten mag worden afgeleid, dat er geen enkele reden is om aan te nemen dat de niet verschenen beheerders er fundamenteel anders over zouden denken. Het beeld is dus representatief. Het voorliggende rapport is aangeboden door de uitvoerders van het onderzoek (Terp Advies en Rijnconsult) aan de directe opdrachtgever, de Adviesdienst Verkeer en Vervoer van RWS. Deze laatste draagt zorg voor terugkoppeling naar de BRTN-organisatie. Gelet op het belang van de problematiek, de velen die in het land bij het project betrokken geweest zijn en de waargenomen belangstelling, is gekozen voor een brede verspreiding van het rapport. Het is aan alle beheerders toegezonden. Dit rapport bevat: de visie op de toekomstige bediening, die kennelijk breed gedragen wordt door beheerders bouwstenen om deze visie te concretiseren. Uitvoerders en opdrachtgevers van het project hopen en verwachten dat hierdoor het draagvlak voor verandering en verbetering, dat tijdens het onderzoek zo duidelijk naar voren is gekomen, met name ook op bestuurlijk niveau bij de beheerders weerklank vindt en aanleiding geeft tot actie. TA/ RWS/AW, projectcode HUN

5 Bediening van bruggen en sluizen: visie Visie Achtergrond De bediening van bruggen en sluizen in Nederland is onmisbaar voor het verkeer te water. Brug- en sluisbediening vormt een "stille kracht" die belangrijke voorwaarden schept voor economische ontwikkeling, zowel voor recreatievaart als voor beroepsvaart. Honderden beheerders van vaarwegen (en van kruisende weg- en railinfrastructuur) leveren hun bijdrage aan het "product" brug- en sluisbediening. Dit product kan nog beter. In de ogen van veel beheerders in Nederland zelfs veel beter. Aan de organisatiekant valt nog veel winst te behalen. Van samenwerking tussen de vele beheerders die samen het product leveren kan een kwaliteitssprong uitgaan. Ook technische mogelijkheden tot verbetering van brug- en sluisbediening blijven onbenut, hetzij uit onbekendheid, hetzij uit onbemindheid. Op basis van een uitgebreide meningspeiling en discussie met beheerders wordt de voorliggende visie gepresenteerd, die kennelijk breed gedragen wordt door beheerders. Visie De visie op de toekomst van brug- en sluisbediening in Nederland laat zich als volgt samenvatten: een regionale aanpak meer (kleine) bedieningscentrales ondersteuning van de regio's landelijke financiering realisering via regionale bedieningsplannen. TA/ RWS/AW, projectcode HUN

6 Bediening van bruggen en sluizen: visie Motivatie en uitwerking een regionale aanpak Elk gebied heeft zijn eigen karakteristiek, wat betreft vaarweg, gebruikers, vaartijden, seizoenen. Een regionale aanpak is daarom noodzakelijk op de punten van: samenwerking tussen beheerders. technische oplossingen bedieningstijden (tenminste regionaal uniform). meer (kleine) bedieningscentrales Ais vanuit een centrale meer dan één object bediend wordt, zijn belangrijke schaalvoordelen te behalen. Grotere service voor de gebruiker, betere afstemming van vraag en aanbod; zonder onevenredige kosten kan ook in "kleine uren" bediend worden. Kleine centrales (± 5 objecten) hebben verre de voorkeur van beheerders. ondersteuning van de regio's Wat betreft realisering van verbeteringen, de organisatie hiervan, maar ook bij technische zaken, modelverordeningen, etcetera, hebben de beheerders in de regio een duidelijk uitgesproken behoefte aan voorbeelden en ondersteuning. Hier ligt een taak voor de landelijke organisaties (BRTN, RWS, VNG, IPO, Unie van Waterschappen). landelijke financiering Financiering van verbetering van brug- en sluisbediening dient mede plaats te vinden uit een landelijke omslag over de gebruikers. Beheerders achten dit goed realiseerbaar. Locale financieringsbronnen (brug- en sluisgeld, toeristenbelasting) en inkomsten uit nevenactiviteiten wijzen beheerders in grote meerderheid af. regionale bedieningsplannen Vrijblijvendheid leidt niet tot duurzame oplossingen; er zijn concrete afspraken nodig tussen bestuurders; regionale bedieningsplannen, die alle aspecten afdekken bieden hiervoor bij uitstek het kader. Op deze wijze wordt niet alleen het doel aangegeven, maar ook de weg erheen en het proces worden vastgelegd. Beheerders wijzen provincies en Rijkswaterstaat aan om hiertoe het initiatief te nemen. In de volgende hoofdstukken van dit rapport zijn concrete thema's aangegeven die bij het realiseren van een regionaal bedieningsplan aan de orde zouden kunnen komen. In die zin zijn het bouwstenen. Een checklist voor een regionaal bedieningsplan is aan het eind van dit rapport opgenomen. TA/ RWS/AW, projectcode HUN

