Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate JAARVERSLAG 2015

Transcriptie

1 Jaarverslag 2015

2

3 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate JAARVERSLAG juni 2016

4 Inhoudsopgave Jaarverslag Karakteristieken van het pensioenfonds...3 Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen...7 Verslag van het bestuur...9 Algemeen...9 Goed pensioenfondsbestuur Pensioenbeleid Toeslagbeleid (indexatie) Beleggingsbeleid Financieel beleid Actuarieel Risicomanagementbeleid Vooruitblik op Verslag van het verantwoordingsorgaan Verslag intern toezicht Jaarrekening Balans per 31 december 2015, na resultaatbestemming Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht Toelichting behorende tot de jaarrekening Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum Actuariële verklaring Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 2

5 Karakteristieken van het pensioenfonds Profiel Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate (hierna het pensioenfonds ) is een ondernemingspensioenfonds, verbonden aan Koninklijke Ten Cate N.V. (Ten Cate) en zijn aangesloten ondernemingen in Nederland. Het pensioenfonds is statutair gevestigd in Almelo. Ten Cate heeft met zijn werknemers een pensioenregeling afgesproken. De pensioenregeling is ondergebracht bij het pensioenfonds. In het gevoerde beleid staat het belang van de deelnemers en gepensioneerden altijd voorop. Het bestuur van het pensioenfonds heeft hierbij als belangrijkste taak te zorgen voor een goede financiële beheersing en een evenwichtige belangenafweging. Zo kan de hoofddoelstelling het beste worden gerealiseerd: inkomen verzorgen bij ouderdom en overlijden. Vertrouwen van belanghebbenden dat het pensioenfonds deze taak serieus neemt en goed uitvoert, is een voorwaarde voor de continuïteit van het pensioenfonds. Het bestuur heeft een missie en visie gedefinieerd. Missie Het bestuur ziet het voeren van een solide beleid als missie, dat gericht is op zekerheid en continuïteit op de lange termijn voor alle deelnemers. Visie Het beleid richt zich op voldoende rendement tegen aanvaardbare risico s, een evenwichtige verdeling van lusten en lasten in respectievelijk voor- en tegenspoed, een kostenefficiënte werkwijze en organisatie en een open communicatie aan alle deelnemers en andere belanghebbenden. Organisatie Bestuur Het pensioenfonds staat onder leiding van een bestuur dat samengesteld uit vertegenwoordigers van de werkgever, werknemers en gepensioneerden. Het bestuur is op 1 juni 2016 als volgt samengesteld: NAMENS WERKGEVER Functie Naam Dagelijkse functie Vanuit Geb.jaar Aftredend Voorzitter Dhr. N. Mol Raadgevend actuaris Extern Plv. voorzitter Dhr. G.J. Getkate Corporate controller TenCate Algemeen lid Dhr. P.W.I. Lemmens Group Controller Armour TenCate Algemeen lid Dhr. R.G.L. Bosch HR directeur Nederland TenCate Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 3

6 NAMENS WERKNEMERS EN PENSIOENGERECHTIGDEN Functie Naam Dagelijkse functie Vanuit Geb.jaar Aftredend Secretaris Dhr. D.B.J. Kleinjan Groepscontroller TenCate Plv. secretaris Dhr. C. Troost Gepensioneerd Pensioengerechtigden Algemeen lid Dhr. J. Lock Gepensioneerd Pensioengerechtigden Algemeen lid Dhr. S. te Hennepe Controller TenCate De vier bestuursleden namens de werkgever zijn benoemd op voordracht van de raad van bestuur van TenCate; twee bestuursleden namens de werknemers zijn benoemd op voordracht van de centrale ondernemingsraad van TenCate en twee bestuursleden namens de pensioengerechtigden zijn benoemd op voordracht van de Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate (VGKTC). Alle bestuursleden zijn benoemd voor een periode van vier jaar en kunnen terstond herbenoemd worden. Het bestuur streeft bij de benoemingen naar een evenwichtige vertegenwoordiging van de verschillende groepen belanghebbenden. In de samenstelling van het bestuur hebben de volgende mutaties plaatsgevonden: De heer Bosch was per 1 januari 2016 aftredend en herkiesbaar. Hij is door TenCate voor een volgende termijn van vier jaar voorgedragen. Het bestuur is akkoord gegaan met de herbenoeming. De heer Lock was per 1 januari 2016 aftredend en herkiesbaar. Hij is door de Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate voor een volgende termijn van vier jaar voorgedragen. Het bestuur is akkoord gegaan met de herbenoeming. Dagelijks bestuur Het dagelijks bestuur van het pensioenfonds bestaat uit de voorzitter en de secretaris, de heren Mol en Kleinjan. Het dagelijks bestuur heeft uitsluitend bevoegdheden die zijn vastgelegd in de statuten en reglementen. Beleggingscommissie De beleggingscommissie heeft als mandaat het monitoren van de vermogensbeheerders en de balansrisicomanager, het uitvoeren van het door het bestuur vastgestelde beleggingsbeleid en het doen van voorstellen aan het bestuur. De commissie is samengesteld uit leden van het bestuur en niet-leden die deelnemer zijn van het pensioenfonds. De leden van de beleggingscommissie worden in principe voor onbepaalde tijd benoemd door het bestuur. De beleggingscommissie wordt geadviseerd door de heer Drs. P.L.M. Laven CFA van EY Montesquieu. De beleggingscommissie is als volgt samengesteld: Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 4

7 Functie Naam Dagelijkse functie Geb.jaar Voorzitter Dhr. G.R.M. Steens Manager investor relations 1963 Lid Dhr. G.J. Getkate Corporate controller 1964 Lid Dhr. C. Troost Gepensioneerd 1940 Lid Dhr. H. Scheppink Gepensioneerd 1945 In de samenstelling van het bestuur hebben de volgende mutaties plaatsgevonden: Mevrouw H.G. Noorlander-Bunt is op eigen verzoek per 3 juli 2015 afgetreden als voorzitter van de beleggingscommissie. De heer G.R.M. Steens is per 3 juli 2015 door het bestuur benoemd als nieuwe voorzitter van de beleggingscommissie. Verantwoordingsorgaan De belangrijkste taak van het verantwoordingsorgaan is een oordeel geven over het handelen van het bestuur, het uitgevoerde beleid en toekomstige beleidskeuzes. Daarnaast heeft het verantwoordingsorgaan op een aantal gebieden adviesrecht. In het verantwoordingsorgaan zijn de deelnemers en de pensioengerechtigden evenredig op basis van onderlinge getalsverhoudingen vertegenwoordigd. De werkgever heeft één zetel. De samenstelling van het verantwoordingsorgaan is als volgt: Functie Naam Namens Geb.jaar Aftredend Voorzitter Dhr. B.A.F. Keijzer Werkgever Lid Dhr. H.B.F. Boerrigter Deelnemers Lid Dhr. H. Michel Pensioengerechtigden Lid Mevr. M.M.H.J. Ploumen-Aldenhoff Pensioengerechtigden In de samenstelling van het verantwoordingsorgaan hebben geen wijzigingen plaatsgevonden gedurende het verslagjaar. Visitatiecommissie/ Intern toezicht Het intern toezicht beoordeelt of het bestuur procedures juist volgt en zorgvuldig tot besluitvorming komt. Het ziet daarbij toe op adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het bestuur. Intern toezicht vindt plaats door middel van een jaarlijkse visitatie. De inrichting en bevoegdheden van de visitatiecommissie zijn vastgelegd in de statuten. De visitatiecommissie rapporteert na visitatie aan het bestuur. In het verslagjaar bestaat de visitatiecommissie uit de volgende personen: Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 5

8 De heer Drs. R.P. van Leeuwen AAG (voorzitter); De heer Mr. P.J.M. Akkermans; Mevrouw Drs. J. Homan. Het verslag van de visitatiecommissie treft u verderop in het jaarverslag aan. Compliance officer De heer J.H.A.J. Gritter, (voormalig) concerndirecteur HR, is tot dit verslagjaar compliance officer van het pensioenfonds. De compliance officer is verantwoordelijk voor de inhoud, de uitvoering en het onderhoud van het compliance program (inclusief het monitoringsprogramma) van het pensioenfonds en oefent het algemene toezicht uit op de naleving van de gedragscode. De compliance officer is onafhankelijk van het bestuur en rapporteert periodiek zijn bevindingen aan het bestuur. De heer A.J. Oude Hergelink, directeur van Ten Cate Assurantiën bv, is benoemd als de nieuwe compliance officer vanaf het verslagjaar Uitvoeringsorganisatie De uitvoeringsorganisatie bestaat ultimo 2015 uit vier medewerkers (3 fte), waaronder de manager pensioenfonds. Alle medewerkers hebben een dienstverband met het pensioenfonds. De werkzaamheden betreffen op hoofdlijnen het uitvoeren van de pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Externe dienstverleners Het bestuur van het pensioenfonds heeft een aantal werkzaamheden uitbesteed aan een aantal uitvoeringsorganisaties. Deze werkzaamheden betreffen voornamelijk vermogensbeheer. De vermogensbeheerders zijn BNP Paribas en Pimco voor vastrentende beleggingen, BlackRock voor aandelenbeleggingen, Altera en CBRE voor vastgoedbeleggingen en State Street voor grondstoffenbeleggingen. Kas Bank is de bewaarder van de beleggingen (custodian) en verzorgt de valuta-afdekking en de beleggingsadministratie. Het bestuur heeft een externe balansrisicomanager (EY Montesquieu) aangesteld teneinde de balansdynamiek en de risico s die hieruit voortvloeien te kunnen monitoren en daarbij de benodigde acties te kunnen nemen. De balansrisicomanager is voornamelijk verantwoordelijk voor: - het in kaart brengen van de balansrisico s en het aandragen van oplossingen ten behoeve van het mitigeren van ongewenste financiële risico s; - het uitvoeren van derivatentransacties ten behoeve van de overlayportefeuille op basis van het verleende mandaat; - het rapporteren over de overlay portefeuille. Het bestuur heeft Towers Watson aangesteld als actuaris van het pensioenfonds en KPMG als accountant. Het functioneren van beide partijen wordt in principe jaarlijks beoordeeld als onderdeel van de evaluatie van de jaarafsluiting. ACS HR Solutions Nederland BV ondersteunt het pensioenfonds bij de uitvoering van de pensioenadministratie. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 6

9 Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen Bedragen x Aantal deelnemers Actieve deelnemers Gewezen deelnemers ('slapers ) Gepensioneerden Totaal Pensioenen Feitelijke premie Gedempte kostendekkende premie Zuivere kostendekkende premie Pensioenuitkeringen Pensioenbeheerkosten Verlaging van pensioenen (%) Actieve deelnemers n.v.t. n.v.t. 2,60 2,30 n.v.t. Inactieve deelnemers n.v.t. n.v.t. 2,60 2,30 n.v.t. Toeslagverlening (%) Actieve deelnemers (1 januari volgend op verslagjaar) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Gemiste toeslagen 2,52 0,00 2,00 1,75 1,76 Inactieve deelnemers (1 januari volgend op verslagjaar) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Gemiste toeslagen 0,41 0,75 0,90 2,03 2,33 Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen Gemiddelde rente voor vaststelling pensioenverplichtingen (%) 1,67 1,85 2,71 2,40 2,73 Actuele dekkingsgraad (%) 97,7 102,4 104,2 93,3 92,5 Minimaal vereiste dekkingsgraad (%) 104,2 104,2 104,2 104,2 104,2 Vereiste dekkingsgraad (%) 3 119,4 114,3 115,5 115,1 115,2 Beleidsdekkingsgraad (%) 98,8 104,0 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Reële dekkingsgraad (%) 4 81,0 n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 1 Arbeidsongeschikte deelnemers worden meegeteld bij de actieve deelnemers. 2 De feitelijke premie is t/m 2012 inclusief een premie voor de tijdelijke aanvullingsregeling. 3 De vereiste dekkingsgraad is berekend op basis van de strategische beleggingsportefeuille. 4 De reële dekkingsgraad wordt met ingang van 2015 opgenomen in het jaarverslag. Dit betreft een schatting volgens de definitie in de regeling Pensioenwet. De gemiddelde reële rente bedraagt ultimo ,0%. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 7

10 Bedragen x Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten, saldo activa en passiva Overige beleggingen Totaal belegd vermogen Beleggingsperformance beleggingsportefeuille (in %) Beleggingsrendement 5 1,2 15,1 6,1 8,4 3,5 Benchmark 1,1 15,2 5,8 8,8 4,3 Outperformance / underperformance (-) 0,1-0,1 0,3-0,4-0,8 Gemiddeld beleggingsrendement in afgelopen 5 jaar 6,7 8,3 7,5 4,1 2,9 Gemiddeld beleggingsrendement in afgelopen 10 jaar 5,2 6,3 5,6 5,9 3,8 Beleggingsrendement per beleggingscategorie (in %) Vastrentende waarden (incl. rentederivaten) -0,2 23,6-4,2 6,1 14,9 Aandelen (incl. valutaderivaten) 3,8 8,8 25,3 16,1-10,6 Vastgoed 7,0 2,8-1,1-2,5 1,3 Alternatieve beleggingen (incl. valutaderivaten) -26,6-18,2-9,9-3,1-16,9 Uitvoeringskosten Pensioenbeheerkosten per deelnemer 6 ( ) Vermogensbeheerkosten (%) 0,30 0,30 0,32 0,37 0,38 Transactiekosten 7 (%) 0,08 0,11 0,08 n.b. n.b. 5 De rendementen zijn berekend volgens de gestandaardiseerde methode GIPS (Global Investment Performance Standard). 6 Deelnemer is hier gedefinieerd als som van actieve deelnemers en gepensioneerden. 7 n.b. = niet bekend Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 8

11 Verslag van het bestuur Algemeen Op 1 januari 2015 is de Pensioenwet aangepast. Het pensioenfonds heeft hierdoor te maken gekregen met andere wettelijke eisen, in het bijzonder ten aanzien van het financieel toetsingskader. Belangrijke veranderingen hebben onder meer betrekking op het herstelplan, vereiste buffers en de risicohouding van het pensioenfonds. De marktrente is in het verslagjaar verder gedaald. De rente bevindt zich op een historisch laag niveau. Sinds het begin van de crisis vertoont de rente een dalende trend, waaraan nog geen einde lijkt te komen. De lage rente heeft grote gevolgen voor pensioenfondsen en dus ook voor Pensioenfonds TenCate. De lage rentestand heeft een hoge voorziening pensioenverplichtingen (VPV) tot gevolg. Dit maakt pensioenen duur. Zolang de rente op het lage niveau blijft, zal de kostprijs van pensioen hoog blijven en is er geen vooruitzicht op verhogingen van het pensioen. Sterker nog, toekomstige verlaging van het pensioen valt niet uit te sluiten. Risicohouding In verband met de gewijzigde Pensioenwet heeft het bestuur zich opnieuw gebogen over het premie-, beleggings- en toeslagenbeleid. Deze moeten in overeenstemming blijven met de doelstelling van het pensioenfonds, waarbij de risicohouding een belangrijke rol speelt. Na overleg met het verantwoordingsorgaan en vertegenwoordigers van de werkgever en zijn centrale ondernemingsraad heeft het bestuur de risicohouding vastgelegd; voor de korte termijn (in relatie met het vereist eigen vermogen) en voor de lange termijn (in relatie met de uitkomsten van de haalbaarheidstoets). Voor meer informatie verwijzen wij naar de paragraaf over Risicomanagementbeleid. Haalbaarheidstoets Een van de onderdelen van het nftk is de haalbaarheidstoets. Met de haalbaarheidstoets monitort het pensioenfonds of het verwacht pensioenresultaat en het pensioenresultaat in het slechtweerscenario in lijn zijn met de door het pensioenfonds zelf gekozen ondergrenzen. Deze zelf gekozen ondergrenzen moeten passen binnen de risicohouding van het fonds. Bij de invoering van een nieuwe pensioenregeling of andere significante wijzigingen (bijvoorbeeld invoering nftk) dient een aanvangshaalbaarheidstoets uitgevoerd te worden. Het pensioenfonds heeft in 2015 een aanvangshaalbaarheidstoets uitgevoerd. Met ingang van 2016 dient jaarlijks een haalbaarheidstoets te worden uitgevoerd en voor 1 juli te worden ingeleverd bij DNB. Voor pensioenfondsen wordt de haalbaarheidstoets een belangrijk instrument met als doel: Inzicht te geven in de effecten van de financiële opzet en zelf gekozen normering (ondergrenzen); Onderbouwing evenwichtig beleid en realistisch en haalbaar premiebeleid; Grondslag voor communicatie op individuele basis naar de deelnemer (en dan met name in hoeverre het pensioenfonds in staat is om koopkrachtbehoud te realiseren). Dekkingsgraad omlaag Vanaf 2015 moeten alle pensioenfondsen gebruikmaken van de zogenaamde beleidsdekkingsgraad. De beleidsdekkingsgraad is het gemiddelde van de actuele dekkingsgraden van de laatste twaalf maanden. De beleidsdekkingsgraad is stabieler dan de actuele dekkingsgraad. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 9

12 In de oude situatie had een verandering in de bezittingen of de verplichtingen direct effect op de dekkingsgraad. Hierdoor kon de dekkingsgraad in korte tijd sterk schommelen door fluctuaties op de financiële markten. In de nieuwe situatie zullen de schommelingen door de middeling over twaalf maanden minder groot worden. Vooral door de gedaalde rente is de VPV in 2015 toegenomen. Het behaalde rendement was niet voldoende om dit te compenseren, waardoor de beleidsdekkingsgraad omlaag is gegaan, van 104,0% naar 98,8%. Daarmee is de beleidsdekkingsgraad lager dan de minimaal vereiste dekkingsgraad. De actuele dekkingsgraad is per 31 december ,7% Herstelplan Volgens de nieuwe regels moet het pensioenfonds hogere buffers aanhouden. Het vereist eigen vermogen is daardoor significant toegenomen. Het pensioenfonds heeft in 2015 een nieuw herstelplan bij De Nederlandsche Bank (DNB) ingediend, omdat de beleidsdekkingsgraad lager was dan het vereiste niveau, waardoor sprake is van een reservetekort. In het herstelplan geeft het pensioenfonds aan welke maatregelen worden genomen om binnen 10 jaar weer uit reservetekort te komen, waarbij de maatregelen evenwichtig over belanghebbenden zijn verdeeld. Voor een herstelplan dat ingaat in 2015 of 2016 geldt een overgangsregeling waarbij de maximale hersteltermijnen zijn gesteld op 12 respectievelijk 11 jaar. Volgens het herstelplan van 2015 kan het pensioenfonds binnen de gestelde termijn herstellen zonder dat verlagingen van pensioenen nodig zijn. De huidige situatie moet dan echter niet nog verder verslechteren. Het herstelplan wordt jaarlijks geactualiseerd, totdat het pensioenfonds het reservetekort heeft weggewerkt. Pensioenen niet verhoogd Voor de toekenning van een toeslag op de pensioenen hanteert het bestuur een beleid waarbij de toeslag afhankelijk is van de dekkingsgraad. Voor actieve deelnemers wordt daarbij gekeken naar de algemene verhoging van de cao-salarissen in de Mode-, Interieur-, Tapijt- en Textielindustrie (MITT). Voor gepensioneerden en gewezen deelnemers is de prijsinflatie het uitgangspunt. Omdat de beleidsdekkingsgraad op 31 december 2015 lager is dan de toeslaggrens van 110%, zijn de pensioenen niet verhoogd per 1 januari Kostenvoorziening Het bestuur heeft besloten de kostenvoorziening van 2,0% per 31 december 2015 te verhogen naar 2,5% van de netto technische voorzieningen. De kostenvoorziening van 2,0% is vastgesteld in Deze werd toen voldoende geacht om bij beëindiging van premie-inkomsten alle toekomstige uitvoeringskosten te dekken. Daarbij werd in overweging genomen dat de pensioenverplichtingen bij beëindiging van de uitvoeringsovereenkomst wellicht zouden worden overgedragen naar het Bpf MITT. In 2015 is een herijking van de kostenvoorziening door het pensioenfonds uitgevoerd. Hiermee wordt opvolging gegeven aan de opmerking van de certificerend actuaris om nader onderzoek naar de toereikendheid van de bestaande kostenvoorziening uit te voeren. De verhoging naar 2,5% heeft niet of nauwelijks invloed op het herstelplan. De actuele dekkingsgraad is door de verhoging gedaald met 0,5%. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 10

