Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ

Transcriptie

1 Gezond opgroeien in LEMSTERLAND 2012

2 Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ Inleiding... 3 Medewerkers gemeentelijk JGZ-team... 4 Monitor jeugdgezondheid... 5 Gezond gewicht... 5 Genotmiddelen... 8 Opvoeden en opgroeien Depressieve gevoelens bij jongeren Risicogroepen opgroeien en opvoeden Conclusies en aanbevelingen Gezond gewicht Lid van een sportclub Genotmiddelen Opvoeden en opgroeien Depressieve gevoelens bij jongeren (Friese cijfers) Ontwikkeling

3 Inleiding Met veel genoegen bied ik u namens de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD Fryslân de rapportage aan. De jaarrapportage geeft inzicht in de gezondheidstoestand van de jeugd in uw gemeente; eveneens worden enkele conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan. De zorg voor jeugd in Nederland is volop in beweging. De gemeenten hebben hierin een centrale rol met nieuwe taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Te denken valt aan de transitie/ transformatie van de jeugdzorg, het Passend Onderwijs en de wet Werken naar Vermogen. Ook de jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân heeft de komende jaren naast de opdracht tot bezuiniging met deze veranderingen te maken. Centraal blijft staan: de gezonde en veilige ontwikkeling voor alle kinderen in hun eigen context. De koers van de jeugdgezondheidszorg bij deze veranderingen richt zich op: Werken vanuit de Centra voor Jeugd en Gezin Vraaggericht werken, waarbij het enerzijds gaat om de vraag van ouders en jongeren, en anderzijds op de vraag van de gemeenten De eigen kracht en zelfredzaamheid van ouders/jongeren Regie op de samenwerking Flexibiliteit van het aanbod, o.a. een meer flexibel aanbod van contactmomenten Gebruik van sociale media Informatievoorziening voor gemeenten Eén van de bronnen van informatie voor gemeenten zijn de gemeentelijke jaarrapportages jeugd. Hierin krijgt de gemeente cijfermatige informatie over: Gezond gewicht, overgewicht en obesitas Genotmiddelen gebruik (alcohol, roken, drugs) Opvoeden en opgroeien Ontwikkelingsachterstanden Voor u ligt de vijfde jaarrapportage over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. Naast de cijfermatige informatie leest u hierin ook de ervaringen van de JGZ-medewerkers rondom de vier genoemde thema s en eventuele aanbevelingen. De informatie kunt u gebruiken voor het beleid ten aanzien van het CJG en voor het gezondheids- en jeugdbeleid in uw gemeente. Dat investeringen in de jeugdgezondheidszorg effectief zijn blijkt uit een onlangs verschenen rapport Kosteneffectiviteit van de jeugdgezondheidszorg 1 : Iedere euro die jaarlijks in de jeugdgezondheidszorg wordt geïnvesteerd levert elf euro op! Ik wens u veel plezier bij het lezen van deze rapportage. Voor opmerkingen en vragen kunt u terecht bij ondergetekende. Koosje van Aalzum Regiomanager Jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân T E k.vanaalzum@ggdfryslan.nl 1 Verdonck, Klooster & Associates in opdracht van Actiz: Kosteneffectiviteit van de jeugdgezondheidszorg; maart

4 Medewerkers gemeentelijk JGZ-team Het team jeugdgezondheidszorg van de gemeente Lemsterland bestaat uit: Koosje van Aalzum, regiomanager Martina Pouwels, cb assistente Dina Boersma, jeugdverpleegkundige 0-4 Mary-Ann van Maaren, jeugdverpleegkundige 0-4 Aukje Kortstra, jeugdverpleegkundige 0-19 Marriët Wibbens, jeugdarts 0-4 Ytsje Langenkamp, doktersassistente 4-19 Cindy de Haan, jeugdverpleegkundige 4-19 Sytske Sijtsema, jeugdarts 4-19 Heleen Sieders, pedagoog Bert Soenveld, functionaris gezondheidsbevordering 4

