Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ

Transcriptie

1 Gezond opgroeien in TYTSJERKSTERADIEL 2012

2 Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ Inleiding... 3 Medewerkers JGZ in Tytsjerksteradiel... 4 Monitor jeugdgezondheid... 5 Gezond gewicht... 5 Genotmiddelen... 8 Opvoeden en opgroeien Depressieve gevoelens bij jongeren Ontwikkeling Risicogroepen opgroeien en opvoeden Conclusies en aanbevelingen Overgewicht Lid van een sportclub Genotmiddelen Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen Depressieve gevoelens bij jongeren (provinciaal) Motoriek en spraak- en taalontwikkeling Algemeen

3 Inleiding De zorg voor jeugd in Nederland is volop in beweging. De gemeenten hebben hierin een centrale rol met nieuwe taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Te denken valt aan de transitie/ transformatie van de jeugdzorg, het Passend Onderwijs en de wet Werken naar Vermogen. Ook de jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân heeft de komende jaren naast de opdracht tot bezuiniging met deze veranderingen te maken. Centraal blijft staan: de gezonde en veilige ontwikkeling voor alle kinderen in hun eigen context. De koers van de jeugdgezondheidszorg bij deze veranderingen richt zich op: Werken vanuit de Centra voor Jeugd en Gezin Vraaggericht werken, waarbij het enerzijds gaat om de vraag van ouders en jongeren, en anderzijds op de vraag van de gemeenten De eigen kracht en zelfredzaamheid van ouders/ jongeren Regie op de samenwerking Flexibiliteit van het aanbod, o.a. een meer flexibel aanbod van contactmomenten Gebruik van sociale media Informatievoorziening voor gemeenten Eén van de bronnen van informatie voor gemeenten is de jaarrapportage jeugd. Hierin krijgt de gemeente cijfermatige informatie over: Gezond gewicht, overgewicht en obesitas Genotmiddelen gebruik (alcohol, roken, drugs) Opvoeden en opgroeien Ontwikkelingsachterstanden Voor u ligt de vijfde jaarrapportage over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. Naast de cijfermatige informatie leest u hierin ook de ervaringen van de JGZ-medewerkers rondom de vier genoemde thema s en eventuele aanbevelingen. De informatie kunt u gebruiken voor het beleid ten aanzien van het CJG en voor het gezondheids- en jeugdbeleid in uw gemeente. Dat investeringen in de jeugdgezondheidszorg effectief zijn blijkt uit een onlangs verschenen rapport Kosteneffectiviteit van de jeugdgezondheidszorg 1 : Iedere euro die jaarlijks in de jeugdgezondheidszorg wordt geïnvesteerd levert elf euro op! Ik wens u veel plezier bij het lezen van deze rapportage. Voor opmerkingen en vragen kunt u terecht bij ondergetekende. Roely Talma Regiomanager jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân Telefoon: r.talma@ggdfryslan.nl 1 Verdonck, Klooster & Associates in opdracht van Actiz: Kosteneffectiviteit van de jeugdgezondheidszorg; maart

4 Medewerkers JGZ in Tytsjerksteradiel Het team jeugdgezondheidszorg van de gemeente Tytsjerksteradiel bestaat uit: Roely Talma, regiomanager Marja de Jong, gezondheidsbevorderaar Adri Bosma, verpleegkundige JGZ 0-4 Pietie Dijkstra, verpleegkundige JGZ 0-4 Janny Kamsma, verpleegkundige JGZ 0-4 Annelies Kerssies, verpleegkundige JGZ 0-4 Selma Veldhuizen, verpleegkundige JGZ 4-19 Ingrid Winkel, verpleegkundige JGZ 4-19 Martine v.d. Hem, arts JGZ 0-4 Christine v.d. Pal, arts JGZ 0-4 Esther Winsemius, arts JGZ 0-4 Aukje Zuiderveld, arts JGZ 4-19 Gea v.d. Zaag, assistente JGZ Joukje Hoekstra, cb-assistente Hieke Mast, cb-assistente Jeltsje Kloostermand, cb-assistente Kina Dobbinga, pedagoog Elly Valk, verpleegkundige AZC JGZ