7 Thema 1: Gebiedsbepaling Bruggen en sluizen liggen niet zo maar in het land. Vanuit recreatievaart of beroepsvaart gezien maken zij altijd onderdeel uit van een vaargebied of een vaarroute. De vraag is vervolgens: welk gebied of route leent zich voor een regionale beschouwing om tot verbetering van brug- en sluisbediening te komen. Hierbij kunnen (en moeten!) zowel verkeerskundige (natte én droge) als bestuurlijke overwegingen een rol spelen. De eerste stap bij de opzet van een regionaal bedieningsplan is daarom de bepaling van een logisch samenhangend gebied waarbinnen de bediening geoptimaliseerd kan worden. ; beheersgebied vaarweg vaargebied Samenwerking voor een vaargebied, "over de eigen beheersgrenzen heen". TA/99039 RWS/AW, projectcode HUN

8 Aandachtspunt Verkeerskundig Bestuurlijk Toeristischrecreatief Let op: Een analyse van verkeersstromen (recreatie- en beroepsvaart) geeft aanwijzingen voor de afbakening Gegevens over passages zijn meestal bij de beheerder voorhanden. Voor de belangrijkste doorgaande routes is o.a. de jaarlijkse publicatie "Signaalpuntennet Recreatievaart'' beschikbaar 1 Maak zonodig gebruik van tijdvaarwegdiagrammen voor routegebonden verkeer Let op wettelijke verplichtingen (acte van Mannheim, etc.) Let op de "witte vlekken" in het huidige systeem van route-coördinatoren. Aansluiting bij bestaande indelingen is nuttig, maar geen absolute voorwaarde De provincie is een logische eenheid; in het ene geval zullen hier binnen fundamenteel verschillende gebieden te onderscheiden zijn (bijvoorbeeld in Zuid-Holland het Groene Hart tegenover het benedenrivierengebied), in het andere geval kunnen gebieden uit verschillende provincies op elkaar aansluiten (Friesland/Noordwest Overijssel) Aanbevolen wordt hierin vooral pragmatisch te werk te gaan en voortgangbelemmerende discussies te vermijden Beheerders zijn uitgesproken in hun mening dat provincies en/of Rijkswaterstaat de aangewezen initiatiefnemers zijn. Samenhang met het toeristischrecreatief product (regionaal/lokaal) Promotie. 1 Adviesdienst Verkeer en Vervoer, tel TA/ RWS/AW, projectcode HIIN

9 Thema 2: Verbeterpunten Het idee, dat het "product" brug- en sluisbediening nog sterk verbeterd kan worden leeft in brede kring. Niet alleen de gebruikers van de vaarweg, maar ook de ambtelijke mensen die zich ermee bezighouden (gemeentelijke en provinciale diensten, waterschappen, Rijkswaterstaat) zien vele mogelijkheden. Het gaat er om deze ook te realiseren. TA/ RWS/AW, projectcode HUN

10 Verbeterpunt Organisatie Techniek Bedieningstijden Aanverwante zaken In welke richting: Samenwerking tussen beheerders, met name: overname bedientaken van elkaar "centrale beheerders", die als trekker optreden en aansluitende partners Vastleggen afspraken in convenanten of gemeenschappelijke regelingen. Bediening van verschillende objecten vanuit een centrale wordt sterk aanbevolen Een aantal van ongeveer 5 objecten biedt de beste garantie voor een effectieve en realiseerbare verbeterslag Zelfbediening (door de gebruiker dus) is in de meeste gevallen geen goede oplossing Volautomatische bediening kan een oplossing zijn, afhankelijk van de situatie. Regionaal uniforme bedieningstijden hebben de voorkeur Verschil in seizoen mag er zijn Uitbreiding tot 24-uursbediening heeft niet de hoogste prioriteit Onderbreking van de bediening tijdens de dagperiode moet vermeden worden. Voorzieningen: beschutte aanleg- en wachtpiaatsen. TA/ RWS/AW, projectcode HUN

