Gert Middelkoop & Jan Winsemius

Transcriptie

1 College: Ontwerp & Economie Type kennis: Werkvorm: Disciplineoverschrijdend Hoor- en discussiecollege met gastsprekers Studiejaar: 2 de kwartaal Vrijdag: 18:40 20:30 Bijeenkomsten: donderdagavond 10, 17 en 24 november, 1, 8 en 22 december 2011, en 12 januari 2012 én een afrondende bijeenkomst op een nader te bepalen datum. Studielast: Toetsvorm: 1 studiepunt (28 uur, waarvan 12,25 tijdens de colleges en 15,75 voor de afronding) praktijkopdracht Inleverdatum: 16 februari 2012 Bijzonderheden: Deze collegereeks kan verzwaard, voor 2 studiepunten, afgerond worden in overleg met de docent Docent: Gert Middelkoop & Jan Winsemius Doelstelling: Economische krachten hebben in een steeds wisselende verschijningsvorm altijd een grote impact op de stedenbouw en architectuur. Indirect omdat economische processen een sturende invloed hebben op hoe de stedelijke samenleving vorm krijgt. Direct omdat gebouw-, vastgoed- en gebiedsontwikkeling gestuurd worden door financieeleconomische kaders. In dit college zullen de voor stedenbouw en architectuur relevante economische, de maatschappelijke werkelijkheid vormende, krachten en mechanismen aan de orde komen. Inhoud: De collegereeks wordt ingeleid door te kijken naar het belang van ruimtelijke condities voor sociaal-economische ontwikkelingen op verschillende ruimtelijke schaalniveaus. Het belang van de locatie wordt onderbouwd door verschillende locatietheorieën. Het creëren van unieke kwaliteiten van een plek in een mondiale economie zijn bepalend voor welvaart en ontwikkeling van plaats. Dit heeft (inter)nationale demografische verschuivingen van mensen tot gevolg. Interventie van de overheid in betreffende ruimtelijke ontwikkelingsprocessen krijgt steeds meer aandacht. Door middel van beleid en planning proberen overheidsinstanties de inrichting en/of het gebruik van de ruimte te verbeteren. Het is de creatieve onderhandelingskracht van de private sector die voordelen van deze ruimtelijke ontwikkelingen kan benutten/gebruiken. Conjuncturele schommelingen in de economie verdienen in het bereiken van ruimtelijke doelstellingen extra aandacht. Na de financiële crisis met als gevolg een stagnatie in de bouwproductie, is dit onderwerp erg actueel.

2 Interventie in de ruimte is in Nederland sterk afhankelijk van grondeigendom. De verantwoordelijkheid voor ruimtelijke interventie wordt over het algemeen genomen door gemeenten, corporaties en ontwikkelaars, aangezien oorspronkelijke grondeigenaren niet willen/kunnen meewerken aan gebiedsontwikkeling. Gemeenten hebben bij gebiedsontwikkeling per definitie een rol vanwege de (maatschappelijke) taken en bevoegdheden van de lokale overheid. Het beleid dat de gemeente voert bij interventie in de grondmarkt wordt grondbeleid genoemd, waarbij de overheid ingrijpt in bestaande eigendoms- en gebruiksverhoudingen. Het spectrum aan juridische en financiële instrumenten van grondbeleid is onlosmakelijk aan de markt en het vastgoedproces verbonden. De mogelijkheden om bepaalde beleidsdoelstellingen te realiseren worden voor een belangrijk deel bepaald door de grondprijs. Voordat over kan worden gegaan op grondverwerving moet worden vastgesteld wat de waarde is van het eigendomsrecht op grond. De verschillende methoden van grondwaardeberekening zullen tijdens de collegereeks aan de orde komen. De rol van de architect is in de afgelopen eeuwen steeds veranderd. Het is daarom goed te kijken naar de rol van de architect in de huidige bouwsector. Welke factoren wegen zwaar in het uiteindelijke ontwerp en wordt deze vooral vraag- dan wel aanbodgestuurd? Er wordt kortom gekeken naar de bedrijfskolom van de bouw waarbij de student een introductie krijgt in de marktwerking door middel van tenders. Daarbij wordt gekeken naar de vraag of de huidige ontwikkelingen in de bouwsector de rol van architecten(bureaus) in de nabije toekomst zullen veranderen. Het begrijpen van (macro-)economische ontwikkelingen en het begrijpen en herkennen van de financiële opgave wordt voor de architect en stedenbouwkundige een steeds belangrijker onderdeel. Deze collegereeks biedt voor ontwerpers een eerste kennismaking met economie en financiële rekenkunde gerelateerd aan grond- en vastgoedontwikkeling.

