Ús Waarglês Leefberens Fryslân monitoringskader en nulmeting 2011 versie

Transcriptie

1 Bijlage 1 Ús Waarglês Leefberens Fryslân monitoringskader en nulmeting 2011 versie Afdeling Beleids- en Geoinformatie Info: Marco Smulders

2 Inleiding Onlangs is de Beleidsnota Plattelân (BNP) opgesteld. Onderdeel van de nota vormt voorliggend monitoringskader en nulmeting. Het zogenaamde Waarglês leefberens Fryslân. De monitoring en evaluatie van het plattelandsbeleid is gericht op het: 1. volgen van trends en ontwikkelingen 2. inzicht krijgen in de (verschillen in ) ontwikkelingen op regionaal en lokaal niveau 3. signaleren van problemen of probleemgebieden 4. delen en verspreiden van kennis 5. inzicht krijgen in effecten van beleid (c.q. ingezette projectsubsidies) Het gaat dan met name om kennis en informatie omtrent de leefbaarheid en sociaal-economische vitaliteit van kernen op het Friese platteland. De Noordelijke Rekenkamer heeft geconstateerd dat de provincie vanuit haar regierol eigenlijk zicht moet hebben op de gehele keten van voorbereiding, formulering, uitvoering, monitoring, bijsturing en evaluatie van het beleid. Daar hoort bij dat de provincie inzicht heeft in (de ontwikkeling van) de leefbaarheid en sociaal-economische vitaliteit in de verschillende regio s en dorpen. Dat biedt een basis om regionaal maatwerk te leveren en een meer doeltreffende inzet van beschikbare overheidsmiddelen te genereren. Leefbaarheid: normen versus bewonerservaring Leefbaarheid is een moeilijk te vatten begrip, maar binnen dit plattelandsbeleid wordt er vanuit gegaan dat een dorp leefbaar is als er sprake is van: Een gevarieerde bevolkingsopbouw Voldoende geschikte woningen Goed bereikbare voorzieningen Voldoende bereikbaar werk Een rijk gemeenschapsleven Grote organisatiekracht Voldoende aandacht van organisaties. Hierbij zijn geen normen gesteld voor de begrippen gevarieerd, voldoende, goed, rijk en groot. Leefbaarheid is namelijk sterk afhankelijk van tijd en plaats. Er is aantal ontwikkelingen en trends gaande die de leefbaarheid van het Friese platteland onder druk zetten. Echter de normen van nu zijn wellicht niet meer de normen van over enkele jaren. In de tijd veranderen de voorwaarden en behoeften van inwoners, bijvoorbeeld als gevolg van technologische ontwikkeling of veranderingen in de bevolkingssamenstelling. Ook betekent leefbaarheid voor de inwoners in een stadswijk over het algemeen wat anders dan voor de inwoners van een klein dorp. Leefbaarheid hangt dus ook samen met wat de inwoners in een bepaald dorp zelf ervaren of waar ze behoefte aan hebben (nu en later). Inzicht in de ervaren leefbaarheid is op dit moment in Fryslân niet voor handen en kan ook niet op korte termijn voor alle dorpen in Fryslân in beeld gebracht worden. Enkele gemeenten voeren wel zelf regelmatig leefbaarheidsonderzoeken 1, maar dat levert een verre van compleet beeld voor heel Fryslân op; nog los van verschillen in vragenlijsten die ze daarbij hanteren. Onlangs heeft Partoer de Provincie benaderd met het voorstel om in samenwerking met het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) een dergelijk onderzoek op te gaan zetten. Vanuit de provincie is echter het standpunt ingenomen daar vooralsnog niet in te participeren, maar eerst te kijken wat we allemaal al aan indicatoren op een rij 1 Bijvoorbeeld de Dorpsspiegels in Opsterland, de Wijkatlas in Smallingerland en verschillende gemeenten en woningcorporaties die via Lemon de leefbaarheid in beeld brengen. 2