11 Thema 3: Een regionale missie Niets is zo belangrijk in een proces van verandering en verbetering als een helder verwoorde missie. Een missie beoogt de reden aan te geven waarom de organisatie of het proces "bestaat". Alleen al het formuleren van de missie brengt zonneklaar aan het licht waarop de betrokkenen aangesproken worden en waar het eigenlijk om gaat. Een goede missie drukt kernachtig de richting en het doel uit. Een neutrale buitenstaander kan soms helpen bij het formuleren! Daarnaast maakt een kort en aansprekend geformuleerde missie het mogelijk het onderwerp bediening van bruggen en sluizen goed, herkenbaar en uniform op de agenda te zetten. Tijdens het opstellen en uitvoeren van regionale bedieningsplannen zullen mensen met verschillende achtergrond binnen hetzelfde kader werken. Een missie biedt het verband voor zowel functioneel/technische discussies (hoeveel objecten te clusteren, waar komt een centrale) als voor bestuurlijke besluitvorming (wie sluiten het convenant, wie leidt de stuurgroep). Overigens is het niet absoluut noodzakelijk, dat een missie in één aansprekende kreet of slogan verwoord wordt, zo lang het maar eenduidig en herkenbaar is. Zo was jarenlang voor iedereen in het Hoger Beroepsonderwijs volstrekt duidelijk wat verstaan werd onder de cryptische naam "STC-operatie" (schaalvergroting, taakverdeling, concentratie). TA/ RWS/AW, projectcode HUN

12 Voorbeelden van missies de vaart er in houden let's make things better wij gaan er voor vervoer over water: de juiste weg Bij het formuleren van een regionale missie kunnen accenten liggen op: het economisch belang? het imago van de regio? dienstverlening? verhouding van kosten en baten? belangenafweging tussen water-, weg-, railverkeer? arbeidsomstandigheden van bedienend personeel? TA/ RWS/AW, projectcode HUN

13 Thema 4: Projectorganisatie en planvorming Het formuleren van een regionaal bedieningsplan (en het uitvoeren!) gaat niet vanzelf. Er zal een structuur moeten komen waarin mensen samenwerken en op het proces gericht blijven: een stuurgroep projectgroepen voor aandachtsvelden zoals techniek, automatisering, personeel financiële armslag. Een blanco start is niet altijd nodig. In sommige regio's zijn al werkverbanden, overleggroepen, platforms, afstemmingsoverlegstructuren; hun status kan verschillen van tamelijk vrijblijvend tot in convenanten vastgelegde meerjarenafspraken. Naast de beheerders (bestuurlijk en ambtelijk) zijn ook de gebruikers cruciaal. Niet alleen kunnen zij praktische knelpunten naar voren brengen, maar vaak ook originele oplossingen aandragen. Het kan zinvol zijn om ook eens over de grenzen van de sector heen te kijken. In een integrale benadering kunnen ook heel andere beleidsterreinen (dan verkeer of recreatie) betrokken worden, die een eigen of deelbelang hebben. Er zijn gevallen bekend waar door het betrekken van een "extra" partij zaken gerealiseerd konden worden die anders waren blijven liggen. initiator betrokkenen concept-bedieningsplan: trekker - gebiedsindeling - verbeterpunten - missie bestuurlijke accordering bedieningsplan verandertraject TA/ RWS/AW, projectcode HUN

14 Aspect Samenstelling Na te gaan bij de opzet van een projectorganisatie: zijn relevante disciplines vertegenwoordigd? wie is trekker in de regio? zijn de gebruikers voldoende vertegenwoordigd? Bevoegdheden adviserend of beslissend? eigen budget? relatie tot gekozen bestuursorgaan? wat is de taak precies? welke rol te spelen bij opzet en uitvoering regionaal bedieningsplan? Frequentie en tijdhorizon Communicatie periodiek, onregelmatig? voor acute knelpunten of meerjarenplanning? besloten of openbaar? (jaar)verslaglegging? bekend bij alle betrokkenen? Denk ook eens aan: de sector cultuur (binnenstad, watertoerisme) ruimtelijke ordening (planning woon- en werkgebieden, ontsluitingsroutes) openbaar vervoer (planning dienstregeling) financiën (afschrijving en onderhoud kunstwerken) openbare orde en veiligheid (aanspreekpunt voor 112-diensten) TA/ RWS/AW, projectcode HUN

