Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ

Transcriptie

1 Gezond opgroeien in LEEUWARDEN 2013

2 Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ Inleiding... 3 JGZ-team Leeuwarden... 4 Monitor jeugdgezondheid... 5 Gezond gewicht... 6 Genotmiddelen... 9 Opvoeden en opgroeien Ontwikkeling Vaccinatiegraad Beschouwing Overgewicht Alcoholgebruik en roken door jongeren Opvoeden en opgroeien Ontwikkeling Conclusies en aanbevelingen Leeuwarden Algemeen Gezond gewicht Alcoholgebruik en roken door jongeren Opvoeden en opgroeien Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen Ontwikkeling Jongeren Tabellenboek rapportage Tabellen behorende bij Gezond gewicht : Tabellen behorende bij Genotmiddelen : Tabellen behorende bij Opvoeden en opgroeien : Tabellen behorende bij Ontwikkeling : Tabellen behorende bij Vaccinatiegraad :

3 Inleiding De wijze waarop de zorg voor jeugd in wordt georganiseerd verandert sterk. De gemeente krijgt hierin een centrale rol met nieuwe taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. GGD heeft als publieke gezondheidszorg van en voor de gemeente hierin een belangrijke taak. We veranderen mee en zijn tegelijkertijd een bekende en vertrouwde voorziening, die zorgt voor bewaking, bescherming en bevordering van de gezondheid. Het gezond en veilig leven van de Friese bevolking, dat is ons hoofddoel. We willen dat bereiken met de uitvoering van jeugdgezondheidszorg en gezondheidsbevordering. We treden ook op bij een calamiteit of crisis, variërend van ongevallen tot uitbraken van infectieziekten of zedenzaken. We doen dat door aanwezig te zijn bij gezinnen thuis, in de wijk, op de kinderopvang, op school, op het consultatiebureau en via internet. De koers van GGD is gericht op: De eigen kracht en zelfredzaamheid van ouders en jongeren Vraaggericht werken, waarbij het enerzijds gaat om de vraag van ouders en jongeren, en anderzijds op de vraag van de gemeenten Dichtbij de leefwereld: in de wijk en op school Het gezonde kind als referentiekader (normaliseren) Verbinding met andere basisvoorzieningen, onderwijs, gebiedsgerichte zorg en specialistische zorg Monitoring Ook het monitoren van de gezondheid van de bevolking is een taak van GGD. In het kader daarvan ontvangt u deze jaarrapportage 2013 over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. U vindt hierin informatie over: Gezond gewicht, overgewicht en obesitas Genotmiddelen gebruik (alcohol, roken, drugs) Opvoeden en opgroeien Ontwikkelingsachterstanden Vaccinatiegraad De informatie kan waardevol zijn bij het maken van keuzes of het geven van onderbouwing bij uw beleid. Dat kan op velerlei terreinen zijn: van jeugd, sport, gezondheid, WMO, alcohol tot onderwijsbeleid. Samen met u kunnen wij een bijdrage leveren aan de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. Theo Hartman Hoofd Jeugdgezondheidszorg, GGD 3

4 JGZ-team Leeuwarden Regiomanager: Peter Wolters Jeugdartsen 0-4 jaar: Marjan Fondse, Lilly Kivit, Doortje van der Kamp, Anita Waldram, Sera van Noort. Jeugdartsen 4-19 jaar: Peter Bisschops, Wilma Wevers, Wieke Broekman, Caroline Prinsenberg Jeugdverpleegkundigen 0-4 jaar: Liesbeth van der Veen, Nynke Talsma, Joukje Kole, Nadine Wildschut, Gerda Zwart, Georgien Groenman, Rita Schoot Uiterkamp, Wilma Touber, Mar Kooistra, Inge Haagsma, Angelien Pot, Yneke Fokkens, Anja Numan Jeugdverpleegkundigen 4-19 jaar: Franciske de Vries, Anna Wassenaar, Annelies Bergsma, Angelien Pot, Uilkje Folkertsma, Anneke Veenstra, Adriaentsje Tadema Assistentes 0-4 jaar: Debbie Fennema, Irene van der Steen, Bieke Hellinga, Jantina Visser, Brenda Veenstra Assistentes 4-19 jaar: Yvonne Brand, Petra Beetstra, Ina Zijlstra Pedagogen: Ineke Smit, Janneke Bos, Sija Houweling Functionaris gezondheidsbevordering: Annemarie Bosma Secretaresse: Grietje Waringa Administratie: Jannie Breeuwsma, Gea Hoekstra 4

5 Monitor jeugdgezondheid De monitor jeugdgezondheid informeert u over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. Voor de monitor zijn de gegevens van een aantal schooljaren samengevoegd. U wordt geïnformeerd over gezondheid van schoolgaande kinderen en jongeren in de schooljaren , en Deze informatie is verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij leerlingen van de groepen 2 en 7 van het basisonderwijs, klas 1 van het vmbo, klas 2 havo/vwo en klas 3 vmbo. In het tabellenboek (zie bijlage) staat per groep/klas aangegeven hoeveel kinderen/jongeren deze vragenlijst hebben ingevuld. De informatie over gezondheid van de jeugd in uw gemeente wordt gepresenteerd als het totaal van deze drie schooljaren en wordt vergeleken met provinciale percentages over dezelfde periode. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes. Trends worden op provinciaal niveau gepresenteerd over de voorgaande vijf schooljaren, waar mogelijk ook op gemeenteniveau. Er is een minimum van 70 kinderen/jongeren per jaar per gemeente aangehouden om een trend op gemeenteniveau te kunnen presenteren. In sommige gevallen zijn de aantallen kinderen/jongeren op gemeenteniveau helaas te klein om een trend te kunnen signaleren. In dat geval is een clustering met andere gemeenten gemaakt. Reden voor lagere aantallen kinderen/jongeren op gemeenteniveau is onder andere dat een deel van de ouders (dit varieert per contactmoment van 3% tot 7%) geen toestemming geeft om gegevens uit de contactmomenten te gebruiken voor een gezondheidsmonitor. Ook is een deel van de vragenlijsten onvolledig ingevuld en daardoor onbruikbaar voor een gezondheidsmonitor. In de monitor zijn ook gegevens opgenomen afkomstig van de vragenlijsten Stevig Ouderschap afgenomen tussen begin 2010 en eind Deze vragenlijst wordt kort na de geboorte van een kind aan de ouders voorgelegd. Daarnaast is in oktober 2010 gestart met de bevindingenregistratie op het consultatiebureau bij kinderen van 27 en 36 maanden. Ook hiervan zijn gegevens opgenomen die tussen 2010 en eind 2013 verzameld zijn. Deze gegevens worden waar mogelijk op gemeentelijk niveau weergegeven. Gegevens uit de monitor jeugdgezondheid worden nogal eens gerelateerd aan een mogelijk effect van een bepaalde interventie. Het is goed te beseffen dat een 1 op 1 relatie tussen de interventie en het effect niet eenvoudig is aan te tonen. Als bijvoorbeeld gekeken wordt naar het effect van de alcoholvoorlichting tijdens het 5 minuten gesprek in groep 7, kan een eventuele daling in alcoholgebruik ook door andere interventies en maatregelen zijn veroorzaakt. Hierbij valt te denken aan de invloed van alcoholbeleid op school, beleid ten aanzien van drank/zuipketen in uw gemeente, de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 16 jaar (per 1 januari jaar) of het handhaafbeleid van uw gemeente. Bij deze rapportage hoort een tabellenboek. Hierin zijn alle genoemde cijfers per onderwerp terug te vinden. De resultaten per gemeente zijn statistisch vergeleken met de provinciale resultaten. Resultaten die opvallen en significant zijn (niet berusten op toeval), worden direct onder de figuren in de tekst nader beschreven. In het tabellenboek worden significante verschillen met een asterisk (*) aangegeven. 5