5 Monitor jeugdgezondheid Voorheen informeerde de monitor jeugdgezondheid u over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente in het voorgaande jaar. Vorig jaar heeft u al kennis gemaakt met het feit dat gegevens van een aantal schooljaren waren samengevoegd. Ook dit jaar is weer voor deze methodiek gekozen. U wordt geïnformeerd over gezondheid van schoolgaande kinderen en jongeren in de schooljaren , en Deze informatie is verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij leerlingen van groep 2 en 7 van het basisonderwijs, klas 1 en 3 van het vmbo en klas 2 havo/vwo. De informatie over gezondheid van de jeugd in uw gemeente wordt gepresenteerd als het totaal van deze drie schooljaren en wordt vergeleken met provinciale percentages over dezelfde periode. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes. Trends worden op provinciaal niveau gepresenteerd, waar mogelijk ook op het niveau van de JGZregio waar uw gemeente onder valt. Op gemeenteniveau zijn de aantallen kinderen/jongeren helaas veelal te klein om een trend te kunnen signaleren. Reden hiervoor is onder andere dat een deel van de ouders geen toestemming geeft om gegevens uit de contactmomenten te gebruiken voor ander onderzoek (varieert per contactmoment (-)). Ook is een deel van de vragenlijsten niet voldoende ingevuld en daardoor onbruikbaar voor verder onderzoek. In de monitor zijn ook gegevens opgenomen afkomstig van de tussen begin 2009 en eind 2011 afgenomen vragenlijsten Stevig Ouderschap. Deze vragenlijst wordt kort na de geboorte van een kind aan de ouders voorgelegd. Daarnaast is in oktober 2010 gestart met de bevindingenregistratie op het consultatiebureau bij kinderen van 27 en 36 maanden. Deze gegevens worden op provinciaal niveau weergegeven. Dit heeft, naast eerder genoemde redenen, te maken met aanloopproblemen en het feit dat sommige problematiek (bijvoorbeeld ontwikkelingsachterstand) op zo n jonge leeftijd zeer weinig wordt geconstateerd. Gegevens uit de monitor jeugdgezondheid worden nogal eens gerelateerd aan een mogelijk effect van een bepaalde interventie. Het is goed te beseffen dat een 1 op 1 relatie tussen de interventie en het effect niet eenvoudig is aan te tonen. Als bijvoorbeeld gekeken wordt naar het effect van de alcoholvoorlichting tijdens het 5 minuten gesprek in groep 7, kan een eventuele daling in alcoholgebruik ook door andere interventies en maatregelen zijn veroorzaakt. Hierbij valt te denken aan de invloed van alcoholbeleid op school, beleid ten aanzien van drank/zuipketen in uw gemeente, de verkoop van alcohol aan kinderen onder de 16 jaar of het handhaafbeleid van uw gemeente. Resultaten die opvallen en significant (niet toevalsgerelateerd) zijn worden in de tekst beschreven. Gezond gewicht Kinderen en jongeren met overgewicht hebben een grotere kans op overgewicht op volwassen leeftijd. Ook hebben ze een aanzienlijke kans om later suikerziekte, hoge bloeddruk, hartvaatziekten, kanker of gewrichtsproblemen te ontwikkelen. Dit geldt nog meer bij kinderen en jongeren met ernstig overgewicht (obesitas). Maar op jonge leeftijd kan het overgewicht ook al problemen geven: klachten van voeten, knieën, benen of rug, gepest worden, niet goed mee kunnen doen met gymnastiek, sporten spelactiviteiten en weinig zelfwaardering. In onderstaande figuren wordt het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in uw gemeente vergeleken met de rest van Fryslân. De Body Mass Index (BMI) is als maat voor het gewicht gebruikt. 5

6 Overgewicht en ernstig overgew icht (obesitas) Gemeente Tytsjerksteradiel Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Overgew icht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie Fryslân % Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Overgew icht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie Fryslân 27 maanden 36 maanden (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Wat opvalt is dat in groep 2 relatief minder overgewicht is geconstateerd dan in de rest van Fryslân. Bij vrijwel alle kinderen en jongeren met overgewicht wordt door de JGZ actie ondernomen in de vorm van advies, begeleiding of verwijzing naar huisarts, diëtist of kinderarts. De verpleegkundigen en artsen JGZ hebben een training motiverende gespreksvoering gevolgd om in de contacten met kind, ouder of jongere het onderwerp gezond gewicht bespreekbaar te maken. 6