5 Monitor jeugdgezondheid Voorheen informeerde de monitor jeugdgezondheid u over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente in het voorgaande jaar. Vorig jaar heeft u al kennis gemaakt met het feit dat gegevens van een aantal schooljaren waren samengevoegd. Ook dit jaar is weer voor deze methodiek gekozen. U wordt geïnformeerd over gezondheid van schoolgaande kinderen en jongeren in de schooljaren , en Deze informatie is verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij leerlingen van groep 2 en 7 van het basisonderwijs, klas 1 en 3 van het vmbo en klas 2 havo/vwo. De informatie over gezondheid van de jeugd in uw gemeente wordt gepresenteerd als het totaal van deze drie schooljaren en wordt vergeleken met provinciale percentages over dezelfde periode. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes. Trends worden op provinciaal niveau gepresenteerd, waar mogelijk ook op het niveau van de JGZregio waar uw gemeente onder valt. Op gemeenteniveau zijn de aantallen kinderen/jongeren helaas veelal te klein om een trend te kunnen signaleren. Reden hiervoor is onder andere dat een deel van de ouders geen toestemming geeft om gegevens uit de contactmomenten te gebruiken voor ander onderzoek (varieert per contactmoment (3%-7%)). Ook is een deel van de vragenlijsten niet voldoende ingevuld en daardoor onbruikbaar voor verder onderzoek. In de monitor zijn ook gegevens opgenomen afkomstig van de tussen begin 2009 en eind 2011 afgenomen vragenlijsten Stevig Ouderschap. Deze vragenlijst wordt kort na de geboorte van een kind aan de ouders voorgelegd. Daarnaast is in oktober 2010 gestart met de bevindingenregistratie op het consultatiebureau bij kinderen van 27 en 36 maanden. Deze gegevens worden op provinciaal niveau weergegeven. Dit heeft, naast eerder genoemde redenen, te maken met aanloopproblemen en het feit dat sommige problematiek (bijvoorbeeld ontwikkelingsachterstand) op zo n jonge leeftijd zeer weinig wordt geconstateerd. Gegevens uit de monitor jeugdgezondheid worden nogal eens gerelateerd aan een mogelijk effect van een bepaalde interventie. Het is goed te beseffen dat een 1 op 1 relatie tussen de interventie en het effect niet eenvoudig is aan te tonen. Als bijvoorbeeld gekeken wordt naar het effect van de alcoholvoorlichting tijdens het 5 minuten gesprek in groep 7, kan een eventuele daling in alcoholgebruik ook door andere interventies en maatregelen zijn veroorzaakt. Hierbij valt te denken aan de invloed van alcoholbeleid op school, beleid ten aanzien van drank/zuipketen in uw gemeente, de verkoop van alcohol aan kinderen onder de 16 jaar of het handhaafbeleid van uw gemeente. Resultaten die opvallen en significant (niet toevalsgerelateerd) zijn worden in de tekst beschreven. Gezond gewicht Kinderen en jongeren met overgewicht hebben een grotere kans op overgewicht op volwassen leeftijd. Ook hebben ze een aanzienlijke kans om later suikerziekte, hoge bloeddruk, hartvaatziekten, kanker of gewrichtsproblemen te ontwikkelen. Dit geldt nog meer bij kinderen en jongeren met ernstig overgewicht (obesitas). Maar op jonge leeftijd kan het overgewicht ook al problemen geven: klachten van voeten, knieën, benen of rug, gepest worden, niet goed mee kunnen doen met gymnastiek, sporten spelactiviteiten en weinig zelfwaardering. In onderstaande figuren wordt het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in uw gemeente vergeleken met de rest van Fryslân. De Body Mass Index (BMI) is als maat voor het gewicht gebruikt. 5

6 Overgewicht en ernstig overgew icht (obesitas) Gemeente Lemsterland % 3% 3% 1 1 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Overgew icht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie Fryslân % 1 3% 1 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Overgew icht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie Fryslân 7% 6% 3% 6% 7% 27 maanden 36 maanden (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Wat opvalt is het hoge percentage overgewicht in klas 1 vmbo in Lemsterland en Fryslân. Bij vrijwel alle kinderen en jongeren met overgewicht wordt door de JGZ actie ondernomen in de vorm van advies, begeleiding of verwijzing naar huisarts, diëtist of kinderarts. De verpleegkundigen en artsen JGZ hebben een training motiverende gespreksvoering gevolgd om in de contacten met kind, ouder of jongere het onderwerp gezond gewicht bespreekbaar te maken. 6