6 Gezond gewicht In onderstaande figuren wordt het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in uw gemeente vergeleken met de rest van. De Body Mass Index (BMI) is als maat voor het gewicht gebruikt. 25% Overgew icht en ernstig overgew icht Leeuw arden 2 5% 15% 1 5% 1% 1% 8% 7% 7% 1 16% 1% 9% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) 25% Overgew icht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie 2 15% 1 5% 3% 1% 1% 14% 1 9% 7% 6% 7% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) Wat opvalt, is dat relatief iets meer kinderen van 27 maanden in uw gemeente overgewicht hebben dan in. Ook in klas 1 vmbo ligt dit percentage hoger dan in. Bij vrijwel alle kinderen en jongeren met overgewicht wordt door de JGZ actie ondernomen in de vorm van advies, begeleiding of verwijzing naar huisarts, diëtist of kinderarts. Trend overgewicht In onderstaande figuur is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in uw gemeente en in gedurende de afgelopen vijf schooljaren gepresenteerd. In het basisonderwijs stabiliseert het aantal kinderen met overgewicht. Dit sluit aan op de landelijke trend. Overgewicht op deze leeftijd blijft echter een belangrijke risicofactor voor overgewicht op volwassen leeftijd. Het valt op dat voor uw gemeente de trend in groep 2 dalend is. Met name jongeren op het vmbo vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van overgewicht en obesitas. Voor is de trend licht dalend in klas 1 vmbo. 6

7 Uit recent landelijk onderzoek 1 is opnieuw gebleken dat kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en kinderen van allochtone afkomst een risicogroep vormen. 25% Trend overgew icht Leeuw arden 2 15% 1 5% Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Trend overgew icht provincie 25% 2 15% 1 5% Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 1 Gezond opgroeien. Verkenning jeugdgezondheidszorg. HH Hamberg-van Reenen en SA Meijer. RIVM

8 Lid van een sportclub In is 79% van de leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs lid van een sportclub. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs is dit iets minder (67%). In onderstaande figuur is het percentage kinderen (groep 7 basisonderwijs) en jongeren (klas 1 en 2 voortgezet onderwijs) uit uw gemeente dat lid is van een sportvereniging, vergeleken met de rest van. 10 Lid van sportclub groep 7 BaO en onderbouw VO % 79% 61% 67% Groep 7 BaO Leeuw arden Klas 1/2 VO Het valt op dat in uw gemeente relatief minder kinderen (groep 7 BaO) en jongeren (klas 1/2 VO) lid zijn van een sportvereniging dan in. Trend lid sportvereniging In onderstaande figuren is het percentage kinderen en jongeren dat lid is van een sportvereniging in uw gemeente en in gedurende de afgelopen vijf schooljaren gepresenteerd. De trends zijn stabiel over de afgelopen jaren, hoewel uw gemeente wel consequent lager scoort op lidmaatschap van een sportvereniging. Trend lidmaatschap sportvereniging Leeuw arden 85% 8 75% 7 65% 6 55% Groep 7 Klas 1/2 VO 8

9 Trend lidmaatschap sportvereniging provincie 9 85% 8 75% 7 65% Groep 7 Klas 1/2 VO Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs kunnen financiën een belemmering vormen om te sporten. Risicogroepen zijn eenoudergezin, niet-westerse etniciteit, laag opleidingsniveau ouder of jongere. Jeugdigen uit deze groepen zijn minder vaak lid van een sportvereniging. Genotmiddelen Om alcoholgebruik en roken in kaart te brengen zijn voorafgaand aan de gezondheidsonderzoeken de jongeren uit klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo middels een vragenlijst schriftelijk bevraagd naar het alcoholgebruik in de afgelopen 4 weken, het drinken van minstens 5 glazen alcohol bij tenminste één gelegenheid in de afgelopen vier weken (het zogeheten bingedrinken) en het dagelijks of wekelijks roken. De jongeren uit klas 3 vmbo zijn eveneens schriftelijk gevraagd naar het alcoholgebruik en bingedrinken in de afgelopen 4 weken. In onderstaande figuren worden het alcoholgebruik en het roken door de jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs in uw gemeente vergeleken met hun leeftijdsgenoten elders in. Alcoholgebruik in de afgelopen 4 w eken % 48% 6% 6% 3% 5% klas 1 vmbo klas 2 havo/vw o klas 3 vmbo Leeuw arden 9

