Gezond opgroeien in Heerenveen

Transcriptie

1 Gezond opgroeien in Heerenveen 2009/2010

2 Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ Vooraf... 3 Medewerkers gemeentelijk JGZ-team... 4 Gemeentelijke beleidsspeerpunten ten aanzien van jeugd en gezondheid... 5 Monitor jeugdgezondheid... 6 Activiteiten en interventies jeugdgezondheidszorg...19 Conclusies en aanbevelingen

3 Vooraf Met veel genoegen bied ik u namens de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD Fryslân de jaarrapportage aan. In deze rapportage worden de activiteiten van de afdeling JGZ gepresenteerd in samenhang met beleidsspeerpunten van uw gemeente op het terrein van jeugd en gezondheid. Daarnaast geeft de rapportage inzicht in de gezondheidstoestand van de jeugd in uw gemeente en worden suggesties voor gemeentelijk beleid gedaan. Op is de JGZ 0-19 jaar in één uitvoeringsorganisatie gestart met als kernthema gezond en veilig opgroeien. Naast de implementatie van de afdeling is ingezet op het versterken van de samenwerking met ketenpartners op gemeentelijk en provinciaal niveau. Dit kwam onder andere tot uitdrukking in de samenwerking in Centra voor Jeugd en Gezin, Verwijsindex Fryslân, Zorg Advies Teams in het onderwijs en de samenwerkingstrajecten en convenanten met instellingen voor Maatschappelijk werk, Bureau Jeugdzorg, De Friese Huisartsenvereniging en Friese ziekenhuizen. De inzet van JGZ in de grootschalige vaccinatiecampagne bij de uitbraak van Nieuwe influenza A, onderstreepte het belang van de positionering van JGZ binnen de openbare gezondheidszorg. In korte tijd werd veel professionele menskracht gemobiliseerd om samen met gemeenten de vaccinatiecampagne uit te voeren. Binnen de GGD is in 2009 ook op andere terreinen intensief samengewerkt met collega s van andere afdelingen. Bijvoorbeeld in het kader van gezonde leefstijl, beleidsadvisering, epidemiologisch onderzoek, openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ), calamiteitenzorg, bemoeizorg, kindermishandeling en medische milieukunde. In 2009 zijn de medewerkers van de afdeling JGZ in gemeentelijke teams 0-19 jaar gaan werken om de zorg voor de jeugd nog beter aan te laten sluiten op de situatie in uw gemeente. Intern heeft de afdeling JGZ geïnvesteerd in de implementatie van de nieuwe afdelingsstructuur, het samenwerken van collega s, de implementatie van alle werkprocessen en protocollen, de interne scholing en het versterken van een integrale manier van werken voor JGZ 0-19 jaar. Ook is een aantal grotere trajecten voorbereid: het digitaal kinddossier, de directe verwijzing door jeugdarts naar medisch specialist, HKZcertificering en scholing medewerkers in de methodiek Triple P. Ik wens u veel plezier bij het lezen van deze rapportage. Voor opmerkingen of vragen kunt u terecht bij uw regiomanager. Erna Jellesma Regiomanager jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân Telefoon: E.Jellesma@ggdfryslan.nl 3

4 Medewerkers gemeentelijk JGZ-team Het team jeugdgezondheidszorg van de gemeente Heerenveen bestaat uit: (werkzaam per september 2010) Aukje Fennema, verpleegkundige JGZ 0-4 Tjallie Hofstra, verpleegkundige JGZ 0-4 Maartje Koek, verpleegkundige JGZ 0-4 Olga ter Hart, verpleegkundige JGZ 0-4 Anke Baarda, verpleegkundige JGZ 0-4 Bettine Kuipers, verpleegkundige JGZ 0-4 Tjitske van der Kloet, verpleegkundige JGZ 4-19 Tiny Voolstra, verpleegkundige JGZ 4-19 Ans van Belle, arts JGZ 0-4 Thea Vermeulen, arts JGZ 0-4 Alice Koopmans, arts JGZ 0-4 Jolanda Roelofs, arts JGZ 4-19 Marius de Konink, arts JGZ 4-19 Dieke Benedictus, arts JGZ 4-19 Deborah Broselman, cb-assistente Tietsje Bijlsma, cb-assistente Jannie Schregardus, cb-assistente Elly van Noordenburg, cb-assistente Renske Hoekstra, cb-assistente Inge Hiemstra, assistente JGZ Minke Smids, assistente JGZ Jolanda Veenstra, assistente JGZ Hiske van der Laaken, pedagoog 4

5 Gemeentelijke beleidsspeerpunten ten aanzien van jeugd en gezondheid In de nota Jeugd en onderwijsbeleid van de gemeente Heerenveen, die in 2006 is vastgesteld, is de volgende doelstelling geformuleerd: Een optimale ontwikkeling van het kind: kinderen optimale ontwikkelingskansen bieden door een doorgaande lijn van 0 tot 18 jaar te realiseren in de opvoeding, ontwikkeling en educatie in het gezin, op school en in de vrije tijd. Hierin raken en versterken WMO, WPCV en Jeugdbeleid elkaar. In de nota gezondheidsbeleid Klimmen op de ladder (beleidsnota publieke gezondheid en maatschappelijke opvang ) zijn de volgende doelen t.a.v. jeugd geformuleerd: - Toename van kansrijke ontwikkelingsmogelijkheden voor kinderen en jongeren. - Afname van het aantal vroegtijdig schoolverlaters. - Afname van het aantal jeugdigen dat te maken heeft met onderwijsachterstanden. - Alle ouders worden, indien gevraagd/gewenst bijgestaan met informatie en advies over opvoeden. Als actiepunten worden o.a. genoemd: - Uitvoering geven aan de thema s alcohol, roken, overgewicht en seksuele gezondheid van het Masterplan Gezond Leven. - Een eigen actieplan lokaal alcoholbeleid, gericht op jongeren. - Aanpakken binnenklimaat op scholen en multifunctionele accommodaties. 5