13 Toekomst pensioenfonds Met de werkgever zijn nieuwe financieringsafspraken voor de kalenderjaren 2016 tot en met 2018 gemaakt. Het bestuur wil deze drie jaar niet afwachten, maar wil zich beraden op de toekomst. Daarom is een strategische heroriëntatie uitgevoerd, waarbij ook is gekeken naar alternatieven voor pensioenuitvoering die al dan niet een goede oplossing kunnen zijn. In vervolg op de strategische heroriëntatie is het bestuur twee onderzoeken gestart: Een onderzoek gestart naar de toekomstbestendigheid van het pensioenfonds. Het bestuur wil zich voorbereiden op de specifieke risico s van een krimpend pensioenfonds en wil de toekomstbestendigheid van het bedrijfsmodel nader beschouwen. Een verdere verkenning van alternatieve uitvoeringsvormen. De uitkomsten van de onderzoeken moeten in 2016 leiden tot een visie die gecommuniceerd zal worden naar alle betrokkenen. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 11

14 Goed pensioenfondsbestuur Bij het besturen van het pensioenfonds richt het bestuur zich op een evenwichtige belangenbehartiging en op optimalisatie van de rolverdeling tussen de verschillende bestuursorganen. Het bestuur is paritair samengesteld uit vertegenwoordigers van de werkgever, deelnemers en gepensioneerden. De samenwerking in het bestuur is goed. Er is ruime ervaring en deskundigheid beschikbaar en de bestuursleden hebben voldoende tijd voor hun functie. Het bestuur is evenwichtig samengesteld uit eigen geledingen. Het bestuur wil nauw betrokken blijven bij de eigen onderneming en de deelnemers; door de brede bestuurssamenstelling kunnen alle belanghebbenden zich vertegenwoordigd voelen. Elk Nederlands pensioenfonds moet maatregelen treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Dit volgt uit de code pensioenfondsen die is opgesteld door de Pensioenfederatie en de Stichting van de Arbeid. De code pensioenfondsen is gericht op bestuur, toezicht en verantwoording afleggen. De code is verankerd in het stelsel van bestaande wet- en regelgeving. Het beleid van het pensioenfonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. In 2015 heeft het bestuur een uitgebreide analyse gedaan op belangenverstrengeling en andere integriteitsrisico s. Dit heeft geresulteerd in het opnieuw vastleggen van het integriteitsbeleid, inclusief een incidentenregeling (klokkenluidersregeling) en gedragscode. Naleving wet- en regelgeving Het bestuur is niet bekend met overtredingen van de wet- en regelgeving. De code pensioenfondsen wordt nageleefd met de beste intenties. Voor het bestuur zit de waarde ervan in de dialoog en afgewogen besluitvorming, meer dan in het naleven van de letter van de code. Zaken waarvan het pensioenfonds van de code afwijkt, zijn: Er is geen aparte noodprocedure opgesteld, anders dan voor het geval van een crisissituatie. De lijnen tussen bestuursleden en uitvoerders zijn zo kort dat in een noodsituatie direct contact vanzelfsprekend is en snelle besluitvorming kan worden afgestemd. De evaluatie van het bestuur is een continu proces. Externe hulp daarbij wordt niet overwogen omdat het niet in waarde toevoegt maar wel tot hogere kosten leidt. Bovendien voelt het bestuur zich al voldoende geëvalueerd door het intern toezicht. Het bestuur zorgt voor geschiktheid, complementariteit en continuïteit in het bestuur. Het houdt daarbij rekening met opleiding, achtergrond en persoonlijkheid. Diversiteit is in de samenstelling van het bestuur aanwezig, maar geen doel op zich. Om de continuïteit niet in gevaar te brengen gelden er geen maximale zittingstermijnen voor bestuursleden of andere organen. Klachten en geschillen Het pensioenfonds heeft een klachten- en geschillenregeling. In het boekjaar zijn geen klachten ontvangen. Gedragscode Het pensioenfonds heeft een gedragscode. Alle bestuursleden, leden van het verantwoordingsorgaan en beleggingscommissie en medewerkers van de uitvoeringsorganisatie tekenen jaarlijks een verklaring dat zij de gedragscode naleven. Bovendien hebben zij eventuele nevenfuncties en privé en/of zakelijke belangen bij contractspartijen opgegeven aan de compliance officer. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 12

15 Compliance officer De compliance officer heeft over het jaar 2015 een verslag uitgebracht. Hierin verklaart hij dat er geen meldingen over het constateren van overtredingen van wet- of regelgeving zijn ontvangen. Toezichthouder DNB voerde in het verslagjaar enige algemene onderzoeken uit. Onderzocht werd onder meer de implementatie van het nieuwe financieel toetsingskader (FTK) inclusief nieuwe rekenregels voor het vereist eigen vermogen, invoering van de beleidsdekkingsgraad, herstelplan ingeval van reservetekort, haalbaarheidstoets als vervanging van de continuïteitsanalyse, en bepaling risicohouding. Het doel van de nieuwe regels is dat pensioenfondsen een solide financiële opzet hebben die aansluit op de bedrijfsvoering en communicatie van het pensioenfonds. Volgens de uitkomsten van het in 2014 gestarte themaonderzoek naar de beheersing van het risico op belangenverstrengeling bij pensioenfondsen bleek dat Pensioenfonds TenCate onvoldoende had gescoord op een aantal onderdelen. Hierop zijn door het bestuur passende maatregelen getroffen, waardoor het pensioenfonds nu wel voldoet wet- en regelgeving. Er zijn in 2015 geen boetes opgelegd door de toezichthouder. Intern toezicht en verantwoording Het bestuur besteedt veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Statutair is vastgelegd hoe het bestuur omgaat met zijn rol en invulling geeft aan begrippen als goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Een goede samenwerking tussen de verschillende organen draagt bij aan de professionaliteit. Voor het verantwoordingsorgaan en de visitatiecommissie is er tevens de gelegenheid voor onderlinge afstemming. Voor het intern toezicht heeft het bestuur een visitatiecommissie ingesteld, samengesteld uit drie onafhankelijke personen. De visitatiecommissie heeft zich in 2015 geconcentreerd op de implementatie van het nieuwe financieel toetsingskader. De commissie heeft over haar bevindingen aan het bestuur gerapporteerd. Het verantwoordingsorgaan heeft het gevoerde beleid getoetst en aan het bestuur verslag uitgebracht. De aanbevelingen die beide organen hebben gedaan, zullen alle aandacht krijgen van het bestuur. Uitvoeringsovereenkomst In 2015 moesten nieuwe afspraken over de financiering van de pensioenregeling (premie) voor 2016 en verder worden gemaakt met de werkgever, omdat in 2014 de premieafspraken maar voor één jaar waren gecontinueerd. Het volgende is met de werkgever overeengekomen: De feitelijke premie bestaat voor de kalenderjaren 2016 tot en met 2018 uit een standaardpremie van 27% van de pensioengrondslag en een herstelopslag van 3% van de pensioengrondslag zolang de beleidsdekkingsgraad lager is dan de reservetekortgrens. De uitvoeringsovereenkomst kan door beide partijen, met een opzegtermijn van zes maanden, per 31 december van enig kalenderjaar bij aangetekend schrijven worden beëindigd. De met de werkgever overeengekomen financieringsafspraken voor de kalenderjaren 2016 tot en met 2018 zijn vastgelegd in de uitvoeringsovereenkomst die geldt vanaf 1 januari Daarnaast is deze uitvoeringsovereenkomst verder geactualiseerd. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 13

16 Zo zijn bijvoorbeeld wijzigingen in het kortingsbeleid en toeslagenbeleid als gevolg van de invoering van het nftk opgenomen en zijn bepalingen en bijlagen ten aanzien van de tijdelijke aanvullingsregeling en de VPL-regeling verwijderd, omdat deze niet meer van toepassing zijn. Statuten De statuten zijn in 2015 aangepast. Het artikel over de voordracht van leden van het verantwoordingsorgaan is in overeenstemming met de Pensioenwet gebracht. De statuten zijn op 23 september 2015 bij de notaris gepasseerd. Abtn In de actuariële en bedrijfstechnische nota (abtn) is gemotiveerd omschreven welk beleid wordt gevoerd om de doelstelling van het pensioenfonds te kunnen nakomen. Er wordt ingegaan op de organisatie van het pensioenfonds, de inhoud van de pensioenregeling, de financiële opzet, hoofdlijnen van het interne beheersingssysteem en de opzet van de administratieve organisatie en interne controle. In 2015 is de abtn geactualiseerd in verband met het nieuwe financieel toezichtskader. Voor het beleggings- en integriteitsbeleid is een apart beleidsdocument opgesteld. Bestuursvergaderingen Het bestuur heeft in 2015 acht maal vergaderd. Daarnaast is een aparte vergadering gehouden, waarin het jaarverslag 2014 door het bestuur is vastgesteld. De belangrijkste onderwerpen in de bestuursvergaderingen waren: Implementatie van het nieuwe financieel toetsingskader. Dit omvatte in het bijzonder vaststelling van de risicohouding, toetsen van beleggings-, toeslag- en premiebeleid, opstellen herstelplan en uitvoering van een haalbaarheidstoets; Uitvoering van een ALM-studie. Hiermee heeft het bestuur de afstemming van de beleggingen op de pensioenverplichtingen inzichtelijk gekregen; Aanpassing fondsdocumenten, zoals pensioenreglement, uitvoeringsovereenkomst, abtn en documenten op het gebied van compliance; De jaarstukken 2014, en de aanbevelingen naar aanleiding hiervan van de accountant, actuaris en intern toezicht; Onderzoek naar een alternatief voor de huidige matchingportefeuille; Beleid rondom belangenverstrengeling en andere integriteitsrisico s; Gevolgen van de nieuwe Wet pensioencommunicatie op het beleid van het pensioenfonds; Analyse van de hoogte van de kostenopslag van de VPV; Bespreking van de aanbevelingen uit het visitatierapport en evaluatie van de visitatie; Onderzoek toekomstbestendigheid van het pensioenfonds; De ontwikkeling van de financiële positie gedurende het jaar. Uitbesteding Omdat het pensioenfonds geen rechtstreeks zicht heeft en geen directe controle uitvoert op de processen van de externe dienstverleners stelt het bestuur kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering zijn betrokken. Afspraken met hen worden periodiek geëvalueerd en waar nodig bijgesteld. Dit is conform de beleidsregel uitbesteding van DNB. De dienstverlening van de externe dienstverleners wordt gecertificeerd (ISAE of vergelijkbaar). Een onafhankelijke instelling beoordeelt jaarlijks of het kwaliteitssysteem aan de gestelde normen voldoet. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 14

17 Wij hebben kennis genomen van de ISAE 3402-rapportages van de vermogensbeheerders en de custodian. Voor zover de rapportages niet betrekking hebben op het volledige kalenderjaar, zijn deze aangevuld met een zogenaamde bridge letter. Bij enkele beheersmaatregelen in de rapportages zijn bevindingen geconstateerd. Geen van deze bevindingen heeft echter tot gevolg dat beheersdoelstellingen niet zijn gehaald. Wel is in het rapport van KasBank een beperkende verklaring opgenomen; in de overige rapporten is geen beperking opgenomen in het assurancerapport van de controlerend accountant. Uit de rapportages van de vermogensbeheerders blijkt dat alle processen in overeenstemming met de omschreven procedure worden uitgevoerd. Er zijn geen afwijkingen geconstateerd die nadelig van invloed kunnen zijn voor de dienstverlening aan het pensioenfonds. Het jaarverslag van Altera bevat een uitgebreide omschrijving van de risicobeheersorganisatie, en een in-control-verklaring van de directie. De risicobeheersings- en controlesystemen hebben naar behoren gewerkt en geven een redelijke mate van zekerheid dat de financiële verslaggeving geen onjuistheden van materieel belang bevatten. Een met de aandeelhouders overeengekomen set beheersmaatregelen wordt getoetst door een externe accountant. Deze heeft over 2015 geen beperkingen gerapporteerd. De rapportage van KasBank bevat een verklaring met beperking voor een controledoelstelling van het algemene IT controleproces. Het betreft een toegangscontrole van gebruikers op applicaties en systemen. De uitzondering had geen impact op de controledoelstellingen voor de bedrijfsprocessen, aangezien deze uitgebreide beheersmaatregelen kennen om ongeautoriseerde toegang tot de systemen te voorkomen. Uit de rapportage van ACS HR Solutions Nederland blijkt een verklaring met een beperking. De interne beheersingsmaatregelen zijn nog niet geheel effectief in werking. ACS HR Solutions Nederland onderkent deze beperking en werkt aan verbetering. De te nemen maatregelen moeten ervoor zorgdragen dat de doelstelling volgend jaar wordt gehaald. Het onderwerp heeft de aandacht van het bestuur. Communicatie Het pensioenfonds heeft invulling gegeven aan de informatieverplichting volgens de Pensioenwet. Het afgelopen jaar waren dit de belangrijkste collectieve communicatie-uitingen: In januari 2015 heeft TenCate alle werknemers middels een mededeling op de borden geïnformeerd over de aanpassing van de pensioenregeling van het pensioenfonds per 1 januari In februari 2015 zijn door het pensioenfonds informatiebijeenkomsten voor werknemers georganiseerd over de nieuwe pensioenregeling. Actieve deelnemers en pensioengerechtigden hebben een UPO (Uniform Pensioenoverzicht) ontvangen; In juli is het jaarverslag 2015 gepubliceerd op de website van het pensioenfonds; Actieve deelnemers en pensioengerechtigden hebben in 2015 een pensioenkrant ontvangen met daarin voor hen relevante informatie: deze is ook op de website gepubliceerd; In het najaar van 2015 heeft de algemene ledenvergadering van de Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate plaatsgevonden. Het pensioenfonds heeft evenals voorgaande jaren aansluitend op deze vergadering een presentatie gegeven over de ontwikkelingen in Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 15

18 Het pensioenfonds verstrekt, naast schriftelijke en mondelinge informatie, tevens informatie via de website van het pensioenfonds. Op de website zijn de geldende statuten en pensioenreglementen met bijbehorende pensioenbrochures gepubliceerd. Tevens staan de uitgebrachte pensioenkranten en de actuele informatie over onder meer de dekkingsgraad van het pensioenfonds op de website. Beloning bestuur De externe voorzitter ontvangt een vaste marktconforme beloning voor zijn werkzaamheden. Deze beloning wordt in eerste instantie in rekening gebracht bij de werkgever en vervolgens in zijn geheel doorbelast aan het pensioenfonds. Gepensioneerde leden van het bestuur, het verantwoordingsorgaan en de beleggingscommissie ontvangen een vacatievergoeding per vergadering. De bedragen zijn gebaseerd op de wettelijk toegestane netto vergoedingen. Er worden geen andere vergoedingen aan bestuursleden ten laste van het pensioenfonds verstrekt. Deskundigheid Autoriteit Financiële Markten (AFM) en DNB hebben een gezamenlijke beleidsregel deskundigheid voor beleidsbepalers van financiële instellingen opgesteld. Hiermee hebben ze willen verduidelijken welke eisen zij aan deskundigheid van onder meer pensioenfondsbestuurders stellen en welke aspecten zij bij de toetsing ervan in aanmerking nemen. Het deskundigheidsplan van het pensioenfonds voldoet aan de beleidsregel. In het deskundigheidsplan wordt aandacht geschonken aan deskundigheid, vaardigheden, visie en gedrag. Het bestuur van het pensioenfonds bewaakt de deskundigheid van zijn leden in de bestuursvergaderingen en door hen periodiek te evalueren. Ieder jaar doet het bestuur aan deskundigheidsbevordering. Vooral tijdens voorlichtingsbijeenkomsten wordt hier veel ruimte voor gereserveerd. Deze bijeenkomsten worden twee keer per jaar georganiseerd voor leden van het bestuur, beleggingscommissie, verantwoordingsorgaan en uitvoeringsorganisatie. Ook tijdens bestuursvergaderingen wordt bestuursleden regelmatig kennis bijgebracht door externe deskundigen. Bestuursleden ontvangen regelmatig informatie over relevante opleidingen, cursussen en workshops. Van bestuursleden wordt verwacht dat zij minimaal één volledige dag per jaar besteden aan opleiding. Regelmatig wordt door een bestuurslid en/of de manager van het pensioenfonds bijeenkomsten van onder andere de Pensioenfederatie en de toezichthouders bijgewoond. Bestuursleden ontvangen regelmatig informatie op pensioengebied. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 16

19 Pensioenbeleid TenCate heeft zijn pensioenregeling fiscaalwaardig gemaakt. De pensioenleeftijd is 67 jaar en salaris boven wordt niet meer in aanmerking genomen voor pensioenopbouw. De pensioenregeling biedt dekking ingeval van pensionering, overlijden of arbeidsongeschiktheid tijdens het dienstverband met TenCate: Een ouderdomspensioen dat wordt uitgekeerd vanaf de pensioendatum; Een partnerpensioen dat wordt uitgekeerd na het overlijden van de deelnemer; Een wezenpensioen dat wordt uitgekeerd na het overlijden van de deelnemer; Voortzetting van de pensioenopbouw bij arbeidsongeschiktheid. De pensioenregeling 2015 van TenCate heeft de volgende kenmerken: Pensioenregeling 2015 Pensioensysteem Pensioenleeftijd Middelloonregeling 67 jaar Pensioengevend salaris Jaarsalaris + vaste toeslagen, maximaal Toeslagverlening Franchise Voor actieven: maximaal de algemene cao-loonsverhoging (MITT) Voor gepensioneerden: maximaal de prijsinflatie Pensioengrondslag Pensioengevend salaris verminderd met de franchise Opbouwpercentage 1,75% Partnerpensioen Wezenpensioen Werknemersbijdrage Werkgeversbijdrage 70% van ouderdomspensioen 20% van partnerpensioen 9% over de pensioengrondslag + 18,70 per maand voor Anw-hiaatpensioen 21% over de pensioengrondslag (inclusief 3%-punt herstelpremie) Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 17