10 Bingedrinken in de afgelopen 4 w eken % 37% 45% klas 1 vmbo klas 2 havo/vw o klas 3 vmbo Leeuw arden 5% Rookt dagelijks/w ekelijks 4% 3% 1% 3% klas 1 vmbo 1% 1% klas 2 havo/vw o Leeuw arden In uw gemeente drinken relatief minder jongeren uit klas 1 en 3 vmbo alcohol dan in. Dit geldt ook voor bingedrinken. Wat roken betreft zien we geen verschillen. Trend alcoholgebruik en roken Onderstaande figuren laten op provinciaal en gemeentelijk niveau de trend zien voor alcoholgebruik en roken. In de afgelopen jaren hebben de Friese gemeenten zich ingezet om het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen. Bijvoorbeeld door middel van het Platform Nuchtere Fries en de alcoholvoorlichting aan leerlingen van groep 7. Alcoholgebruik onder jongeren in is in de afgelopen vijf schooljaren afgenomen. In klas 2 havo/vwo is een iets sterkere daling te zien. In klas 1 vmbo is daarnaast sprake van een dalende trend in bingedrinken. Het percentage jongeren dat wekelijks/dagelijks rookt is laag en neemt licht af in klas 1 vmbo. In klas 2 havo/vwo blijft het aantal stabiel. Onder leerlingen van klas 3 vmbo is het alcoholgebruik duidelijk afgenomen. Overigens blijft bingedrinken (tenminste 5 glazen alcohol bij één gelegenheid) risicovol op deze jonge leeftijd. In uw gemeente zien we een dalende trend in alcoholgebruik bij klas 1 en 3 vmbo. Ook het bingedrinken neemt af bij deze groepen. Het bingedrinken blijft overigens risicovol. Daarnaast neemt ook het roken af onder de groep jongeren uit klas 1 vmbo. 10

11 15% Trend alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs Leeuw arden 1 5% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 15% Trend alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs provincie 1 5% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 65% Trend alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken klas 3 vmbo 6 55% 5 45% Leeuw arden 11

12 8% Trend bingedrinken in afgelopen 4 w eken Leeuw arden 6% 4% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 8% Trend bingedrinken in afgelopen 4 weken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs provincie 6% 4% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Trend bingedrinken in de afgelopen 4 w eken klas 3 vmbo 55% 5 45% 4 35% Leeuw arden 12

13 Trend roken Leeuw arden 1 8% 6% 4% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Trend roken provincie 6% 4% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Opvoeden en opgroeien Opgroeien en opvoeden gaat niet vanzelf. Ouders en jongeren kunnen ondersteuningsvragen hebben of er kan sprake zijn van ondersteuningsspanning of ondersteuningsnood. De JGZ taxeert de risico s en zet door middel van advies, voorlichting en ondersteuning in op het versterken van de eigen kracht van ouder en jongere. Hierbij wordt onder andere de methodiek Triple P gebruikt. Indien gerichte hulp nodig is wordt, zo mogelijk in overleg met ketenpartners van het CJG, een traject naar hulpverlening uitgezet. Versterken van eigen kracht, normaliseren waar mogelijk, afstemmen met ketenpartners en gerichte verwijzing indien dit noodzakelijk is, vormen de pijlers van de JGZ bij opvoeden en opgroeien. Indicatie Stevig Ouderschap Kort na de geboorte van hun kind krijgen ouders een vragenlijst aangeboden waarmee risicofactoren voor het ontwikkelen van ondersteuningsspanning in kaart worden gebracht. Gezinnen met een verhoogd of reeds gesignaleerd risico op deze spanning krijgen door de JGZ Stevig Ouderschap aangeboden. Dit is een gericht ondersteuningsprogramma in de eerste 18 levensmaanden door middel van zes huisbezoeken door de JGZ-verpleegkundige. De interventie is gericht op het voorkomen van ontwikkelings-, opvoedings- en gedragsproblemen en het versterken van de opvoedingscompetenties van de ouders. Deze interventie richt zich bij uitstek op het versterken van de eigen kracht van de ouders. 13

14 De figuur toont het percentage gezinnen in uw gemeente en in dat in de periode in aanmerking kwam voor Stevig Ouderschap. Percentage ouders met indicatie Stevig Ouderschap 15% 1 5% 1 9% Leeuw arden In uw gemeente hebben relatief iets meer ouders een indicatie Stevig Ouderschap gekregen dan in. Ouders die opvoedingsondersteuning krijgen aangeboden in de vorm van Stevig Ouderschap blijken relatief vaker (5 keer) in een onveilige buurt (onrustig, slecht onderhouden) te wonen of van allochtone afkomst te zijn (4 keer vaker). Ook heeft de moeder vaker gerookt tijdens de zwangerschap (4 keer) of verblijft het kind in ruimten waar regelmatig wordt gerookt (10 keer vaker). In de figuur staat in welke mate een bepaalde risicofactor voorkomt in uw gemeente en in de rest van onder ouders die een vragenlijst Stevig Ouderschap hebben ingevuld. 15% Risicofactoren bij Stevig Ouderschap 1 5% 6% Onveilige buurt/w oonsituatie 1 1 Roken tijdens zw angerschap 1% 1% Meeroken kind 15% 7% Niet Westers Leeuw arden In uw gemeente komen de risicofactoren onveilige buurt/woonsituatie, roken tijdens de zwangerschap en van allochtone afkomst zijn relatief vaker voor. Opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening vanwege gedrag of opgroeiomstandigheden Wanneer kinderen of jongeren door hun eigen gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, is er sprake van een psychosociaal probleem. Bij ongunstige opgroeiomstandigheden is sprake van ouder-, gezins- of omgevingsfactoren die het opgroeien van een kind bemoeilijken. 14

15 De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of verpleegkundige inventariseert of in deze situaties sprake is van ondersteuningsvragen, ondersteuningsspanning of ondersteuningsnood en of er behoefte is aan opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk werk), dan wel behoefte is aan gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Jeugdhulp, AMK, GGZ-jeugd). Deze indeling sluit aan op de nieuwe Jeugdwet en op de functies die in het kader van de WMO bij gemeenten zijn belegd. Bij verwijzing naar hulpverlening wordt onder andere samengewerkt met ketenpartners in het CJG en met lokale wijkteams. Onderstaande figuren tonen het percentage kinderen en jongeren waarbij de arts of verpleegkundige JGZ tijdens een gezondheidsonderzoek opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening nodig vond. De eerste twee figuren hebben betrekking op psychosociale problematiek. De twee figuren daarna gaan over ongunstige opgroeiomstandigheden. Uw gemeente wordt hierbij vergeleken met de problematiek in de provincie. Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Leeuw arden % 5% 2 1% 3% 8% 3% 1 3 5% 1 23% 3% 11% 3 3% 1 16% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening % Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Provincie 1% 7% 7% 27% 5% 4% 1 9% 2 19% 3% 7% 14% 27maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening 15