6 Monitor jeugdgezondheid In de afgelopen jaren informeerde de monitor jeugdgezondheid u over de gezondheid van de jeugd in de gemeente Heerenveen in het voorafgaande kalenderjaar. Deze monitor jeugdgezondheid informeert u over de gezondheid van schoolgaande kinderen en jongeren in de schooljaren , en De informatie is verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij leerlingen van groepen 2 en 7 basisonderwijs, klassen 1 en 3 vmbo en klas 2 havo/vwo. In de gemeente Heerenveen is het gezondheidsonderzoek van leerlingen klas 2 havo/vwo veelal uitgevoerd met behulp van een KIVPA-vragenlijst. Hierdoor zijn van deze groep leerlingen, in vergelijking met andere Friese gemeenten, minder gezondheidsgegevens beschikbaar voor de monitor jeugdgezondheid. De informatie over gezondheid van de jeugd in de gemeente Heerenveen wordt gepresenteerd als het totaal van deze drie schooljaren en wordt vergeleken met provinciale percentages over dezelfde periode. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes. In de monitor zijn ook gegevens opgenomen afkomstig van de in 2009 afgenomen vragenlijst Stevig Ouderschap. Deze vragenlijst wordt kort na de geboorte van een kind aan ouders voorgelegd. Trends worden op provinciaal niveau gepresenteerd. De aantallen onderzochte kinderen/ jongeren zijn op gemeenteniveau helaas veelal te klein om hieruit een trend te kunnen samenstellen. Gezond gewicht Kinderen en jongeren met overgewicht hebben een aanzienlijke kans op overgewicht op volwassen leeftijd. Daarnaast hebben zij een grotere kans om later suikerziekte, hoge bloeddruk, hartvaatziekten, kanker of gewrichtsproblemen te ontwikkelen. Dit geldt in versterkte mate bij kinderen en jongeren met ernstig overgewicht (obesitas). Op jonge leeftijd kan het overgewicht ook problemen geven: klachten van voeten, knieën, benen of rug, gepest worden, niet goed mee kunnen doen met gymnastiek, sport- en spelactiviteiten en weinig zelfwaardering. In onderstaande figuren wordt het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in de gemeente Heerenveen vergeleken met de rest van Fryslân. De Body Mass Index ( BMI) is als maat voor het gewicht gebruikt. 25% Overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas) Gemeente Heerenveen 2 5% 15% 3% 1 5% 2% 7% 11% 16% ernstig overgew icht (obesitas) (matig) overgew icht Groep 2 Groep 7 Klas1 vmbo 6

7 2 Overgewicht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie Fryslân 4% 15% 2% 1 5% 2% 8% 12% 15% 2% 9% ernstig overgew icht (obesitas) (matig) overgew icht Groep 2 Groep 7 Klas1 vmbo Klas2 havo/vw o Bij vrijwel alle kinderen en jongeren met overgewicht wordt door de JGZ actie ingezet in de vorm van advies, begeleiding of verwijzing naar huisarts, diëtist of kinderarts. De verpleegkundigen en artsen JGZ hebben een training motiverende gespreksvoering gevolgd om in de contacten met kind, ouder of jongere het onderwerp gezond gewicht bespreekbaar te maken. Trend overgewicht In onderstaande figuur is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in Friesland gedurende de afgelopen drie schooljaren gepresenteerd. In het basisonderwijs stabiliseert het aantal kinderen met overgewicht. In het voortgezet onderwijs zijn de verschillen opmerkelijk tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen. In het VMBO is de toename van overgewicht het meest uitgesproken. Bovendien is in het schooljaar het percentage jongeren met obesitas (ernstig overgewicht) in klas 1 vmbo gestegen naar 4%. 25% Trend overgewicht 2007/2010 groep 7 BaO, klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo Provincie Fryslân 2 15% Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 1 5% 2007/ / /2010 7

8 Lid van een sportclub Sporten in clubverband kan positieve effecten hebben op de (sociale) ontwikkeling en de gezondheid (onder andere gewicht) van kinderen en jongeren. Door sport ontwikkelen kinderen ook andere talenten zoals de sociale omgang, organisatievermogen, verantwoordelijkheidsgevoel en leiderschap. Op Fries niveau is 77% van de leerlingen groep 7 basisonderwijs lid van een sportclub. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs is dit percentage afgenomen tot 67%. In de afgelopen drie schooljaren is op Fries niveau het percentage kinderen en jongeren dat lid is van een sportvereniging, stabiel gebleven. In bijgaande figuur is het percentage kinderen (groep 7 basisonderwijs) en jongeren (klassen 1 en 2 voortgezet onderwijs) uit de gemeente Heerenveen dat lid is van een sportvereniging, vergeleken met de rest van Friesland. 9 Lid van sportclub groep 7 BaO en onderbouw VO 6 77% 78% 69% 69% 3 groep 7 BaO Gemeente Heerenveen klas 1/2 VO Overige gemeenten Fryslân Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs, kunnen de financiën een belemmering vormen om te sporten. Onderstaande figuur toont op Fries niveau voor specifieke risicogroepen het percentage kinderen/jongeren met een lidmaatschap van een sportvereniging in vergelijking tot leeftijdsgenoten die niet tot een risicogroep horen. 8

9 10 Lid van sportvereniging van leerlingen groep 7 BaO en onderbouw VO Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen 89% 75% 79% 79% 5 68% 54% 68% 68% 59% 55% 69% 62% 75% 25% éénouder anders Nederlands Niet w esters laag hoog gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau blauw =ouders/groen=leerling Groep 7 BaO Onderbouw VO Genotmiddelen In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de jeugd in Friesland veel alcohol drinkt. Vanwege de gevolgen voor de openbare orde (agressie en vandalisme) en de gezondheidsrisico s (o.a. vermindering van de hersenfuncties aandacht en geheugen, onveilig vrijen en verslaving), zetten veel gemeenten in op het terugdringen van het alcoholgebruik door jongeren. Zoals bekend verhoogt roken de kans op hart- en vaatziekten en longkanker. Jongeren die op jonge leeftijd roken kunnen makkelijk verslaafd blijven. Op jonge leeftijd vormen de jongeren uit het vmbo hierbij een belangrijke risicogroep. Om alcoholgebruik en het roken in kaart te brengen zijn voorafgaand aan de gezondheidsonderzoeken de jongeren uit klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo schriftelijk bevraagd naar het alcoholgebruik tijdens de afgelopen week, het drinken van tenminste 5 glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid in de afgelopen vier weken en het dagelijks of wekelijks roken. In onderstaande tabel worden het alcoholgebruik en het roken door jongeren uit klas 1 vmbo in de gemeente Heerenveen vergeleken met hun leeftijdsgenoten elders in Fryslân. 12% Roken en drinken in klas 1 VMBO 8% 7,5% 8,3% 4% 3,5% 4, 4,7% 2,6% rookt w ekelijks / dagelijks Gemeente Heerenveen alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken meer dan 4 glazen per keer in afgelopen 4 w eken Totaal Fryslân 9