3 hebben. Dit waarglês geeft daar actueel een beeld van. Er wordt wel in overleg met Partoer en het SCP gekeken op welke wijze wel samenwerking tot stand kan komen. Daarnaast bestaat ook de mogelijkheid om enkele leefbaarheidsvragen in het Woningbehoefteonderzoek Fryslân op te nemen indien dat in 2012 weer uitgevoerd gaat worden. Indicatoren Voorliggend monitoringskader richt zich vooralsnog op indicatoren uit bestaande gegevensbronnen of gegevens die op korte termijn in beeld kunnen komen. Daarbij gaat het dus om indicatoren die (volgens de gangbare literatuur) iets zouden kunnen zeggen over de leefbaarheid en sociaal economische vitaliteit in dorpen. We onderscheiden de volgende set indicatoren. Thema Indicator Bron Bevolking 1. procentuele ontwikkeling inwonertal 2. (toename) aandeel 65-plussers in bevolking CBS-statline CBS-statline Leven 3. complete dorpen 4. bereikbaarheid (bovenregionale) voorzieningen Provincie, WGR, CFI Provincie Werken Wonen Beleven 5. ontwikkeling werkgelegenheid 6. ontwikkeling aantal niet werkende werkzoekenden 7. ontwikkeling omvang woningvoorraad 8. ontwikkeling leegstand 9. ontwikkeling aantal te koop staande woningen 10. sportverenigingen per 100 inwoners 11. culturele verenigingen per 100 inwoners 12. Score traditie van samenwerking Werkgelegenheidsregister (WGR) UWV Werkbedrijf Organisatiekracht 13. Indicator sociale cohesie /zelfredzaamheid niet beschikbaar Wurkfermidden 14. Score organiserend vermogen Doarpswurk plattelandsnetwerk CBS-statline Provincie, gemeenten Funda Sport Fryslân Nog niet volledig gedekt (o.a. Keunstwurk) Nog niet volledig gedekt (o.a. VFVW, Sport Fryslân) Het gaat vooral om de relatieve verschillen tussen de regio s en (soorten) dorpen 2. In regio s/dorpen die op meerdere aspecten (ver) achter blijven bij het gemiddelde 3 kan er sprake zijn van leefbaarheidsproblemen. Of het ook zo door de bewoners ervaren wordt is daarmee dus niet gezegd en dat zou uit nader onderzoek moeten blijken. Het is zaak alert te zijn op veranderingen en (beleids)inspanningen daar in te zetten waar ze het hardst nodig zijn of het meest effectief zullen zijn. Goed inzicht in regionale en lokale verschillen geeft daarmee houvast voor een gerichte inzet van middelen ( het geld daar inzetten waar het hardst nodig is of het meest effectief is ). Dit is ook wat de Noorderlijke Rekenkamer heeft geadviseerd. In het vervolg van voorliggend waarglês worden de indicatoren voor het monitoringskader verder uitgewerkt. Hierbij wordt gelijk de geactualiseerde nulmeting 2011 gepresenteerd. Deze moet gezien worden als vervanging van de nulmeting 2009 uit het Plattelândrapport Aangezien het monitoringskader (en achterliggende gegevens) een schat aan informatie bevat welke zich goed leent voor visuele presentaties wordt ook gewerkt om elementen in kaartlagen in het Geoportaal op te nemen. Het monitoringskader heeft hoofdzakelijk een functie als contextmonitoring (welke ontwikkelingen/trends zien we?) en deels als beleidsmonitoring (worden de gestelde doelen gehaald). 2 We onderscheiden de 5 plattelandsregio s en de omvang van dorpen naar inwonertal in 5 klassen (ook in combinatie met elkaar). 3 Per indicator zal afhankelijk van de spreiding van de gemeten waarden nog bepaald worden welke klasse-indeling een goede signalering vormt voor (extreme) afwijkingen van het gemiddelde. 3