7 Trend overgewicht In onderstaande figuur is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in Fryslân gedurende de afgelopen drie schooljaren gepresenteerd. In het basisonderwijs stabiliseert het aantal kinderen met overgewicht. In het voortgezet onderwijs zijn de verschillen opmerkelijk tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen. In Regio 5 lijkt het percentage overgewicht in klas 1 vmbo iets af te nemen. Overgewicht groep 2, groep 7, klas 1 vmbo en klas 2 havo/vw o Provincie Fryslân Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Overgew icht groep 2, groep 7 en klas 1 vmbo Regio Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Lid van een sportclub Sporten in clubverband kan positieve effecten hebben op de (sociale) ontwikkeling en gezondheid (onder andere gewicht) van kinderen en jongeren. Door sport ontwikkelen kinderen ook andere talenten zoals de sociale omgang, organisatievermogen, verantwoordelijkheidsgevoel en leiderschap. In Fryslân is 7 van de leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs lid van een sportclub. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs is dit iets minder (6). De voorgaande drie schooljaren is voor heel Fryslân het percentage kinderen en jongeren dat lid is van een sportvereniging ongeveer gelijk gebleven. In onderstaande figuur is het percentage kinderen (groep 7 basisonderwijs) en jongeren (klas 1 en 2 voortgezet onderwijs) uit uw gemeente dat lid is van een sportvereniging, vergeleken met de rest van Fryslân. 7

8 Lid van sportclub groep 7 BaO en onderbouw VO Groep 7 BaO Klas 1/2 VO Tytsjerksteradiel Fryslân Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs kunnen financiën een belemmering vormen om te sporten. Onderstaande figuur toont op Fries niveau voor specifieke risicogroepen het percentage kinderen en jongeren met een lidmaatschap van een sportvereniging in vergelijking met leeftijdsgenoten die niet tot een dergelijke risicogroep behoren. 10 Lid van sportvereniging groep 7 BaO en onderbouw VO Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen % 5 79% 8 69% 69% 59% éénouder anders Nederlands Niet w esters laag hoog gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau blauw =ouders/rood=leerling Groep 7 BaO Klas 1/2 VO Genotmiddelen De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de jeugd in Fryslân veel alcohol drinkt. De gevolgen voor de openbare orde en veiligheid (agressie en vandalisme) en de gezondheidsrisico s (o.a. vermindering van de hersenfuncties, aandacht en geheugen, onveilig vrijen en verslaving) zijn voor veel gemeenten reden om in te zetten op het terugdringen van het alcoholgebruik door jongeren. Zoals bekend verhoogt roken de kans op hart- en vaatziekten en longkanker. Jongeren die op jonge leeftijd al roken kunnen hier makkelijk aan verslaafd blijven. Om alcoholgebruik en roken in kaart te brengen zijn voorafgaand aan de gezondheidsonderzoeken de jongeren uit klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo schriftelijk bevraagd naar het alcoholgebruik in de afgelopen week, het drinken van minstens 5 glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid in de afgelopen vier weken (het zogeheten bingedrinken) en het dagelijks of wekelijks roken. In onderstaande tabel worden het alcoholgebruik en het roken door de jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs in uw gemeente vergeleken met hun leeftijdsgenoten elders in Fryslân. 8

9 Roken en drinken in klas 1 vmbo 1 rookt w ekelijks/dagelijks alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken bingedrinken afgelopen 4 w eken Tytsjerksteradiel Fryslân Roken en drinken in klas 2 havo/vwo rookt w ekelijks/dagelijks 1 9% alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken bingedrinken afgelopen 4 w eken Tytsjerksteradiel Fryslân Wat opvalt is dat in klas 2 havo/vwo in Tytsjerksteradiel een relatief groter deel alcohol drinkt en aan bingedrinken doet vergeleken met de klas 2 havo/vwo leerlingen in de rest van Fryslân. Trend alcoholgebruik en roken Onderstaande figuren laten op provinciaal en regionaal niveau de trend zien voor alcoholgebruik en roken. Alcoholgebruik lijkt in het algemeen te zijn afgenomen in de afgelopen drie schooljaren. Het percentage jongeren dat wekelijks/dagelijks rookt is laag, maar lijkt lichtelijk toe te nemen. De laatste inzichten over de risico s op hersenbeschadiging door alcoholgebruik hebben geleid tot de volgende richtlijnen voor jongeren: - beneden de 16 jaar drink géén alcohol - 16 jaar of ouder drink alleen alcohol in het weekend en daarnaast maximaal nog twee dagen per week; jongens maximaal twee standaardglazen alcohol op die dagen; meisjes maximaal één standaardglas alcohol op die dagen. 9