10 Trend alcoholgebruik en roken De onderstaande figuur laat op provinciaal niveau een bemoedigende trend zien voor het alcoholgebruik door jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs: in het algemeen is het alcoholgebruik in de afgelopen drie schooljaren afgenomen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat ouders alerter zijn geworden op het alcoholgebruik van hun kind. In Fryslân is in de onderbouw van het voortgezet onderwijs het verschil in alcoholgebruik tussen leerlingen van vmbo en van havo/vwo afgenomen. Het percentage jongeren dat tenminste wekelijks rookt blijft stabiel. De nieuwste inzichten over de risico s op hersenbeschadiging door alcoholgebruik hebben geleid tot de volgende richtlijnen voor jongeren: Beneden de 16 jaar: Drink geen alcohol 16 jaar of ouder: Drink alleen in het weekend en daarnaast maximaal nog twee dagen per week. Jongens maximaal twee standaardglazen alcohol op die dagen. Meisjes maximaal 1 standaardglas alcohol op die dagen. Trend roken en drinken in de onderbouw van het voortgezet onderwijs provincie Fryslân 15% Rookt w ekelijks / dagelijks VMBO 1 5% Rookt w ekelijks / dagelijks HAVO/VWO Alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken VMBO Alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken HAVO/VWO Meer dan 4 glazen per keer in afgelopen 4 w eken VMBO Meer dan 4 glazen per keer in afgelopen 4 w eken HAVO/VWO Overmatig alcoholgebruik en ongewenst gedrag De jongeren uit klas 3 vmbo (14-16 jaar) die in de afgelopen vier weken tenminste vijf glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid hebben gedronken (binge drinken) zijn vergeleken met leeftijdsgenoten van het vmbo die niet of weinig alcohol drinken. Jongeren die bovenmatig alcohol drinken (binge drinken) scoren in vergelijking met leeftijdsgenoten die niet of weinig alcohol drinken, bovenmatig op recent gebruik van hasj/ wiet, ooit gebruik van XTC, cocaïne of speed, het bekladden of vernielen van dingen en het pikken van dingen van anderen of uit winkels. Zie onderstaande figuur. 10

11 3 Ongewenst gedrag in relatie tot (binge)drinken 28% % 12% Gebruikt hasj of wiet 1% 2% Heeft wel eens XTC, cocaïne of speed gebruikt bovenmatige drinker Bekladt of vernielt wel eens dingen niet of w einig drinker 6% 1% Pikt wel eens dingen van anderen of uit winkels Alcoholgebruik stijgt met de leeftijd Onderstaande figuur illustreert hoe alcohol- en drugsgebruik onder jongeren toeneemt met het stijgen van de leeftijd. 9 Alcohol en drugsgebruik naar leeftijd 6 Alcohol gedronken in afgelopen maand Vijf of meer drankjes met alcohol bij één gelegenheid 3 Drinkt wel eens meer dan 20 glazen alcohol per week Gebruikt hasj of wiet Heeft wel eens XTC, cocaïne of speed gebruikt 14 jaar (of jonger) 15 jaar 16 jaar en ouder Opvoeden en opgroeien De meeste kinderen groeien op in goede omstandigheden. Vergeleken met andere Europese landen geven Nederlandse kinderen en jongeren relatief vaak aan, gelukkig te zijn. En ook veel ouders zijn tevreden over het verloop van de opvoeding. Maar opgroeien en opvoeden gaat niet vanzelf. Ouders kunnen opvoedingsvragen hebben of het gevoel hebben de opvoeding niet goed aan te kunnen. Door voorlichting en advisering, ondersteuning en begeleiding kan voorkomen worden, dat opvoedingsvragen tot opvoedingsproblemen of tot een opvoedingscrisis leiden. 11

12 Ook jongeren kunnen worstelen met opgroeivragen, onzekerheden, faalervaringen, onzeker toekomstperspectief, sociaal isolement of de groepsdruk van leeftijdsgenoten. Ondersteuning en begeleiding dichtbij de jongere kunnen helpen opgroeiproblemen te voorkomen. Indicatie Stevig Ouderschap In de eerste week na de geboorte legt een verpleegkundige van de JGZ aan ouders een vragenlijst Stevig Ouderschap voor. Met deze vragenlijst worden risicofactoren voor opvoedingsproblematiek in kaart gebracht. De verpleegkundige JGZ bepaalt met behulp van de vragenlijst of ouders de interventie Stevig Ouderschap krijgen aangeboden. Stevig Ouderschap is een programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met een verzwaarde belasting voor het ouderschap. De figuur toont het percentage gezinnen in de gemeente Heerenveen, dat in 2009 in aanmerking kwam voor Stevig Ouderschap. 15% Percentage ouders met indicatie voor Stevig Ouderschap 1 11% 12% 5% Gemeente Heerenveen Overige gemeenten Fryslân Een van de risicofactoren die worden bevraagd is het ervaren van een sociaal isolement. Opvallend is dat van de ouders die een indicatie hebben voor Stevig Ouderschap, een derde deel aangeeft een sociaal isolement te ervaren. Opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening vanwege gedrag of opgroeiomstandigheden Wanneer kinderen of jongeren door hun gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, dan is sprake van een psychosociaal probleem. Deze problematiek hangt vaak samen met omgevingsfactoren zoals verwaarlozing, mishandeling, echtscheiding of gepest worden of hangt samen met kindfactoren zoals bijvoorbeeld ADHD, moeilijk temperament, contactstoornis of een ontwikkelingsstoornis. Psychosociale problemen bij kind of jongere verzwaren de opvoedingstaak van ouders. Vaak is dan hulp en ondersteuning bij de opvoeding nodig. Bij ongunstige opgroeiomstandigheden is meestal hulp of opvoedingsondersteuning nodig. De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psychosociale problemen en het voorkomen van ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of verpleegkundige bepaalt in deze situaties of er behoefte is aan opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk werk), of behoefte aan gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg, AMK, GGZ-jeugd). Deze indeling sluit aan op functies die in het kader van de WMO bij gemeenten zijn belegd. 12