20 Toeslagbeleid (indexatie) Het pensioenfonds kent een voorwaardelijk toeslagbeleid op basis van een vooraf bepaalde maatstaf. De ambitie is om de pensioenen jaarlijks te verhogen aan de hand van de loon- en prijsinflatie. De verhoging van de pensioenen is altijd voorwaardelijk, waarbij wordt gekeken naar de financiële positie van het pensioenfonds. Het bestuur neemt uiteindelijk het besluit om wel of niet te verhogen, en met welk percentage. In verband daarmee heeft het bestuur van het pensioenfonds in beginsel besloten dat: als het pensioenfonds een beleidsdekkingsgraad heeft die gelijk is aan of die ligt onder 110%, er niet wordt geïndexeerd; als het pensioenfonds een beleidsdekkingsgraad heeft die ligt tussen de hiervoor en de hierna bedoelde dekkingsgraad, er proportioneel wordt geïndexeerd; als het pensioenfonds een beleidsdekkingsgraad heeft die gelijk is aan of die ligt boven de toekomstbestendige toeslaggrens 8, er volledig wordt geïndexeerd; als het pensioenfonds een beleidsdekkingsgraad heeft die ligt boven de toekomstbestendige toeslaggrens, het bestuur kan besluiten tot het verlenen van inhaalkortingen en -toeslagen om eventuele eerdere toegepaste kortingen en gemiste toeslagen ongedaan te maken. als in enig jaar sprake is van een negatief prijs- en/of loonindexcijfer, de achterstand in toeslagverlening met dit cijfer zal worden verminderd. Voor toeslagverlening neemt het pensioenfonds voor de actieve deelnemers de loonstijging in de cao voor de Mode-, Interieur-, Tapijt-, en Textielindustrie (MITT) als maatstaf. Voor de toeslagverlening van de ingegane pensioenen en de pensioenen van gewezen deelnemers kijken we naar de afgeleide consumentenprijsindex (CPI) voor alle huishoudens. Gemiste toeslagen en kortingen De onderstaande tabellen bevatten een overzicht met de gemiste toeslagen en kortingen. Actieve deelnemers Over het kalenderjaar Looninflatie Toegekende toeslagen Gemiste toeslagen Komt voor inhaal in aanmerking Korting (verlaging pensioen) Komt voor inhaal in aanmerking ,50% 3,50% vervallen ,00% 2,60% 0,40% vervallen ,50% 0,50% 0,50% ,76% 1,76% 1,76% ,75% 1,75% 1,75% 2,30% 1,50% ,00% 2,00% 2,00% 2,60% 2,60% ,00% 0,00% ,52% 2,52% 2,52% Cumulatief 9 13,07% 8,81% 4,84% 4,06% 8 De toekomstbestendige toeslaggrens is gelijk aan het niveau van de beleidsdekkingsgraad waarbij het pensioenfonds een volledige toeslag kan verlenen volgens het Besluit FTK. 9 Bij de berekening van het cumulatieve percentage worden de percentages per jaar met elkaar vermenigvuldigd. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 18

21 Inactieve deelnemers Over het kalenderjaar Prijsinflatie Toegekende toeslagen Gemiste toeslagen Komt voor inhaal in aanmerking Korting (verlaging pensioen) Komt voor inhaal in aanmerking ,53% 2,53% vervallen ,40% 0,40% vervallen ,38% 1,38% 1,38% ,33% 2,33% 2,33% ,03% 2,03% 2,03% 2,30% 1,50% ,90% 0,90% 0,90% 2,60% 2,60% ,75% 0,75% 0,75% ,41% 0,41% 0,41% Cumulatief 11,22% 8,04% 4,84% 4,06% Inhalen kortingen en gemiste toeslagen Toegepaste kortingen en gemiste toeslagen langer dan 10 jaar 10 geleden worden niet meer ingehaald. Bij het inhalen van toegepaste kortingen en gemiste toeslagen geldt dat eerst alle kortingen worden ingehaald en daarna pas de gemiste toeslagen. Hierbij geldt het zogenaamde FIFO-principe; de oudste korting c.q. gemiste toeslag wordt als eerste ingehaald. Feitelijke toekenning van inhaalkortingen en/of -toeslagen zal altijd eerst plaatsvinden na een daartoe door het bestuur genomen besluit. Inhaalkorting en/of -toeslag zal alleen dan toegekend worden als dit geen gevolgen heeft voor de toekomstbestendigheid van de reguliere toeslagambitie. De beleidsdekkingsgraad mag door het geven van zo n inhaalkorting en/of -toeslag niet lager worden dan de toekomstbestendige toeslaggrens. Bovendien zal het pensioenfonds niet meer dan 1/5e van het beschikbaar vermogen boven deze grens hiervoor aanwenden. 10 De 10-jaarstermijn van de toegepaste kortingen in 2013 en 2014 gaat in vanaf 2015, omdat vóór 2015 een onbeperkte hersteltermijn van toepassing was voor het inhalen van kortingen. De maximale inhaaltermijn voor gemiste toeslagen van 10 jaar geldt vanaf Daarvoor was een maximale hersteltermijn van 5 jaar van toepassing. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 19

22 Beleggingsbeleid Het pensioenfonds belegt het vermogen volgens strategie voor 54% in vastrentende waarden, 39% in aandelen, 4% in vastgoed en 3% in alternatieve beleggingen. Er wordt naar een minimale kaspositie gestreefd voor te verrichten betalingen. Het vermogensbeheer is uitbesteed aan gerenommeerde partijen in binnen- en buitenland. Het totale risiconiveau van het vermogen, in termen van potentiële koersfluctuaties, wordt gegeven de rendementsdoelstelling zo laag mogelijk gehouden. Dit wordt bereikt door onder meer spreiding van het vermogen over verschillende beleggingscategorieën, zorgvuldige beheersing van de risico s, nadruk leggen op behoud van vermogen en stabiele groei boven kortetermijnwinsten en het afdekken van risicoposities met behulp van afgeleide beleggingsinstrumenten. Samenstelling beleggingsportefeuille De verdeling van het belegd vermogen aan het einde van het jaar was als volgt: Belegd vermogen (bedragen x 1.000) Categorie Norm Bandbreedte Ultimo 2015 Ultimo 2014 Vastrentende waarden 54% 49% - 59% (53,7%) (53,6%) Aandelen 39% 34% - 44% (41,4%) (40,7%) Vastgoed 4% 0% - 5% (2,8%) (3,0%) Alternatieve beleggingen 3% 0% - 5% (1,6%) (2,0%) Kortlopende middelen 0% -2,5% - 2,5% (0,5%) (0,7%) Totaal 100% (100%) (100%) Derivaten 0% De beleggingsmix is aan het einde van het verslagjaar nagenoeg gelijk aan die van dat jaar daarvoor. Alle beleggingscategorieën bevonden zich gedurende het verslagjaar binnen de bandbreedte. Vastrentende waarden De beleggingscategorie vastrentende waarden bestaat uit drie mandaten die bij twee vermogensbeheerders zijn ondergebracht. Deze categorie maakt deel uit van de matching portefeuille (staatsobligaties, bedrijfsobligaties en rentederivaten). De categorie staatsobligaties is onderverdeeld in twee mandaten: BNP passief mandaat en BNP collateral mandaat. Het BNP passief mandaat bestaat uit staatsobligaties van Eurolanden die opgenomen zijn in de BC Euro Aggregate 500MM investment grade index. De volgende landen zijn opgenomen (van grote weging naar kleine weging): Italië, Frankrijk, Duitsland, Spanje, België, Nederland, Oostenrijk, Ierland, Finland, Slowakije, Slovenië, Luxemburg en Letland. De laatste vier landen hebben gezamenlijk een weging van circa 1%. De kredietrating van deze portefeuille is investment grade. Dit betekent een relatief laag risico op faillissement. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 20

23 De benchmark betreft een aangepaste benchmark van de landen waarin wordt belegd. De portefeuille bij BNP Paribas wordt passief beheerd, wat inhoudt dat getracht wordt een opbrengst te halen die zo dicht mogelijk bij de benchmark ligt. Het collateral mandaat bestaat uit staatsobligaties van Nederland (ca. 30%), Frankrijk (ca. 20%) en Duitsland (ca. 50%) met een lange duratie van gemiddeld circa 15 jaar. Dit mandaat wordt ook gebruikt als onderpand voor het collateral management van de rentederivatenportefeuille. De rating van deze portefeuille heeft een kredietrating van AAA/AA. De benchmark betreft een aangepaste benchmark van de landen waarin wordt belegd. Deze portefeuille bij BNP Paribas wordt eveneens passief beheerd. Het derde mandaat is een fondsbelegging in bedrijfsobligaties, die overwegend in euro s zijn uitgegeven. De kredietkwaliteit is voor minimaal 90% investment grade en maximaal 10% below investment grade. In dit mandaat heeft de vermogensbeheerder de mogelijkheid om naast de investment grade klasse ook in beperkte mate in high yield debt en in emerging market debt te beleggen. De creditportefeuille bij Pimco wordt actief beheerd, wat inhoudt dat getracht wordt een opbrengst te halen die hoger ligt dan de benchmark. De verdeling van de drie mandaten was aan het einde van het verslagjaar als volgt: Aandelen In het eerste kwartaal van 2015 is besloten om binnen BlackRock over te stappen van regionale indexfondsen naar een World index fund. Reden voor deze omzetting is dat het pensioenfonds geen extra rendement meer verwacht door af te wijken van de regionale spreiding van de markt. Bovendien streeft het pensioenfonds naar eenvoud en lage kosten. De lagere kosten vertaalt zich in een lagere beheerfee van ongeveer 1,5 basispunt. Per saldo betekent deze herstructurering een groter belang in Amerikaanse aandelen en een kleiner belang in Europese aandelen. De kosten voor deze herstructurering zijn beperkt tot ongeveer 7.000, omdat vele aandelen binnen BlackRock gecrossed konden worden. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 21

24 De aandelenbeleggingen bestaan uit participaties in een fonds; er wordt belegd in het BlackRock MSCI World Index Fund B ex Contreversial Weapons. De beleggingen worden wereldwijd gespreid over ontwikkelde markten. Het beleggingsfonds sluit beleggingen in controversiële wapens, zoals clusterbommen en landmijnen uit. De portefeuille bij BlackRock wordt passief beheerd, wat inhoudt dat getracht wordt een opbrengst te halen die zo dicht mogelijk bij de benchmark (MSCI World) ligt. Vastgoed De vastgoedbeleggingen bestaan uit niet-beursgenoteerd vastgoed die bij twee (actieve) beheerders zijn ondergebracht. Eind 2013 heeft het bestuur besloten alle vastgoedbeleggingen af te stoten uit oogpunt van vereenvoudiging van het beleggingsbeleid en kostenreductie. De participaties staan op de uittreedlijst. Beide beheerders hebben maatregelen genomen om aan het verzoek van het pensioenfonds te voldoen. Het verkoopproces zal enige tijd duren. Bij vastgoed wordt onderscheid gemaakt tussen Nederlands vastgoed en Europees vastgoed. Het Nederlands vastgoed is momenteel ondergebracht in twee sectorfondsen: winkels en kantoren. Kenmerkend van deze sectorfondsen is dat geen structurele leverage wordt toegepast door de beheerder. De leverage is beperkt tot kort vreemd vermogen en bedraagt maximaal 10%. Het Europees vastgoed is ondergebracht in een fund of funds (dakfonds), dat wil zeggen dat het beleggingsfonds belegt in andere niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen. Deze onderliggende fondsen beleggen in het Eurogebied en maken gebruiken van leverage. De leverage van deze fondsen kan oplopen tot 60%. Het vastgoedfonds is in liquidatie en alle verkoopopbrengsten worden pro-rata aan de aandeelhouders uitbetaald. De verdeling van de vastgoedbeleggingen was aan het einde van het verslagjaar als volgt: Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 22

25 Alternatieve beleggingen De beleggingscategorie alternatieven bestaat uit grondstoffenbeleggingen. De categorie grondstoffen wordt passief beheerd door één vermogensbeheerder. De tracking error ten opzichte van de index is nagenoeg nihil. Beleid afdekking renterisico Het renterisico is het risico dat door rentedaling de dekkingsgraad naar beneden gaat. Dit komt doordat de bezittingen minder hard toenemen dan de voorziening pensioenverplichtingen. Het beleid is om 50% (UFR) van het renterisico af te dekken. Hierdoor heeft het pensioenfonds minder last van rentedaling, dan zonder afdekking van renterisico; maar profiteert het ook minder van rentestijging. Het resultaat is een minder volatiele dekkingsgraad. Gedurende het jaar heeft de renteafdekking zich binnen de afgesproken bandbreedte van 40% 60% bevonden. Eind 2015 was de renteafdekking precies gelijk aan de strategische norm, namelijk 50%. Nu de rente nog steeds een dalende trend vertoont is dat niet ongunstig. Beleid afdekking valutarisico De beleggingen in vreemde valuta s met een waarde van meer dan 5 miljoen per valuta worden volledig strategisch afgedekt naar de euro met behulp van valutatermijncontracten met een looptijd van drie maanden. Maandelijks wordt bekeken of de valutapositie buiten de bandbreedte van 95% - 105% is getreden. Als dit het geval is dan worden nieuwe valutatermijncontracten afgesloten met een zelfde afloopdatum als de valutatermijncontracten met een looptijd van drie maanden. Rendement In 2015 heeft vooral de aandelenportefeuille een goed rendement behaald. Vastgoed en vastrentende waarden hebben ook positieve rendementen laten zien. De alternatieve beleggingen (grondstoffen) hebben een fors negatief rendement behaald, voornamelijk door een forse daling van de olieprijs. Over de totale portefeuille exclusief overlay bedraagt het rendement 5,11%. Door rekening te houden met het effect van valutaoverlay wordt het fondsrendement verlaagd naar 1,75%. De euro is gedurende het jaar gedaald ten opzichte van de meeste andere valuta s. Doordat het pensioenfonds de belangrijkste valuta s volledig afdekt naar de euro had valutaoverlay in 2015 dus een negatief effect op het rendement van -3,36%-punt. Door vervolgens ook nog rekening te houden met het effect van renteoverlay wordt het totaalrendement nog verder verlaagd naar 1,19%. De renteoverlay bestaat voornamelijk uit langlopende renteswaps. De rente van deze categorie is in 2015 gestegen, waardoor renteoverlay dit jaar een negatief effect op het rendement had van -0,56%-punt. De rendementen voor de verschillende beleggingscategorieën waren als volgt: Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 23

26 Rendementen beleggingen 2015 Categorie Realisatie Benchmark Vastrentende waarden 0,97% 0,72% Aandelen 11,45% 11,30% Vastgoed 6,99% 5,25% Alternatieve beleggingen -16,21% -16,07% Totaal (exclusief overlay) 5,11% 4,65% Totaal (inclusief overlay) 1,19% 1,05% De vastrentende beleggingen haalde een outperformance van 25 basispunten. Dit werd vooral veroorzaakt doordat Pimco ruim 100 basispunten boven de benchmark heeft gescoord. Deze portefeuille wordt actief beheerd. De aandelenportefeuille haalde een iets hoger rendement dan de benchmark, hetgeen verwacht wordt. De aandelenportefeuille wordt door BlackRock passief beheerd. Ongeveer 7% van deze portefeuille wordt ingezet voor security lending. Dit levert een geringe positieve bijdrage aan het rendement. De vastgoedportefeuille haalde een outperformance van 174 basispunten. Zowel Altera als CBRE leverden hiervoor een positieve bijdrage. De grondstoffenportefeuille van State Street bleef dicht bij de benchmark, hetgeen gebruikelijk is bij een passief beheerde portefeuille. Hierna volgt een overzicht van de gebruikte benchmarks per beleggingscategorie. Benchmarks per ultimo 2015 Categorie Index Beheerder Soort beheer Vastrentende waarden Staatsobligaties Passief mandaat Barclays Euro Aggregate Treasury 500MM (RI) BNP Paribas Passief Collateral mandaat Barclays Euro Aggregate Treasury 15+ FR, DE, NL BNP Paribas Passief Bedrijfsobligaties Barclays Euro Aggregate Credit index Pimco Actief Aandelen Wereldindex MSCI World ex. Contr. Weapons US net div BlackRock Passief Vastgoed Nederland ROZ-IPD indices Altera Actief Europa Netherlands Gov. 5Yr bps CBRE Actief Alternatieve beleggingen Grondstoffen Bloomberg Commodity Total Return Index State Street Passief Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 24

27 Verantwoord beleggen Het pensioenfonds is zich bewust van haar maatschappelijke functie en verantwoordelijkheden. Het pensioenfonds streeft naar een zo hoog mogelijk rendement binnen het gekozen risicoprofiel van de beleggingen. Daarnaast wil het pensioenfonds een verantwoord beleggingsbeleid nastreven. De UN Principles for Responsible Investments vormen een richtlijn voor (institutionele) beleggers op dit terrein. Hoewel nagenoeg alle beleggingen van het pensioenfonds gealloceerd zijn aan beleggingsfondsen, zal het pensioenfonds waar mogelijk en toepasbaar aanmoedigen dat vermogensbeheerders deze richtlijnen onderschrijven dan wel vrijwillig naleven. Het pensioenfonds heeft in 2015 de huidige vermogensbeheerders, evenals voorgaande verslagjaren, gevraagd of zij de UN Principles of vergelijkbare richtlijnen onderschrijven en zo nee, waarom niet. Tevens is gevraagd welke acties zijn ondernomen in het afgelopen jaar op dit gebied. Alle vermogensbeheerders hebben op een of andere manier verantwoord beleggen verwerkt in hun beleggingsbeleid. Wel zijn verschillende gradaties hierin waargenomen. Een aantal beheerders heeft verschillende ESG (Environmental Social en Corporate Governance) factoren opgenomen in hun analyse van ondernemingen en/of sectoren en past dit over alle portefeuilles toe. Andere beheerders hebben specifieke duurzame mandaten ingericht of fondsen opgericht. Verschillende beheerders hebben acties ondernomen om het verantwoord beleggen verder te implementeren in hun beleid. De UN Principles zijn onderschreven door alle vermogensbeheerders, behalve Altera. Altera heeft voor haar vastgoedobjecten een meerjarig duurzaamheidsplan opgezet. Hierbij hanteert Altera energielabels en meetbare verbeteringen. De beheerders promoten en implementeren de ESG factoren in de portefeuilles van klanten voor zover dat mogelijk is. Het aandelenbeleggingsfonds waarin het pensioenfonds bij BlackRock belegt wordt door index provider MSCI op SRI (Social Responsible Investments) factoren gescreend. Voor deze beleggingsfondsen geldt ook een aangepaste benchmark. Stembeleid De aandelenportefeuille van het pensioenfonds werd dit jaar beheerd door BlackRock. Deze vermogensbeheerder heeft een actief stembeleid. Het pensioenfonds sluit zich aan bij het stembeleid van deze vermogensbeheerder. Securities lending De activiteit securities lending wordt veel gebruikt bij institutionele partijen. Na de kredietcrisis is het beleid aangescherpt. Securities lending is het uitlenen van effecten, waarvoor een vergoeding wordt ontvangen. De activiteit is niet vrij van risico, ondanks de vele voorzorgsmaatregelen die genomen worden. Contractueel moeten een aantal onderwerpen vastgelegd worden, onder andere voorwaarden van het onderpand en voorwaarden met betrekking tot de kredietrating. Het volume van securities lending in de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds is beperkt tot de beheerder BlackRock en is ongeveer 3% van de totale beleggingsportefeuille. De vergoeding die voortvloeit uit securities lending wordt op 50/50 basis verdeeld tussen de beheerder en het pensioenfonds. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 25