4 Voor de verschillen tussen de regio s is een apart traject van SWOT s opgestart. Deels zijn onderstaande indicatoren ook bij de analyse voor de SWOT s betrokken, maar het blikveld van indicatoren is daarbij wat breder. Een deel van de indicatoren kan wellicht ook gebruikt worden voor projectevaluaties. Deze insteek van projectevaluaties wordt in het uitvoeringsprogramma van de BNP verder uitgewerkt. 1. Bevolking: procentuele ontwikkeling inwonertal Een actuele trend is krimp van de bevolking. Op zich is bevolkingsafname niet erg en kan begeleid worden, maar in sterk (bovengemiddeld snel) krimpende dorpen kunnen extra leefbaarheidsproblemen aan de orde zijn omdat het draagvlak voor diverse voorzieningen plotseling weg valt, versnelde leegstand van woningen en gebouwen op kan treden en een algehele neerwaartse spiraal kan ontstaan waardoor meer inwoners gaan vertrekken 4. Omschrijving Klasse aantal inwoners kernen inwoners Aandeel Friese bevolking (2001) (2006) (2001) (2006) kleine plattelandskern <500 inw ,8% 7,6% 7,5% middelgrote plattelandskern inw ,9% 17,0% 16,8% grote plattelandskern inw ,1% 20,9% 20,7% grotere kern inw ,6% 24,7% 24,7% grote kern > inw ,6% 29,8% 30,3% totaal Fryslân % 100% 100% Omschrijving Klasse aantal inwoners kernen (2001) Gem. jaarlijkse groei inwonertal '01-'11 <0% 0%-0,5% >0,5% (krimp) (stabiel) (groei) kleine plattelandskern <500 inw middelgrote plattelandskern inw grote plattelandskern inw grotere kern inw grote kern > inw totaal Fryslân Ontwikkeling inwonertal op kernniveau per (gemiddelde Fryslân: +0,26%) 2. Bevolking: (toename) aandeel 65-plussers in de bevolking Een tweede trend is vergrijzing van de bevolking. Vaak wordt aangenomen dat een gevarieerde bevolkingsopbouw essentieel is voor de leefbaarheid. Dat kan op zich al bestreden worden, maar sowieso dient hierbij aangemerkt te worden dat de aanstaande vergrijzingsgolf er in elk geval al voor zorgt dat de bevolkingsopbouw in de provincie minder gevarieerd wordt. Er zullen absoluut en relatief steeds meer ouderen zijn en minder jongeren (vergrijzing en ontgroening). Pas na 2030 zal deze trend over het hoogtepunt heen zien. Het gaat daarom bij deze indicator ook om relatieve verschillen. Welke dorpen zijn het sterkst vergrijsd of maken een sterke vergrijzing door? Ook hierbij geldt dat een al te snelle ontgroening of vergrijzing extra druk kan zetten op de leefbaarheid. <15% 15%-19% >19% Omschrijving Klasse aantal inwoners kernen niet vergrijsd matig vergrijsd vergrijsd 4 Ook het aantal huishoudens is in dit verband relevant, maar op dorpsniveau minder betrouwbaar in beeld te brengen omdat er alleen afgeronde cijfers over bestaan (op 5- of 10-tallen). 4

5 kleine plattelandskern <500 inw middelgrote plattelandskern inw grote plattelandskern inw grotere kern inw grote kern > inw totaal Fryslân Aandeel 65-ers op kernniveau per (gemiddelde Fryslân: 17%) 3. Leven: Complete dorpen Voorzieningen zijn relevant voor de leefbaarheid van een dorp. Het hoeft echter niet altijd te betekenen dat ze in het dorp zelf aanwezig zijn, maar wel dat ze goed bereikbaar zijn in de omgeving. Aan de hand van 7 basisvoorzieningen (basisschool, supermarkt huisarts, dorpshuis, bank of postagentschap, halte voor openbaar vervoer en een woonzorgvoorziening voor ouderen of gehandicapten) zijn de dorpen in te delen naar: - complete dorpen (heeft 6 of 7 basisvoorzieningen); - niet complete dorpen (heeft 3 tot 5 basisvoorzieningen); - dorp met beperkte voorzieningen (2 of minder basisvoorzieningen). Op basis van cijfers van 2008 is onderstaande inventarisatie gedaan. Dit kan om de paar 3 à 4 jaar opnieuw geïnventariseerd worden om bijvoorbeeld te kijken of het aandeel complete dorpen onder de kleinste kernen verder afneemt, of het aantal kernen zonder basisschool verder toeneemt, etc voorzieningen 3-5 voorzieningen 6 of 7 voorzieningen dorpen Klasse aantal inwoners (beperkt) (niet compleet) (compleet) <500 inw inw inw inw > inw totaal Fryslân Compleetheid dorpen op kernniveau per begin 2008 Er is een start gemaakt om bovenstaand beeld te actualiseren. In 2012 wordt dit verder uitgewerkt. Recent zijn al wel de basisscholen geactualiseerd. Onderstaande tabel geeft hier een beeld van. onder binnen 10% van binnen 20% van boven 20% van Eindtotaal Klasse aantal inwoners opheffingsnorm opheffingsnorm opheffingsnorm opheffingsnorm <500 inw inw inw inw > inw totaal Fryslân basisscholen onder of nabij de gemeentelijke opheffingsnorm per december