15 Thema 5: Initiatiefnemer en trekker Een proces van verbetering en verandering vereist inzet van mensen. Twee rollen zijn daarbij duidelijk te onderscheiden, die van trekker en die van initiatiefnemer. In theorie kan het dezelfde persoon zijn, maar in de praktijk betreft het vaak verschillende mensen. De rol van trekker De slaagkans van een operatie wordt aanzienlijk verhoogd wanneer de juiste personen aan tafel zitten. Affiniteit met de sector, bekendheid en "natuurlijk gezag" spelen een minstens zo belangrijke rol als formele verantwoordelijkheid. Het is van groot belang dat er een inspirerende voorzitter is, die als trekker optreedt. Hij of zij moet als "boegbeeld" kunnen optreden. De rol van initiator Het proces van verbetering van brug- en sluisbediening moet van de grond komen. Soms gaat dit "vanzelf' als een trekker zich opwerpt en initiatief neemt. Soms moet er een handje geholpen worden. Bijvoorbeeld als een "kleine" beheerder goede mogelijkheden voor verbetering of samenwerking ziet, maar deze niet alleen kan realiseren. Soms komen goede initiatieven niet van de grond omdat te snel naar de kosten gekeken wordt. Uit angst om (mee) te moeten betalen laat men liever zijn beurt voorbijgaan. Maar ook provincies en het Rijk kunnen beducht zijn om teveel op de stoel van gemeenten te gaan zitten. Indien er het gevoel bestaat van een impasse, kan er een tijdelijk beroep gedaan worden op externen; met name door of via de BRTN kan "bemiddeld" worden. De rol van initiator is per definitie altijd zeer tijdelijk en speelt zich vaak "achter de schermen" af. Zijn of haar rol is met name belangrijk in die situaties waar het onderwerp nog niet echt op de agenda staat. TA/ RWS/AW, projectcode HUN

16 Profiel van een goede trekker natuurlijk charisma enthousiasme coöperatieve instelling netwerk binnen en buiten de regio affiniteit met de sector de wil om iets te veranderen/neer te zetten bewezen gezag; eventueel in andere sector of branche deskundigheid of het vermogen dit te organiseren. Profiel van een initiator vertrouwenwekkend neutraliteit katalysator brengt partijen op informele wijze bij elkaar peilt bereidheid en condities (informateursrol) TA/ RWS/AW, projectcode HUN

17 Checklist bij de opstelling van een regionaal bedieningsplan Onderwerp Inhoudelijk Organisatie en implementatie Financiering Personeel Informatie en communicatie Fasering in de tijd Te beantwoorden vragen wat zijn de beoogde effecten (win/win-gedachte) wat is de missie? welk bedieningsregime sluit daarbij aan? welke technische mogelijkheden worden ingezet? welke clustering van bediende objecten kan er plaatsvinden? welke bedienplaatsen kunnen als bediencentrales fungeren of hiertoe worden ontwikkeld? wie zijn centrale beheerders en wie de aangesloten partners? hoe wordt de aansprakelijkheid geregeld? wie neemt het initiatief? wie treedt als trekker op? hoe worden afspraken vastgelegd? wat zijn de kostenconsequenties? hoe worden kosten gedragen? welke verdeelsleutel moet er worden gehanteerd? welke uitruil van bedientaken is er mogelijk? hoe worden opbrengsten toegerekend? welke rol speelt de BRTN? arbeidsvoorwaarden taakinhoud en taakbelasting. hoe worden gebruikers betrokken bij het opstellen van het bedieningsplan? hoe wordt het bedieningsplan vastgesteld hoe weet "de wereld" dat het er is? wanneer kan het bedieningsplan gereed zijn? wanneer is het operationeel? Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met: - Dhr. H.J.P.M. Zoontjens, - Dhr. P. de Ridder, tel tel Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer Postbus BA Rotterdam.