16 Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Leeuw arden % 3% 1% 9% 8% 11% 26% 3% 9% 2 9% 27% 8% 16% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Provincie % 6% 1% 6% 1% 6% 5% 17% 15% 16% 1% 4% 1 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening Gebruik van vragenlijsten voor het signaleren van psychosociale problematiek Om psychosociale problematiek beter te signaleren gebruikt de JGZ tijdens de vaste gezondheidsonderzoeken gevalideerde vragenlijsten over gedrag. Afhankelijk van de leeftijd vult óf de ouder óf de jongere zelf voorafgaand aan het gezondheidsonderzoek de vragenlijst in. In groep 7 van het basisonderwijs gebruikt de JGZ de schriftelijke SDQ-vragenlijst. De totaalscore op deze vragenlijst geeft een indicatie voor geen psychosociale problematiek, mogelijk psychosociale problematiek (borderline score) of grote kans (95%) op psychosociale problematiek (klinische score). In het gesprek met ouder en kind wordt nagegaan of er een psychosociaal probleem is en wordt advies gegeven of zo nodig verwezen. Het oordeel van de verpleegkundige over de zwaarte van de aanwezige psychosociale problematiek is verwerkt in de figuren Oordeel JGZ over psychosociale problematiek gemeente/ Provincie op de vorige pagina. Onderstaande figuur toont het percentage kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs met een borderline of klinische score op de SDQ-vragenlijst. De percentages in uw gemeente zijn vergeleken met de rest van. Uw gemeente wijkt daarin niet af van. 16

17 Percentage SDQ-scores van -door ouder(s) gesignaleerdepsychosociale problematiek 2 15% 1 8% 8% klinische score (waarschijnlijk probleem) borderline score (mogelijk probleem) 5% 8% 7% Leeuw arden Ontwikkeling Op jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van een kind (psychosociaal, cognitief, sociaal, motorisch en spraak en taal) samen met de in aanleg aanwezige mogelijkheden van een kind, de opgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Meisjes ontwikkelen zich op jonge leeftijd gemiddeld iets sneller dan jongens. Jonge kinderen kunnen een licht ongelijkmatig ontwikkelingsprofiel hebben waarbij lichte achterstanden later kunnen worden ingelopen. Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de JGZ en vindt zo nodig advies of verwijzing plaats naar bijvoorbeeld het CB+ team of het Integrale Vroeghulp-team. Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool wordt de ontwikkeling van een kind door de arts JGZ beoordeeld in samenhang met lichamelijke gezondheid, zintuigen en opgroeisituatie. Sinds oktober 2010 worden bij het contactmoment 27 maanden de ontwikkelingsachterstanden op groepsniveau geregistreerd. In onderstaande figuur staan het percentage kinderen van 27 maanden en het percentage kinderen uit groep 2 van de basisschool bij wie de arts JGZ een achterstand in de motorische, de spraak- en taal en/of de algemene ontwikkeling signaleert. Daarnaast staat in deze figuur het percentage kinderen bij wie op de leeftijd van 27 maanden aanwijzingen zijn voor een autistisch spectrum stoornis. Motoriek: Spraak en taal: Algemeen: Contactstoornis: ontwikkeling van grove motoriek tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of sterk afwijkende handmotoriek; taalontwikkeling tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of matig tot ernstige articulatieproblemen; achterstand van één jaar of meer op tenminste twee van de volgende gebieden: motoriek, spraak/taal, lichamelijke rijping, emotionele en psychosociale ontwikkeling of cognitief functioneren; aanwijzing voor een contactstoornis in het autistisch spectrum. 17

18 Ontw ikkelingsachterstanden Leeuw arden 2 15% 1 5% 1 9% 9% motoriek spraak/taal algemeen contact 7% 27 maanden groep 2 Ontw ikkelingsachterstanden Provincie 2 15% 1 5% 8% 9% 9% motoriek spraak/taal algemeen contact 4% 1% 27 maanden groep 2 In uw gemeente wordt relatief vaker een motorische en/of algemene ontwikkelingsachterstand geregistreerd in groep 2. Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen, gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder en kinderen uit allochtone gezinnen hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden. Een achterstand in de spraak- en taalontwikkeling komt relatief veel voor bij vijfjarige kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (14%) en vijfjarigen met niet-westerse allochtone ouders (18%). Vaccinatiegraad Het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) beoogt alle kinderen die woonachtig zijn in Nederland te beschermen tegen een aantal infectieziekten met behulp van vaccinaties. De hepatitis B vaccinatie werd in 2012 alleen aan risicogroepen gegeven. Kinderen van wie één of beide ouders is geboren in een land waar hepatitis B middel- of hoogendemisch voorkomt, kinderen van moeders die drager zijn van het hepatitis B-virus (Hep B-0 voor geboortecohort 2012) en kinderen met downsyndroom vallen in de risicogroep. Inmiddels is universele vaccinatie tegen hepatitis B vaccinatie ingevoerd en worden alle kinderen hiertegen gevaccineerd. Over de vaccinatiegraad zijn nog geen cijfers bekend. 18