10 Trend roken en drinken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs Provincie Fryslân Rookt wekelijks/dagelijks vmbo Rookt wekelijks/dagelijks havo/vwo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken vmbo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken havo/vwo Bingedrinken afgelopen 4 weken vmbo Bingedrinken afgelopen 4 weken havo/vwo Trend roken en drinken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs Regio Rookt wekelijks/dagelijks vmbo Rookt wekelijks/dagelijks havo/vwo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken vmbo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken havo/vwo Bingedrinken afgelopen 4 weken vmbo Bingedrinken afgelopen 4 weken havo/vwo Overmatig alcoholgebruik en ongewenst gedrag De jongeren uit klas 3 vmbo (14-16 jaar) die in de afgelopen vier weken minstens vijf glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid hebben gedronken (bingedrinken) zijn vergeleken met leeftijdsgenoten van het vmbo die niet of weinig alcohol drinken. Bingedrinkende jongeren scoren in vergelijking met leeftijdsgenoten die niet of weinig alcohol drinken, bovenmatig op recent hasj/wiet gebruik, ooit gebruik van xtc, cocaïne of speed, het bekladden of vernielen van dingen en het pikken van dingen van anderen of uit winkels (zie onderstaande figuur). 10

11 Ongew enst gedrag in relatie tot (binge)drinken klas 3 vmbo Gebruikt hasj of w iet 2 1 Heeft w el eens xtc, cocaïne of speed gebruikt Bekladt of vernielt w el eens dingen Pikt w el eens dingen van anderen of uit w inkels Bingedrinker Niet of w einig drinker Alcoholgebruik en leeftijd Onderstaande figuur laat zien hoe alcohol- en drugsgebruik onder jongeren toeneemt met het stijgen van de leeftijd. 10 Alcohol en drugsgebruik naar leeftijd Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken Bingedrinken afgelopen vier weken Drinkt wel eens meer dan 20 glazen alcohol per week Gebruikt hasj of wiet 2 14 jaar (of jonger) 15 jaar 16 jaar en ouder Heeft wel eens xtc, cocaïne of speed gebruikt Opvoeden en opgroeien De meeste kinderen groeien op in goede omstandigheden. Vergeleken met andere Europese landen geven Nederlandse kinderen en jongeren relatief vaak aan gelukkig te zijn. En ook veel ouders zijn tevreden over het verloop van de opvoeding. Maar opgroeien en opvoeden gaat niet vanzelf. Ouders kunnen opvoedingsvragen hebben of het gevoel hebben de opvoeding niet goed aan te kunnen. Door voorlichting en advisering, ondersteuning en begeleiding kan voorkomen worden dat opvoedingsvragen tot opvoedingsproblemen of een opvoedingscrisis leiden. Ook jongeren kunnen worstelen met opgroeivragen, onzekerheden, faalervaringen, onzeker toekomstperspectief, sociaal isolement of de groepsdruk van leeftijdsgenoten. Ondersteuning en begeleiding dichtbij de jongere kunnen helpen opgroeiproblemen te voorkomen. Indicatie Stevig Ouderschap In de eerste weken na de geboorte wordt de ouders gevraagd een vragenlijst Stevig Ouderschap in te vullen. Met deze vragenlijst worden risicofactoren voor opvoedingsproblematiek in kaart gebracht. De verpleegkundige JGZ bepaalt met behulp van de vragenlijst of ouders de interventie Stevig Ouderschap krijgen aangeboden. Stevig Ouderschap is een programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met een verzwaarde belasting voor het ouderschap. De figuur toont het percentage gezinnen in uw gemeente en in Fryslân dat in de periode in aanmerking kwam voor Stevig Ouderschap. 11

12 Percentage ouders met indicatie Stevig ouderschap % Tytsjerksteradiel Fryslân In Tytsjerksteradiel komen relatief minder ouders in aanmerking voor Stevig Ouderschap dan in de rest van Fryslân. Ouders die opvoedingsondersteuning krijgen aangeboden in de vorm van Stevig Ouderschap blijken relatief vaker (5 keer) in een onveilige buurt (onrustig, slecht onderhouden) te wonen of van allochtone komaf te zijn (4 keer vaker). Ook heeft de moeder vaker gerookt tijdens de zwangerschap (3 keer) of verblijft het kind in ruimten waar regelmatig wordt gerookt (10 keer vaker). In de figuur staat in welke mate een bepaalde risicofactor voorkomt in uw gemeente en in de rest van Fryslân onder ouders die een vragenlijst Stevig Ouderschap hebben ingevuld. Risicofactoren bij Stevig Ouderschap Onveilige buurt/w oonsituatie Roken tijdens zw angerschap Meeroken kind Niet w esters Tytsjerksteradiel Fryslân Kinderen van ouders in Tytsjerksteradiel die een vragenlijst Stevig Ouderschap hebben ingevuld wonen relatief minder vaak in een onveilige buurt zijn minder vaak van niet westerse komaf dan in de rest van Fryslân. Ook wordt relatief minder vaak door de moeder gerookt tijdens de zwangerschap. Opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening vanwege gedrag of opgroeiomstandigheden Wanneer kinderen of jongeren door hun gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, dan is sprake van een psychosociaal probleem. Deze problematiek hangt vaak samen met omgevingsfactoren als verwaarlozing, mishandeling, echtscheiding of gepest worden. Of het hangt samen met kindfactoren als ADHD, moeilijk temperament, contactstoornis of een ontwikkelingsstoornis. Psychosociale problemen bij kind of jongere verzwaren de opvoedingstaak van ouders. Vaak is dan ondersteuning bij de opvoeding en/of hulpverlening voor het kind nodig. Bij ongunstige opgroeiomstandigheden is meestal opvoedingsondersteuning of hulp nodig. 12