13 Onderstaande figuren tonen het percentage kinderen en jongeren waarbij arts of verpleegkundige JGZ tijdens een gezondheidsonderzoek opvoedingsvoorlichting, opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening nodig vond. De gemeente Heerenveen wordt hierbij vergeleken met de rest van Fryslân. 5 Psychosociale problematiek gemeente Heerenveen 4 1% 3 6% 4% gespecialiseerde hulpverlening % 5% 9% 4% 13% 15% opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies groep 2 groep 7 klas1 vmbo 5 Psychosociale problematiek provincie Fryslân % 7% 25% 4% 4% 9% 9% 2 2 1% 4% 12% gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies groep 2 groep 7 klas1 vmbo klas 2 havo/vw o 13

14 3 Ongunstige opgroeiomstandigheden gemeente Heerenveen 2 1% 1 1% 5% 11% 2% 3% 12% 6% 14% gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies groep 2 groep 7 klas1 vmbo 4 Ongunstige opgroeiomstandigheden provincie Fryslân 3 1% 2 6% 2% 2% 6% 6% gespecialiseerde hulpverlening 1 16% 14% 14% 3% 9% opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies groep 2 groep 7 klas1 vmbo klas 2 havo/vw o Gebruik van vragenlijsten voor signaleren psychosociale problematiek Om psychosociale problematiek sneller te signaleren gebruikt de JGZ tijdens de vaste gezondheidsonderzoeken gevalideerde vragenlijsten over gedrag. Afhankelijk van de leeftijd vult de ouder of de jongere zelf voorafgaand aan het gezondheidsonderzoek de vragenlijst in. In groep 7 van het basisonderwijs gebruikt de JGZ de SDQ-vragenlijst. De score op de SDQ-vragenlijst geeft een indicatie voor geen psychosociale problematiek, mogelijk psychosociale problematiek (borderline score) of 95% kans op psychosociale problematiek (klinische score). In het gesprek met ouder en kind wordt nagegaan of er een psychosociaal probleem is en wordt advies gegeven of zo nodig verwezen. Onderstaande figuur toont het percentage kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs met een borderline score en met een klinische score op de SDQ-vragenlijst. De percentages in de gemeente Heerenveen zijn vergeleken met de rest van Fryslân. 14

15 Percentages SDQ scores van - door ouder(s) gesignaleerde - psychosociale problematiek % klinische score (w aarschijnlijk probleem) 7% 7% borderline score (mogelijk probleem) Gemeente Heerenveen Overige gemeenten Fryslân Depressieve gevoelens bij jongeren Een depressie houdt in dat iemand zich voor langere tijd neerslachtig voelt en zijn interesse en plezier in gewone dagelijkse dingen heeft verloren. Naar schatting 5 procent van de Nederlandse jongeren tussen de 13 jaar en 17 jaar heeft het afgelopen half jaar een depressieve stoornis gehad. Jongeren met uitgesproken depressieve gevoelens hebben een verhoogde kans op een depressie op volwassen leeftijd. Een depressie op jongere leeftijd kan de sociale omgang met leeftijdsgenoten en de schoolprestaties verminderen. Jongeren die zich soms of vaak depressief of somber voelen rapporteren ook op andere gedragsterreinen opvallend veel problematiek. In onderstaande figuur zijn jongeren uit klas 3 vmbo die zich soms (7,8%) of vaak (1,4%) depressief of somber voelen, vergeleken met leeftijdsgenoten die aangeven geen problemen van depressieve aard te hebben (90,8%). (Fryslân afgelopen drie schooljaren). 5 4 Indicatieve antwoorden op vragen uit de KIVPA van jongeren in relatie tot depressiviteit 4 44% % 22% 2 18% 15% 14% 17% 16% 1 6% 8% Eigen gezondheid niet (zo) goed Thuis niet leuk Niet goed kunnen praten met ouders Weinig vrienden Niet tevreden met uiterlijk Wordt gepest Onvrijwillige seksuele ervaring M oe of lusteloos Hoofdpijn vanwege spanningen Problemen met eten Onbestemd verdrietig Eenzaam somber of depressief geen problemen van depressieve aard 15

16 In Fryslân zetten veel gemeenten in het kader van gemeentelijk gezondheidbeleid in op depressiepreventie. De JGZ ondersteunt dit beleid met extra zorg voor de jongeren met deze klachten door middel van een risicotaxatie, ondersteunen van zelfzorg van de jongere, versterken van het eigen sociale netwerk van de jongere met leeftijdsgenoten. Daarnaast kan in samenwerking met het Zorg Advies Team van de school, de mentor de jongere extra ondersteunen. Zo nodig wordt verwezen naar gespecialiseerde hulpverlening. Ontwikkeling Op jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van een kind (psychosociaal, cognitief, sociaal, motoriek en spraak en taal) samen met de in aanleg aanwezige mogelijkheden van een kind, de opgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Meisjes ontwikkelen zich op jong leeftijd gemiddeld wat sneller dan jongens. Jonge kinderen kunnen een licht ongelijkmatig ontwikkelingsprofiel hebben waarbij lichte achterstanden later kunnen worden ingelopen. Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de JGZ en vindt zo nodig advies of verwijzing naar bijvoorbeeld CB+ of VTO-team plaats. Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool wordt de ontwikkeling van een kind door de arts JGZ beoordeeld in samenhang met lichamelijke gezondheid, zintuigen en opgroeisituatie. In onderstaande figuur staat het percentage kinderen uit groep 2 van de basisschool bij wie de arts JGZ een achterstand in de motorische ontwikkeling, de spraak- en taalontwikkeling of de algemene ontwikkeling signaleert. - Motoriek: ontwikkeling van grove motoriek tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/óf sterk afwijkende handmotoriek; - Spraak en taal: taalontwikkeling tenminste zes maanden achter ten opzichte van leeftijd en/óf matig tot ernstige articulatieproblemen; - Algemeen: achterstand van 1 jaar of meer op tenminste twee van de volgende gebieden: motoriek, spraak/taal, lichamelijke rijping, emotionele en psychosociale ontwikkeling, cognitief functioneren. 14% Ontwikkelingsachterstand groep 2 BaO 8% 9% 9% 1 4% 5% motoriek spraak/taal algemeen Gemeente Heerenveen Overige gemeenten Fryslân 16