19 Vaccinaties in het RVP: Difterie, Kinkhoest, Tetanus en Polio Haemophilus Influenzae B Bof, Mazelen, Rode Hond Meningokokken C Pneumokokken Humaan Papilloma Virus DKTP Hib BMR MenC Pneumo HPV In het tabellenboek wordt voor uw gemeente de vaccinatiegraad gegeven. De cijfers hebben betrekking op het verslagjaar De term verslagjaar 2013 betekent dat in 2013 de vaccinatiegraad is bepaald op de leeftijd van 1 en 2 jaar voor zuigelingen geboren in 2010, op de leeftijd van 5 jaar voor kleuters geboren in 2007, op de leeftijd van 10 jaar voor schoolkinderen geboren in 2002 en op de leeftijd van 14 jaar voor adolescente meisjes geboren in Een vaccinatiegraad van 9 of minder wordt als te laag beschouwd. In ligt de vaccinatiegraad voor alle vaccinaties behalve de HPV boven de 9. Dit betekent dat de Friese kinderen ook op groepsniveau voldoende beschermd zijn tegen de betreffende infectieziekten. Uitzondering wordt gevormd door de HPV-vaccinatie voor adolescente meisjes. heeft wat betreft de HPV vaccinatie wel de hoogste vaccinatiegraad van Nederland (68%). HPV is de veroorzaker van baarmoederhalskanker; het vaccin biedt hiertegen een individuele bescherming. Beschouwing Hieronder vindt u een terugblik op de meest opvallende bevindingen in uw gemeente en de betekenis hiervan voor het gezond opgroeien van jeugdigen. Overgewicht Overgewicht op de kinderleeftijd is een belangrijke voorspeller voor overgewicht op volwassen leeftijd. Overgewicht geeft een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, suikerziekte, gewrichtsklachten, depressie en andere psychische problemen. Ernstig overgewicht (obesitas) op de kinderleeftijd leidt tot een verhoogd risico op o.a. (ouderdoms)suikerziekte op jonge leeftijd en psychische problemen, zoals gepest worden. Het is enerzijds verheugend dat het voorkomen van overgewicht onder de Friese jeugd stabiliseert, maar vanwege de gezondheidrisico s blijft het belangrijk om overgewicht verder terug te dringen. In uw gemeente hebben iets meer kinderen van 27 maanden en meer jongeren uit klas 1 vmbo overgewicht dan in de overige gemeenten in. Het percentage kinderen en jongeren met (ernstig) overgewicht is gedurende de afgelopen vijf jaar ook in uw gemeente stabiel gebleven of licht gedaald (klas 1 vmbo). Dit is een positieve ontwikkeling. Toch zal de komende jaren gemeentelijk beleid ter preventie van overgewicht nodig blijven. Risicogroepen voor overgewicht zijn jongeren op het vmbo, kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en kinderen van allochtone afkomst. Sporten draagt bij aan een gezonde leefstijl ter preventie van overgewicht. In uw gemeente zijn minder kinderen uit groep 7 en jongeren uit klas 1/2 van het voortgezet onderwijs lid van een sportvereniging dan in de overige gemeenten in. In de trend over de afgelopen 5 jaar is dit ook te zien. Mogelijk hangt dit samen met het aantal kinderen in Leeuwarden dat in armoede opgroeit. Risicogroepen voor geen lidmaatschap van een sportclub zijn kinderen uit eenoudergezinnen, kinderen van niet-westerse allochtone afkomst, kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en jongeren op het vmbo. 19

20 Alcoholgebruik en roken door jongeren Alcoholgebruik op jonge leeftijd kan leiden tot hersenschade, slechte schoolprestaties, geweld, onveilige seks en verkeersongevallen en verhoogt de kans op verslaving op volwassen leeftijd. De Friese gemeenten hebben de afgelopen jaren veel inzet gepleegd om het alcoholgebruik onder jongeren te verminderen. Recente wetgeving over de minimumleeftijd voor de verkoop van alcohol aan jongeren, kan dit effect versterken. Jongeren die roken hebben een grote kans om op volwassen leeftijd verslaafd te zijn aan roken met daaraan gekoppeld een verminderde levensverwachting door een verhoogde kans op o.a. COPD, longkanker en hart- en vaatziekten. Recentelijk is de minimumleeftijd voor tabaksverkoop verhoogd, wat hopelijk het roken onder jongeren doet dalen. Gedurende de afgelopen 5 jaar is er ook in uw gemeente een dalende trend te zien in het alcoholgebruik van jongeren. Bovendien is het alcoholgebruik en het bingedrinken onder jongeren in uw gemeente minder dan in de overige Friese gemeenten. Het risicovolle bingedrinken (tenminste vijf glazen alcohol bij een gelegenheid) in klas 3 vmbo is in uw gemeente ook lager dan in de rest van, maar met 37% nog wel aan de hoge kant. Gemeentelijk preventiebeleid ten aanzien van het alcoholgebruik onder jongeren zou zich extra op leerlingen van het vmbo kunnen richten. Het percentage jongeren dat wekelijks/dagelijks rookt is laag en neemt licht af in klas 1 vmbo. In klas 2 havo/vwo blijft het aantal stabiel. Opvoeden en opgroeien Preventie, vroegtijdig signaleren en begeleiden/ behandelen van psychosociale problemen op de kinderleeftijd draagt bij aan het verminderen van risico s op psychische problemen op volwassen leeftijd. Ook het versterken van de opvoedingscompetenties van ouders draagt daartoe bij. Aansluiten op de vragen en zorgbehoeften van ouders en jongeren, versterken van eigen kracht, normaliseren waar mogelijk, afstemmen met ketenpartners en gerichte verwijzing indien dit noodzakelijk is, vormen de pijlers van de JGZ bij opvoeden en opgroeien. De JGZ taxeert daarbij of sprake is van ondersteuningsvragen, ondersteuningsspanning of ondersteuningsnood. In uw gemeente heeft een iets hoger percentage ouders een indicatie voor Stevig Ouderschap dan in de overige gemeenten in. Opvallend is dat onder de ouders met een indicatie voor Stevig Ouderschap het percentage moeders dat rookt tijdens de zwangerschap hoog is (1 voor Leeuwarden). Roken tijdens de zwangerschap is een risicofactor voor de gezondheid van het kind. Het gemeentelijk beleid ten aanzien van prenatale voorlichting biedt mogelijk aanknopingspunten voor preventie. Ontwikkeling Een vertraagde spraak- en taalontwikkeling leidt o.a. tot een verhoogd risico op een algemene ontwikkelingsachterstand op de kleuterleeftijd en op leerproblemen. Door de inzet van VVE en andere taalstimuleringsprogramma s werken de Friese gemeenten aan een vermindering van het aantal kinderen met een spraak- en taalachterstand. Landelijk gezien is er een toename van het aantal jonge kinderen met een vertraagde motorische ontwikkeling. De voorbeeldfunctie van ouders, de aanwezigheid van speelgelegenheden voor jongere kinderen in buurt en dorp en bewegingsstimulering op school dragen bij aan het versterken van de motorische ontwikkeling van kinderen. Bij kinderen uit groep 2 uit uw gemeente worden meer ontwikkelingsachterstanden van motoriek en de algemene ontwikkeling gezien dan in de overige Friese gemeenten. Risicogroepen voor een achterstand van de spraak- en taalontwikkeling in groep 2 zijn kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (14%) en kinderen met niet-westerse allochtone ouders (18%). Het gemeentelijk VVE-beleid kan hierop inspelen. 20