13 De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of verpleegkundige bepaalt in deze situaties of er behoefte is aan opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk werk), of behoefte aan gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg, AMK, GGZ-jeugd). Deze indeling sluit aan op functies die in het kader van de WMO bij gemeenten zijn belegd. Onderstaande figuren tonen het percentage kinderen en jongeren waarbij de arts of verpleegkundige JGZ tijdens een gezondheidsonderzoek opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening nodig vond. De eerste drie figuren hebben betrekking op psychosociale problematiek, de volgende drie gaan over ongunstige opgroeiomstandigheden. Uw gemeente wordt hierbij vergeleken met de problematiek in de provincie Fryslân. Van de kinderen van 27 en 36 maanden worden alleen de provinciale percentages weergegeven. Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Gemeente Tytsjerksteradiel % gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Provincie Fryslân % Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies 13

14 Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Provincie Fryslân gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies 27maanden 36 maanden Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Gemeente Tytsjerksteradiel % 1 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Provincie Fryslân Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies 14

15 Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Provincie Fryslân 1 gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies 27 maanden 36 maanden Gebruik van vragenlijsten voor het signaleren van psychosociale problematiek Om psychosociale problematiek sneller te signaleren gebruikt de JGZ tijdens de vaste gezondheidsonderzoeken gevalideerde vragenlijsten over gedrag. Afhankelijk van de leeftijd vult óf de ouder óf de jongere zelf voorafgaand aan het gezondheidsonderzoek de vragenlijst in. In groep 7 van het basisonderwijs gebruikt de JGZ de schriftelijke SDQ-vragenlijst. De totaalscore op deze vragenlijst geeft een indicatie voor geen psychosociale problematiek, mogelijk psychosociale problematiek (borderline score) of grote kans (9) op psychosociale problematiek (klinische score). In het gesprek met ouder en kind wordt nagegaan of er een psychosociaal probleem is en wordt advies gegeven of zo nodig verwezen. Onderstaande figuur toont het percentage kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs met een borderline of klinische score op de SDQ-vragenlijst. De percentages in uw gemeente zijn vergeleken met de rest van Fryslân. Percentages SDQ scores van -door ouder(s) gesignaleerdepsychosociale problematiek % Tytsjerksteradiel Fryslân klinische score (waarschijnlijk probleem) borderline score (mogelijk probleem) Depressieve gevoelens bij jongeren Een depressie houdt in dat iemand zich voor langere tijd neerslachtig voelt en zijn interesse en plezier in gewone dagelijkse dingen heeft verloren. Ongeveer van de Nederlands jongeren tussen de 13 en 17 jaar heeft het voorgaande half jaar een depressieve stoornis gehad. Jongeren met uitgesproken depressieve gevoelens hebben een verhoogde kans op een depressie op volwassen leeftijd. Een depressie op jongere leeftijd kan de sociale omgang met leeftijdsgenoten en de schoolprestaties verminderen. 15