28 Financieel beleid Samenvatting van de financiële positie van het pensioenfonds en ontwikkelingen gedurende het jaar Bedragen x Pensioenvermogen Technische Voorzieningen Dekkingsgraad % Stand per 1 januari ,4 Overrendement (beleggingsresultaten en rentetoevoeging) ,4 Premiebijdragen en pensioenopbouw ,0 Pensioenuitkeringen ,1 Wijziging rentetermijnstructuur ,0 Aanpassing voorziening toekomstige uitvoeringskosten ,5 Overige oorzaken ,3 Stand per 31 december ,7 De daling van de dekkingsgraad wordt vooral veroorzaakt door de wijziging in de rentetermijnstructuur. Dit jaar heeft de wijziging geleid tot een toename van de Technische Voorzieningen (TV) van in totaal en heeft de volgende drie oorzaken: 1. Per 1 januari 2015 is de driemaandsmiddeling uit de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur vervallen. Dit had een verlagend effect van op de TV. 2. Per 15 juli 2015 is door De Nederlandsche Bank de UFR-systematiek aangepast. Dit had een verhogend effect van op de TV. 3. De zuivere verandering van de rentetermijnstructuur had een verhogend effect van op de TV. Alle hierboven genoemde effecten zijn berekend op 31 december Uitvoeringskosten x kengetal x kengetal Pensioenbeheerkosten Vermogensbeheerkosten ,30% ,30% Transactiekosten 319 0,08% 389 0,10% Het kengetal voor de pensioenbeheerkosten is de kosten per deelnemer. Het aantal deelnemers is gedefinieerd als de som van het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden aan het eind van het betreffende jaar. De vermogensbeheerkosten en transactiekosten zijn als percentage van het gemiddeld belegd vermogen uitgedrukt. Het gemiddeld belegd vermogen is berekend volgens de definities van de Pensioenfederatie. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 26

29 Aantal deelnemers en gemiddeld belegd vermogen Actieve deelnemers Gepensioneerden Totaal aantal deelnemers Gemiddeld belegd vermogen ( x 1.000) De pensioenbeheerkosten zijn in 2015 met gedaald ten opzichte van 2014, vooral door een daling van de kosten voor personeel, communicatie en advieswerk. Daar staat tegenover dat de incidentele projectkosten zijn toegenomen. Voor een uitgebreide vergelijking van de pensioenbeheerkosten wordt verwezen naar de toelichting bij de jaarrekening. Het aantal deelnemers is met 7 gedaald. Per saldo zijn de pensioenbeheerkosten per deelnemer gedaald van 346 naar 335. Uit de kostenbenchmark van Lane Clark & Peacock (LCP) blijkt dat de pensioenbeheerkosten bij pensioenfondsen die tussen de en deelnemers hebben, in de periode gemiddeld 344 bedragen. Pensioenfonds TenCate zit daar iets onder. De vermogensbeheerkosten zijn met gestegen, vooral door de stijging van de prestatieafhankelijke vergoeding en de stijging van de het gemiddeld belegd vermogen met 32,8 mln. De prestatieafhankelijke vergoeding heeft betrekking op het door Pimco actief beheerde bedrijfsobligatiemandaat. Deze beheerder heeft over een periode van 3 jaar een beter resultaat behaald dan de benchmark. De transactiekosten zijn met gedaald, vooral door een mandaatwijziging in het BNP staatsobligatiemandaat in De vermogensbeheerkosten gebaseerd op het gemiddeld belegd vermogen zijn met 0,30% gelijk gebleven. De transactiekosten zijn gedaald van 0,10% naar 0,08%. Uit de kostenbenchmark van LCP blijkt dat de vermogensbeheerkosten bij pensioenfondsen met een pensioenvermogen tussen de 100 miljoen en 1 miljard in 2014 gemiddeld 0,39% bedragen. De transactiekosten bedragen gemiddeld 0,07%. De lagere vermogensbeheerkosten laat zich mede verklaren door een portefeuille die voornamelijk passief wordt beheerd en een klein deel alternatieve beleggingen. Kosten van vermogensbeheer, verschil bestuursverslag en jaarrekening x in % x in % Gefactureerde kosten van vermogensbeheer 862 0,22% 837 0,23% Prestatie afhankelijke vergoeding 127 0,03% 34 0,01% Toegerekende personeelskosten 34 0,01% 34 0,01% Kosten zoals vermeld in jaarrekening ,26% 905 0,25% Kosten van vermogensbeheer opgenomen in de waardeveranderingen van beleggingen (beleggingsfondsen) 174 0,04% 193 0,05% Vermogensbeheerkosten ,30% ,30% Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 27

30 Voor vergelijkingsdoeleinden is het bedrag van de vermogensbeheerkosten over 2014 aangepast. Vermogensbeheerkosten per beleggingscategorie x in % x in % Vastrentende waarden 482 0,12% 396 0,11% Aandelen 111 0,03% 138 0,04% Vastgoed 46 0,01% 59 0,01% Grondstoffen 14 0,00% 18 0,00% Derivaten t.b.v. overlay 344 0,09% 317 0,09% Overige kosten 200 0,05% 170 0,05% ,30% ,30% De overige kosten betreffen beleggingsadvies, rapportages en personeelskosten toegerekend aan vermogensbeheer. Transactiekosten vastgesteld opgaaf geschat Totaal 2015 Totaal 2014 x in % x in % Vastrentende waarden ,07% 355 0,10% Aandelen ,01% 15 0,00% Vastgoed Grondstoffen ,00% 19 0,00% Totaal transactiekosten ,08% 389 0,10% Een groot deel van transactiekosten betreft schattingen opgegeven door de vermogensbeheerders. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 28

31 Financiële positie en herstelplan (nftk) In de afgelopen vijf jaar hebben de beleidsdekkingsgraad, de actuele dekkingsgraad, de vereiste dekkingsgraad en de minimaal vereiste dekkingsgraad zich als volgt ontwikkeld: 120,0% 115,0% 110,0% 105,0% 100,0% 95,0% 90,0% Beleidsdekkingsgraad Vereiste dekkingsgraad Actuele dekkingsgraad Minimaal vereiste dekkingsgraad Vanaf 1 januari 2015 is het zogenaamde nieuw Financieel Toetsingskader (nftk) van toepassing. Met de nieuwe regelgeving beoogt de wetgever het Nederlandse pensioenstelsel minder gevoelig voor dagkoersen, en daarmee stabieler te maken. De nieuwe financieringsregels hebben ingrijpende gevolgen voor alle pensioenfondsen, zo ook voor Pensioenfonds TenCate. De belangrijkste gevolgen van het nftk voor het pensioenfonds worden hieronder nader toegelicht. Beleidsdekkingsgraad Onder het nftk is de beleidsdekkingsgraad leidend voor alle beleidsmaatregelen. De beleidsdekkingsgraad is het gemiddelde van de dekkingsgraad van de afgelopen 12 maanden en is daarmee minder afhankelijk van dagkoersen. Per 1 januari 2015 bedraagt de beleidsdekkingsgraad 104,0% (de dekkingsgraad onder de oude methodiek bedroeg per 1 januari ,4%). Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 29

32 Onderstaande grafiek geeft de maand-op-maand-ontwikkeling aan van de dekkingsgraad en beleidsdekkingsgraad over het jaar: 106% 104% 103,6% 102% 100% 98,8% 98% 96% 97,5% 97,7% 94% jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec actuele dekkinggraad beleidsdekkingsgraad Vereist eigen vermogen en herstelplan De methodiek om het vereist eigen vermogen te berekenen is gewijzigd. Het vereist eigen vermogen (op basis van de strategische beleggingsmix) onder de oude regelgeving bedroeg per 31 december ,3%. Door de methodiek is het vereist eigen vermogen per 1 januari 2015 gestegen naar 118,8%. Per 1 januari 2015 was de beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds 104,0% en lag daarmee onder het vereist eigen vermogen. Omdat er sprake is van een reservetekort was het pensioenfonds verplicht uiterlijk 1 juli 2015 een nieuw herstelplan in te dienen bij DNB. De voorschriften omtrent het berekenen van het minimaal vereist eigen vermogen zijn overigens niet gewijzigd. Het fonds heeft op 30 juni 2015 een nieuw herstelplan naar DNB verstuurd. DNB heeft met dit herstelplan ingestemd. Hiermee vervalt het reeds bestaande herstelplan. In het nieuwe herstelplan heeft het fonds aangegeven welke maatregelen worden ingezet om binnen 12 jaar het vereist eigen vermogen te behalen. Volgens dit herstelplan zal het pensioenfonds in 2020 een beleidsdekkingsgraad boven het vereiste niveau bereiken. Bij het opstellen van het herstelplan heeft het bestuur zich laten ondersteunen door externe adviseurs. De belangrijkste maatregelen uit het herstelplan zijn: Geen toeslagen onder een beleidsdekkingsgraad van 110%. Beperkte toeslagen boven een beleidsdekkingsgraad van 110% en onder de toekomstbestendige toeslaggrens. Herstelpremie van 3% van de pensioengrondslag als de beleidsdekkingsgraad lager is dan de vereiste dekkingsgraad. In het herstelplan is geen maatregel tot korten van pensioenaanspraken opgenomen. Onder de nieuwe regelgeving dient er gekort te worden op de pensioenaanspraken indien de beleidsdekkingsgraad 5 jaar op rij lager is dan de minimaal vereiste dekkingsgraad en de actuele dekkingsgraad ook lager is. Een eventuele korting mag ineens of verspreid over maximaal 10 jaar worden verwerkt. Dit is vooralsnog niet van toepassing. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 30

33 Volgens het herstelplan zou de actuele dekkingsgraad per 31 december ,2% zijn geweest. Per 31 december 2015 blijkt de dekkingsgraad in werkelijkheid 97,7% te zijn. De lagere dekkingsgraad is vooral te verklaren door de daling van de rente. Hier was in het herstelplan niet vanuit gegaan. Daarnaast was de wijziging van de opslag voor excassokosten bij het indienen van het herstelplan nog niet bekend. Zolang de situatie van een reservetekort blijft bestaan, zal elk jaar opnieuw een herstelplan moeten worden opgesteld. Deze vervangt alle eerdere herstelplannen. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 31

34 Actuarieel Actuariële analyse De actuariële analyse van het saldo van baten en lasten kan als volgt worden weergegeven: Bedragen x Premieresultaat Premiebijdragen Pensioenopbouw Interestresultaat Beleggingsresultaten risico pensioenfonds Rentetoevoeging Indexering en overige toeslagen 0 0 Wijziging marktrente Overig resultaat Aanpassing fondsgrondslagen Resultaat op kanssystemen (sterfte en arbeidsongeschiktheid) Overige Totaal saldo van baten en lasten Uitkomsten van de solvabiliteitstoets Het vereist eigen vermogen, op basis van de strategische beleggingsmix, bedraagt ultimo (2014: ). Dit is 19,4% (2014: 14,3%) van de technische voorzieningen. Oordeel van de certificerende actuaris over de financiële positie In zijn actuariële verklaring heeft de certificerende actuaris geoordeeld dat voldaan is aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet met uitzondering van artikelen 131, 132 en 133, omdat het eigen vermogen negatief is. Voor een volledig oordeel verwijzen wij naar de actuariële verklaring aan het eind van dit jaarverslag. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 32

35 Risicomanagementbeleid De risicohouding geeft weer in hoeverre het pensioenfonds bereid is beleggingsrisico s te lopen om de doelstelling van het pensioenfonds te realiseren. Voor de korte termijn komt de risicohouding tot uitdrukking in de stand van het vereist eigen vermogen (zie ook hieronder). Voor de lange termijn komt de risicohouding tot uitdrukking in zogenaamde ondergrenzen die in het kader van de haalbaarheidstoets zijn geformuleerd. Deze ondergrenzen hebben met name betrekking op het te realiseren pensioenresultaat inclusief waardevastheid. Het bestuur heeft samen met het verantwoordingsorgaan, de werkgever en zijn centrale ondernemingsraad de risicohouding van het pensioenfonds bepaald. In samenspraak zijn de voorkeuren voor verwachte pensioenresultaten en daarbij horende risico s vastgesteld. Dit is gebeurd aan de hand van een aantal concrete vragen over onderwerpen die voor de verzekerden en de werkgever van belang zijn. Bij ieder onderwerp is nagegaan welke situatie het beste past bij het pensioenfonds. De uitkomsten zijn vervolgens vertaald in kwalitatieve uitgangspunten voor de risicohouding: Een stabiele premie heeft de voorkeur; Gepensioneerden willen geen schokken in hun inkomen. Het is wenselijk om eventuele korting op pensioen zoveel mogelijk uit te smeren; De toeslagverwachting op lange termijn moet realistisch maar voorzichtig worden ingeschat; Grote koopkrachtdaling moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Risico s zijn nooit helemaal uit te sluiten. Door een actief risicomanagement probeert het bestuur de kans op tekorten te verminderen en ervoor te zorgen dat de grootste risico s niet tegelijk kunnen voorkomen. De risico s zijn nader gespecificeerd. Het pensioenfonds onderscheidt onderstaande risicocategorieën met beheersingsmaatregelen. Renterisico Een belangrijk risico voor het pensioenfonds is het renterisico. De hoogte van de VPV is mede afhankelijk van de stand van de marktrente. Een lagere marktrente resulteert in een hogere VPV, en daarmee in een lagere dekkingsgraad, en omgekeerd. Bij een rentedaling stijgen de bezittingen minder hard dan de VPV. De rente wordt beïnvloed door externe economische ontwikkelingen en het monetair beleid van de Europese Centrale Bank. Aangezien de toeslagen bij het pensioenfonds uit de beleggingsopbrengsten dienen te komen omvat het beleggingsrisico zowel de kans dat de pensioentoezeggingen slechts deels of in het geheel niet nagekomen kunnen worden (solvabiliteitsrisico) als de kans dat er niet of slechts deels een toeslag kan worden toegekend (inflatierisico). Bij de vaststelling van het beleggingsbeleid dient er rekening mee te worden gehouden dat wijzigingen in het beleid tegengestelde effecten kunnen hebben op het inflatierisico en het solvabiliteitsrisico. Het minimaliseren van het solvabiliteitsrisico leidt veelal tot een kleinere kans op toeslagverlening, terwijl het maximaliseren van de kans op toeslagverlening veelal leidt tot een verhoging van het solvabiliteitsrisico. De voordelen van renterisicoafdekking (meer zekerheid) en de nadelen (minder of langdurig laag rendement) zijn door het bestuur zorgvuldig afgewogen. De renteafdekking wordt periodiek in het bestuur behandeld. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 33

36 Het renterisico wordt strategisch voor 50% (UFR-basis) afgedekt, met een minimum van 40% en een maximum van 60%. De renteafdekking wordt gerealiseerd door de matchingportefeuille, bestaande uit obligaties en renteswaps. Aandelenrisico Door fluctuaties op de financiële markten kan de waarde van de beleggingen dalen en daarmee de dekkingsgraad. Bij een daling van de marktprijzen dalen de bezittingen, wat bij een gelijkblijvende VPV, een negatief effect heeft op de dekkingsgraad. Marktprijzen worden bepaald door externe economische ontwikkelingen. De beleggingsportefeuille bestaat voor een substantieel deel uit aandelen. Vanuit risicobeheersingsperspectief zijn de aandelenbeleggingen wereldwijd en over meerdere sectoren verdeeld. Uit de risicoanalyse is naar voren gekomen dat het aandelenrisico een van de grootste risico s is, na toepassing van de beheersingsmaatregelen die het fonds heeft genomen. Het pensioenfonds neemt beleggingsrisico om de deelnemers uitzicht te kunnen geven op een waardevast pensioen en om buffers te kunnen opbouwen voor onvoorziene risico s. Het bestuur maakt een continue afweging tussen een waardevast pensioen en het zekerstellen van de nominale pensioenen. Valutarisico Door fluctuaties van valuta kan de waarde van de beleggingen dalen en daarmee de dekkingsgraad. Het beleid is erop gericht om geen valutarisico te lopen. Dit doet het pensioenfonds door beleggingen in vreemde valuta met een exposure van meer dan 5 miljoen per valuta af te dekken naar de euro. De posities worden maandelijks geëvalueerd en indien nodig bijgesteld. Voor zover dat binnen de grenzen van het beleggingsbeleid past, maakt het fonds gebruik van financiële derivaten voor het afdekken van het valutarisico. Nagenoeg al het valutarisico wordt afgedekt door middel van valutatermijncontracten. Dit zijn met individuele banken afgesloten contracten waarbij de verplichting wordt aangegaan tot het verkopen van een valuta en de aankoop van een andere valuta, tegen een vooraf vastgestelde prijs en op een vooraf vastgestelde datum. Kredietrisico Derivaten hebben als voornaam risico het kredietrisico (het risico dat tegenpartijen niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen). Dit risico wordt beperkt door alleen transacties aan te gaan met goed te boek staande partijen, en indien mogelijk te werken met onderpand. Kredietrisico komt ook tot uitdrukking in de rentemarge van kredieten, de zogenaamde creditspread. Dit is het verschil tussen het effectieve rendement op een verzameling kasstromen waarvan de uitkering afhangt van de kredietwaardigheid van tegenpartijen en het rendement op dezelfde verzameling kasstromen als die met volledige zekerheid tot uitkering zouden komen. Door een wijziging van de rentemarge, wijzigt de waarde van de beleggingen. Vooral een verslechterd vooruitzicht van de economische groei in bepaalde landen is oorzaak van kredietrisico. Door de verslechterde kredietwaardigheid van landen (onder AAA) is het risico van de obligatieportefeuille vergroot. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 34