7 Trend overgewicht In onderstaande figuur is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in Fryslân gedurende de afgelopen drie schooljaren gepresenteerd. In het basisonderwijs stabiliseert het aantal kinderen met overgewicht. In het voortgezet onderwijs zijn de verschillen opmerkelijk tussen vmbo-leerlingen en havo/vwo-leerlingen. In Regio 3 liggen de percentages overgewicht in klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo dichter bij elkaar dan in de rest van Fryslân. Overgewicht groep 2, groep 7, klas 1 vmbo en klas 2 havo/vw o Provincie Fryslân Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Overgew icht groep 2, groep 7 en klas 1 vmbo Regio Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Lid van een sportclub Sporten in clubverband kan positieve effecten hebben op de (sociale) ontwikkeling en gezondheid (onder andere gewicht) van kinderen en jongeren. Door sport ontwikkelen kinderen ook andere talenten zoals de sociale omgang, organisatievermogen, verantwoordelijkheidsgevoel en leiderschap. In Fryslân is 7 van de leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs lid van een sportclub. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs is dit iets minder (6). De voorgaande drie schooljaren is voor heel Fryslân het percentage kinderen en jongeren dat lid is van een sportvereniging ongeveer gelijk gebleven. In onderstaande figuur is het percentage kinderen (groep 7 basisonderwijs) en jongeren (klas 1 en 2 voortgezet onderwijs) uit uw gemeente dat lid is van een sportvereniging, vergeleken met de rest van Fryslân. 7

8 Lid van sportclub groep 7 BaO en onderbouw VO % 7 67% Groep 7 BaO Klas 1/2 VO Lemsterland Fryslân Het valt op dat in Lemsterland relatief meer kinderen in groep 7 lid zijn van een sportvereniging dan in de rest van Fryslân. Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs kunnen financiën een belemmering vormen om te sporten. Onderstaande figuur toont op Fries niveau voor specifieke risicogroepen het percentage kinderen en jongeren met een lidmaatschap van een sportvereniging in vergelijking met leeftijdsgenoten die niet tot een dergelijke risicogroep behoren. 10 Lid van sportvereniging groep 7 BaO en onderbouw VO Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen % % 6 63% éénouder anders Nederlands Niet w esters laag hoog gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau blauw =ouders/rood=leerling Groep 7 BaO Klas 1/2 VO Genotmiddelen De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de jeugd in Fryslân veel alcohol drinkt. De gevolgen voor de openbare orde en veiligheid (agressie en vandalisme) en de gezondheidsrisico s (o.a. vermindering van de hersenfuncties, aandacht en geheugen, onveilig vrijen en verslaving) zijn voor veel gemeenten reden om in te zetten op het terugdringen van het alcoholgebruik door jongeren. Zoals bekend verhoogt roken de kans op hart- en vaatziekten en longkanker. Jongeren die op jonge leeftijd al roken kunnen hier makkelijk aan verslaafd blijven. Om alcoholgebruik en roken in kaart te brengen zijn voorafgaand aan de gezondheidsonderzoeken de jongeren uit klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo schriftelijk bevraagd naar het alcoholgebruik in de afgelopen week, het drinken van minstens 5 glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid in de afgelopen vier weken (het zogeheten bingedrinken) en het dagelijks of wekelijks roken. In onderstaande tabel worden het alcoholgebruik en het roken door de jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs in uw gemeente vergeleken met hun leeftijdsgenoten elders in Fryslân. 8

9 Roken en drinken in klas 1 vmbo 1 6% 7% 7% 3% rookt w ekelijks/dagelijks alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken bingedrinken afgelopen 4 w eken Lemsterland Fryslân Roken en drinken in klas 2 havo/vwo 1 6% rookt w ekelijks/dagelijks alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken 3% bingedrinken afgelopen 4 w eken Lemsterland Fryslân Trend alcoholgebruik en roken Onderstaande figuren laten op provinciaal en regionaal niveau de trend zien voor alcoholgebruik en roken. Alcoholgebruik lijkt in het algemeen te zijn afgenomen in de afgelopen drie schooljaren. Het percentage jongeren dat wekelijks/dagelijks rookt is laag, maar lijkt lichtelijk toe te nemen. De laatste inzichten over de risico s op hersenbeschadiging door alcoholgebruik hebben geleid tot de volgende richtlijnen voor jongeren: - beneden de 16 jaar drink géén alcohol - 16 jaar of ouder drink alleen alcohol in het weekend en daarnaast maximaal nog twee dagen per week; jongens maximaal twee standaardglazen alcohol op die dagen; meisjes maximaal één standaardglas alcohol op die dagen. 9