17 Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen, gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder en eenoudergezinnen hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden. Onderstaande figuur laat zien dat een achterstand in de spraak- en taalontwikkeling relatief veel voorkomt bij vijfjarige kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (16%) en vijfjarigen met niet westerse allochtone ouders( 18%). 2 Ontwikkelingsachterstand groep 2 BaO Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen 18% 16% 1 13% 11% motoriek 1 9% 9% 9% 9% 5% 9% 5% 8% 8% 12% 5% 6% spraak/taal algemeen éénouder anders Nederlands Niet w esters laag hoog 2% gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau ouders Risicogroepen opgroeien en opvoeden Sociaaleconomische status en gezondheid Een lagere sociaaleconomische status heeft effecten op de gezondheid, opgroeien en opvoeden. Een lage SES geeft op de kinderleeftijd meer risico op overgewicht, ongevallen, luchtwegklachten, behoefte aan opvoedingsondersteuning, onvoldoende tandzorg, alcoholgebruik, roken en gedragsproblemen. Meisjes vertonen vaker depressieve klachten terwijl jongens meer agressie laten zien. Kinderen kunnen geïsoleerd raken omdat ze niet kunnen meedoen met culturele en/of recreatieve activiteiten of niet de juiste kleding dragen en daardoor worden uitgesloten door een groep. Kinderen uit gezinnen met armoede blijken vaker de huisarts te bezoeken in verband met luchtwegklachten. Armoede komt vooral voor bij eenoudergezinnen, allochtonen en in gezinnen met ouders met een laag opleidingsniveau. 17

18 Onderstaande figuur toont de percentages kinderen uit groep 2 basisonderwijs met een laag opgeleide moeder, niet westerse allochtone achtergrond of afkomstig uit een eenoudergezin voor de gemeente Heerenveen en voor de overige gemeenten in Fryslân. De cijfers zijn afkomstig van de afgelopen drie schooljaren. 3 Risicogroepen Opgroeien en Opvoeden in Fryslân % 19% 7% 8% 7% 7% Laag opleidingsniveau moeder Eénoudergezin Niet-Westers Gemeente Heerenveen Overige gemeenten Fryslân Preventie van infectieziekten Namens uw gemeente voert de afdeling JGZ het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) uit. Voor kinderen van 0-4 jaar vindt dat plaats tijdens de consulten op het consultatiebureau; voor de 9-jarigen tijdens zogenaamde massavaccinaties op één locatie per gemeente. In 2009 is de vaccinatie tegen het HPV voor meisjes vanaf 13 jaar opgenomen in het RVP. Een vaccinatiegraad van 9 is goed en een vaccinatiegraad van 95% is zeer goed. In Friesland is de vaccinatiegraad met uitzondering van HPV voor alle vaccinaties tot 10 jaar gemiddeld meer dan 95%. Naast het RVP zijn in 2009 een groot aantal kinderen gevaccineerd tegen de Mexicaanse griep. Bijgaand een overzicht van de in de gemeente Heerenveen in 2009 uitgevoerde vaccinaties in het kader van het Rijksvaccinatieprogramma. Vaccinatie Heerenveen Fryslân Nederland DKTP zuigelingen ,4% 96,7% 95, Hib Zuigelingen ,4% 97,1% 95,6% BMR zuigelingen ,1% 98, 96,2% MenC zuigelingen ,1% 97,8% 96,1% Pneumo zuigelingen ,7% 96,3% 94,4% D(K)TP kleuters ,3% 98,3% 91,7% DTP schoolkinderen ,6% 97, 93,4% BMR schoolkinderen ,2% 97, 93,1% 18

19 Activiteiten en interventies Jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân GGD Fryslân en in het bijzonder de JGZ voeren een groot aantal activiteiten en interventies uit gericht op het gezond en veilig opgroeien van de jeugd. Voor een deel vinden deze plaats tijdens de contactmomenten op de consultatiebureaus en op de scholen, tijdens huisbezoeken en spreekuren. Daarnaast zijn er activiteiten en interventies, die gericht zijn op een specifiek (gezondheids)probleem. In dit hoofdstuk worden deze beschreven aan de hand van de thema s uit de monitor jeugdgezondheid in het vorige hoofdstuk. De activiteiten en interventies hebben betrekking op 2009 en het eerste halfjaar van Gezond gewicht Het thema overgewicht is als actiepunt opgenomen in de nota gezondheidsbeleid Klimmen op de ladder van de gemeente Heerenveen. Heerenveen is 2 e tranche gemeente voor het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen. Een beleidskader hiervoor wordt in het najaar 2010 opgesteld waarbij ook GGD Fryslân betrokken wordt. In samenwerking met de gemeente is de JGZ GGD Fryslân betrokken bij de volgende activiteiten/ interventies, gericht op het voorkomen en bestrijden van overgewicht. Gezonde School Fryslân De Gezonde School Fryslân is een manier van werken die scholen helpt om structureel en planmatig aan de slag te gaan met gezondheid en veiligheid binnen de school. Eén van de thema s die hierbij aan de orde kunnen komen is Gezond gewicht, voeding en bewegen. Vanaf 2010 wordt de Gezonde School methode op het voortgezet onderwijs in Heerenveen ingezet. Genotmiddelen De thema s alcohol en roken zijn opgenomen in de nota gezondheidsbeleid van de gemeente Heerenveen. De gemeente wil een actieplan lokaal alcoholgebruik, gericht op jongeren. Bij genotmiddelen gaat het om preventie van schadelijk alcoholgebruik, roken en drugsgebruik. De interventies kunnen gericht zijn op genotmiddelen in het algemeen of specifiek op één genotmiddel, bv. alcohol of roken. Gezonde School Fryslân Naast Gezond gewicht, voeding en bewegen zijn schadelijk alcoholgebruik, roken en drugs eveneens thema s binnen De Gezonde School Fryslân. Alcohol voorlichting tijdens contactmoment JGZ in groep 7 basisonderwijs De verpleegkundige JGZ geeft tijdens dit contactmoment individuele voorlichting aan ouders en kind. Het vaste contactmoment wordt per kind met 5 minuten uitgebreid. Tot het 16e jaar geen alcohol drinken, is hierbij de boodschap. Op alle basisscholen in Heerenveen is deze boodschap met ouders en kinderen besproken. Actie Tegengif Actie Tegengif is een klassikale niet-roken wedstrijd voor alle 1e en 2e klassen van het voortgezet onderwijs. Het doel van Actie Tegengif is het voorkomen dat jongeren beginnen met roken en het terugdringen van het aantal jongeren dat experimenteert met roken. De Actie is aanvullend op de lessen die op school worden gegeven over de gevolgen van roken en het oefenen in nee zeggen tegen een sigaret. Schoolklassen spreken met elkaar af een half jaar niet te roken. In de gemeente Heerenveen hebben twee scholen voor voortgezet onderwijs meegedaan aan Actie Tegengif. 19