37 Verzekeringstechnisch risico Het verzekeringstechnisch risico manifesteert zich in een verkeerd premie- en reserveringsbeleid, veroorzaakt door onjuiste aannames omtrent de bestandsontwikkeling of gebruik van onrealistische of verouderde grondslagen. Het pensioenfonds zegt onder andere pensioenen toe ingeval van overlijden of arbeidsongeschiktheid (premievrijstelling). Indien meer pensioen moet worden toegezegd dan verwacht, door meer overlijdens- of arbeidsongeschiktheidsgevallen, dan neemt de VPV toe en daalt de dekkingsgraad. En als de levensverwachting toeneemt, moet het pensioenfonds langer pensioen uitkeren. Het pensioenfonds heeft het overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico op stop-loss basis herverzekerd. Liquiditeitsrisico Indien het pensioenfonds niet over voldoende liquide middelen beschikt, kan het niet aan zijn betalingsverplichtingen voldoen. Hierdoor moeten wellicht beleggingen met verlies worden verkocht, wat een negatieve invloed heeft op de dekkingsgraad. Er zijn in het pensioenfonds ruim voldoende liquide beleggingen, die onmiddellijk zonder waardeverlies te gelde kunnen worden gemaakt om een eventuele onvoorziene uitstroom van geldmiddelen te financieren. Concentratierisico Het concentratierisico is door de spreiding van de beleggingen niet materieel. Het pensioenfonds is niet blootgesteld aan één specifieke risicocategorie. Operationeel risico De niet financiële risico s, waarvan het operationele risico het belangrijkste is, worden beheerst door een adequate administratieve organisatie en interne controle, het vier ogen principe, checks and balances en door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisatie. Actief-beheerrisico Actief beheer heeft betrekking op de ruimte die aan de vermogensbeheerder wordt geboden om af te wijken van de strategisch nagestreefde portefeuille. Het pensioenfonds belegt voornamelijk passief en volgt daarbij een vaste index. De tracking error is daardoor laag. Inflatierisico Het bestuur van het fonds heeft de ambitie om de pensioenen jaarlijks te verhogen aan de hand van de loon- en prijsinflatie. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is afhankelijk van de ontwikkelingen in de rente, het beleggingsrendement, inflatie en demografie. Door de langdurig lage rentestand is het indexatieperspectief niet gunstig. Uitbestedingsrisico Het vermogensbeheer is uitbesteed aan professionele partijen. Ter bescherming van de eigendomsrechten van het pensioenfonds is de bewaarneming van de door de vermogensbeheerder aangekochte obligaties ondergebracht bij een separate partij (custodian). De kwaliteit van de dienstverlening is vastgelegd in een SLA (service level agreement). De voortgang en de kwaliteit van de dienstverlening wordt elk kwartaal gerapporteerd. Jaarlijks worden ISAErapportage s ontvangen en door het bestuur beoordeeld. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 35

38 Scenarioanalyse Als onderdeel van het risicomanagementproces wordt door de balansrisicomanager maandelijks een sensitiviteitsanalyse van de dekkingsgraad gerapporteerd. De uitkomsten geven inzicht in gevoeligheden van het aandelen- en renterisico. Delta non-matching -2 0 % -1 0 % 0% +1 0 % +2 0 % Delta rentecurve -1.0 % 83% 87% 91% 95% 99% -0.5 % 86% 90% 94% 99% 103% 0.0 % 88% 93% 98% 102% 107% +0.5 % 91% 96% 101% 106% 111% +1.0 % 94% 100% 105% 110% 116% Vertrekpunt is de middelste dekkingsgraad, zijnde de actuele dekkingsgraad per 31 december Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 36

39 Vooruitblik op 2016 Pensioencommunicatie Het pensioenfonds werkt aan de aanpassing van de deelnemerscommunicatiemiddelen om te voldoen aan de eisen van de nieuwe Wet Pensioencommunicatie. Hierbij wordt gekeken of en waar de communicatie moet worden aangepast en wordt onderzocht wat mogelijk is met de beschikbare middelen en ambities. De Wet Pensioencommunicatie treedt gefaseerd in werking. De bedoeling van de wet is dat informatie over pensioenen de deelnemer voortaan beter in staat stelt om een goede financiële planning voor later te maken. Alle informatie moet aansluiten op de behoeften van deelnemers en correct, duidelijk en evenwichtig zijn. Daarnaast bevat de wet bepalingen die erop gericht zijn op het beter inzichtelijk maken van persoonlijke risico s, het makkelijker vergelijken van pensioenregelingen, het inzichtelijker maken van de keuzemogelijkheden en het bieden van handelingsperspectief. In 2016 zal een nieuwe website worden ontwikkeld, met daarin Pensioen geïntegreerd. Pensioen is de verplichte nieuwe communicatie en legt in drie lagen de kenmerken van de pensioenregeling uit. Pensioen is in eerste instantie bedoeld voor nieuwe werknemers (het vervangt de huidige startbrief) en in tweede instantie ook voor alle deelnemers. Daarnaast zal alle persoonlijke communicatie worden getoetst op evenwichtigheid en waar nodig worden aangepast. Toekomstbestendigheid bedrijfsmodel Het bestuur van het pensioenfonds wil in 2016 de toekomstbestendigheid van het eigen bedrijfsmodel nader beschouwen. Specifiek wordt onderzocht of aansluiting bij een bedrijfstakpensioenfonds of een algemeen pensioenfonds een goed alternatief is voor alle belanghebbenden. Almelo, 1 juni 2016 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate het bestuur N. Mol D.B.J. Kleinjan G.J. Getkate C. Troost P.W.I. Lemmens J. Lock R.G.L. Bosch S. te Hennepe Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 37

40 Verslag van het verantwoordingsorgaan De DNB stelt strenge eisen aan het pensioenfonds, waarbij de voorgeschreven rekenrente en het rendement van de beleggingen grote invloed hebben op de dekkingsgraad. Reeds vele jaren is van indexering geen sprake. Zelfs de nominale uitkering staat onder druk met de huidige dekkingsgraad. Ook in 2015 werd het pensioenfonds geconfronteerd met een lage rekenrente en een laag beleggingsrendement. In 2015 is door het bestuur aandacht besteed aan risicohouding en beleggingsbeleid en is er gediscussieerd over de toekomst van het pensioenfonds. Gezien de veranderde structuur van de werkgever moet een scenariodenken over de toekomst van het pensioenfonds hoge prioriteit krijgen. Een belangrijke taak van het verantwoordingsorgaan is mede toezicht houden op een evenwichtige belangenafweging, hetgeen betekent, dat bij de overwegingen over de toekomst, dit element grote aandacht vraagt. Het verantwoordingsorgaan heeft de wettelijke adviesaanvragen met betrekking tot de pensioenregeling en uitvoeringsovereenkomst, risicohouding, gedragscode, indexatiebesluit en visitatiecommissie ontvangen en beantwoord. Het verantwoordingsorgaan heeft kennis genomen van opmerkingen en aanbevelingen van de visitatiecommissie en de monitoring daarvan in haar jaarplan opgenomen. De aanbevelingen ten aanzien van het verantwoordingsorgaan zijn opgenomen en er is invulling aan gegeven. Het bestuur en het uitvoeringsorgaan hebben grote inspanningen verricht om alle eisen, opgelegd door DNB, op tijd en correct te implementeren. Hierbij valt te denken aan het nieuw Financieel Toetsingskader, ALM-studie, herstelplan, haalbaarheidstoets en integriteitsonderzoek. Het verantwoordingsorgaan is van oordeel, dat het bestuur transparant is over haar beleid en risico s naar het verantwoordingsorgaan. Wat betreft communicatie naar de deelnemers hebben de voorlichtingsbijeenkomsten en in het bijzonder het PensioenNieuws waardering gekregen. Door de certificerend actuaris is de financiële situatie van het pensioenfonds als slecht beoordeeld, vanwege een dekkingstekort en een reservetekort. Almelo,1 juni 2016 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate Het verantwoordingsorgaan Reactie van het bestuur Het verantwoordingsorgaan constateert dat de nominale uitkering onder druk staat door de huidige lage dekkingsgraad. Het bestuur is het hiermee eens en vindt het belangrijk om dit te benadrukken. Het bestuur is zich ervan bewust dat de toekomst van het pensioenfonds een belangrijk thema is en zal hier dit jaar hoge prioriteit aan geven. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 38

41 Verslag intern toezicht Deze rapportage bevat de bevindingen van de visitatiecommissie (VC) naar aanleiding van haar onderzoek naar het functioneren van het bestuur van de Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate en is uitgevoerd in de periode september tot november De taak van de VC bestaat uit het toezicht houden op het beleid van het bestuur van het fonds, op de algemene gang van zaken in het fonds en het toezien op adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het bestuur. De VC volgt bij het uitvoeren van haar rol de toezichtcode van de Vereniging Intern Toezichthouders Pensioensector. De VC is benoemd door het bestuur, op basis van een bindende voordracht van het Verantwoordingsorgaan. De VC legt verantwoording af aan het Verantwoordingsorgaan en het Bestuur. Algemeen oordeel Met name door het aantrekken van een externe voorzitter heeft het bestuur aan deskundigheid gewonnen. Er heerst een goede verstandhouding binnen het fondsbestuur en tussen het fondsbestuur en het verantwoordingsorgaan. Het is belangrijk om iedereen langs de formele weg aangesloten te houden. Buiten de formele setting om worden zaken vanuit betrokkenheid direct gedeeld, maar in het kader van goede governance beveelt de VC aan om belangrijke zaken formeler vast te leggen, met een duidelijke weergave in de notulen waar dan tevens de evenwichtige belangenbehartiging uit blijkt. Ook adviseert de VC om de fondsdocumenten verder op orde te brengen en onduidelijkheden in de ABTN weg te nemen zodat voor een ieder helder is waar het fonds voor staat. Aansluitend hierop adviseert de VC ook aan om het uitbestedingsbeleid nader te definiëren en processen vast te leggen hoe men uitbestedingspartners beoordeelt en selecteert. Het fonds heeft het afgelopen jaar aandacht gegeven aan haar toekomst door de mogelijkheid van een samengaan met het Bpf Mitt te onderzoeken. De VC vindt het een goede zaak dat het bestuur daar mee bezig is en zou haar zelfs willen adviseren om nadrukkelijker met haar toekomstperspectief bezig te zijn door het toepassen van scenario denken. De VC beveelt ook het Verantwoordingsorgaan aan om nadrukkelijker te volgen wat het bestuur doet met de aanbevelingen van de externe actuaris, de accountant en de VC. Tot slot De VC heeft vertrouwen in de opvolging door het bestuur van de aanbevelingen en ziet uit naar verdere samenwerking met het bestuur. De visitatiecommissie: De heer Drs. R.P. van Leeuwen AAG (voorzitter) De heer Mr. P.J.M. Akkermans Mevrouw Drs. J.Homan 15 november 2015 Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 39

42 Balans per 31 december 2015, na resultaatbestemming Bedragen x toelichting Beleggingen voor risico pensioenfonds 6 Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten (activa) Overige beleggingen Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Overige contracten herverzekering Vorderingen en overlopende activa Vorderingen op werkgever Overige vorderingen Overige activa Liquide middelen Totaal activa Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 40

43 Bedragen x toelichting Stichtingskapitaal en reserves Stichtingskapitaal Algemene reserve Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds Overige technische voorzieningen Derivaten (passiva) Overige schulden en overlopende passiva Totaal passiva Dekkingsgraad (in %) ,7 102,4 11 De dekkingsgraad wordt hierbij gedefinieerd als pensioenvermogen / technische voorzieningen. Het pensioenvermogen is gelijk aan het totaal actief minus derivaten (passiva) en overige schulden en overlopende passiva. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 41

44 Staat van baten en lasten over 2015 Bedragen x toelichting BATEN Premiebijdragen Premie overgangsregeling VPL Beleggingsresultaten risico pensioenfonds Overige baten LASTEN Pensioenuitkeringen Pensioenbeheerkosten Mutatie voorziening pensioenverplichtingen risico pensioenfonds - Pensioenopbouw Inkoop overgangsregeling VPL Indexering Rentetoevoeging Onttrekking voor pensioenuitkeringen Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Wijziging rentetermijnstructuur Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Aanpassing overlevingsgrondslagen Aanpassing voorziening toekomstige uitvoeringskosten Overige wijzigingen Mutatie overige technische voorzieningen Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen Saldo overdrachten van rechten Overige lasten Saldo van baten en lasten Bestemming van het saldo van baten en lasten Ten laste van algemene reserve Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 42

45 Kasstroomoverzicht 2015 Bedragen x Kasstroom uit pensioenactiviteiten Ontvangen premies (inclusief overgangsregeling VPL) Ontvangen waardeoverdrachten Ontvangen uitkeringen van herverzekeraars Betaalde pensioenuitkeringen Betaalde waardeoverdrachten Betaalde pensioenuitvoeringskosten Betaalde premies herverzekering Totaal kasstroom uit pensioenactiviteiten Kasstroom uit beleggingsactiviteiten Onttrekkingen uit beleggingen Betaalde vermogensbeheerkosten Totaal kasstroom uit beleggingsactiviteiten Mutatie liquide middelen Stand per 1 januari Stand per 31 december Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 43

46 Toelichting behorende tot de jaarrekening Algemeen Het pensioenfonds is statutair gevestigd in Almelo. De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen zoals deze zijn opgenomen in Titel 9, Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en met in achtneming van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving. Het bestuur heeft op 1 juni 2016 de jaarrekening vastgesteld. Alle bedragen zijn vermeld in duizenden euro s, tenzij anders is vermeld. De jaarrekening is opgesteld na bestemming van het saldo van baten en lasten. De pensioenregeling kan worden gekenmerkt als een voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling met een pensioenleeftijd van 67 jaar. Het is een zogenaamde uitkeringsovereenkomst (artikel 10 van de Pensioenwet). 2. Schattingen en veronderstellingen De opstelling van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW vereist dat het bestuur oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. Indien voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. 2.1 Schattingswijzigingen In 2015 hebben zich de volgende drie schattingswijzigingen voorgedaan, welke allen betrekking hebben op de bepaling van de waarde van de voorziening pensioenverplichting: Wijziging rentetermijnstructuur van 3-maands middeling naar actuele rentetermijnstructuur; Wijziging van hanteren vaste Ultimate Forward Rate (UFR) naar UFR welke is gebaseerd op een voortschrijdend 10-jaarsgemiddelde van de 20-jaars forward rente; Kostenopslag in verband met toekomstige administratie- en excassokosten is verhoogd van 2,0% naar 2,5% van de voorziening pensioenverplichtingen. De overgang naar de actuele rentetermijnstructuur heeft een verlagend effect gehad op de voorziening De overgang naar de UFR welke is gebaseerd op een voortschrijdend 10-jaarsgemiddelde van de 20-jaars forward rente heeft een verhogend effect gehad op de voorziening van Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 44

47 De verhoging van de kostenopslag heeft een verhogend effect gehad op de voorziening van Alle effecten zijn berekend per 31 december Presentatiewijzigingen De presentatie van de jaarrekening heeft in het verslagjaar geen wijziging ondergaan ten opzichte van het afgelopen verslagjaar. 4. Algemene grondslagen (a) Algemeen Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op actuele waarde. Overige activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij anders vermeld. Baten en lasten worden toegerekend aan het verslagjaar waarop deze betrekking hebben. (b) Opname van een actief of een verplichting Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. (c) Verantwoording baten en lasten Baten worden in de rekening van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico s met betrekking tot een actief of een verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voor- respectievelijk nadelen en/of betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. Dit betekent dat transacties worden verwerkt op handelsdatum en niet op afwikkelingsdatum. Als gevolg hiervan kan sprake zijn van een post overlopende activa c.q. overlopende passiva. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 45

48 (d) Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen indien sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen en bovendien de intentie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De met de gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen samenhangende rentebaten en rentelasten worden eveneens gesaldeerd opgenomen. (e) Schattingen en veronderstellingen Bij het opstellen van de jaarrekening is het gebruik van schattingen en veronderstellingen noodzakelijk. De schattingen en veronderstellingen zijn vooral van invloed op de hoogte van de voorziening pensioenverplichtingen. Voor de waardering van de beleggingen, inclusief derivaten, zijn weinig schattingen nodig. De waardering van de beleggingen is voor het grootste gedeelte gebaseerd op marktinformatie. (f) Verwerking van waardeveranderingen van beleggingen Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de rekening van baten en lasten opgenomen. (g) Vreemde valuta Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar euro s tegen de koers per balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen reële waarde. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta s worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum. Alle valutakoersverschillen zijn verwerkt in de staat van baten en lasten. De koersen van de belangrijkste valuta s ten opzichte van de euro zijn als volgt: 31 december 2015 Gemiddelde december 2014 Gemiddelde 2014 USD 1,086 1,110 1,210 1,329 GBP 0,737 0,726 0,776 0,806 JPY 130,72 134,32 145,14 140,42 CHF 1,087 1,069 1,202 1,215 CAD 1,509 1,420 1,402 1, Specifieke grondslagen (h) Beleggingen (h.1) Algemeen In overeenstemming met de Pensioenwet worden beleggingen gewaardeerd op actuele waarde. Participaties in beleggingsinstellingen, die gespecialiseerd zijn in een bepaald soort beleggingen worden gerubriceerd en gewaardeerd volgens de grondslagen voor dat soort beleggingen. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 46

49 (h.2) Vastgoedbeleggingen Onderliggende beleggingen in niet-beursgenoteerde participaties worden gewaardeerd tegen de reële waarde, gebaseerd op de marktwaarde van het onderliggende vastgoed. De marktwaarde van het onderliggende vastgoed is de geschatte waarde bij onderhandse verkoop in verhuurde staat. (h.3) Aandelen De marktwaarde van onderliggende beursgenoteerde aandelen van aandelenfondsen is gebaseerd op de beurskoers per balansdatum. Indien onderliggende aandelen niet beursgenoteerd zijn of indien de koersvorming niet representatief is, wordt de marktwaarde getaxeerd. De taxatie is gebaseerd op recente marktinformatie. (h.4) Vastrentende waarden Beursgenoteerde vastrentende waarden en participaties in beursgenoteerde beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd tegen de per balansdatum geldende beurskoersen. Indien vastrentende waarden of participaties in beleggingsinstellingen niet-beursgenoteerd zijn, vindt waardebepaling plaats op basis van de geschatte toekomstige nettokasstromen (rente en aflossingen) die uit de beleggingen zullen voortvloeien, contant gemaakt tegen de geldende marktrente en rekening houdend met het risicoprofiel (kredietrisico; oninbaarheid) en de looptijd. (h.5) Derivaten Derivaten worden gewaardeerd op reële waarde, te weten de relevante marktnotering of, als die er niet is, de waarde die wordt bepaald met behulp van marktconforme en toetsbare waarderingsmodellen. (h.6) Overige beleggingen Overige beleggingen zijn overwegend participaties in een grondstoffenfonds en worden gewaardeerd op basis van de intrinsieke waarde van het fonds waarin wordt belegd. (i) Herverzekeringen Betaalde herverzekeringspremies worden verantwoord in de periode waarop de herverzekering betrekking heeft. Vorderingen uit herverzekeringscontracten op risicobasis worden verantwoord op het moment dat de verzekerde gebeurtenis zich voordoet. Bij de waardering worden de herverzekerde uitkeringen contant gemaakt tegen de rentetermijnstructuur, onder toepassing van de actuariële grondslagen van het pensioenfonds. Vorderingen uit herverzekeringscontracten die te classificeren zijn als garantiecontracten worden gelijkgesteld aan de hiertegenover staande voorziening voor pensioenverplichtingen. Vorderingen uit herverzekeringscontracten die te classificeren zijn als kapitaalcontracten worden gewaardeerd op de verwachte verzekeringsuitkering bij expiratie van het herverzekeringscontract. (j) Vorderingen en overlopende activa Vorderingen en overlopende activa worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reële waarde. Na eerste verwerking worden vorderingen gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten) onder aftrek van eventuele bijzondere waardeverminderingen, indien sprake is van oninbaarheid. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 47