10 Trend roken en drinken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs Provincie Fryslân % Rookt wekelijks/dagelijks vmbo Rookt wekelijks/dagelijks havo/vwo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken vmbo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken havo/vwo Bingedrinken afgelopen 4 weken vmbo Bingedrinken afgelopen 4 weken havo/vwo Trend roken en drinken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs Regio % Rookt wekelijks/dagelijks vmbo Rookt wekelijks/dagelijks havo/vwo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken vmbo Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken havo/vwo Bingedrinken afgelopen 4 weken vmbo Bingedrinken afgelopen 4 weken havo/vwo Overmatig alcoholgebruik en ongewenst gedrag De jongeren uit klas 3 vmbo (14-16 jaar) die in de afgelopen vier weken minstens vijf glazen alcohol bij tenminste een gelegenheid hebben gedronken (bingedrinken) zijn vergeleken met leeftijdsgenoten van het vmbo die niet of weinig alcohol drinken. Bingedrinkende jongeren scoren in vergelijking met leeftijdsgenoten die niet of weinig alcohol drinken, bovenmatig op recent hasj/wiet gebruik, ooit gebruik van xtc, cocaïne of speed, het bekladden of vernielen van dingen en het pikken van dingen van anderen of uit winkels (zie onderstaande figuur) Ongew enst gedrag in relatie tot (binge)drinken klas 3 vmbo Gebruikt hasj of w iet 1 6% Heeft w el eens xtc, cocaïne of speed gebruikt Bekladt of vernielt w el eens dingen Pikt w el eens dingen van anderen of uit w inkels Bingedrinker Niet of w einig drinker 10

11 Alcoholgebruik en leeftijd Onderstaande figuur laat zien hoe alcohol- en drugsgebruik onder jongeren toeneemt met het stijgen van de leeftijd. 10 Alcohol en drugsgebruik naar leeftijd Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken Bingedrinken afgelopen vier weken Drinkt wel eens meer dan 20 glazen alcohol per week Gebruikt hasj of wiet 2 14 jaar (of jonger) 15 jaar 16 jaar en ouder Heeft wel eens xtc, cocaïne of speed gebruikt Opvoeden en opgroeien De meeste kinderen groeien op in goede omstandigheden. Vergeleken met andere Europese landen geven Nederlandse kinderen en jongeren relatief vaak aan gelukkig te zijn. En ook veel ouders zijn tevreden over het verloop van de opvoeding. Maar opgroeien en opvoeden gaat niet vanzelf. Ouders kunnen opvoedingsvragen hebben of het gevoel hebben de opvoeding niet goed aan te kunnen. Door voorlichting en advisering, ondersteuning en begeleiding kan voorkomen worden dat opvoedingsvragen tot opvoedingsproblemen of een opvoedingscrisis leiden. Ook jongeren kunnen worstelen met opgroeivragen, onzekerheden, faalervaringen, onzeker toekomstperspectief, sociaal isolement of de groepsdruk van leeftijdsgenoten. Ondersteuning en begeleiding dichtbij de jongere kunnen helpen opgroeiproblemen te voorkomen. Indicatie Stevig Ouderschap In de eerste weken na de geboorte wordt de ouders gevraagd een vragenlijst Stevig Ouderschap in te vullen. Met deze vragenlijst worden risicofactoren voor opvoedingsproblematiek in kaart gebracht. De verpleegkundige JGZ bepaalt met behulp van de vragenlijst of ouders de interventie Stevig Ouderschap krijgen aangeboden. Stevig Ouderschap is een programma voor opvoedingsondersteuning aan ouders met een verzwaarde belasting voor het ouderschap. De figuur toont het percentage gezinnen in uw gemeente en in Fryslân dat in de periode in aanmerking kwam voor Stevig Ouderschap. Percentage ouders met indicatie Stevig ouderschap Lemsterland Fryslân 11