6 4. Leven: bereikbaarheid (bovenregionale) voorzieningen Het gaat qua bereikbaarheid met name om de bereikbaarheid van de stedelijke en regionale centra met bovenregionale voorzieningen zoals ziekenhuizen, middelbare en hoge scholen, theaters en bioscopen 5. Je kunt de reisafstanden per voorziening in kaart brengen (en analyseren hoe dit zich ontwikkelt als er voorzieningen verdwijnen of als er nieuwe infrastructuur wordt aangelegd). Meer algemeen kan ook gekeken worden naar de reisafstand tot het dichtstbijzijnde stedelijk centrum, regionaal centrum of compleet dorp. Gem. reistijd naar dichtstbijzijnde: Aandeel kernen op meer dan 15 minuten reisafstand van dichtstbijzijnde: Klasse aantal inwoners stedelijk centrum regionaal centrum stedelijk centrum regionaal centrum <500 inw. 13,13 9,12 24% 5% inw. 14,08 9,30 31% 6% inw. 12,42 7,68 23% 2% inw. 10,45 1,30 11% 0% > inw. 0,00 0,00 0% 0% totaal Fryslân 13,06 8,57 25% 5% Gemiddelde reistijd per auto (in minuten) naar het dichtstbijzijnde stedelijk of regionaal centrum Onder het thema leven kunnen we ook nog denken aan het aspect veiligheid. Er wordt nader bekeken of er nog een indicator voor veiligheid aan het waarglês toegevoegd moet worden. 5. Werken: ontwikkeling werkgelegenheid Er wordt wel eens gesteld dat er in de dorpen geen werk is. Dit is wat ongenuanceerd en kan bestreden worden, maar dat neemt niet weg dat het merendeel van de werkgelegenheid wel in de grotere kernen zit. Niet iedereen heeft echter de beschikking over een auto of is om andere redenen in staat om dagelijks naar een grotere kern te reizen voor werk. Ook in de kleinere kernen zou werkgelegenheid moeten zijn. Ook omdat lokale bedrijvigheid vaak bijdraagt in verenigingsleven, etc. Door de ontwikkeling van de werkgelegenheid op dorpsniveau te volgen kan een beeld verkregen worden of de werkgelegenheid op peil blijft. We kijken daarbij naar het aantal banen, het aantal vestigingen en het aantal zogenaamde micro-ondernemingen. Wel vormt de registratie van de werkgelegenheid in de landbouwsector een aandachtspunt. Vanwege gewijzigde registratieprocedures zal pas vanaf 2010 een betrouwbare reeks ontstaan. 5 In het kader van het Onderzoek Krimp en Groei, de Staat van Fryslân en de Agenda Leefbaar Platteland zijn de ligging van diverse voorzieningen in kaart gebracht en geo-analyses gedaan met betrekking tot de reistijd met de auto. 6

7 Klasse aantal inwoners vestigingen (2001) Totaal banen (2001) vestigingen Totaal banen Ontw. Vestigingen Ontw. banen < 500 inw ,2 11, inw ,4 3, inw ,1 9,8 Totaal platteland ,9 8, inw ,9 7,8 > inw ,2 9,1 Totaal grote kernen ,5 8,7 totaal Fryslân ,1 8,5 en ontwikkeling vestigingen en arbeidsplaatsen (exclusief landbouwsector 6 ) vestigingen Totaal banen Aandeel vestigingen Aandeel banen < 500 inw ,9 5, inw ,0 9, inw ,9 13,7 Totaal platteland ,8 28, inw ,2 23,9 > inw ,9 48,0 Totaal grote kernen ,2 71,9 totaal Fryslân vestigingen en arbeidsplaatsen 2011 (inclusief landbouw) vestigingen landbouw Totaal banen landbouw Aandeel vestgingen Aandeel banen < 500 inw ,3 33, inw ,2 33, inw ,7 23,8 Totaal platteland ,2 89, inw ,8 7,8 > inw ,0 2,5 Totaal grote kernen ,8 10,3 totaal Fryslân landbouwvestigingen en arbeidsplaatsen in de landbouwsector Vanaf 2010 registreert het register landbouwvestigingen met bijbehorende werkgelegenheid op vestigingsniveau. Hiervoor werd gebruik gemaakt van geaggregeerde statistiek. Een vergelijking tussen 2011 en 2001 op kernniveau is hierdoor niet mogelijk voor de landbouwsector. 7