21 Conclusies en aanbevelingen Leeuwarden In dit hoofdstuk worden ook de observaties en signalen van de JGZ-medewerkers in de gemeente Leeuwarden meegenomen. Het betreft hier observaties vanuit hun contacten met ouders en kinderen, gesprekken met jongeren en signalen vanuit de zorgnetwerken. Deze observaties worden voor een deel ondersteund door de gegevens uit de monitoring. Algemeen Een groot deel van de Friese jeugd ontwikkelt zich goed en groeit op in een goede gezondheid. Toch komen er bij de Friese jeugd gezondheidsproblemen voor die reden tot zorg geven en voor gemeentelijk beleid van belang zijn. Alcoholgebruik, overgewicht, psychosociale problematiek, opvoedings- en opgroeiproblemen en achterstand in spraak- en taalontwikkeling vragen extra aandacht. Kinderen afkomstig uit gezinnen met een lage sociaal economische status, eenoudergezinnen of uit gezinnen met een allochtone achtergrond lopen een verhoogd risico op genoemde problemen. Dit met uitzondering van het alcoholgebruik dat zich niet beperkt tot specifieke groepen jongeren. Men ziet dit namelijk voorkomen onder alle jongeren in. De komst van 8 Sociale wijkteams, 2 Jeugd- en gezinteams en 4 Scholen als werk-, vindplaats biedt nieuwe kansen voor snelle signalering en het inzetten van snelle en adequate hulp of advies. JGZ heeft haar eigen rol in de basisondersteuning: vaccineren, signaleren, monitoren van alle kinderen en jongeren, verwijzen of erbij halen. Aanbevelingen Om een gezonde leefstijl van kinderen en jongeren te bevorderen adviseert de GGD om het programma de Gezonde School in te zetten in het basis- voortgezet en MBO onderwijs. Thema s zoals bijv. genotmiddelen, pesten en gezond gewicht kunnen door deze werkwijze op een planmatige en structurele manier binnen de setting school aan bod komen. De GGD kan de gemeente adviseren bij de implementatie. Iets soortgelijks geldt voor sportkantines. Volgens de aanpak van de gezonde school kan de gemeente samen met de GGD, de wijkteams, ketenpartners en bewoners ook een opzet maken voor de aanpak van een gezonde wijk. De gemeente heeft ook een regietaak op het gebied van preventie van kindermishandeling. De GGD kan u adviseren over een effectief preventiebeleid. Gezond gewicht Overgewicht op de kinderleeftijd is een belangrijke voorspeller voor overgewicht op volwassen leeftijd. Overgewicht geeft een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, suikerziekte, gewrichtsklachten, depressie en andere psychische problemen. Ernstig overgewicht (obesitas) op de kinderleeftijd leidt tot een verhoogd risico op o.a. (ouderdoms)suikerziekte op jonge leeftijd en psychische problemen, zoals gepest worden. Het is enerzijds verheugend dat het voorkomen van overgewicht onder de Friese jeugd stabiliseert, maar vanwege de gezondheidrisico s blijft het belangrijk om overgewicht verder terug te dringen. Het percentage kinderen en jongeren met (ernstig) overgewicht is gedurende de afgelopen vijf jaar ook in uw gemeente stabiel gebleven. Dit is een positieve ontwikkeling. Risicogroepen voor overgewicht zijn jongeren op het vmbo, kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en kinderen van allochtone afkomst. Sporten behoort tot een gezonde leefstijl en werkt o.a. preventief tegen overgewicht. Kinderen die geen lid zijn van een sportclub zijn vooral afkomstig uit eenoudergezinnen, niet-westerse allochtone afkomst, kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en jongeren in het vmbo. Aanbevelingen Medio 2013 is in de wijk Bilgaard gestart met het project Gecombineerde Leefstijl Interventie, een programma van 12 maanden voor kinderen van 4-12 jaar met overgewicht, samen met hun gezinsleden. Het programma bestaat uit het bevorderen van gezonde voeding en voldoende beweging en wordt uitgevoerd door een fysiotherapeut, diëtist, sportclub, leefstijlconsulent en JGZ/GGD. De resultaten van deze pilot zijn juni 2014 nog niet bekend, daarover zullen de initiatiefnemers: De FrieslandZorgverzekeraar, ROS Friesland en GGD binnenkort rapporteren. 21