12 Het valt op dat het percentage ouders dat in aanmerking komt voor Stevig Ouderschap in Lemsterland lager ligt dan in de rest van Fryslân. Ouders die opvoedingsondersteuning krijgen aangeboden in de vorm van Stevig Ouderschap blijken relatief vaker (5 keer) in een onveilige buurt (onrustig, slecht onderhouden) te wonen of van allochtone komaf te zijn (4 keer vaker). Ook heeft de moeder vaker gerookt tijdens de zwangerschap (3 keer) of verblijft het kind in ruimten waar regelmatig wordt gerookt (10 keer vaker). In de figuur staat in welke mate een bepaalde risicofactor voorkomt in uw gemeente en in de rest van Fryslân onder ouders die een vragenlijst Stevig Ouderschap hebben ingevuld. Risicofactoren bij Stevig Ouderschap Onveilige buurt/w oonsituatie Roken tijdens zw angerschap Meeroken kind 6% 7% Niet w esters Lemsterland Fryslân Een relatief kleiner deel van de kinderen van ouders die een vragenlijst Stevig Ouderschap hebben ingevuld woont in een onveilige buurt. Opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening vanwege gedrag of opgroeiomstandigheden Wanneer kinderen of jongeren door hun gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, dan is sprake van een psychosociaal probleem. Deze problematiek hangt vaak samen met omgevingsfactoren als verwaarlozing, mishandeling, echtscheiding of gepest worden. Of het hangt samen met kindfactoren als ADHD, moeilijk temperament, contactstoornis of een ontwikkelingsstoornis. Psychosociale problemen bij kind of jongere verzwaren de opvoedingstaak van ouders. Vaak is dan ondersteuning bij de opvoeding en/of hulpverlening voor het kind nodig. Bij ongunstige opgroeiomstandigheden is meestal opvoedingsondersteuning of hulp nodig. De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of verpleegkundige bepaalt in deze situaties of er behoefte is aan opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk werk), of behoefte aan gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Bureau Jeugdzorg, AMK, GGZjeugd). Deze indeling sluit aan op functies die in het kader van de WMO bij gemeenten zijn belegd. Onderstaande figuren tonen het percentage kinderen en jongeren waarbij de arts of verpleegkundige JGZ tijdens een gezondheidsonderzoek opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening nodig vond. De eerste drie figuren hebben betrekking op psychosociale problematiek, de volgende drie gaan over ongunstige opgroeiomstandigheden. Uw gemeente wordt hierbij vergeleken met de problematiek in de provincie Fryslân. Van de kinderen van 27 en 36 maanden worden alleen de provinciale percentages weergegeven. 12

13 Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Gemeente Lemsterland % Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Provincie Fryslân % 26% 6% % 1 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Provincie Fryslân 1 1 3% gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning 1 7% opvoedingsadvies 27maanden 36 maanden 13

14 Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Gemeente Lemsterland % 2 1 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Provincie Fryslân % 3% 6% 6% 16% Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Provincie Fryslân 1 gespecialiseerde hulpverlening opvoedingsondersteuning opvoedingsadvies 27 maanden 36 maanden Gebruik van vragenlijsten voor het signaleren van psychosociale problematiek Om psychosociale problematiek sneller te signaleren gebruikt de JGZ tijdens de vaste gezondheidsonderzoeken gevalideerde vragenlijsten over gedrag. Afhankelijk van de leeftijd vult óf de ouder óf de jongere zelf voorafgaand aan het gezondheidsonderzoek de vragenlijst in. In groep 7 van het basisonderwijs gebruikt de JGZ de schriftelijke SDQ-vragenlijst. De totaalscore op deze vragenlijst geeft een indicatie voor geen psychosociale problematiek, mogelijk psychosociale problematiek (borderline score) of grote kans (9) op psychosociale problematiek 14

15 (klinische score). In het gesprek met ouder en kind wordt nagegaan of er een psychosociaal probleem is en wordt advies gegeven of zo nodig verwezen. Onderstaande figuur toont het percentage kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs met een borderline of klinische score op de SDQ-vragenlijst. De percentages in uw gemeente zijn vergeleken met de rest van Fryslân. Percentages SDQ scores van -door ouder(s) gesignaleerdepsychosociale problematiek 1 16% % 7% 7% Lemsterland Fryslân klinische score (waarschijnlijk probleem) borderline score (mogelijk probleem) Depressieve gevoelens bij jongeren Een depressie houdt in dat iemand zich voor langere tijd neerslachtig voelt en zijn interesse en plezier in gewone dagelijkse dingen heeft verloren. Ongeveer van de Nederlandse jongeren tussen de 13 en 17 jaar heeft het voorgaande half jaar een depressieve stoornis gehad. Jongeren met uitgesproken depressieve gevoelens hebben een verhoogde kans op een depressie op volwassen leeftijd. Een depressie op jongere leeftijd kan de sociale omgang met leeftijdsgenoten en de schoolprestaties verminderen. In onderstaande figuur zijn de jongeren uit klas 3 vmbo die aangeven zich soms (7,7%) of vaak (1,) depressief of somber voelen, vergeleken met de klasgenoten die aangeven geen problemen van depressieve aard te hebben. Indicatieve antwoorden van jongeren op vragen uit de KIVPA in relatie tot depressiviteit % % 3% 3% Eigen gezondheid niet (zo) goed Thuis niet leuk Niet goed kunnen praten met ouders 7% Weinig vrienden 7% 2 Niet tevreden met uiterlijk Wordt gepest 1 Onvrijwillige seksuele ervaring 7% 7% M oe of lusteloos Hoofdpijn vanwege spanningen 1 Problemen met eten 17% Onbestemd verdrietig Eenzaam Geen problemen van depressieve aard Somber of depressief In Fryslân zetten veel gemeenten in het kader van gemeentelijk gezondheidsbeleid in op depressiepreventie. De JGZ ondersteunt dit beleid met extra zorg voor de jongeren met deze klachten door middel van een risicotaxatie, ondersteunen van zelfzorg van de jongere en versterken van het eigen sociale netwerk van de jongere met leeftijdsgenoten. Daarnaast kan in samenwerking met het Zorg Advies Team van de school en schoolmaatschappelijk werk, de mentor de jongere extra ondersteunen. Zo nodig wordt verwezen naar gespecialiseerde hulpverlening. 15