8 6. Werken: ontwikkeling werkloosheid Als aanvulling of contramal kan ook de ontwikkeling van de werkeloosheid op dorpsniveau een beeld geven van achteruitgang of vooruitgang qua leefbaarheid. Voor deze indicator zijn niet voor alle kernen cijfers voor handen aangezien het CWI (de bronhouder) geen cijfers onder 10 personen publiceert. Cijfers over afgelopen jaren zijn beschikbaar maar moeten nog geanalyseerd worden. Om nog wat specifieker zicht te krijgen op ontwikkelingen met betrekking tot de sociaal-economische vitaliteit van het platteland zouden er nog indicatoren aan toegevoegd kunnen worden die iets zeggen over de aanleg van het glasvezelnetwerk (ICT-toepassingen), het gebruik van streekproducten (algemeen en bij zorginstellingen/restaurants) en het aantal kleinschalige ondernemingen (minder dan 10, cq. minder dan 5 arbeidsplaatsen van 15 uur of meer). Vooralsnog zijn voor de eerste 2 aspecten geen goede cijfers beschikbaar. De kleinschalige ondernemingen zijn in onderstaande tabel weergegeven. Vestigingen met aantal arbeidsplaatsen Aandeel <10 <5 Totaal <10 <5 < 500 inw ,8 93, inw ,1 91, inw ,1 88,9 Totaal platteland ,5 90, inw ,2 82,2 > inw ,2 80,3 Totaal grote kernen ,1 81,2 totaal Fryslân ,3 86,1 en aandeel kleinschalige ondernemingen 2011 op kernniveau 7. Wonen: ontwikkeling woningvoorraad De indicatoren met betrekking tot de woningvoorraad moeten in samenhang bekeken worden. Tesamen geven de indicatoren een indicatie of er regionaal en lokaal overschotten of tekorten in het aanbod lijken te ontstaan. Op regionaal niveau kunnen hier ook de huishoudensprognoses nog bij betrokken worden om te kijken hoe de vraag zich ontwikkeld. Omschrijving Klasse aantal inwoners kernen (2008) Gem. jaarlijkse groei woningvoorraad <0,1% 0,1%-0,5% >0,5% (stabiel) (licht groeiend) (groeiend) kleine plattelandskern <500 inw middelgrote plattelandskern inw grote plattelandskern inw grotere kern inw grote kern > inw totaal Fryslân Gemiddelde jaarlijkse groei van de woningvoorraad op kernniveau periode (gemiddelde Fryslân: 0,74%) 7 7 Bij actualisatie van deze tabel zullen de 3 klassen zo ingedeeld moeten worden dat het gemiddelde voor Fryslân in het midden van de middelste klasse valt. 8

9 8. Wonen: ontwikkeling woningaanbod Toename van leegstand en toename van het aantal te koop staande woningen kan een indicatie zijn van toenemende overschotten in de markt en kan het proces van verpaupering versnellen 8. Klasse aantal inwoners kernen Minder dan 2% Tussen 2% en 6% 6% of meer <500 inw inw inw inw > inw totaal Fryslân Aandeel te koop staande woningen van de koopvoorraad op kernniveau per (gemiddelde Fryslân: 4,2%) 9. Wonen: ontwikkeling leegstand De indicator leegstand in de woningvoorraad is per begin 2011 voor een deel van de dorpen beschikbaar. Aangezien dit nog geen compleet beeld is geven we de cijfers hier nog niet weer. Binnenkort wordt gestart om per een compleet beeld te krijgen. 10. Beleven: aantal sportverenigingen De indicatoren binnen het thema beleven moeten iets zeggen over het rijke gemeenschapsleven. Er zijn in in eerste instantie 10 indicatoren benoemd die uiting geven aan een actieve gemeenschap. Uit het onderzoek Sociale cohesie in Midden-Fryslân blijkt dat van deze 10 er 2 onderscheidend zijn in relatie tot het wel of niet vitaal zijn van het gemeenschapsleven. Het gaat om de aanwezigheid van sportverenigingen en culturele verenigingen 9. Daarnaast is in dit onderzoek nog een derde onderscheidend aspect aangetroffen. Het gaat om een traditie van samenwerking. Daarbij gaat het om de aanwezigheid van vogelwachten, ijsclubs, kaatsverenigingen, dorpsfeest+ en cultuurhistorische verenigingen. De sportverenigingen zijn al goed in beeld te brengen. Klasse aantal inwoners kernen aantal verenigingen per 100 inwoners Geen 0,01-0,12 0,12 0,35 > 0,36 <500 inw inw inw inw > inw totaal Fryslân sportverenigingen per 100 inwoners op kernniveau per (gemiddelde Fryslân: 0,24) Beleven: aantal culturele verenigingen en score traditie van samenwerking De culturele verenigingen en traditie van samenwerking moet nog verder geïnventariseerd worden. 8 Indicatoren 8 en 9 kunnen wellicht samen in een score gevat worden. Als op beide meer dan 1% meer dan het gemiddelde gescoord wordt krijgt het score 3, 1 van beide score 2 en geen van beide score 1 (bijvoorbeeld) 9 Er was nog een derde onderscheidend aspect, namelijk het aantal recreatieve verenigingen. Hiervoor zijn echter te weinig bruikbare bronnen te vinden om een compleet beeld te geven. Deze laten we dan ook buiten beschouwing. 9