50 (k) Technische voorzieningen (k.1) Voorziening pensioenverplichtingen De voorziening voor pensioenverplichtingen wordt gewaardeerd op actuele waarde (marktwaarde). De actuele waarde wordt bepaald op basis van de contante waarde van de beste inschatting van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balansdatum onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen zijn de opgebouwde nominale aanspraken en de onvoorwaardelijke (indexatie)toezeggingen. De contante waarde wordt bepaald met gebruikmaking van de marktrente. Bij de berekening van de voorziening pensioenverplichtingen is uitgegaan van het op de balansdatum geldende pensioenreglement en van de over de verstreken deelnemersjaren verworven aanspraken. Jaarlijks wordt door het bestuur besloten of de opgebouwde pensioenaanspraken worden geïndexeerd. Alle per balansdatum bestaande indexatiebesluiten zijn in de berekening begrepen. Er wordt geen rekening gehouden met toekomstige salarisontwikkelingen. Bij de berekening van de voorziening wordt rekening gehouden met premievrije pensioenopbouw in verband met invaliditeit op basis van de contante waarde van pensioenaanspraken welke in de toekomst worden opgebouwd. Bij de bepaling van de actuariële uitgangspunten wordt uitgegaan van voor de toezichthouder acceptabele grondslagen, waarbij rekening wordt gehouden met de voorzienbare trend in overlevingskansen. De berekeningen zijn uitgevoerd op basis van de volgende actuariële grondslagen en veronderstellingen: Interest: conform de rentetermijnstructuur van de nominale marktrente per 31 december 2015 zoals gepubliceerd door DNB. Sterfte: Prognosetafel AG Ervaringssterfte: er wordt rekening gehouden met het verschil in overlevingskansen tussen de werkende en de totale bevolking door toepassing van een fondsspecifieke ervaringssterfte volgens het Towers Watson Ervaringssterftemodel Partnerfrequentie: Voor alle (gewezen) deelnemers wordt bij de berekening van de contante waarde van de partnerpensioenen uitgegaan van een partnerfrequentie van 100% tot de 67- jarige leeftijd. Deze frequentie neemt daarna af op grond van de sterftekansen van de partner volgens de gehanteerde overlevingstafels. Voor alle gepensioneerden ouder dan 67 jaar wordt bij de berekening van de contante waarde van de partnerpensioenen uitgegaan van de werkelijke burgerlijke staat. Leeftijdsverschil: voor partnerpensioen is aangenomen dat alle mannen drie jaar ouder zijn dan hun echtgenote/partner. Er vindt opbouw van partnerpensioen plaats. Geboortedata: verondersteld is dat alle deelnemers zijn geboren op de eerste dag van hun geboortemaand. Kostenopslag ter grootte van 2,5% van de voorziening voor pensioenverplichtingen in verband met toekomstige administratie- en excassokosten. Met de kans op reactivering van arbeidsongeschikten wordt geen rekening gehouden. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 48

51 (k.2) Overige technische voorzieningen Onder het hoofd Overige technische voorzieningen worden voorzieningen opgenomen voor met de pensioenverplichtingen samenhangende risico s voorzover niet opgenomen in de berekening van de pensioenvoorziening zoals voorziening arbeidsongeschiktheid. Bij de bepaling van de voorziening arbeidsongeschiktheid wordt rekening gehouden met de verwachte schadelast voor zieke deelnemers op balansdatum die naar verwachting arbeidsongeschikt zullen worden verklaard. Met betrekking tot deze categorie wordt de verplichting geschat op basis van ervaringscijfers. (l) Overige schulden en overlopende passiva Overige schulden en overlopende passiva worden bij eerste verwerking gewaardeerd op reële waarde. Na eerste verwerking worden schulden gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs (gelijk aan de nominale waarde indien geen sprake is van transactiekosten). (m) Dekkingsgraad De dekkingsgraad van het pensioenfonds wordt berekend door op balansdatum het balanstotaal minus de derivaten (passivazijde balans) en de overige schulden en overlopende passiva te delen op de technische voorzieningen zoals opgenomen in de balans. (n) Kasstroomoverzicht De in het kasstroomoverzicht gepresenteerde mutatie in de liquide middelen is het saldo van de liquide middelen van de betaalrekening en sluit aan bij het saldo van de liquide middelen welke onder de activa wordt gepresenteerd. Er wordt in het kasstroomoverzicht derhalve geen rekening gehouden met de mutatie in het saldo van de beleggingsrekeningen. Het saldo van deze beleggingsrekeningen wordt onder de overige beleggingen gepresenteerd. Het kasstroomoverzicht is conform de directe methode opgesteld. Dit houdt in dat alle ontvangsten en uitgaven ook als zodanig worden gepresenteerd. Onderscheid wordt gemaakt tussen kasstromen uit pensioenuitvoeringsactiviteiten en beleggingsactiviteiten. 6. Beleggingen voor risico pensioenfonds Overzicht ontwikkeling waarde per beleggingscategorie: 31 december 2015 Bedragen x Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Ultimo Stand per 31 december Aankopen/verstrekkingen Verkopen/aflossingen Overige mutaties Herwaardering Belegd vermogen Af: negatief saldo derivaten Beleggingen (balanspost) Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 49

52 In 2015 is de aandelenportefeuille geherstructureerd. De participaties in de diverse BlackRock regiofondsen zijn per 28 februari 2015 omgezet in participaties in het BlackRock World ex Controversial Weapons Equity Index Fund B. Deze omzetting omvat een totaal bedrag van 179 miljoen. Een groot deel van de aandelen kon kosteloos één op één worden omgezet in het nieuwe fonds. Verder kon veel gebruik worden gemaakt van crossing opportunity s, waardoor de transactiekosten beperkt zijn gebleven tot ongeveer december 2014 Bedragen x Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Ultimo 2014 Stand per 31 december Aankopen/verstrekkingen Verkopen/aflossingen Overige mutaties Herwaardering Belegd vermogen Af: negatief saldo derivaten Beleggingen (balanspost) Methodiek bepaling marktwaarde Level 1: Directe marktwaardering: beursnotering in een actieve markt (waarop geen prijsaanpassingen worden uitgevoerd). Level 2: Afgeleide marktwaardering: geen directe beursnotering maar andere uit de markt waarneembare data danwel een prijs gebaseerd op een transactie in een niet actieve markt met niet-significante prijsaanpassing (gebaseerd op aannames en schattingen). Level 3: Modellen en technieken: marktwaardebepaling niet gebaseerd op marktdata, maar gebaseerd op aannames en schattingen die de prijs significant beïnvloeden. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 50

53 31 december 2015 Bedragen x Level 1 Directe marktnoteringen Level 2 Afgeleide marktnoteringen Level 3 Waarderingsmodellen en -technieken Stand Ultimo 2015 Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Belegd vermogen Negatief saldo derivaten Beleggingen (balanspost) Vastgoedbeleggingen worden gewaardeerd aan de hand van taxaties door makelaars. Aandelen betreffen participaties in een niet-beursgenoteerd beleggingsfonds. De onderliggende aandelen zijn wel beursgenoteerd. De vastrentende waarden omvatten staatsobligaties (level 1), participaties in een Europees bedrijfsobligatiefonds (level 2) en een onderhandse lening (level 3). Derivaten omvatten over the counter renteswaps en valutatermijncontracten. De post overige beleggingen bestaat voornamelijk uit participaties in een nietbeursgenoteerd grondstoffenfonds. De indeling is ongewijzigd ten opzichte van voorgaand jaar. 31 december 2014 Bedragen x Level 1 Directe marktnoteringen Level 2 Afgeleide marktnoteringen Level 3 Waarderingsmodellen en -technieken Stand Ultimo 2014 Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Belegd vermogen Negatief saldo derivaten Beleggingen (balanspost) Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 51

54 7. Vastgoedbeleggingen Bedragen x Nederlands indirect vastgoed, Altera Vastgoed Europees indirect vastgoed, CBRE Eurosiris Stand per 31 december De vastgoedbeleggingen bestaan uit participaties in niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen. Het belang in het CBRE Eurosiris Fund is voor verkoop aangemeld. In 2015 is een deel hiervan verkocht. Het restant volgt in de komende jaren. Nederland indirect vastgoed Bedragen x Altera Vastgoed Winkels Altera Vastgoed Kantoren Stand per 31 december Het belang in de vastgoedfondsen van Altera is voor verkoop aangemeld. In 2016 zal de verkoop van kantoren plaatsvinden. Het moment van verkoop van het belang in winkels is nog niet bekend. 8. Aandelen Bedragen x Niet-beursgenoteerd regionale beleggingsfondsen Niet-beursgenoteerd wereldindex beleggingsfonds Stand per 31 december De balanspost aandelen betrof ultimo 2014 participaties in vijf regionale aandelenfondsen, allen bij BlackRock. In 2015 heeft een omzetting plaatsgevonden bij dezelfde beheerder naar participaties in één aandelenfonds, te weten het BlackRock MSCI World ex Controversial Weapons Equity Index Fund B. De aandelen kunnen als volgt naar regio s worden verdeeld: Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 52

55 Aandelen (regio) Ultimo 2015 Ultimo 2014 Europa 25,0% 47,1% Noord-Amerika 61,3% 45,7% Azië 13,4% 7,2% Overig 0,3% 0,0% Totaal 100% 100% Securities lending Securities lending in de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds vindt uitsluitend plaats bij beheerder BlackRock. De omvang van securities lending in de portefeuille van het pensioenfonds is beperkt en bedraagt per ultimo december 2015 circa 6,8% van de aandelenportefeuille. Bij BlackRock wordt uitsluitend cash als onderpand ontvangen voor het uitlenen van de effecten. Het bankrisico, waar de cash is gestald, wordt gemitigeerd doordat de cash tijdelijk wordt belegd in de money-market (korte termijn obligaties met een hoge kredietrating). Het kredietrisico van de tegenpartij en van het beleggen van de cash wordt dagelijks door BlackRock geëvalueerd. De vergoeding die voortvloeit uit securities lending wordt op 50/50 basis verdeeld. 9. Vastrentende waarden Bedragen x Directe vastrentende waardebeleggingen Staatsobligaties Leningen op schuldbekentenis Indirecte vastrentende waardebeleggingen Bedrijfsobligaties (Credit Fund) Stand per 31 december De balanspost vastrentende waarden bestaat uit een discretionaire portefeuille met staatsobligaties uitgegeven door eurolanden, participaties in een euro creditfund en een onderhandse lening, die in 2017 zal worden afgelost. De vastrentende waarden kunnen als volgt naar regio s worden verdeeld: Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 53

56 Vastrentende waarden (regio) Ultimo 2015 Ultimo 2014 Europa 96,9% 103,5% Noord-Amerika 2,0% -7,9% Azië 0,8% 2,5% Overig 0,3% 1,9% Totaal 100% 100% Creditrating AAA 29% 42% AA 20% 19% A 7% 7% BBB 36% 31% Lager dan BBB 4% 1% Geen rating 4% 0% Totaal 100% 100% Ultimo 2015 was 92% (2014: 99%) van de vastrentende portefeuille investment grade (rating AAA t/m BBB). Onder de post geen rating vallen liquide middelen, kortlopende vorderingen en een klein gedeelte van het Pimco Euro Credit Fund. 10. Derivaten (activa) Bedragen x Rentederivaten Valutaderivaten Stand per 31 december Voor zover de posities individueel een positief saldo hebben, staan derivaten onder activa verantwoord. Indien zij een negatief saldo hebben, staan zij verantwoord als passiva. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 54

57 Valutarisico De beleggingen in vreemde valuta kunnen per categorie als volgt worden gespecificeerd: Bedragen x Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Stand per 31 december Het percentage niet euro beleggingen bedraagt ultimo % (2014: 34%) van de totale beleggingsportefeuille. De toename wordt veroorzaakt door de omzetting van de aandelen regiofondsen naar een World indexfonds. Hierdoor is het belang in met name USD beleggingen toegenomen en euro beleggingen afgenomen. De positie vreemde valuta voor en na afdekking door valutaderivaten is als volgt weer te geven: Bedragen x Voor afdekking Valutaderivaten Netto positie (na) Netto positie (na) USD JPY GBP CHF CAD Overige niet euro Stand per 31 december De niet euro beleggingen zijn voor 95% (2014: 89%) afgedekt naar de euro. De post overige niet euro betreft beleggingen in valuta s met een waarde kleiner dan 5 miljoen per valuta. Voor verdere toelichting op de opstaande valutatermijncontracten en renteswaps zie onderdeel 18 Derivaten (passiva). Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 55

58 11. Overige beleggingen Bedragen x Niet-beursgenoteerd grondstoffenfonds Liquide middelen Vorderingen inzake beleggingen Stand per 31 december Onder overige beleggingen valt de belegging in het State Street Bloomberg Commodity Index Fund. Dit is een indirecte belegging in grondstoffen middels derivaten. Onder liquide middelen worden saldi op bankrekeningen opgenomen, die onmiddellijk opeisbaar zijn en die beschikbaar zijn om te worden belegd. De post vorderingen inzake beleggingen is dividendbelasting die teruggevorderd is bij de belastingdienst. 12. Herverzekeringsdeel technische voorzieningen Bedragen x Overige contracten herverzekering Stand per 31 december Onder overige contracten is de gekapitaliseerde waarde van de herverzekeringscontracten opgenomen. Dit betreft contracten van aangesloten ondernemingen bij herverzekeringsmaatschappijen, die ten tijde van toetreding tot het pensioenfonds, premievrij zijn gemaakt. De rechten en plichten van de deelnemers die onder genoemde contracten vallen, zijn overgenomen door het pensioenfonds. Tevens vallen hieronder de uitkeringen uit het beëindigde contract van het premierisico bij arbeidsongeschiktheid. De verzekeringstechnische risico s liggen bij de verzekeringsmaatschappijen. Voor een mutatieoverzicht zie de toelichting bij Vorderingen en overlopende activa Bedragen x Vordering op werkgever Overig Stand per 31 december Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 56

59 Alle vorderingen hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar. De vordering op de werkgever betreft de premieafdracht inclusief storting pensioensparen van december 2015 ( ). De premieafdracht december 2015 is in januari 2016 ontvangen. De hoge vordering in 2014 had te maken met de koopsom VPL-regeling. 14. Overige activa Bedragen x Liquide middelen Stand per 31 december Onder liquide middelen worden saldi op bankrekeningen opgenomen, die onmiddellijk opeisbaar zijn en die niet beschikbaar zijn om te worden belegd. 15. Stichtingskapitaal en reserves Bedragen x Stichtings- kapitaal Algemene reserve Totaal Stand per 1 januari Saldo van baten en lasten Stand per 31 december Saldo van baten en lasten Stand per 31 december Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 57

60 16. Dekkingsgraad en vermogenspositie De dekkingsgraad van het pensioenfonds heeft zich als volgt ontwikkeld: % % Stand per 1 januari 102,4 104,2 Premie 0,0 0,3 Uitkering 0,1 0,2 Renteverandering -5,0-15,8 Overrendement 1,0 15,2 Wijziging grondslagen -0,5 0,6 Overige oorzaken -0,3-2,3 Stand per 31 december 97,7 102,4 De beleidsdekkingsgraad per 31 december 2015 is 98,8%. Voor het bepalen van het vereist eigen vermogen (de solvabiliteitstoets) maakt het pensioenfonds gebruik van het standaard model. Het bestuur acht het gebruik van het standaardmodel passend voor de risico s van het pensioenfonds. De uitkomsten van de solvabiliteitstoets zijn opgenomen onder paragraaf Risicomanagementbeleid op pagina 33. Op basis hiervan is de eigen vermogenspositie op 31 december: Bedragen x Aanwezig eigen vermogen (corresponderend met bovenstaande dekkingsgraad) Minimaal vereist eigen vermogen Vereist eigen vermogen (op basis van de strategische beleggingsmix) De vermogenspositie van het pensioenfonds per 31 december 2015 leidt tot een reservetekort en een dekkingstekort. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 58

61 17. Voorziening pensioenverplichtingen (VPV) voor risico van het pensioenfonds Bedragen x Stand 1 januari Pensioenopbouw Inkoop overgangsregeling VPL Rentetoevoeging Onttrekking voor pensioenuitkeringen Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Wijziging rentetermijnstructuur Wijziging uit hoofde van overdrachten van rechten Aanpassing overlevingsgrondslagen Aanpassing voorziening toekomstige uitvoeringskosten Overige wijzigingen Stand per 31 december Ultimo verslagjaar bedraagt de gemiddeld gewogen rekenrente 1,67% (2014: 1,85%). Voor een toelichting op de verschillende posten wordt verwezen naar de toelichting in de staat van baten lasten. De voorziening voor pensioenverplichtingen is naar categorieën van deelnemers als volgt samengesteld: Bedragen x % 2014 % Actieven en arbeidsongeschikten Gewezen deelnemers (slapers) Pensioengerechtigden Netto pensioenverplichtingen Voorziening toekomstige uitvoeringskosten Stand per 31 december In het bedrag van de voorziening pensioenverplichtingen bij actieven en arbeidsongeschikten is de voorziening pensioensparen inbegrepen. De voorziening pensioensparen bestaat uit het spaarsaldo van de rekening pensioensparen. De pensioenspaarregeling kan worden gekarakteriseerd als een beschikbare premieregeling op grond waarvan de werknemer in aanvulling op de overige pensioenregelingen jaarlijks op vrijwillige basis een bedrag stort bij het pensioenfonds. Over dit spaarkapitaal wordt jaarlijks een rendement vergoed dat gelijk is aan het procentuele fondsrendement minus 1 procentpunt. Dit rendement kan negatief zijn. In 2015 bedroeg het fondsrendment 1,2%. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 59