16 Ontwikkeling Op jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van een kind (psychosociaal, cognitief, sociaal, motorisch en spraak en taal) samen met de in aanleg aanwezige mogelijkheden van een kind, de opgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Meisjes ontwikkelen zich op jonge leeftijd gemiddeld iets sneller dan jongens. Jonge kinderen kunnen een licht ongelijkmatig ontwikkelingsprofiel hebben waarbij lichte achterstanden later kunnen worden ingelopen. Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de JGZ en vindt zo nodig advies of verwijzing naar bijvoorbeeld CB+ of VTO-team plaats. Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool wordt de ontwikkeling van een kind door de arts JGZ beoordeeld in samenhang met lichamelijke gezondheid, zintuigen en opgroeisituatie. In onderstaande figuur staat het percentage kinderen uit groep 2 van de basisschool bij wie de arts JGZ een achterstand in de motorische, de spraak- en taal en/of de algemene ontwikkeling signaleert. Motoriek: ontwikkeling van grove motoriek tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of sterk afwijkende handmotoriek; Spraak en taal: taalontwikkeling tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of matig tot ernstige articulatieproblemen; Algemeen: achterstand van één jaar of meer op tenminste twee van de volgende gebieden: motoriek, spraak/taal, lichamelijke rijping, emotionele en psychosociale ontwikkeling of cognitief functioneren. Ontw ikkelingsachterstand groep 2 BaO % motoriek spraak/taal algemeen Lemsterland Fryslân Een motorische ontwikkelingsachterstand komt relatief vaker voor bij kinderen uit groep 2 in Lemsterland dan in de rest van Fryslân. Naast ontwikkelingsachterstanden bij kinderen uit groep 2 van de basisschool, worden sinds oktober 2010 ook bij het contactmoment 27 maanden de ontwikkelingsachterstanden geregistreerd. Onderstaande figuur laat zien dat met name de spraak/taal achterstand nog wel eens voorkomt, het betreffende percentage voor uw gemeente staat in het rood aangegeven. 16

17 Ontwikkelingsachterstand 27 maanden Friese percentages (+ gemeentelijk percentage spraak/taal) motoriek spraak/taal algemeen spraak/taal Lemsterland Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen, gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder en kinderen uit allochtone gezinnen hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden. Onderstaande figuur laat zien dat een achterstand in de spraak- en taalontwikkeling relatief veel voorkomt bij vijfjarige kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (1) en vijfjarigen met niet westerse allochtone ouders (1). Ontw ikkelingsachterstand groep 2 BaO Friese percentages voor drie belangrijke doelgroepen éénouder anders Nederlands Niet westers laag hoog gezinssamenstelling etniciteit opleidingsniveau ouders motoriek spraak/taal algemeen Risicogroepen opgroeien en opvoeden Sociaaleconomische status en gezondheid Een lagere sociaaleconomische status heeft effecten op de gezondheid, opgroeien en opvoeden. Een lage SES geeft op de kinderleeftijd meer risico op overgewicht, ongevallen, luchtwegklachten, behoefte aan opvoedingsondersteuning, onvoldoende tandzorg, alcoholgebruik, roken en gedragsproblemen. Meisjes vertonen vaker depressieve klachten terwijl jongens meer agressie laten zien. Kinderen kunnen geïsoleerd raken omdat ze niet kunnen meedoen met culturele en/of recreatieve activiteiten of niet de juiste kleding dragen en daardoor worden buitengesloten door een groep. Kinderen uit gezinnen met armoede blijken vaker de huisarts te bezoeken in verband met luchtwegklachten. Armoede komt vooral voor bij eenoudergezinnen, allochtonen en in gezinnen met ouders met een laag opleidingsniveau. Onderstaande figuur toont voor uw gemeente en de rest van Fryslân de percentages kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs met een laag opgeleide moeder, niet westerse allochtone achtergrond of afkomstig uit een eenoudergezin. De cijfers zijn afkomstig van de eerder genoemde drie schooljaren. 17