16 In onderstaande figuur zijn de jongeren uit klas 3 vmbo die aangeven zich soms (7,) of vaak (1,) depressief of somber voelen, vergeleken met de klasgenoten die aangeven geen problemen van depressieve aard te hebben. Indicatieve antwoorden van jongeren op vragen uit de KIVPA in relatie tot depressiviteit Eigen gezondheid niet (zo) goed Thuis niet leuk Niet goed kunnen praten met ouders Weinig vrienden 29% Niet tevreden met uiterlijk Wordt gepest 1 Onvrijwillige seksuele ervaring 4 M oe of lusteloos 3 Hoofdpijn vanwege spanningen 19% Problemen met eten 1 Onbestemd verdrietig 4 Eenzaam Geen problemen van depressieve aard Somber of depressief In Fryslân zetten veel gemeenten in het kader van gemeentelijk gezondheidsbeleid in op depressiepreventie. De JGZ ondersteunt dit beleid met extra zorg voor de jongeren met deze klachten door middel van een risicotaxatie, ondersteunen van zelfzorg van de jongere, en versterken van het eigen sociale netwerk van de jongere met leeftijdsgenoten. Daarnaast kan in samenwerking met het Zorg Advies Team van de school en schoolmaatschappelijk werk, de mentor de jongere extra ondersteunen. Zo nodig wordt verwezen naar gespecialiseerde hulpverlening. Ontwikkeling Op jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van een kind (psychosociaal, cognitief, sociaal, motorisch en spraak en taal) samen met de in aanleg aanwezige mogelijkheden van een kind, de opgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Meisjes ontwikkelen zich op jonge leeftijd gemiddeld iets sneller dan jongens. Jonge kinderen kunnen een licht ongelijkmatig ontwikkelingsprofiel hebben waarbij lichte achterstanden later kunnen worden ingelopen. Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de JGZ en vindt zo nodig advies of verwijzing naar bijvoorbeeld CB+ of VTO-team plaats. Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool wordt de ontwikkeling van een kind door de arts JGZ beoordeeld in samenhang met lichamelijke gezondheid, zintuigen en opgroeisituatie. In onderstaande figuur staat het percentage kinderen uit groep 2 van de basisschool bij wie de arts JGZ een achterstand in de motorische, de spraak- en taal en/of de algemene ontwikkeling signaleert. Motoriek: ontwikkeling van grove motoriek tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of sterk afwijkende handmotoriek; Spraak en taal: taalontwikkeling tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of matig tot ernstige articulatieproblemen; Algemeen: achterstand van één jaar of meer op tenminste twee van de volgende gebieden: motoriek, spraak/taal, lichamelijke rijping, emotionele en psychosociale ontwikkeling of cognitief functioneren. 16

17 Ontw ikkelingsachterstand groep 2 BaO 1 9% 9% motoriek spraak/taal algemeen Tytsjerksteradiel Fryslân In Tytsjerksteradiel wordt relatief minder vaak een spraak/taal en/of algemene ontwikkelingsachterstand vastgesteld bij kinderen uit groep 2 vergeleken met de rest van Fryslân. Naast ontwikkelingsachterstanden bij kinderen uit groep 2 van de basisschool, worden sinds oktober 2010 ook bij het contactmoment 27 maanden de ontwikkelingsachterstanden geregistreerd. Onderstaande figuur laat zien dat met name de spraak/taal achterstand nog wel eens voorkomt, het betreffende percentage voor uw gemeente staat in het rood aangegeven. Ontwikkelingsachterstand 27 maanden Friese percentages (+ gemeentelijk percentage spraak/taal) 1 1 9% 1 motoriek spraak/taal algemeen spraak/taal Tytsjerksteradiel Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen, gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder en kinderen uit allochtone gezinnen hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden. Onderstaande figuur laat zien dat een achterstand in de spraak- en taalontwikkeling relatief veel voorkomt bij vijfjarige kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (1) en vijfjarigen met niet westerse allochtone ouders (19%). 17

18 Ontw ikkelingsachterstand groep 2 BaO Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen % % 9% 9% 9% 9% éénouder anders Nederlands Niet westers laag hoog gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau ouders motoriek spraak/taal algemeen Risicogroepen opgroeien en opvoeden Sociaaleconomische status en gezondheid Een lagere sociaaleconomische status heeft effecten op de gezondheid, opgroeien en opvoeden. Een lage SES geeft op de kinderleeftijd meer risico op overgewicht, ongevallen, luchtwegklachten, behoefte aan opvoedingsondersteuning, onvoldoende tandzorg, alcoholgebruik, roken en gedragsproblemen. Meisjes vertonen vaker depressieve klachten terwijl jongens meer agressie laten zien. Kinderen kunnen geïsoleerd raken omdat ze niet kunnen meedoen met culturele en/of recreatieve activiteiten of niet de juiste kleding dragen en daardoor worden uitgesloten door een groep. Kinderen uit gezinnen met armoede blijken vaker de huisarts te bezoeken in verband met luchtwegklachten. Armoede komt vooral voor bij eenoudergezinnen, allochtonen en in gezinnen met ouders met een laag opleidingsniveau. Onderstaande figuur toont voor uw gemeente en de rest van Fryslân de percentages kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs met een laag opgeleide moeder, niet westerse allochtone achtergrond of afkomstig uit een eenoudergezin. De cijfers zijn afkomstig van de eerder genoemde drie schooljaren. Belangrijke doelgroepen opgroeien en opvoeden Laag opleidingsniveau moeder Eénoudergezin Niet w esters Tytsjerksteradiel Fryslân Kinderen uit groep 2 in Tytsjerksteradiel hebben relatief minder vaak een laag opgeleide moeder en zijn minder vaak van niet westerse afkomst. 18