62 Op de (vervroegde) pensioendatum wordt het pensioenspaarkapitaal aangewend voor het aankopen van pensioenuitkeringen, als bedoeld in het pensioenreglement. Het pensioenspaarkapitaal wordt eventueel verhoogd tot een garantiekapitaal als het pensioenspaarkapitaal direct voorafgaand aan de aanwending lager is dan het garantiekapitaal. Het garantiekapitaal is gelijk aan het pensioenspaarkapitaal dat bereikt zou zijn als het percentage als bedoeld in de vorige alinea voor elk kalenderjaar vanaf 2010 gelijk zou zijn aan 2%. De voorziening pensioensparen bedraagt per 31 december , dit is hoger dan het garantiekapitaal dat bedraagt per 31 december In het garantiekapitaal is nog niet de waarde van de toekomstige garantie opgenomen. De adviserend actuaris van het pensioenfonds heeft via een benaderingsmethode becijferd dat deze waarde circa bedraagt. De voorziening pensioensparen is daarom op de balansdatum naar verwachting voldoende om aan de garantieverplichting te kunnen voldoen. Overige technische voorzieningen Bedragen x Stand per 1 januari Mutatie voorziening arbeidsongeschiktheid Stand per 31 december De overige technische voorzieningen bestaat uit een voorziening voor arbeidsongeschiktheid. Met het opnemen van de voorziening arbeidsongeschiktheid wordt rekening gehouden met toekomstige schadelast voor deelnemers, die op de balansdatum ziek zijn en mogelijk arbeidsongeschikt worden verklaard. De voorziening is gelijk gesteld aan tweemaal de premie die voor het arbeidsongeschiktheidsrisico in rekening wordt gebracht door het pensioenfonds. 18. Derivaten (passiva) Bedragen x Valutaderivaten Rentederivaten Stand per 31 december Specifieke financiële instrumenten (derivaten) Voor de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt tevens gebruikgemaakt van financiële derivaten. Als hoofdregel geldt, dat derivaten uitsluitend worden gebruikt voor zover dit passend is binnen het algemene beleggingsbeleid. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 60

63 De portefeuillestructuur en het risicoprofiel, berekend inclusief de economische effecten van derivaten, dienen zich binnen de door het bestuur vastgestelde grenzen (limieten) te bevinden. Het pensioenfonds gebruikt derivaten hoofdzakelijk om de hiervoor vermelde vormen van marktrisico zo veel mogelijk af te dekken. Een van de belangrijkste risico s bij derivaten is het kredietrisico. Dit is het risico dat tegenpartijen niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen. Dit risico wordt beperkt door alleen transacties aan te gaan met te goeder naam en faam bekend staande partijen. Bovendien geldt dat zoveel mogelijk wordt gewerkt met onderpand. Gebruik wordt gemaakt van onder meer valutatermijncontracten en renteswaps. Valutatermijncontracten zijn met individuele banken afgesloten contracten waarbij de verplichting wordt aangegaan tot het verkopen van een valuta en de aankoop van een andere valuta, tegen een vooraf vastgestelde prijs en op een vooraf vastgestelde datum. Door middel van valutatermijncontracten worden valutarisico s afgedekt. Renteswaps zijn met individuele banken afgesloten contracten waarbij een vaste lange rente wordt geruild tegen een variabele korte rente. Het pensioenfonds ontvangt bij een receiver swap een vaste lange rente, vergelijkbaar met de kasstroom van een lang lopende obligatie en betaalt daarvoor een variabele korte rente. Bij een payer swap is dit andersom. Bij een eventuele negatieve waarde van de renteswaps (per tegenpartij > 1 miljoen) worden staatsobligaties bij de tegenpartijen (banken) in onderpand (collateral) geplaatst. Bij een eventuele positieve waarde van renteswaps (per tegenpartij > 1 miljoen) ontvangt het pensioenfonds staatsobligaties van tegenpartijen als onderpand. Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities per 31 december 2015: Bedragen x Type contract Expiratiedatum Contract- Omvang Saldo waarde Positieve waarde Negatieve waarde Valutatermijncontracten Renteswaps Totaal Ultimo 2015 hadden de rentederivaten per saldo een negatieve waarde van (Deutsche Bank AG , Rabobank International en ING Bank NV ). Hiervoor is door het pensioenfonds onderpand in de vorm van staatsobligaties verstrekt ter waarde van Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 61

64 Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities per 31 december 2014: Bedragen x Type contract Expiratiedatum Contract- Omvang Saldo waarde Positieve waarde Negatieve waarde Valutatermijncontracten Renteswaps Totaal Ultimo 2014 hadden de rentederivaten per saldo een positieve waarde van Hiervoor is door het pensioenfonds onderpand in de vorm van staatsobligaties ontvangen van ING Bank NV ter waarde van Overige schulden en overlopende passiva Bedragen x Schulden aan werkgever Kosten adviseurs en accountant Beleggingscrediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden Stand per 31 december Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Langlopende contractuele verplichtingen Het pensioenfonds heeft geen meerjarige overeenkomsten afgesloten. Investerings- en stortingsverplichtingen Per balansdatum heeft het pensioenfonds geen investerings- en stortingsverplichtingen. Pensioenverplichtingen Potentieel inhaal van korting van pensioenaanspraken en -rechten Het pensioenfonds heeft per 1 april 2013 en 1 april 2014 de pensioenaanspraken en -rechten met respectievelijk 2,3% en 2,6% verlaagd. Van deze kortingen komt 4,1%-punt in aanmerking voor inhaal (herstelkortingen) in de toekomst tot uiterlijk Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 62

65 Het resterende deel van 0,8%-punt van de korting is onherroepelijk vanwege de verwerkte stijging van de levensverwachting ultimo Dit was een voorwaarde van DNB om in het kader van het Septemberpakket een aanvullende korting te kunnen spreiden (maximaal 7% in 2014, resterende deel in 2015). Potentieel inhaal van niet verleende toeslagen Het pensioenfonds heeft sinds 1 januari 2009 niet meer kunnen indexeren. Cumulatief bedragen de niet verleende toeslagen per 1 januari 2016: - Actieve deelnemers: 13,07% - Inactieve deelnemers: 11,22% De maximale inhaaltermijn is vanaf 2015 tien jaar. Doordat tot 2015 de maximale inhaaltermijn vijf jaar was, zijn de niet verleende toeslagen van 2008 en 2009 vervallen. De niet verleende toeslagen over de jaren 2010 tot en met 2015 komen voor inhaal in aanmerking: - Actieve deelnemers: 8,81% - Inactieve deelnemers: 8,04% Voor een volledig overzicht van gemiste toeslagen en kortingen verwijzen wij naar de tabellen op pagina 18 en Verbonden partijen Identiteit van verbonden partijen Er is sprake van een relatie tussen het pensioenfonds en de werkgever, de aangesloten ondernemingen en hun bestuurders. Transacties met bestuurders Inzake de beloning van bestuurders wordt verwezen naar toelichting 27. Er zijn geen leningen verstrekt aan, noch is er sprake van vorderingen op, bestuurders. De bestuursleden die in dienst zijn van de werkgever nemen tegen normale voorwaarden deel aan de pensioenregeling van het fonds. Gepensioneerde leden van het bestuur, het verantwoordingsorgaan en de beleggingscommissie ontvangen een vacatievergoeding per vergadering. Er worden geen andere vergoedingen aan bestuursleden ten laste van het fonds verstrekt. Vergoedingen aan externe bestuursleden komen voor rekening van het pensioenfonds. Overeenkomst met de onderneming Het pensioenfonds heeft een uitvoeringsovereenkomst afgesloten met Koninklijke Ten Cate nv en Ten Cate Nederland bv (de onderneming). Deze overeenkomst geldt ook voor de door de onderneming aangewezen groepsmaatschappijen en deelnemingen. Het doel van deze overeenkomst is het vastleggen van de regeling omtrent de betaling van de bijdragen door de onderneming en de verplichtingen van het pensioenfonds met betrekking tot de pensioenregeling(en). De hoogte van de bijdrage wordt vastgesteld aan de hand van de bepalingen in de actuariële en bedrijfstechnische nota (abtn). De onderneming heeft geen andere contractuele verplichting inzake bijdragen aan het pensioenfonds. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 63

66 22. Premiebijdragen Bedragen x Premie pensioenregeling werkgever Premie pensioenregeling werknemer Storting pensioensparen Premie Anw-hiaatpensioen Opslag premie in verband met lage dekkingsgraad FVP-bijdrage Totaal In 2015 betaalde de werkgever een pensioenpremie van 21% van de pensioengrondslag (2014: 22,5%). Werknemers betalen in ,0% van de pensioengrondslag (2014: 7,5%). In deze premies is de opslag van 7,5% van de pensioengrondslag, in verband met de lage dekkingsgraad, begrepen. Zuivere en gedempte kostendekkende premie en feitelijke premie De premie voor het jaar 2015 is vastgesteld in 2014 en is gebaseerd op het Besluit FTK zoals dat op dat moment van toepassing was. Bedragen x Zuivere kosten- Gedempte kostendekkende premie dekkende premie Feitelijke premie Actuariële inkoop Koopsom overlijdensrisico Opslag premievrijstelling AO Premie Anw-hiaatpensioen Pensioenspaarpremie Excassokosten Totaal actuarieel benodigde premie Solvabiliteitsopslag (14,8%) Uitvoeringskosten -/- vrijval excassokosten Normale premie Opslag premie Totaal Op basis van de vereiste dekkingsgraad primo 2015 bij een feitelijke verdeling van de beleggingen. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 64

67 Bedragen x Zuivere kostendekkende premie Gedempte kostendekkende premie Feitelijke premie Zuivere kostendekkende premie De zuivere kostendekkende premie (KDP) is vastgesteld met de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur per 1 januari van het boekjaar en op basis van de in het boekjaar waargenomen actuariёle lasten. De KDP bestaat uit de volgende componenten: De actuarieel benodigde premie voor de opbouw en risicodekking van alle onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioentoezegging. Deze premie is berekend op basis van de marktwaardegrondslagen van het pensioenfonds zoals die primo verslagjaar van toepassing waren. Een solvabiliteitsopslag die procentueel gelijk is aan het vereist eigen vermogen zoals dat primo verslagjaar was vastgesteld. Een opslag voor de uitvoeringskosten. Gedempte kostendekkende premie De gedempte kostendekkende premie wordt berekend op basis van een verwacht rendement per 31 december 2014 van 4,9%. Afgezien van de vaste discontovoet zijn de samenstelling en de grondslagen van de gedempte kostendekkende premie gelijk aan die van de zuivere kostendekkende premie. Feitelijke premie De feitelijke premie is vastgelegd in de uitvoeringsovereenkomst tussen het pensioenfonds en de aangesloten onderneming en tevens in de actuariële en bedrijfstechnische nota (abtn) van het pensioenfonds. De normale feitelijke premie is conform de uitvoeringsovereenkomst en abtn vastgesteld op 22,5% van de pensioengrondslagsom. Voor 2015 komt dit neer op een bedrag van Hierbij is inbegrepen de storting pensioensparen en premie Anw-hiaatpensioen. Omdat de dekkingsgraad lager is dan 110%, is conform de uitvoeringsovereenkomst in 2015 een extra premiestorting ontvangen van , zijnde 7,5% van de pensioengrondslag. De totale feitelijke premie kwam daarmee in 2015 uit op De gedempte kostendekkende premie is een minimaal te ontvangen bijdrage. De feitelijke premie bedraagt meer dan de gedempte kostendekkende premie. Hiermee voldoet het pensioenfonds aan de Pensioenwet. Het pensioenfonds hanteert in principe een premiekorting wanneer de beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds hoger is dan de toekomstbestendige toeslaggrens. In het verslagjaar hebben geen premiekortingen of -terugstortingen plaatsgevonden. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 65

68 23. Premie overgangsregeling VPL Bedragen x Premie overgangsregeling VPL Totaal De overgangsregeling VPL is per 31 december 2014 vervallen. 24. Beleggingsresultaten risico pensioenfonds 2015 Bedragen x Directe beleggings- opbrengsten Indirecte beleggings- opbrengsten Kosten van vermogens- beheer Totaal Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Overige kosten vermogensbeheer Bedragen x Directe beleggings- opbrengsten Indirecte beleggings- opbrengsten Kosten van vermogens- beheer Totaal Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Overige kosten vermogensbeheer Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 66

69 25. Overige baten Bedragen x Pensioenuitkeringen herverzekeringen Uitkeringen in verband met premievrijstelling arbeidsongeschiktheid Overige baten 2 0 Totaal De post overige baten betreft vooral ontvangen uitkeringen van verzekeraars vanwege pensionering, overlijden en arbeidsongeschiktheid. 26. Pensioenuitkeringen Bedragen x Ouderdomspensioen Nabestaandenpensioen (partnerpensioen) Wezenpensioen Anw-hiaatpensioen Vroegpensioen Aanvulling vroegpensioen 0-92 Afkopen Totaal Zowel dit jaar als voorgaand jaar is geen toeslag verleend. De pensioenuitkeringen zijn per saldo iets afgenomen doordat dit jaar geen vroegpensioen en aanvulling vroegpensioen meer zijn verschuldigd. De post afkopen betreft de afkoop van pensioenen die lager zijn dan de afkoopgrens in overeenstemming met de Pensioenwet. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 67

70 27. Pensioenbeheerkosten Bedragen x Bestuurskosten Personeelskosten Administratiekosten Communicatiekosten Controle- en advieskosten Contributies en bijdragen Huisvestingskosten Overige kosten Projectkosten Totaal Overeenkomstig artikel 96 van de Pensioenwet wordt vermeld dat het pensioenfonds in het afgelopen jaar geen dwangsommen en boetes zijn opgelegd. Bestuurskosten Hieronder valt een vergoeding voor de werkzaamheden van de externe voorzitter (beide jaren ). Daarnaast bevat deze post vacatievergoedingen voor gepensioneerde leden van het bestuur, de beleggingscommissie en het verantwoordingsorgaan. Personeelskosten Bij het pensioenfonds zijn ultimo verslagjaar vier werknemers in dienst, gelijk aan 3 fte (ultimo 2014: 3 fte). Verloning vindt plaats via de werkgever. De werkelijke kosten worden doorbelast aan het pensioenfonds. De werknemers van het pensioenfonds nemen deel aan de pensioenregeling zoals uitgevoerd door het pensioenfonds, overeenkomstig de overige werknemers van TenCate. De daling van de personeelskosten wordt veroorzaakt door het vervallen van de premiebijdrage voor de VPL-regeling met ingang van 1 januari 2015 en de lagere verplichte sociale laten. Controle- en advieskosten De daling van deze kostenpost wordt veroorzaakt door het minder inschakelen van de actuaris voor advieswerk. In de controle- en advieskosten is het honorarium opgenomen van de externe accountant van het pensioenfonds voor de controle van de jaarrekening en de staten (2014: ). Administratiekosten Hieronder vallen onder andere de doorbelaste kosten voor het onderhoud en de ondersteuning van de diverse administratieve systemen, het IT-beheer en kantoorkosten. De totale kosten liggen in lijn met voorgaand jaar. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 68

71 Communicatiekosten Deze kostenpost is dit jaar bijna gehalveerd. In tegenstelling tot voorgaand jaar was dit jaar geen correspondentie over verlaging van pensioenen nodig. Daarnaast is een besparing gerealiseerd door de keuze voor een andere drukker. Contributies en bijdragen Hieronder vallen de verplichte toezichtkosten van DNB en AFM en de contributie voor lidmaatschap van de Pensioenfederatie. Huisvestingkosten Deze kosten zijn van toepassing op de huur en schoonmaak e.d. van het kantoor aan de Brugstraat 2 te Almelo. Overige kosten De post overige kosten wordt vanaf dit jaar gesplitst in een post overige kosten en projectkosten. Het voorgaand jaar is voor vergelijkingsdoeleinden ook gesplitst. De post overige kosten bestaat voornamelijk uit kosten voor een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering en opleiding. Projectkosten Onder projectkosten vallen incidentele kosten zoals externe kosten voor een ALM-studie (2015: ) en ontwikkeling en inrichting van de nieuwe pensioenregeling (2015: , 2014: ). 28. Pensioenopbouw Onder pensioenopbouw is opgenomen de actuarieel berekende waarde van de diensttijdopbouw. Dit is het effect op de voorziening pensioenverplichtingen van de in het verslagjaar opgebouwde nominale rechten ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen. Verder is hierin begrepen de pensioenspaarstorting van deelnemers aan de vrijwillige pensioenspaarregeling. De pensioenopbouw bedraagt (2014: ). 29. Inkoop overgangsregeling VPL De overgangsregeling VPL is per 31 december 2014 vervallen. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 69

72 30. Indexering Het pensioenfonds streeft ernaar de opgebouwde pensioenrechten van de actieve deelnemers jaarlijks aan te passen aan de loonontwikkeling volgens de CAO MITT. De indexering heeft een voorwaardelijk karakter. Dit betekent dat geen recht op indexering bestaat en dat het niet zeker is of en in hoeverre in de toekomst indexering kan plaatsvinden. Een eventuele achterstand in de indexering kan in principe voor een beperkte periode worden ingehaald. De toeslag voor actieve deelnemers bedraagt 0 (2014: 0). Het pensioenfonds streeft er tevens naar de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenrechten (gewezen deelnemers) jaarlijks aan te passen aan de ontwikkeling van de prijsindex. Ook deze indexering heeft een voorwaardelijk karakter. Een eventuele achterstand in de indexering kan in principe voor een beperkte periode ingehaald worden. De toeslag voor de gepensioneerden en gewezen deelnemers bedraagt 0 (2014: 0). 31. Rentetoevoeging De pensioenverplichtingen zijn opgerent met 0,181% (2014: 0,379%), zijnde (2014: ). 32. Onttrekking voor pensioenuitkeringen Verwachte toekomstige pensioenuitkeringen worden vooraf actuarieel berekend en opgenomen in de voorziening pensioenverplichtingen. De onder dit hoofd opgenomen afname van de voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van de pensioenen van de verslagperiode. De pensioenverplichtingen zijn verminderd met (2014: ). 33. Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Toekomstige pensioenuitvoeringskosten (in het bijzonder excassokosten) worden vooraf actuarieel berekend en opgenomen in de voorziening pensioenverplichtingen. De onder dit hoofd opgenomen afname van de voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van de kosten van de verslagperiode. De pensioenverplichtingen zijn verminderd met (2014: ). 34. Wijziging rentetermijnstructuur Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de voorziening pensioenverplichtingen (VPV) herrekend door toepassing van de actuele rentetermijnstructuur. Dit jaar heeft de wijziging van de rentetermijnstructuur drie oorzaken. De effecten van deze oorzaken zijn per 31 december 2015 berekend. 1. Per 1 januari 2015 is de drie-maandsmiddeling uit de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur vervallen. De VPV daalt hierdoor met Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 70