18 Belangrijke doelgroepen opgroeien en opvoeden % 16% Laag opleidingsniveau moeder Eénoudergezin 7% Niet w esters Lemsterland Fryslân In groep 2 van het basisonderwijs in Lemsterland zitten relatief minder kinderen die bij een van beide ouders wonen vergeleken met de rest van Fryslân. 18

19 Conclusies en aanbevelingen Gezond gewicht Eén op de 5 leerlingen klas 1 VMBO heeft overgewicht; hoewel er sinds 2008 geen sprake is van toename, betreft het toch één op de 5. Dit wijkt evenwel niet significant af van Fryslân. Het streven van GGD Fryslân is om het percentage overgewicht zo laag mogelijk te krijgen. Daarom blijft het nodig om sport/bewegen en gezonde voeding te stimuleren. Te denken valt hierbij aan bijvoorbeeld het stimuleren van De gezonde schoolkantine. In verband met het relatief hoge cijferovergewicht in het VMBO kan men ook denken aan het project VMBO in beweging van Sport Fryslân. Met de komst van de combinatiefunctionarissen in de gemeente is er al een belangrijke stap gezet in het kader van bewegingsstimulering. Lid van een sportclub Het verschil tussen Lemsterland en Fryslân op dit punt is niet significant. Het verschil tussen groep 7 en klas 1/2 is echter in Lemsterland groter dan in Fryslân (afname van 16% vs 10 %). Advies is blijven stimuleren van programma s als Lekker Fit of andere bewegingsprogramma s die vooral ook het plezier in bewegen stimuleren. Mochten hierbij het ontbreken van financiën een rol spelen dan is er voor mensen met een smalle beurs een Jeugdsportfonds; aanmelding hiervoor kan plaatsvinden door een reguliere zorgverlener, maar ook door een jeugdarts of verpleegkundige van GGD Fryslân. Zowel de gemeente als ook JGZ kunnen hieraan meer bekendheid geven. Genotmiddelen De trend hierin is gunstig; de afname is zichtbaar in leeftijd en in aantallen. Het probleem van 16 jaar en ouder moet in de gaten gehouden worden (daar is de afname minder zichtbaar). Nog steeds doen zich excessen voor en nog steeds zijn er kinderen die te jong en te veel drinken. Zo heeft 1 op de 14 VMBO-ers in de afgelopen 4 weken gedronken en 1 op de 20 HV-ers. Ze zijn dan 12, 13 jaar. Dit zie je ook terug bij het bingedrinken; VMBO ligt hoger dan HAVO/VWO. Samenhang tussen bingedrinken en hasj/wietgebruik, bekladden/vernielen en stelen is zichtbaar. Hier zit ook de verbinding met openbare orde en veiligheid. Aanbevolen wordt om specifieke aandacht voor alcohol (project Jeugd en alcohol) te continueren en in het bijzonder het programma De Gezonde school en genotmiddelen structureel in te voeren in het basis- en voortgezet onderwijs. Minder aandacht leidt tot verslapping. Daarnaast is het adviesgesprek over alcohol in groep 7 Basisonderwijs (met ouder en kind) een adequate methode om ouders voor te bereiden op de opvoeding van hun kind(eren) in relatie tot alcoholgebruik. Voor het VMBO is de inzet van het nieuwe plusproduct Vroegtijdige opsporing overmatig alcoholgebruik adolescenten een mogelijkheid om het onverantwoord alcoholgebruik te bespreken met de VMBO-leerling (zie beschrijving plusproduct). Tot slot heeft de gemeente vanaf 2013 grotere mogelijkheden en ruimere bevoegdheden om het alcoholgebruik door jongeren terug te dringen door de nieuwe Drank- en Horecawet. GGD Fryslân beveelt de gemeente aan om in de aanloop naar 2013 zich hierop voor te bereiden en vervolgens te zorgen voor een adequate uitvoering (o.a. handhaving). Opvoeden en opgroeien In Lemsterland is sprake van een aanzienlijk lager percentage ouders die geïndiceerd worden voor Stevig Ouderschap (ruim 2 x minder). Opvallend is ook de risicofactor roken tijdens de zwangerschap, zowel in Lemsterland als in Fryslân. Dit is een factor welke te beïnvloeden is. Aanbeveling: ontwikkeling preventieactiviteiten op dit gebied (samenwerking en afstemming met verloskundigen). Intensieve aandacht voor roken in het bijzijn van kinderen (ouders die roken tijdens de zwangerschap zullen mogelijk ook roken in het bijzijn van kinderen). In Lemsterland wordt prenatale voorlichting aangeboden; hierin wordt o.a. aandacht besteed aan roken tijdens de zwangerschap. Het is nog te vroeg om daar resultaat van te zien. In ieder geval zullen medewerkers van JGZ 0-4 jaar aandacht moeten besteden aan het roken in het bijzijn van kinderen. Wat opvalt zijn de cijfers inzake opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening. Vanwege gedrag in Lemsterland gaat het om 4 van de kinderen en jongeren in 19