3 Planning, inhoud en literatuur per bijeenkomst De kennis die nodig is voor het maken van de eindopdracht wordt verkregen uit de in de colleges behandelde stof, de powepointcolleges en de te lezen literatuur. Alle literatuur voor deze collegereeks is gratis te downloaden of zal worden aangeleverd door de docenten. College 1 (10 november): Invloed van macro-economie op de woningmarkt Het belang van ruimtelijke condities voor sociale en economische ontwikkeling op verschillende ruimtelijke schaalniveaus (lokaal, regionaal, nationaal en internationaal). Wat ontwerpen de ontwerpers en wat is de samenhang met de macro-economische context en beleid? - G.W. Middelkoop (2006), Ruimtelijke ordening, volkshuisvesting en marktwerking, In: Kraan, D.J. & Lever, C., IN Holland staat een huis, het volkshuisvestingsbeleid op een kruispunt, Wim Drees Stichting voor Openbare Financiën, pp (literatuur wordt digitaal aangeleverd). - Van der Cammen, H. & De Klerk, L. (2008) Ruimtelijke ordening, Van grachtengordel tot VINEX-wijk, Houten ISBN (te lezen hoofdstuk nader te bepalen) College 2 (17 november): Bijzondere kenmerken van de woningmarkt en de investeringscriteria vastgoedspelers De woningmarkt is niet vergelijkbaar met andere markten. Dit college behandelt de belangrijkste kenmerken en ontwikkelingen. Tevens worden de belangrijkste investeringscriteria van spelers in het vastgoedproces toegelicht. - G.W. Middelkoop (2010), Inleiding tot investeringsbeoordeling en grondexploitatie, collegedictaat, waarvan: Hoofdstuk 2: Investeren in de gebouwde omgeving (blz ) Hoofdstuk 3: Spelers in het vastgoedproces (blz ) Hoofdstuk 4: Het vastgoedontwikkelproces (blz ) College 3 (24 november): Investeringsopgave per gebied en waarderingsmethoden Dit college gaat nader in op de investeringsopgave, de voor- en nadelen van verschillende waarderingsmethoden. - G.W. Middelkoop (2010), Inleiding tot investeringsbeoordeling en grondexploitatie, collegedictaat, waarvan: Hoofdstuk 5: De waardering van projecten (blz ) Hoofdstuk 8: De grondexploitatie (blz ) College 4 (1 december): Waardebepaling van grond en marktoptimalisaties Dit college behandelt de belangrijkste methoden om de waarde van grond te bepalen en gaat in op mogelijke marktoptimalisaties.

4 - G.W. Middelkoop (2010), Inleiding tot investeringsbeoordeling en grondexploitatie, collegedictaat, waarvan: Hoofdstuk 5: De waardering van projecten (blz ) Hoofdstuk 8: De grondexploitatie (blz ) College 5 (8 december): Risicobeheersing, plannen - risicoprofiel In dit college passeren verschillende plannen de revue en wordt gereflecteerd op het risicoprofiel en de flexibiliteit. Tevens worden de gevolgen van de kredietcrisis op woningbouwplannen en voor specifieke actoren behandelt. College 6 (22 december): Casus stedelijke transformatie Aan de hand van de theorie uit voorgaande colleges wordt gekeken naar voorbeelden van binnenstedelijke gebiedsontwikkeling in de praktijk. * Relevantie voor de eindopdracht - Buitelaar, E., Segeren, A. & Kronberger, P. (2008) Stedelijke transformatie en grondeigendom, Nai Uitgevers, Rotterdam en Ruimtelijke Planbureau, Den Haag. Bevindingen (blz. 9-25) Verdieping: Oorspronkelijk eigendom en grondverwerving (blz ) Tijdelijke eigendom en grondontwikkeling (blz ) Ruimtelijke effecten van grondeigendom (blz ) Link: College 7 (12 januari): gebiedsontwikkeling en de kredietcrisis De afgelopen tweeëneenhalf jaar hebben de ontwikkelingen op de woningmarkt in het teken gestaan van de gevolgen van de kredietcrisis. De periode daarvoor was er door economische groei en vooral door de steeds ruimere financieringsmogelijkheden en lagere rentestand, een groeiende koopkrachtige woningvraag. De resultaten uit het verleden en de verwachtingen voor de prijsontwikkeling lieten een zeer zonnig beeld zien zodat alle risico s te verwaarlozen leken. Nu is het perspectief onzeker. De economische groei staat onder druk, financieringsmogelijkheden nemen af en er is een reëel risico van verdere stijgende rente. Wat zijnd e gevolgen voor gebiedsontwikkeling? - Deloitte, Financiële effecten crisis bij gemeentelijke grondbedrijven (digitaal beschikbaar) - Noordanus, After the crunch: De betekenis van de kredietcrisis voor de vastgoedsector (digitaal beschikbaar) - TU Delft & Akro Consult, Gebiedsontwikkeling en de kredietcrisis, Een recessie met structurele consequenties. Opgave afronding Zoals uit de planning naar voren komt biedt de module een intensief en gevarieerd programma, met zowel theoretische verdieping, recente kennis van praktijkdeskundigen en vele constructieve ingrediënten voor een eigen visie op gebiedsontwikkeling. De collegereeks zal worden afgerond middels het maken van een werkstuk waar de