20 Opvoeden en opgroeien De gemeente Heerenveen noemt in de nota gezondheidsbeleid als een van de doelen, dat ouders, indien gevraagd/ gewenst, worden bijgestaan met informatie en advies over opvoeden. De JGZ GGD Fryslân probeert tijdens de reguliere contactmomenten en met specifieke interventies een bijdrage te leveren aan het gezond en veilig opgroeien van de jeugd in Fryslân. Stevig Ouderschap Stevig Ouderschap is gericht op het voorkómen van ontwikkelings-, opvoedings- en gedragsproblematiek. De doelgroep bestaat uit ouders van kinderen van 0-1½ jaar, waarbij één of meer risicofactoren zijn geconstateerd. Ouders worden ondersteund door middel van informatie over de ontwikkelingsfasen van kinderen, vergroten van opvoedingscompetentie en zelfvertrouwen van de ouders, stimuleren van hechting en responsief gedrag van de ouders en het helpen vergroten van sociale steun. Stevig Ouderschap tijdens de zwangerschap Stevig Ouderschap tijdens de zwangerschap is gericht op zwangere vrouwen, die door hun eigen problematiek een hoog risico hebben op een verminderde draagkracht ten aanzien van het ouderschap. Door hen al tijdens de zwangerschap ondersteuning en begeleiding aan te bieden in de vorm van huisbezoeken door een verpleegkundige JGZ kunnen deze risico s beperkt worden. De prenatale huisbezoeken kunnen voortgezet worden met de huisbezoeken, die de verpleegkundige JGZ brengt in het kader van Stevig Ouderschap. Pedagogische thuisbegeleiding Pedagogische thuisbegeleiding is een vorm van opvoedondersteuning. Doel is de ouderlijke opvoedvaardigheden te verbeteren en problemen bij het opvoeden en opgroeien in een vroeg stadium te verminderen of op te lossen. Daarmee draagt pedagogische thuisbegeleiding bij aan de preventie van stoornissen in de sociaal-emotionele ontwikkeling en van gedragsproblemen van kinderen. In de gemeente Heerenveen is de pedagogische thuisbegeleiding gericht op ouders van kinderen van 0-12 jaar. Observatie kind op peuterspeelzaal door pedagoog Wanneer een leidster van een peuterspeelzaal zorgen heeft over het functioneren van een kind in de groep, bespreekt zij deze zorgen met de ouders. Daarbij kan er behoefte zijn aan de expertise van een pedagoog, enerzijds om de problematiek van het kind nader in kaart te brengen, anderzijds ter ondersteuning van het pedagogisch handelen van de leidster tegenover het kind. Een pedagoog van de JGZ GGD Fryslân kan een kind observeren, zo nodig verwijst zij door naar het consultatiebureau. Triple P/ Positief opvoeden Triple P staat voor Positief Pedagogisch Programma. Triple P Fryslân is een laagdrempelig, integraal programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met kinderen in de leeftijd van 0 tot 16 jaar in Fryslân. Triple P wil (ernstige) emotionele en gedragsproblemen bij kinderen voorkomen of verminderen. Het programma kent verschillende niveaus: van een preventieve aanpak voor alle ouders tot intensieve hulp aan gezinnen die met zware problematiek kampen. In de gemeente Heerenveen zijn de JGZ medewerkers geschoold voor Triple P. 20