20 groep 7 (in Fryslân 36%). In verreweg de meeste gevallen gaat het om een enkelvoudig advies, waardoor het hoge percentage verklaard kan worden. Van alle leerlingen die opgroeien in ongunstige omstandigheden, krijgt in groep 7 in Lemsterland 2 een advies, ondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening aangeboden (Fryslân 2). Aanbevolen wordt om door te gaan met opvoedingsadviezen en ondersteuning; inzet van pedagogische thuisbegeleiding en zoveel mogelijk gericht inzetten van Triple P. Depressieve gevoelens bij jongeren (Friese cijfers) De samenhang van depressieve gevoelens met niet tevreden over eigen uiterlijk, moeheid of lusteloosheid, hoofdpijn vanwege spanningen en eenzaamheid is evident. Een deel () van de Nederlandse jongeren tussen 13 en 17 jaar heeft in het voorgaande halfjaar een depressieve stoornis gehad. Er is geen reden om aan te nemen dat dit cijfer in Fryslân anders ligt dan in Nederland. Het onderwijs heeft de mogelijkheden om in preventieve zin iets te doen, bijvoorbeeld door het schoolbreed invoeren van een weerbaarheidsprogramma, waarin o.a. aandacht is voor sociale vaardigheden en een gezonde mate van assertiviteit ( voor jezelf opkomen ). Ontwikkeling Het cijfer ontwikkelingsachterstand in Lemsterland op het gebied van motoriek is hoger dan dat van Fryslân (is kennelijk significant). De vraag is of dit cijfer verder naar omlaag te krijgen is. Samenhang tussen achterstand (motorische, spraak-/taalontwikkeling) en algemeen met één-oudergezinnen, nietwesterse gezinnen en laag opleidingsniveau is duidelijk zichtbaar. Omdat een (aanzienlijk) deel van deze groep tot de lage SES gerekend kan worden is een relatie met achterstand op het gebied van gezondheid (overgewicht, gebruik genotmiddelen) zeker aan de orde. In Lemsterland behoort één op de 4 ouders van kinderen in groep 2 tot één (of meer) van bovengenoemde categorieën. In Lemsterland is VVE een van de mogelijkheden om in een vroeg stadium de (taal)ontwikkeling te stimuleren. GGD Fryslân beveelt aan om dit te continueren evenals preventieve logopedie. Het project Boekstart wordt in Lemsterland aangeboden in samenwerking met de bibliotheken. Op deze wijze wordt de spraak-/taalontwikkeling gestimuleerd. GGD Fryslân adviseert om blijvend aandacht te hebben voor de mogelijkheden van Motorische Remedial Teaching, de extra begeleiding op school (IB-er), de ondersteuning op het gebied van opvoeding (zie ook opvoeden en opgroeien). In algemene zin is GGD Fryslân een voorstander van de structurele invoering van het programma De Gezonde School, dat vraaggericht werkt aan gezondheidsbeleid op scholen (zowel basis-, voorgezet, als ook middelbaar beroepsonderwijs). Dat voorkomt dat de school steeds weer beslissingen moet nemen over afzonderlijke, op zich zelf staande, projecten. 20