5 visie van de student voor een bepaalde ontwikkeling tot uiting kan worden gebracht. Het werkstuk zal wordt gemaakt aan de hand van een casus, gerelateerd aan de beroepspraktijk. Opgave verzwaarde afronding Deze collegereeks kan verzwaard, voor 2 studiepunten, afgerond worden. De exacte formulering van de verzwaarde opgave vindt plaats in overleg met de docent. Beoordelingscriteria Het werkstuk zal met een voldoende moeten worden afgerond in een nader te bepalen periode. Wanneer het eindwerkstuk niet voldoende is, bestaat er gedurende een gelimiteerde periode een mogelijkheid tot verbetering. Leerdoelen Na afloop heeft of kan de student: Kennis van (macro-)economische trends en ontwikkelingen en de invloed hiervan op de grond- en vastgoedmarkt. Kennis van verschillende actoren in het ontwikkelingsproces in de grond- en vastgoedmarkt en het kunnen verklaren van het belang van eigendom met betrekking tot fysiek-ruimtelijke interventies. Basiskennis in de financiële rekenkunde in relatie tot grondwaardeberekening en waardering van vastgoedprojecten Kennis hebben van de plek van ontwerpers als adviseurs in het bouwproces. Kunnen rekenen en begrijpen van motivering en beoordelingsprincipes van opdrachtgever en ontwikkelaar. Kunnen rekenen op een sigarenkist. Financiële argumentatie rondom een plan kunnen aanbrengen. Actueel inzicht in de gevolgen van de kredietcrisis voor de vastgoedsector Eindkwalificaties van de opleiding tot architect die in deze collegereeks (deels) aan de orde komen MArch a 9b 9c 9d 9e 9f 9g 9h 9i 9j Vervaardigt (vernieuwende) architectonische concepten en ontwerpen die aan maatschappelijke, esthetische, technische, financiële, functionele en juridische eisen voldoen. 4. Maakt technisch bekwaam een integraal ontwerp dat voldoet aan kaders voor kwaliteit, (bouw)voorschriften, budget, tijd en eisen van gebruikers en opdrachtgevers. 9a. Past bij het maken van architectonische concepten, ontwerpen en projecten passende kennis van de maatschappelijke (sociale, economische, culturele én politieke) processen, ontwikkelingen en trends, voor zover die van invloed zijn op het vakgebied van de architectonische vormgeving, toe en verantwoordt deze kennis en inzichten.

6 Eindkwalificaties van de opleiding tot stedenbouwkundige die in deze collegereeks (deels) aan de orde komen MUrb a 10b 10c 10d 10e 10f 10g 10h 10i 10j Vervaardigt op verschillende schaalniveaus (vernieuwende) stedenbouwkundige concepten en ontwerpen die aan maatschappelijke, esthetische, technische, financiële, functionele en juridische eisen voldoen. 3. Interpreteert en beoordeelt maatschappelijke (sociale, economische, culturele én politieke) en ruimtelijke processen, ontwikkelingen en trends zelfstandig en/of in (multidisciplinair) teamverband en vertaalt deze in stedenbouwkundige (ruimtelijk-programmatische) concepten, visies, strategieën en/of ontwerpen. 10a. Past bij het maken van stedenbouwkundige concepten, ontwerpen en projecten passende kennis van de geschiedenis en de theorie van de stedenbouw en van de relatie met andere bij de ruimtelijke ordening betrokken disciplines toe en verantwoordt deze kennis en inzichten. 10d. Past bij het maken van stedenbouwkundige concepten, ontwerpen en projecten passende kennis van de maatschappijwetenschappen, de economie, de sociale en historische geografie en de ecologie toe en verantwoordt deze kennis en inzichten. Gert Middelkoop is econometrist en planoloog (UvA). Hij is oprichter van en vennoot bij Bureau Middelkoop. Daarnaast is Gert als docent verbonden aan de opleiding Planologie van de Universiteit van Amsterdam en doceert hij aan de Amsterdam School of Real Estate (ASRE). Tevens is Gert werkzaam als bestuurslid bij Stichting Lijn in Landschap (uitgever van o.a. Blauwe Kamer, Scape en het jaarboek LS), is hij lid van de Raad van Toezicht van zorginstelling Brentano in Amstelveen, lid van het Kwaliteitsteam Nieuwe Hollandse Waterlinie en jurylid van De Gouden Piramide. Jan Winsemius is sinds 1998 vennoot bij Bureau Middelkoop. Jan is oorspronkelijk jurist, gespecialiseerd in PPS en grondbeleid. Inmiddels is zijn werkveld verbreed naar planologie, planeconomie, stedenbouw en volkshuisvesting. Die brede kennis combineert hij in een grote variatie aan aan advies- en onderzoeksopdrachten. De afgelopen 4 jaar is Jan onder andere bouwregisseur geweest in de regio Groningen-Assen. Momenteel is hij adviseur van de gemeente Amsterdam voor de herontwikkeling van Amstel III. Jan is tevens docent op de ASRE en directeur van VGG.