21 Gezondheidsbevordering, projecten en campagnes De GGD Fryslân kan meewerken aan specifieke gezondheidsbevorderende activiteiten op scholen. Dit kan in de vorm van een eenmalige actie, een project of als onderdeel van een landelijke campagne. Zes basisscholen hebben gebruik gemaakt van de poetslessen in het kader van mondgezondheid. Verwijsindex Friesland De verwijsindex is een digitaal systeem dat signalen van beroepskrachten die werken met kinderen en jongeren (0-23 jaar) bij elkaar brengt. De Verwijsindex brengt risicomeldingen over jeugdigen bij elkaar. Hulpverleners kunnen daardoor in een vroeg stadium contact met elkaar opnemen voor snelle en afgestemde hulp aan jeugdigen. De JGZ GGD Fryslân participeert in de gemeente Heerenveen in de Verwijsindex Friesland. Project Casa di Madre Casa di Madre is een ontmoetingsgroep voor moeders die voor hun 24 ste jaar moeder zijn geworden. Jonge moeders kunnen hier terecht met al hun vragen, voor het uitwisselen van ervaringen en ideeën, het bespreken van thema s en het organiseren van activiteiten. Een verpleegkundige JGZ en een maatschappelijk werker begeleiden de ontmoetingsgroep. RAAK training In het kader van RAAK Fryslân worden trainingen van drie dagdelen georganiseerd voor leidsters van kindercentra en leerkrachten basisonderwijs. Doel is dat de deelnemers leren om kindermishandeling te signaleren, weten hoe te handelen bij een vermoeden van kindermishandeling en in staat zijn hun zorgen over een kind te bespreken met de ouders/ verzorgers. De trainers zijn afkomstig van de JGZ GGD Fryslân en van Bureau Jeugdzorg Friesland. In Heerenveen heeft geen RAAK-training plaatsgevonden. Collateralenoverleg AMK Een collateralenoverleg is een afstemmingsoverleg van professionals, die betrokken zijn bij een gezin met een melding van kindermishandeling. Het overleg is gericht op het stoppen van de mishandeling en hulp voor het gezin. Medewerkers JGZ hebben in Heerenveen zeven maal hun inbreng geleverd in een collateralenoverleg. Crisiszorg Bij calamiteiten met leerlingen en/of leerkrachten geven medewerkers van GGD Fryslân ondersteuning en advies gericht op de eerste opvang, de coördinatie van zorg en het verlenen van nazorg. Dit is bijvoorbeeld het geval bij zelfdoding, zedenzaak, geweldsdelict, extreme vormen van kindermishandeling, epidemie infectieziekte. Medewerkers JGZ hebben in Heerenveen een aantal malen crisiszorg verleend. Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) OGGZ is een product van de afdeling Algemene Gezondheidszorg van GGD Fryslân en is gericht op vangnet en bemoeizorg. Hierbij gaat het om diverse groepen cliënten die tussen wal en schip dreigen te raken. Deze cliënten hebben geen individuele hulpvraag en mijden zorg of worden door de reguliere zorg gemeden. De cliënten kampen met o.a. verwaarlozing, vervuiling en veroorzaken veelal overlast voor derden. Bij deze cliëntsituaties kunnen ook kinderen of jongeren betrokken zijn. De verpleegkundige OGGZ treedt op als regisseur van het vangnetwerk. Dit gebeurt veelal in samenwerking met een sociaal team, waarin wanneer er kinderen betrokken zijn ook een verpleegkundige JGZ participeert. Zodra reguliere zorg op gang is gekomen houdt de coördinerende rol voor de GGD op. 21

22 Vertrouwenspersoon machtsmisbruik De GGD Fryslân levert samen met Maatschappelijk Werk Fryslân vertrouwenspersonen machtsmisbruik in het kader van de wettelijke verplichte klachtenregeling voor scholen. Ingeval van een klacht over een ernstige vorm van machtsmisbruik (seksuele intimidatie, racisme, discriminatie, agressie/geweld of pesten) of een klacht over schoolorganisatorische zaken treedt een verpleegkundige van de GGD op als vertrouwenspersoon voor leerlingen/ouders. Het maatschappelijk werk levert zo nodig een vertrouwenspersoon voor de aangeklaagde. In de gemeente Heerenveen vervult de GGD de functie van vertrouwenspersoon op 28 scholen. Zorgnetwerken Verpleegkundigen en artsen JGZ kunnen met toestemming van de ouders of jongere kinderen of jongeren met psychosociale problematiek bespreken in verschillende zorgnetwerken. In de gemeente Heerenveen heeft de JGZ deelgenomen aan de volgende zorgnetwerken: Overleg met leidsters peuterspeelzalen Zorgoverleg met interne begeleider en/of schoolmaatschappelijk werk op basisscholen Uitvoeringswerkers teamoverleg CJG Overleg Weer Samen naar School voor Heerenveen/ Skarsterlân Zorgteam op alle locaties van de scholen voor voortgezet onderwijs (Bornegocollege, OSG Sevenwolden en AOC Friesland/ Heerenveen Zorg Advies Team voortgezet onderwijs Zorg Advies Team MBO Friesland College/locatie Jousterweg Commissie van Begeleiding van drie scholen voor speciaal onderwijs (De Compagnie, It Oerset en Meester Duisterhoutschool) Regionaal Meld- en Coördinatiepunt voor vroegtijdige schoolverlaters Sociaal Team Pilot project in Oudeschoot : Investeren in Mensen. Dit project is er op gericht, ouders en kinderen te ondersteunen bij het opvoeden en opgroeien en het op orde krijgen van andere zaken die spelen. CJG Heerenveen: contact met de vindplaats door verpleegkundige JGZ in 1-2tjes. Ontwikkeling De gemeente Heerenveen stelt in de nota gezondheidsbeleid als doelen o.a. een toename van kansrijke ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen en jongeren en een afname van het aantal jeugdigen dat te maken heeft met onderwijsachterstanden. De JGZ GGD Fryslân biedt een aantal producten die specifiek gericht zijn op kinderen met een verhoogd risico op een ontwikkelingsachterstand. Consultatiebureau Plus Het Consultatiebureau Plus is een speciaal spreekuur voor kinderen van 0-4 jaar, waarbij zorgen of vragen over de ontwikkeling zijn. Tijdens een eenmalig consult kijken een jeugdarts, die zich gespecialiseerd heeft op het gebied van ontwikkelingsproblemen, een kinderfysiotherapeut, logopedist en orthopedagoog naar het kind en geven een advies over het vervolgbeleid. Het team JGZ 0-4 meldt in overleg met de ouders een kind aan voor het Consultatiebureau Plus en is verantwoordelijk voor het vervolgbeleid. In de gemeente Heerenveen hebben 15 ouders met hun kind het Consultatiebureau Plus bezocht en een advies gekregen. 22