22 Najaar 2014 zal een vergelijkbaar programma starten vanuit gezondheidscentrum Bonnehûs, aangevuld met psychologische begeleiding. Dergelijke programma s zijn kansrijk omdat zij het hele gezin erbij betrekken en meerdere leefdomeinen integreren. De beeldvorming over wat normaal gewicht is verschuift, het blijft belangrijk te benadrukken waar overgewicht toe leidt: niet alleen lichamelijk/fysieke gevolgen maar evenzeer tot ongewenst sociaal gedrag als uitsluiting of pesten. Vanaf 2013 is JGZ gestart met een extra contactmoment voor adolescenten in het voortgezet onderwijs. Iedere leerling in klas 2, 3 en/of 4 krijgt een vragenlijst over gezonde leefstijl. Na triage wordt een deel van de leerlingen, per school variërend van 25-4, uitgenodigd voor een gesprek met de jeugdverpleegkundige. Als er sprake is over- of ondergewicht is dat aanleiding voor concrete adviezen, verwijzing of een herhaald consult. Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs kunnen financiën een belemmering vormen om te sporten. Het is raadzaam kansarme kinderen/jongeren aan te melden bij het Jeugdsportfonds. Kinderen tot 18 jaar die in gezinnen leven met weinig geld kunnen in aanmerking komen voor financiële ondersteuning. Ook in de buitendorpen moeten voorzieningen bereikbaar blijven voor de lagere inkomensgroepen. Voor 5/6 jarigen is het een aanbeveling om het schoolzwemmen voor lage inkomensgroepen te faciliteren. GGD kan de gemeente adviseren en ondersteunen bij de uitvoering van JOGG: een lokale aanpak gericht op Jongeren op gezond gewicht. Alcoholgebruik en roken door jongeren Alcoholgebruik op jonge leeftijd kan leiden tot hersenschade, slechte schoolprestaties, geweld, onveilige seks en verkeersongevallen en verhoogt de kans op verslaving op volwassen leeftijd. De Friese gemeenten hebben de afgelopen jaren veel inzet gepleegd om het alcoholgebruik onder jongeren te verminderen. Recente wetgeving over de minimumleeftijd voor de verkoop van alcohol aan jongeren, kan dit effect versterken. Jongeren die roken hebben een grote kans om op volwassen leeftijd verslaafd te zijn aan roken met daaraan gekoppeld een verminderde levensverwachting door een verhoogde kans op o.a. COPD, longkanker en hart- en vaatziekten. Recentelijk is de minimumleeftijd voor tabaksverkoop verhoogd, wat hopelijk het roken onder jongeren doet dalen. Het alcoholgebruik en roken onder de verschillende groepen jongeren Leeuwarden laat een dalende trend zien, behalve bij de groep havo/vwo klas 2. Aanbevelingen Het advies is om extra voorlichting te blijven geven aan de kinderen in groep 7 (5-minuten-gesprek). Daarnaast kan het project Gezonde School en Genotmiddelen worden ingezet, als onderdeel van het programma Gezonde School. Dit programma wordt nu uitgevoerd op 1 basisschool in Leeuwarden. Ook kunnen interventies uit de nuchtere Fries ingezet worden in het VO bijv. het theaterstuk Smoar. Ook het eerder genoemde extra contactmoment 14+ kan ondersteunend zijn. Om roken tegen te gaan kunnen vo-scholen inzetten op actie tegengif en de rookvrije school of het rookvrije schoolplein. Opvoeden en opgroeien Preventie, vroegtijdig signaleren en begeleiden/ behandelen van psychosociale problemen op de kinderleeftijd draagt bij aan het verminderen van risico s op psychische problemen op volwassen leeftijd. Ook het versterken van de opvoedingscompetenties van ouders draagt daartoe bij. Aansluiten op de vragen en zorgbehoeften van ouders en jongeren, versterken van eigen kracht, normaliseren waar mogelijk, afstemmen met ketenpartners en gerichte verwijzing indien dit noodzakelijk is, vormen de pijlers van de JGZ bij opvoeden en opgroeien.. Het percentage indicaties voor Stevig Ouderschap ligt in Leeuwarden beduidend hoger dan in (1 t.o.v. 9%). In Leeuwarden spelen enkele risicofactoren een grotere rol dan gemiddeld: 6% onveilige buurt-/woonsituatie, 1 roken tijdens zwangerschap, 15% van niet-westerse afkomst. 22

23 Aanbeveling Het gemeentelijk beleid ten aanzien van prenatale voorlichting kan hierop inspelen door voorlichtingsbijeenkomsten voor zwangeren te organiseren in samenwerking met de verloskundigen. Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen Tijdens de vaste contactmomenten registreert de JGZ het vóórkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. Wat opvalt in Leeuwarden is een hoger percentage psychosociale problematiek en ongunstige opgroeiomstandigheden in alle leeftijdsgroepen. Bij circa 4 van de kinderen tussen 5 en 13 jaar zien wij de noodzaak van opvoedingsadvies, -ondersteuning of hulp. Bij circa 34% uit diezelfde groep zien wij ongunstige opgroeiomstandigheden, waaronder niet stabiele gezinnen en onveilige thuissituaties. Aanbeveling Psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden kunnen meestal worden voorkomen door vroegtijdige opvoedingsondersteuning of hulp. De pedagoog kan ouders thuis begeleiden bij opvoedings- en ontwikkelingsvragen. Het advies is om te blijven inzetten op de pedagogische ondersteuning in de thuissituatie. Er is veel vraag naar opvoedingsondersteuning. De pedagoog biedt ondersteuning aan peuterspeelzalen en kinderdagverblijven door groepsobservaties en kindobservaties. Ook de leiding wordt ondersteund. Voorlichtingsbijeenkomsten en ouderavonden positief opvoeden zijn ook aan te bevelen. Ontwikkeling Een vertraagde spraak- en taalontwikkeling leidt o.a. tot een verhoogd risico op een algemene ontwikkelingsachterstand op de kleuterleeftijd en op leerproblemen. Landelijk gezien is er een toename van het aantal jonge kinderen met een vertraagde motorische ontwikkeling. Bij kinderen van 5 jaar in uw gemeente wordt iets vaker een achterstand in de motorische ontwikkeling gezien dan in de overige Friese gemeenten (1 t.o.v. 8%). De algemene ontwikkelingsachterstand is in Leeuwarden groter dan in (7% t.o.v. 4%). Aanbevelingen Door de inzet van Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) en andere taalstimuleringsprogramma s kunt u zorgen voor een vermindering van het aantal kinderen met een spraak- en taalachterstand. Ouders met een laag inkomen kunt u faciliteren. Voor een logopedische screening in groep 1 of 2 kan de logopediste worden ingezet. Naast de VVE kan het stimuleren van voorlezen door de ouders met een project als BoekStart een bijdrage leveren aan de spraak- en taalontwikkeling. Een andere mogelijkheid is het Stap-programma: 'Instapje' is bedoeld voor kinderen van 1 jaar, 'Opstapje' voor kinderen van 2 tot 4 jaar en 'Opstap' voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Een belangrijke doelgroep blijven gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder. De JGZ signaleert relatief veel echtscheidingsproblematiek en daarmee samenhangend financiële problemen bij gezinnen. Er is veel vraag naar opvoedingsondersteuning. De voorbeeldfunctie van ouders, de aanwezigheid van speelgelegenheden voor jongere kinderen in buurt en dorp en bewegingsstimulering op school dragen bij aan het versterken van de motorische ontwikkeling van kinderen. Voor stimulering van de motorische ontwikkeling heeft de kinderfysiotherapeut goede programma s, maar een sport- en spelaanbod voor de groep 2-4 jaar ontbreekt veelal. Jongeren Bij de jongeren willen we pleiten voor meer kennis en meer weerbaarheid waar het gaat om armoede en schulden. Social media brengen behalve veel goeds, ook een risico op verslaving, isolement of cyberpesten. Hierin moeten ouders, opvoeders en leerkrachten worden geleerd om grenzen te stellen. 23