10 13. Organisatiekracht: indicator sociale cohesie/zelfredzaamheid De leefbaarheid van wijken en dorpen hangt samen met de sociale samenhang in de buurten. Dragen de bewoners in samenwerking zorg voor het welzijn in hun buurt? Vertrouwt men elkaar voldoende en is men bereid om samen problemen op te lossen of anderszins zaken op te pakken? Neemt men hiertoe ook initiatieven? Verlenen bewoners elkaar steun en voelen ze zich betrokken bij elkaar? Dit zegt dan ook iets over de zelfredzaamheid van burgers en de organisatiekracht van een wijk of dorp. Het versterken van de sociale cohesie is dan ook een duurzame investering in de leefbaarheid. Er is geen bestaande bron voor handen om de ontwikkeling van de sociale cohesie in beeld te brengen en te volgen. Aanknopingspunten kunnen gevonden worden in: De ontwikkeling van een meetinstrument voor sociale cohesie in de buurt van Decide (2007) en Een goed buur joint production als motor voor actief burgerschap in de buurt van Margreet Frieling (2008). Hierin worden 7 vragen onderscheiden die iets zeggen over de verschillen in sociale cohesie. Het instrument is ontwikkeld op basis van een proef in Paddepoel Zuid (Groningen) 10 Als alternatief kan nog gedacht worden om leefbaarheidsvragen te koppelen aan een eventueel uit te voeren Woningbehoefte-onderzoek. Maar diepgaand zal dat niet kunnen aangezien de focus op het wonen ligt. Ook heeft dat de beperking dat wellicht pas over 4 à 5 jaar een volgende meting gedaan kan worden en dat dus buiten de horizon van de BNP ligt. Ook kan nog gedacht worden om het onderscheid in sociale cohesie in kwalitatieve zin in beeld te brengen door enkele vragen (gebaseerd op de 7 vragen uit geschetst onderzoek) voor te leggen aan dorpencoördinatoren bij gemeenten, betrokken medewerkers bij woningcorporaties, de gebiedsplatforms, makelaars, etc. Het gaat dan om personen die zicht hebben op de verschillen tussen de dorpen in een bepaalde regio. 14. Wurkfermidden: score organiserend vermogen plattelandsnetwerk Naast het eigen organiserend vermogen (of zelfredzaamheid) is het goed te weten of er een achtervang is vanuit professionele organisaties. Dit netwerk (ofwel wurkfermidden) kan signalen van problemen oppikken en kan op basis van kennis over de lokale situaties acties in touw zetten om problemen aan te pakken of nieuwe ontwikkelingen te initiëren. We onderscheiden de aanwezigheid van: Een gemeentelijke dorpencoördinator Een gemeentelijk dorpenbeleid Een gemeentelijk dorpshuizenbeleid Een leefbaarheidsmakelaar bij de woningcorporatie(s) Een dorpenprogramma bij de woningcorporatie(s) Een provinciale gebiedsagenda (afgestemd met gemeenten) Doarpswurk heeft uitgezocht dat alle Friese gemeenten één of meer dorpencoördinatoren hebben. En ook de woningbouwcorporaties Wonen Noordwest Friesland, Thús wonen, WoonFriesland en Elkien hebben dorpencoördinatoren/leefbaarheidsmakelaars in dienst. Andere indicatoren zullen in 2012 verder worden uitgewerkt. 10 In dit onderzoek maken de bedoelde 7 vragen deel uit van een vragenlijst met circa 60 vragen, waaronder ook vragen over de persoonlijke situatie van de respondent. 10

11 BGI,