19 Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk worden de observaties en signalen van de JGZ-medewerkers in de gemeente Tytsjerksteradiel meegenomen. Het gaat hier om observaties, signalen en ervaringen vanuit hun alledaagse praktijk; contacten met ouders, jongeren, leerkrachten en zorgnetwerken. Deze observaties worden voor een deel ondersteund door de gegevens uit de monitoring. Een groot deel van de Friese jeugd ontwikkelt zich goed en groeit op in een goede gezondheid. Toch komen er bij de Friese jeugd gezondheidsproblemen voor die reden tot zorg geven en vragen om actie van professionals of om gemeentelijk beleid. Alcoholgebruik, overgewicht, psychosociale problematiek, opvoeding- en opgroeiproblemen en achterstand in spraak- en taalontwikkeling vragen extra aandacht. Kinderen afkomstig uit gezinnen met een lage sociaal economische status, eenoudergezinnen of uit gezinnen met een allochtone achtergrond lopen een verhoogd risico op genoemde problemen. Dit met uitzondering van het alcoholgebruik dat zich niet beperkt tot de risicogroepen. Men ziet dit namelijk verspreid over alle jongeren in Friesland voorkomen. Overgewicht Het percentage kinderen met overgewicht in het basisonderwijs in Friesland stabiliseert. In Tytsjerksteradiel zien we een lichte daling van het percentage overgewicht bij kinderen uit groep 2. Opvallend is het hogere percentage kinderen met ernstig overgewicht op het VMBO (klas 1). In regio 5 lijkt dit hoge percentage in het VMBO (klas 1) iets af te nemen. Aanbeveling: Gelet op de gezondheidsrisico s blijft extra inzet op preventie van overgewicht van groot belang, te beginnen op het consultatiebureau. Advisering over goede eetgewoonten blijft noodzakelijk. Extra aandacht voor leerlingen van groep 7 en jongeren in het voortgezet onderwijs: het onderwerp gezond gewicht bespreekbaar maken tijdens de reguliere contacten en inzet van drie extra consulten met eventueel huisbezoek. Ook kunnen in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs interventies worden ingezet ter voorkoming van overgewichtsproblematiek.. Lid van een sportclub Het percentage kinderen/jongeren dat lid is van een sportclub is in Tytsjerksteradiel vergelijkbaar met de rest van Friesland. Een punt van aandacht is dat zowel provinciaal, als in de gemeente er een daling van bijna 1 is in het aantal leerlingen dat in klas 1-2 van het voortgezet onderwijs nog lid is van een sportclub. Juist met het hoge percentage overgewicht in die leeftijd, zou het wenselijk zijn om hier meer aandacht voor te hebben. Deze trend zien we niet alleen in Friesland, maar ook landelijk Aanbeveling: Meer aandacht voor de groep vanaf 12 jaar gericht op blijvende sportstimulering. Mogelijkheden voor kansarme kinderen/jongeren beter benutten en bekend maken: meer gebruik maken van het Jeugdsportfonds. Kinderen tot 18 jaar die in gezinnen leven met weinig geld kunnen in aanmerking komen voor financiële ondersteuning. Genotmiddelen Het beeld in Friesland is dat jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs minder alcohol zijn gaan drinken (Trend Fryslân ). Dit is bemoedigend. Desondanks is het alcoholgebruik nog steeds reden tot zorg mede vanwege de sterke relatie met agressie/vandalisme, grensoverschrijdend gedrag, het gebruik van andere drugs en de risico s op schade aan hersenfuncties. Wat opvalt in Tytsjerksteradiel is dat op het gebied van alcohol gebruik en bingedrinken (minstens vijf glazen bij één gelegenheid) de cijfers hoger liggen dan provinciaal. 19