24 Seksualiteit en risicovol gedrag hoort voor alle leerlingen en ouders bespreekbaar te zijn, en onderdeel uit te maken van preventieve programma s. Met name op het vmbo en Praktijkonderwijs wil JGZ haar inzet vergroten, samen met andere partners (o.a. door Gezonde school, Lang leve de liefde etc.). Het opvoeden van en omgaan met pubers is voor veel ouders lastig. Steun kan worden geboden met ouderavonden op school, voorlichting en bijvoorbeeld de Groeigids voor pubers. Behalve het geven van informatie moet de nieuwe informatie ook geoefend en getraind worden, op school en/of thuis. Hierin kan het onderwijs een belangrijke rol spelen door bijv. een mentorproject of de gezonde school aanpak gericht op omgaan met elkaar. 24

25 Tabellenboek rapportage In dit tabellenboek wordt een overzicht gegeven van de uitkomsten van de registraties die Jeugdgezondheidszorg (JGZ) uitvoert bij elk contactmoment. Per onderwerp wordt een gemeentelijk en provinciaal cijfer gegeven. De resultaten zijn getoetst op significantie. Hierbij zijn de gemeentelijke cijfers vergeleken met het Fries gemiddelde. Een significant resultaat betekent dat het waargenomen effect niet op toeval berust. Er is dan sprake van een daadwerkelijk verschil. Significantie wordt aangegeven met een asterisk (*). In een aantal tabellen is in plaats van een percentage een streepje (-) opgenomen. Daarnaast zijn in sommige trendtabellen alleen Friese cijfers opgenomen. Dit betekent dat het aantal jongeren dat deze vraag beantwoord heeft te laag is om betrouwbare uitspraken over te doen. Daarnaast worden gegevens uit het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) weergegeven die betrekking hebben op de vaccinatiegraad in uw gemeente, heel en Nederland. Tabellen behorende bij Gezond gewicht : Overgewicht ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) 27 maanden 9% * % maanden 8% % Groep 2 9% % Groep 7 14% % Klas 1 vmbo 2 * % Klas 2 havo/vwo 11% % Overgewicht: trend groep 2 Leeuwarden * Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % 915 9% Overgewicht: trend groep 7 Leeuwarden Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % % % % % %

26 Overgewicht: trend klas 1 vmbo Leeuwarden * Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % % % Overgewicht: trend klas 2havo/vwo Leeuwarden Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % Overgewicht: trend klas 1/2 VO Leeuwarden Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % % % % % % Lid van sportvereniging ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Groep 7 73% * % Klas 1/2 VO 61% * %

27 Lid van sportvereniging: Leeuwarden trend groep 7 Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % % % % % Lid van sportvereniging: Leeuwarden trend klas 1/2 VO Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % % % Tabellen behorende bij Genotmiddelen : Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Klas 1 vmbo 3% * % Klas 2 havo/vwo 6% % Klas 3 vmbo 48% * % Alcohol gedronken in afgelopen Leeuwarden * * 4 weken: trend klas 1 vmbo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % 350 8% % 309 7% % 290 6% % % 406 5%

28 Alcohol gedronken in afgelopen Leeuwarden * 4 weken: trend klas 2 havo/vwo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % 387 7% % 342 5% % 339 5% Alcohol gedronken in afgelopen Leeuwarden * * 4 weken: trend klas 3 vmbo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % Bingedrinken afgelopen 4 weken ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Klas 1 vmbo * % Klas 2 havo/vwo Klas 3 vmbo 37% * % Bingedrinken afgelopen 4 Leeuwarden * * weken: trend klas 1 vmbo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % 350 5% % 311 4% % 289 4% % 310 3% %

29 Bingedrinken afgelopen 4 Leeuwarden weken: trend klas 2 havo/vwo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % 212 3% % % Bingedrinken afgelopen 4 Leeuwarden * weken: trend klas 3 vmbo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % % % % % % Rookt wekelijks/ dagelijks ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Klas 1 vmbo 3% Klas 2 havo/vwo 1% % Rookt wekelijks/dagelijks: trend Leeuwarden * * klas 1 vmbo Schooljaar (%) (n) (%) (n) % 349 4% % 289 3% %

30 Rookt wekelijks/dagelijks: trend Leeuwarden klas 2 havo/vwo Schooljaar (%) (n) (%) (n) <1% % 212 1% % 388 1% % 342 1% % Tabellen behorende bij Opvoeden en opgroeien : Indicatie voor Stevig Ouderschap Leeuwarden ( ) (%) (n) (%) (n) Ouders met indicatie 1 * % Risicofactoren Onveilige buurt/ woonsituatie 6% * Roken tijdens zwangerschap 1 * Meeroken kind 1% % Niet-westerse afkomst 15% * % Oordeel JGZ: psychosociale problematiek ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Opvoedingsadvies 27 maanden % maanden 8% % Groep % Groep 7 23% Klas 1 vmbo % Klas 2 havo/vwo 16% % Opvoedingsondersteuning 27 maanden 5% 36 maanden 3% Groep 2 1 7% Groep Klas 1 vmbo 11% 9% Klas 2 havo/vwo 1 7% Gespecialiseerde hulpverlening 27 maanden <1% <1% 36 maanden <1% 1% Groep 2 3% Groep 7 5% 5% Klas 1 vmbo 3% 4% Klas 2 havo/vwo 3% 3% 30

31 Oordeel JGZ: ongunstige opgroei omstandigheden ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Opvoedingsadvies 27 maanden 9% % maanden 8% % Groep 2 26% % Groep % Klas 1 vmbo 27% % Klas 2 havo/vwo 16% Opvoedingsondersteuning 27 maanden 3% 36 maanden Groep 2 11% 6% Groep 7 9% 6% Klas 1 vmbo 9% 5% Klas 2 havo/vwo 8% 4% Gespecialiseerde hulpverlening 27 maanden <1% <1% 36 maanden <1% <1% Groep 2 1% Groep 7 3% Klas 1 vmbo 1% Klas 2 havo/vwo 1% SDQ-scores groep 7 ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Borderline score 8% % Klinische score 8% 8% Tabellen behorende bij Ontwikkeling : Ontwikkelingsachterstanden 27 maanden ( ) Leeuwarden (%) (n) (%) (n) Motoriek Spraak/taal 9% % Algemeen Contact %