23 VTO-vroeghulp VTO-vroeghulp heeft als doel het vroegtijdig onderkennen van ontwikkelings- en/of gedragsproblematiek bij kinderen van 0-7 jaar en daar waar nodig in een zo vroeg mogelijk stadium hulp verlenen aan kind en ouders. Zowel ouders als hulpverleners en peuterleidsters/ leerkrachten kunnen een kind aanmelden bij het team VTO-vroeghulp. Het kernteam VTO-vroeghulp bestaat uit een coördinator, maatschappelijk werker, orthopedagoog of psycholoog en kinderarts. Daarnaast kunnen, afhankelijk van de vraagstelling, andere disciplines en instanties ingeschakeld worden, zoals JGZ 4-19 GGD Fryslân, Bureau Jeugdzorg of GGZ-Jeugd. In de gemeente Heerenveen hebben 39 ouders voor hun kind advies, ondersteuning en begeleiding gekregen van het VTO-vroeghulp team. BoekStart Boekstart is een programma van de Stichting Lezen en de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Boekstart wil het lezen bij heel jonge kinderen bevorderen én ouders met jonge kinderen laten genieten van boeken. De verpleegkundige JGZ besteedt tijdens het contactmoment op de leeftijd van ca. 7 maanden extra aandacht aan de taalontwikkeling; zo nodig kan hier een extra lang contactmoment voor gepland worden. Dan wordt ook BoekStart onder de aandacht van de ouders gebracht en worden ouders gestimuleerd om naar de bibliotheek te gaan. Toegeleiding naar VVE In 2011 moeten alle gemeenten beschikken over een dekkend en kwalitatief goed aanbod van Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) voor peuters en kleuters met een risico op een taalachterstand. De programma s worden aangeboden op de kindercentra (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven) en in groep 1 en 2 van het basisonderwijs. De JGZ GGD Fryslân geeft, met toestemming van de ouders, aan de gemeente de namen door van de kinderen, die in aanmerking komen voor een VVE-programma. De indicatie wordt gesteld op basis van informatie over het opleidingsniveau van de ouders, wel/niet een indicatie voor Stevig Ouderschap en een omgevingsanalyse. Gezonde omgeving Actiepunt uit de nota gezondheidsbeleid van de gemeente Heerenveen is het aanpakken van het binnenklimaat op o.a. scholen. Project Binnenmilieu op basisscholen Een slecht binnenmilieu op school kan leiden tot gezondheidsklachten. In het kader van het project Binnenmilieu Basisscholen voert de GGD Fryslân sinds 2008 jaarlijks op 100 basisscholen een systematisch onderzoek uit naar luchtkwaliteit en ventilatie. Dit gebeurt met de zogenoemde eendagsmethode. Elk onderzoek wordt gevolgd door een advies op maat aan de school. Het project wordt in Fryslân jaarlijks voor 100 scholen gefinancierd door de Rijksoverheid. De gemeente Heerenveen neemt deel aan het project binnenmilieu. In totaal zijn in de periode dertien scholen onderzocht. Luizeninstructie Hoofdluis blijft een veelvoorkomend probleem op alle scholen. Een doktersassistente van de JGZ GGD Fryslân kan op scholen een gratis hoofdluisinstructie geven. Het doel van de bijeenkomst is dat een ouderwerkgroep kennis over hoofdluis en de behandeling hiervan heeft of dat de kennis hierover wordt bijgeschaafd. Daarnaast is er aandacht voor het opzetten van een ouderwerkgroep en alle materialen die daarbij gebruikt kunnen worden. In de gemeente Heerenveen is op twee basisscholen een luizeninstructie gegeven. 23

24 Conclusies en aanbevelingen Een groot deel van de Friese jeugd ontwikkelt zich goed en groeit op in een goede gezondheid. Toch komen er bij de Friese jeugd gezondheidsproblemen voor die reden tot zorg geven en voor gemeentelijk beleid van belang zijn. Alcoholgebruik, overgewicht, psychosociale problematiek, opvoedings- en opgroeiproblemen en achterstand in spraak- en taalontwikkeling vragen extra aandacht. Kinderen afkomstig uit gezinnen met een lage sociaal economische status, eenoudergezinnen of uit gezinnen met een allochtone achtergrond lopen een verhoogd risico op genoemde problemen. Dit met uitzondering van het alcoholgebruik dat zich niet beperkt tot specifieke groepen jongeren. Alcoholgebruik jongeren Jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn minder alcohol gaan drinken. (Trend Fryslân ). Dit is bemoedigend. Desondanks is het alcoholgebruik op oudere leeftijd nog steeds reden tot zorg mede vanwege de sterke relatie met agressie/ vandalisme, het gebruik van andere drugs en de risico s op schade aan hersenfuncties. Overgewicht Het percentage kinderen/ jongeren met overgewicht is stabiel in de afgelopen vier jaar en ligt circa 5% onder het landelijk gemiddelde. In het basisonderwijs stabiliseert het percentage kinderen met overgewicht terwijl in het voortgezet onderwijs het percentage jongeren met overgewicht toeneemt. De toename van het aantal VMBO-leerlingen met ernstig overgewicht (obesitas) is zorgelijk. Gelet op de gezondheidsrisico s op volwassen leeftijd (o.a. hart- en vaatziekten) blijft extra inzet op preventie van groot belang. Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen Bij circa 1 van de jeugd is sprake van zodanige psychosociale problematiek of opvoedings- of opgroeiproblemen dat professionele ondersteuning nodig is. Sommige psychosociale problemen manifesteren zich al op heel jonge leeftijd en kunnen een grote invloed hebben op de ontwikkeling van een kind. Daarnaast kent elke leeftijdsfase (0-19 jaar) zijn specifieke gedrags- en opvoedingsproblematiek. Dit vraagt enerzijds vanaf jonge leeftijd een periodieke risicotaxatie en anderzijds een laagdrempelig informatiepunt voor ouders en jongere. CJG, VIF en ZAT s spelen hierin een centrale rol. Spraak- en taalontwikkeling Traditioneel kent Fryslân relatief veel spraak- en taalontwikkelingsachterstanden bij jonge kinderen. De cijfers uit monitor jeugdgezondheid bevestigen dit beeld. Mede door deze achterstand start een deel van de kinderen ook met onderwijsachterstand in het voorgezet onderwijs. Gemeenten in Fryslân zetten met integraal beleid of facetbeleid in op de aanpak van bovengenoemde gezondheidsproblemen. Aanvullend op de inspanningen in de gemeente Heerenveen adviseert de GGD Fryslân in te zetten op het relatief hoge percentage leerlingen op het VMBO met overgewicht en obesitas. Daarbij valt te denken aan het inzetten van De Gezonde Schoolkantine op de VMBOscholen of -afdelingen. Voor de jongere leeftijdsgroep valt te denken aan extra begeleidingsconsulten door een verpleegkundige JGZ, wanneer tijdens een preventief gezondheidsonderzoek overgewicht gesignaleerd wordt. Deze consulten zouden specifiek ingezet kunnen worden in dorpen/ wijken met veel inwoners met een lage sociaaleconomische status. Verder blijft de inzet, die de gemeente al pleegt op het terugdringen van het alcoholgebruik door jongeren en op de spraaktaalontwikkeling van jonge kinderen van belang. 24