20 Aanbeveling Gelet op de risico s van alcoholgebruik voor de groei van de hersenen, de risico s van overmatig alcoholgebruik en ongewenst gedrag is extra aandacht vereist voor preventie. Gezien de negatieve trend in de gemeente Tytsjerksteradiel is het advies is om extra voorlichting te blijven geven aan de kinderen en ouders in groep 7. Daarnaast kan het project de Gezonde School en Genotmiddelen worden ingezet op het voortgezet onderwijs, als onderdeel van het programma De Gezonde School Fryslân. Wat betreft roken is ook hier blijvende aandacht voor nodig. Jongeren die op jonge leeftijd al beginnen met roken kunnen hieraan verslaafd blijven. Ook hier geldt: vroeg beginnen met voorlichting geven op de basisschool en blijvende aandacht in het voortgezet onderwijs. Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen Stevig ouderschap en opvoedingondersteuning Stevig ouderschap is een interventie die ouders ondersteunt bij de opvoeding, van jonge kinderen. De interventie wordt op indicatie ingezet. In Tytsjerksteradiel wordt van de ouders geïndiceerd. Dit steekt gunstig af tegen het provinciaal gemiddelde. In Tytsjerksteradiel ligt het percentageouders van niet westerse komaf lager. Ook wordt er minder vaak door de moeder gerookt tijdens de zwangerschap en wonen ouders relatief minder vaak in een onveilige buurt. Psychosociale problematiek Tijdens de vaste contactmomenten registreert de JGZ het vóórkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. Wat opvalt in Tytsjerksteradiel is een hoger percentage psychosociale problematiek en ongunstige opgroeiomstandigheden bij kinderen in groep 2 vergeleken met leeftijdsgenoten in Fryslân. Aanbeveling Psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden kunnen meestal worden voorkomen door vroegtijdige opvoedingsondersteuning of hulp. Tijdens het contactmoment kan extra advies worden gegeven. Hulp kan worden geboden door een jeugdverpleegkundige of pedagoog. De pedagoog kan ouders thuis begeleiden bij opvoedings- en ontwikkelingsvragen. De huidige begeleiding in de gezinnen door de pedagogen levert snel resultaat op. Het advies is om te blijven inzetten op de pedagogische ondersteuning in de thuissituatie. Er is veel vraag naar opvoedingsondersteuning. Depressieve gevoelens bij jongeren (provinciaal) Jongeren uit klas 3 vmbo geven aan zich soms (bijna ) of vaak (bijna ) depressief of somber te voelen. Deze jongeren zijn ook vaker moe, lusteloos en eenzaam. Deze gegevens zijn niet per gemeente bekend. Vanaf groep 7 is er een toename van gebruik van social media. Bij het gebruik van social media spelen ook aspecten van eenzaamheid, omgaan met elkaar, weerbaarheid, veilig voelen etc. mogelijk een rol. Motoriek en spraak- en taalontwikkeling Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de medewerkers van de jeugdgezondheidszorg. In de gemeente Tytsjerksteradiel liggen de percentages op het gebied van ontwikkelingsachterstand: motoriek, spaak/taal en algemeen iets lager dan provinciaal. Spraak/taalachterstand komt nogal eens voor in de gemeente, zowel bij 27 maanden als in groep 2. Het JGZ team herkent dit beeld en geeft aan dat er blijvende aandacht voor moet zijn. Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen en gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden. Ook kinderen uit allochtone gezinnen hebben vaker een achterstand Aanbeveling Het advies is vooral in te zetten op de spraak- en taalontwikkeling van jonge kinderen. Dat kan o.a. door preventieve logopedie in te zetten. Naast de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) kan het stimuleren van voorlezen door de ouders met een project als BoekStart een bijdrage leveren aan de spraak- en taalontwikkeling. Een andere mogelijkheid is het Stap-programma: 'Instapje' is bedoeld 20

21 voor kinderen van 1 jaar, 'Opstapje' voor kinderen van 2 tot 4 jaar en 'Opstap' voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Hierin worden ouders geleerd om spelend met hun kinderen te leren. Algemeen Om een gezonde leefstijl van kinderen en jongeren te bevorderen adviseert de GGD om het programma de Gezonde School Fryslân in te zetten in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en het middelbaar onderwijs. Thema s als genotmiddelen en gezond gewicht kunnen door deze werkwijze op een planmatige en structurele manier binnen de setting school aan bod komen. In de gemeente Tytsjerksteradiel werken veel scholen voor Basisonderwijs al volgens deze werkwijze. Gezien het belang van aandacht voor deze thema s ook voor jongeren, zou het ook wenselijk zijn om te kijken of er behoefte binnen het Voortgezet Onderwijs voor deze werkwijze is. Voor opvoedingsondersteuning is het programma Triple P uitermate geschikt. Veel vormen van psychosociale hulp aan ouders en kinderen brengen kosten met zich mee. De vragen naar opvoedingsondersteuning kunnen in nauwe samenwerking met het CJG worden opgepakt. En dan zou waar mogelijk ondersteuning zonder kosten voor de ouders goed zijn. De rol en taken van het CJG kunnen duidelijker worden gecommuniceerd. Met name bij ouders en het onderwijs is het CJG nog erg onbekend. Samenwerking met andere organisaties blijft belangrijk. De JGZ participeert in verschillende zorgnetwerken. 21