73 2. Per 15 juli 2015 is door DNB de UFR-systematiek aangepast. De VPV stijgt hierdoor met Door de daling van de rentetermijnstructuur in 2015 stijgt de VPV met Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Dit betreft de mutatie van de voorziening pensioenverplichtingen als gevolg van ontvangen en uitbetaalde waardeoverdrachten. Per saldo is de voorziening pensioenverplichtingen afgenomen met (2014: ) als gevolg van waardeoverdrachten. Vanaf het vierde kwartaal 2015 hebben geen waardeoverdrachten plaatsgevonden, omdat de procedures rond waardeoverdrachten waren opgeschort als gevolg van een te lage beleidsdekkingsgraad (<100%). 36. Wijziging actuariële uitgangspunten (aanpassing overlevingsgrondslagen) Jaarlijks worden de actuariële grondslagen en/of methoden beoordeeld en mogelijk herzien ten behoeve van de berekening van de actuele waarde van de pensioenverplichtingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van externe actuariële deskundigheid. Dit betreft onder meer de vergelijking van veronderstellingen ten aanzien van sterfte, langleven, arbeidsongeschiktheid met werkelijke waarnemingen voor de gehele bevolking als ook voor de populatie van het pensioenfonds. De vaststelling van de toereikendheid van de voorziening voor pensioenverplichtingen is een inherent onzeker proces, waarbij gebruik wordt gemaakt van schattingen en oordelen door het bestuur van het pensioenfonds. Het effect van wijzigingen wordt verantwoord in het resultaat op het moment dat de actuariële uitgangspunten worden herzien. In het verslagjaar zijn de overlevingsgrondslagen niet herzien. In 2014 is het pensioenfonds overgegaan naar de Prognosetafel Door deze overgang hanteert het pensioenfonds de meest recente verzekeringstechnische grondslagen en de voorzienbare trend in overlevingskansen. De aanpassing van de overlevingsgrondslagen heeft in 2014 geleid tot een verlaging van de pensioenverplichtingen van Aanpassing voorziening toekomstige uitvoeringskosten De kostenopslag is per 31 december 2015 verhoogd van 2,0% naar 2,5%. Dit leidt tot een stijging van de VPV van Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 71

74 38. Overige wijzigingen Bedragen x Resultaat op overlevingskansen Resultaat op arbeidsongeschiktheid Resultaat op overige technische grondslagen Resultaat op overige oorzaken Totaal In 2015 zijn in werkelijkheid meer deelnemers overleden dan volgens de overlevingstafels waren verwacht, hetgeen tot een positief resultaat van heeft geleidt. Ook zijn minder deelnemers arbeidsongeschikt geraakt dan verwacht, hetgeen tot een positief resultaat van heeft geleidt. Het positieve resultaat op overige oorzaken komt onder andere door correcties in de voorziening pensioenverplichtingen die betrekking hebben op vorig jaar c.q. voorgaande jaren ( ) en wijziging in de regeling voor arbeidsongeschikte deelnemers ( ). 39. Mutatie overige technische voorzieningen Bedragen x Mutatie voorziening arbeidsongeschiktheid 35-4 Totaal 35-4 De voorziening arbeidsongeschiktheid is per 31 december 2015 verlaagd van naar , hetgeen resulteert in een vrijval van Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen Bedragen x Rentetoevoeging 1 2 Uitkeringen Resultaat op overlevingskansen Wijziging marktrente 5 42 Aanpassing overlevingsgrondslagen 0-8 Aanpassing voorziening toekomstige uitvoeringskosten 2 0 Totaal Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 72

75 41. Saldo overdrachten van rechten Bedragen x Inkomende waardeoverdrachten Uitgaande waardeoverdrachten Totaal Waardeoverdracht betreft de ontvangst van of overdracht aan pensioenfonds of pensioenverzekeraar van respectievelijk de vorige of nieuwe werkgever van de contante waarde van premievrije pensioenaanspraken van deelnemers, die tot de ontslagdatum zijn opgebouwd. De ontvangen koopsommen worden aangewend voor de inkoop van extra pensioenaanspraken. 42. Overige lasten Bedragen x Premie herverzekering Rendement vooruitontvangen VPL-gelden Totaal Premie herverzekering betreft de stop-loss premie voor een herverzekering van het overlijdensen arbeidsongeschiktheidsrisico. 43. Belastingen De activiteiten van het pensioenfonds zijn vrijgesteld van belastingheffing in het kader van de vennootschapsbelasting. Almelo, 1 juni 2016 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate het bestuur N. Mol D.B.J. Kleinjan G.J. Getkate P.W.I. Lemmens R.G.L. Bosch C. Troost J. Lock S. te Hennepe Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 73

76 Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Ten aanzien van de bestemming van het saldo van baten en lasten is geen bepaling opgenomen in de statuten van het pensioenfonds. Het bestuur van het pensioenfonds heeft op 1 juni 2016 besloten het negatieve resultaat over 2015 van in mindering te brengen op de algemene reserve. Gebeurtenissen na balansdatum Op 22 januari 2016 is bekendgemaakt dat een consortium van investeerders, geleid door Gilde Buy Out Partners, middels Tennessee Acquisition B.V. een belang van circa 86% en daarmee een controlerend belang in Koninklijke Ten Cate nv heeft verworven. Settlement van de transactie heeft plaatsgevonden op 29 januari Op 10 februari 2016 is bekendgemaakt dat na een na-aanmeldperiode dit belang verder vergroot is tot 98,01%. Van de werkgever hebben wij vernomen dat deze transitie geen directe gevolgen heeft voor het pensioenfonds. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 74

77 Actuariële verklaring Opdracht Door Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate te Almelo is aan Towers Watson Netherlands B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar Onafhankelijkheid Als waarmerkend actuaris ben ik onafhankelijk van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate, zoals vereist conform artikel 148 van de Pensioenwet. Ik verricht geen andere werkzaamheden voor het pensioenfonds. Gegevens De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening. Afstemming accountant Op basis van de door mij en de accountant gehanteerde Handreiking heeft afstemming plaatsgevonden over de werkzaamheden en de verwachtingen bij de controle van het boekjaar. Voor de toetsing van de technische voorzieningen en voor de beoordeling van de vermogenspositie als geheel heb ik de materialiteit bepaald op duizend. Met de accountant ben ik is overeengekomen om geconstateerde afwijkingen boven 195 duizend te rapporteren. Deze afspraken zijn vastgelegd en de uitkomsten van mijn bevindingen zijn met de accountant besproken. Ik heb voorts gebruik gemaakt van de door de accountant in het kader van de jaarrekeningcontrole onderzochte basisgegevens. De accountant van het pensioenfonds heeft mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid (materiële juistheid en volledigheid) van de basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeel van belang zijn. Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik, conform mijn wettelijke verantwoordelijkheid zoals beschreven in artikel 147 van de Pensioenwet, onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde berekeningen heb aanvaard. Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht heb ik onder meer onderzocht of: De technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld; De kostendekkende premie voldoet aan de geselde wettelijke vereisten; Het beleggingsbeleid in overeenstemming is met de prudent-personregel. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 75

78 Voorts heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds. Daarbij heb ik mij gebaseerd op de tot en met balansdatum aangegane verplichtingen en de op dat moment aanwezige middelen en is mede het financieel beleid van het pensioenfonds in aanmerking genomen. Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Koninklijk Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel. Oordeel De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningsregels en uitgangspunten, als geheel bezien, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen. Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet met uitzondering van de artikelen 131, 132 en 133 omdat het eigen vermogen negatief is. De beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds op balansdatum is lager dan de dekkingsgraad bij het minimaal vereist eigen vermogen. Deze situatie bestaat voor het tweede achtereenvolgende jaar. Mijn oordeel over de vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate is gebaseerd op de tot en met balansdatum aangegane verplichtingen en de op dat moment aanwezige middelen en is naar mijn mening slecht, omdat het aanwezig eigen vermogen lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen. Apeldoorn, 1 juni 2016 drs. J.L.A. Schilder AAG Verbonden aan Towers Watson Netherlands B.V. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 76

79 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: het bestuur van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate Verklaring over de jaarrekening 2015 Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate per 31 december 2015 en van het resultaat over 2015, in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Wat we gecontroleerd hebben Wij hebben de jaarrekening 2015 van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate (de Stichting) te Almelo gecontroleerd. De jaarrekening bestaat uit: 1. de balans per 31 december 2015; 2. de staat van baten en lasten over 2015; en 3. de toelichting met een overzicht van de belangrijke grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen. De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de`jaarrekening. Wij zijn onafhankelijk van de Stichting zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 77

80 Controleaanpak Samenvatting Goedkeurende controleverklaring Materialiteit van EUR 3,9 miljoen, 1% van het pensioenvermogen Kernpunten Schattingsonzekerheid in de waardering van beleggingen Schattingsonzekerheid in de waardering van de technische voorzieningen Materialiteit Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Op basis van onze professionele oordeelsvorming hebben wij de materialiteit voor de jaarrekening als geheel bepaald op EUR 3,9 miljoen. Voor de bepaling van de materialiteit wordt uitgegaan van het pensioenvermogen per 31 december 2015 (1%). Wij beschouwen het pensioenvermogen als de meest geschikte benchmark, omdat het pensioenvermogen een bepalende factor is in de berekening van de beleidsdekkingsgraad die de financiële positie van de Stichting weergeeft. Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn. Wij hebben met het bestuur afgesproken dat wij aan het bestuur tijdens onze controle niet gecorrigeerde afwijkingen boven de EUR 0,2 miljoen rapporteren aan hen alsmede kleinere afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn. Uitbesteding van bedrijfsprocessen aan dienstverleners De Stichting heeft het beheer van de beleggingen volledig uitbesteed aan diverse vermogensbeheerders. Daarnaast is de beleggingsadministratie en de custody dienstverlening uitbesteed. De jaarrekening wordt mede opgesteld op basis van informatie over de beleggingen en beleggingsopbrengsten die is verstrekt door de beleggingsadministrateur/custodian en de diverse vermogensbeheerders. In het bestuursverslag (paragraaf externe dienstverleners) wordt door de Stichting een nadere toelichting gegeven op het uitbestedingsbeleid. Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor het verwerven van inzicht in de aard en de significantie van de door de dienstverleners verleende diensten en in het effect ervan op de voor de controle relevante interne beheersing van de Stichting. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 78

81 Op basis hiervan identificeren wij de risico s op een afwijking van materieel belang en zetten wij controlewerkzaamheden op en voren wij deze uit om op deze risico s in te spelen. Bij de uitvoering van onze controle maken wij gebruik van de werkzaamheden die een andere onafhankelijke accountant uitvoert op de voor de Stichting relevante interne beheersingsmaatregelen van de custodian in de specifiek daarvoor opgestelde (ISAE 3402-)rapportage. Onze controlewerkzaamheden bestaan uit het bepalen van de minimaal verwachte interne beheersingsmaatregelen en het bespreken van de beheersomgeving bij de dienstverlener met de Stichting. Op basis daarvan evalueren wij, de in de ISAE 3402-rapportage beschreven interne beheersingsmaatregelen, verrichte werkzaamheden ter toetsing van de effectieve werking gedurende 2015 en de uitkomsten daarvan. Ook beoordelen wij de evaluatie door het bestuur van de kwaliteit van de uitbesteding aan de diverse vermogensbeheerders en custodian. De kernpunten van onze controle In de kernpunten van onze controle beschrijven wij zaken die naar ons professionele oordeel het meest belangrijk waren tijdens onze controle van de jaarrekening. De kernpunten van onze controle hebben wij met het bestuur van de Stichting gecommuniceerd, maar vormen geen volledige weergave van alles wat is besproken. Wij hebben onze controlewerkzaamheden met betrekking tot deze kernpunten bepaald in het kader van de jaarrekeningcontrole als geheel. Onze bevindingen ten aanzien van de individuele kernpunten moeten in dat kader worden bezien en niet als afzonderlijke oordelen over deze kernpunten. Schattingsonzekerheid in de waardering van beleggingen Omschrijving De beleggingen zijn een significante post op de balans van de Stichting en worden gewaardeerd op marktwaarde. Uit noot 6 bij de toelichting op de jaarrekening blijkt dat voor EUR 253,0 miljoen (64,0%) van de beleggingen van de Stichting de waardering gebaseerd is op afgeleide marktnoteringen en andere geschikte waarderingsmodellen. Het bepalen van de marktwaarde voor deze beleggingen is complex(er) en bevat subjectieve schattingselementen. Het maken van de schattingen vergt een hoge mate van oordeelsvorming van het bestuur, waarbij gebruik wordt gemaakt van modellen. Gezien de invloed hiervan op de waardering van de beleggingen, het saldo van baten en lasten, het eigen vermogen en de beleidsdekkingsgraad vormde de waardering van beleggingen met behulp van schattingen een kernpunt in onze controle. In noot 4, 5 en 6 heeft de Stichting de gehanteerde waarderingsgrondslagen en -methoden alsmede de belangrijke veronderstellingen voor waardering van de beleggingen uiteengezet. Onze aanpak Wij hebben de aansluiting vastgesteld tussen de financiële administratie, de beleggingsadministratie en de actuele financiële rapportages van fondsmanagers, indien nodig gecorrigeerd voor kasstromen tot aan balansdatum. Vervolgens hebben wij de waardering van beleggingen gebaseerd op afgeleide marktnoteringen (aandelen, vastrentende waarden, derivaten en overige beleggingen) en andere geschikte waarderingsmodellen (vastgoedbeleggingen en vastrentende waarden) onderzocht. De waardering van aandelen,vastrentende waarden,overige beleggingen en vastgoedbeleggingen hebben wij getoetst aan de hand van recente, door een andere onafhankelijke accountant gecontroleerde jaarrekeningen. Wij hebben hierbij onder meer aandacht besteed aan consistentie met de waarderingsgrondslagen van de Stichting ten opzichte van die van het beleggingsfonds alsmede de strekking van de verklaring van de andere onafhankelijke accountant. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 79

82 Schattingsonzekerheid in de waardering van beleggingen Tot aan de datum van onze controleverklaring hebben wij, met uitzondering van de vastgoedbeleggingen in Europess indirect vastgoed ad EUR 2.5 miljoen (0,6%), voor alle niet-beursgenoteerde beleggingscategorieën, de waardering kunnen toetsen aan door accountants gecontroleerde jaarrekeningen Op deze vastgoedbeleggingen hebben wij aanvullende werkzaamheden verricht, waaronder backtesting op basis van de door de accountant gecontroleerde jaarrekening De waardering van derivaten hebben wij onderzocht met gebruikmaking van een eigen waarderingsspecialist. Onze waarderingsspecialist heeft de gehanteerde waarderingen vergeleken met zelfstandig verkregen marktinformatie uit onafhankelijke bronnen. Het evalueren van de waarderingsgrondslagen en vaststellen van de juistheid en toereikendheid van de toelichtingen vormde onderdeel van onze werkzaamheden. Onze observatie Wij hebben vastgesteld dat de gehanteerde waarderingsgrondslagen en gehanteerde waarderingsmethodieken voor de beleggingen in overeenstemming zijn met de geldende verslaggevingsregels en geschikt zijn om te kunnen komen tot een marktwaarde van deze beleggingen. Wij hebben eveneens geconstateerd dat de toelichtingen op de beleggingen adequaat zijn. De waardering van beleggingen is op evenwichte wijze bepaald overeenkomstig de gehanteerde waarderingsgrondslagen en methodieken. Schattingsonzekerheid in de waardering van de technische voorzieningen Omschrijving De technische voorzieningen zijn een significante post op de balans van de Stichting en worden gewaardeerd op actuele waarde (marktwaarde). De waardering van de technische voorziening komt tot stand door middel van een berekening waarin aanspraakgegevens van deelnemers met behulp van belangrijke schattingen over levensverwachtingen, kostenniveaus en arbeidsongeschiktheid worden vertaald naar verwachte toekomstige kasstromen (uitkeringen). De kasstromen worden contant gemaakt tegen de marktrente (rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door DNB). Het maken van de schattingen vergt een hoge mate van oordeelsvorming van het bestuur, waarbij gebruik wordt gemaakt van actuariële modellen en het bestuur zich laat adviseren door actuarieel deskundigen. Gezien complexiteit en de invloed hiervan op de hoogte van de technische voorzieningen, het resultaat, het eigen vermogen en de beleidsdekkingsgraad vormde de waardering van de technische voorzieningen een kernpunt in onze controle. Het bestuur heeft in de toelichting onder noot 5.k de waarderingsgrondslagen en veronderstellingen voor de technische voorzieningen opgenomen. In het bestuursverslag (risicomanagementbeleid) is de gevoeligheid van de berekening van de technische voorzieningen voor schattingen uiteengezet, inclusief onzekerheden. Onze aanpak Het evalueren van de waarderingsgrondslagen en vaststellen van de juistheid en toereikendheid van de toelichtingen vormde onderdeel van onze werkzaamheden. Bij onze controle maken wij gebruik van de werkzaamheden van de certificerend actuaris die door het bestuur van de Stichting is aangesteld. Wij hebben bij aanvang van de controle en bij afronding afstemming gehad met de certificerend actuaris over de te volgen controleaanpak, de attentiepunten bij de controle en de uitkomsten van de controle. Wij hebben de door het bestuur gehanteerde schattingsmethoden en veronderstellingen geëvalueerd. Hierbij hebben wij de consistentie, prudentie en actualiteit van de schattingsmethode en veronderstellingen betrokken. Wij hebben de onderbouwing van de veronderstellingen door het bestuur geëvalueerd aan de hand van resultaten uit het verleden en algemeen geactualiseerde uitgangspunten zoals overlevingskansen. De hanteerde schattingsmethoden en veronderstellingen hebben wij ook samen met de certificerend actuaris geëvalueerd. Onze werkzaamheden omvatten verder het evalueren van de uitkomst van de actuariële analyse van het resultaat in relatie tot eerder gemaakte schattingen en kasstroomprojecties. Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 80

83 Schattingsonzekerheid in de waardering van de technische voorzieningen Onze observatie Wij vinden de waardering van de technische voorzieningen evenwichtig voor het beeld van de jaarrekening en de toelichting toereikend. Verantwoordelijkheden van het bestuur voor de jaarrekening Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW en voor het opstellen van het bestuursverslag in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de Stichting in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsels moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de Stichting te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de Stichting haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle fouten en fraude ontdekken. Voor een nadere beschrijving van onze verantwoordelijkheid ten aanzien van een controle van de jaarrekening verwijzen wij naar de website van de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) Verklaring betreffende overige door wet- of regelgeving gestelde vereisten Verklaring betreffende het bestuursverslag en de overige gegevens Wij vermelden op basis van de wettelijke verplichtingen onder Titel 9 Boek 2 BW (betreffende onze verantwoordelijkheid om te rapporteren over het bestuursverslag en de overige gegevens): dat wij geen tekortkomingen hebben geconstateerd naar aanleiding van het onderzoek of het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de door Titel 9 Boek 2 BW vereiste overige gegevens zijn toegevoegd; dat het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening. Amstelveen, 1 juni 2016 KPMG Accountants N.V. F.J.J. Glorie RA Jaarverslag 2015 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 81

84

85

86