Voor problemen met leren en/of gedrag Nieuwsbrief 15, jaargang 2, 11 maart 2016.

Transcriptie

1 Voor problemen met leren en/of gedrag Nieuwsbrief 15, jaargang 2, 11 maart Een nieuwsbrief voor iedereen die op welke manier dan ook betrokken is bij opvoeding en onderwijs, zowel zakelijk als privé. Vijftiende nieuwsbrief, jaargang 2. Ik bedank alle mensen hartelijk, die hebben gereageerd op mijn vorige twee nieuwsbrieven met de blijkbaar zo aansprekende titel: Je kind verwennen, kan dat kwaad? Het thema van deze nieuwsbrief is: Dyslexie in het algemeen en bij kinderen in de basisschoolleeftijd. In de zestiende nieuwsbrief stel ik de pubers en adolescenten met dyslexie aan de orde en in de zeventiende nieuwsbrief sluit ik dit onderwerp af met dyslexie bij volwassenen en geef ik zo goed mogelijk antwoorden op jullie vragen. Deze nieuwsbrieven maak ik vanuit een vraag van een moeder die een dochter in de examenklas heeft en schrok van de plotselinge aankondiging van onze staatssecretaris dat de fouten die haar dochter maakte vol zouden meetellen bij het examen en tevens vanuit twee ouders die hun kinderen in mijn praktijk hebben aangemeld, omdat er sprake is van vermoedelijke dyslexie. Ik geef in deze nieuwsbrieven, als remedial teacher en tevens dyslexiespecialist, signalen om dyslexie te herkennen en tevens tips voor iedereen die met deze vervelende stoornis te kampen heeft. Voor de uitgebreide lijst van dyslectische kenmerken verwijs ik je ook graag naar mijn website, hier onder vernoemd. Als ouder, dus als dé expert van je kind, voel je vaak als eerste aan dat er iets niet klopt met de schoolprestaties van je kind. Misschien heb je het gevoel dat je kind onder zijn of haar kunnen presteert en niet zelden blijkt dat gevoel na onderzoek ook terecht. Vragen over dyslexie: Er zijn verschillende theorieën over de oorzaak van dyslexie. Zelf heb ik hierin enkele opleidingen gevolgd die ieder vanuit een ander perspectief naar dyslexie keken. Vanuit mijn jarenlange ervaring met mijn leerlingen en tevens als moeder van een zoon en vrouw van een man met dyslexie, weet ik dat iedereen met de diagnose dyslexie eigenlijk een heel eigen en gespecialiseerde behandeling nodig heeft. Dat dyslexie bestaat, en dat het een lees- en soms ook spellingprobleem is, hoef ik hier niet te vertellen. Vaak is het echter zo dat als je eigen kind deze problemen ondervindt, je pas beseft hoe weinig je eigenlijk over dyslexie weet. Bij mij heeft dat zelfs geresulteerd in een jarenlange verdere studie over o.a. dit onderwerp. Natuurlijk is elk kind wel eens lusteloos, ongeïnteresseerd, opstandig of hardleers. Het is niet noodzakelijk een reden tot paniek. Maar als hetzelfde probleem maar blijft terugkeren, kan er meer in het spel zijn. Bij de problemen die iemand met dyslexie ondervindt, liggen lezen en spellen altijd aan de basis, maar vaak zijn er ook nog veel andere problemen aan de orde. Ik stel dit verderop aan de orde. Leren lezen en spellen verloopt moeizaam als er sprake is van dyslexie en bij sommigen lukt het zelfs helemaal niet. Soms heeft iemand alleen problemen met lezen, soms alleen met spellen en soms zijn ze allebei problematisch. Moet jij of moet je kind hier zijn hele leven tegen opboksen? Bestaan er goede behandelingen? Wie kan je helpen bij de diagnose?

2 Waarom is een remedial teacher met dyslexiespecialisatie zo belangrijk? Door deze nieuwsbrief, en ook de volgende twee, probeer ik je op weg te helpen om hier een beter inzicht in te krijgen en tevens antwoorden op jouw en bovenstaande vragen te geven. Dyslexie betekent zeker niet het einde van een succesvolle schoolloopbaan van je kind of het einde van jouw carrière, omdat je met zo n diagnose die baan, die je zo graag zou willen hebben, wel kunt vergeten. Met een goede samenwerking tussen jou als ouder, de juiste hulpverleners, leerkrachten, docenten en natuurlijk jij of je kind zelf, kun je dyslexie de baas worden en jezelf of je kind met vallen en opstaan toch op het goede leesspoor brengen en/of houden. Spellen. Als iemand problemen met spellen heeft wordt er gesproken over dysorthografie. Dit is een onderdeel van dyslexie. Om correct te spellen, moet je het juiste teken kunnen koppelen aan de klank die je hoort. Iemand met dyslexie heeft het daar vaak moeilijk mee. Welke letter past bij welke klank? En in welke volgorde moeten de letters worden geschreven? In een latere fase heeft iemand met dyslexie moeite met automatiseren : het duurt lang voordat de spellingregels echt kunnen worden toegepast op de juiste manier. Kinderen kunnen daarom fouten maken tegen regels die andere kinderen van hun leeftijd al lang beheersen. Daarna krijgt iemand met dyslexie problemen met de onthoudwoorden of inprentwoorden of weetwoorden : woorden waarop geen enkele regel geldt en waarvan je de spelling gewoon uit je hoofd moet leren (bijvoorbeeld mayonaise, explosie, exotisch). Dyslexie in het algemeen. Definitie dyslexie: Een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau. Welke problemen kan iemand met dyslexie zoal hebben? Lezen. Het eerste alarmsignaal bij dyslexie is vaak dat je heel moeizaam leert lezen. Het duurt lang voordat letters en klanken met elkaar verbonden kunnen worden. Ook de tweetekenklanken zijn vaak moeilijk: de ei en de ie of de eu en de ui worden vaak door elkaar gehaald. Andere typische struikelblokken bij het lezen zijn de clusters, of groepjes van medeklinkers, zoals in de woorden stoel, staart of melk. Deze basisproblemen kunnen belangrijke gevolgen hebben. Je raakt niet alleen achterop met het lezen, je begrijpt vaak ook de opdrachten bij huiswerk en toetsen vaak verkeerd. Wiskundevragen en begrijpend lezen worden vaak extra moeilijk en tijdrovend. Automatiseren. Spelling, zinsontleding, breuken, geschiedenis of muziek: heel wat mensen met dyslexie moeten zowat alles extra lang inoefenen voor ze het beheersen. Het is allemaal een gevolg van het automatiseringsprobleem. Volwassenen met dyslexie krijgen ook bijvoorbeeld het autorijden maar niet onder de knie: schakelen, sturen, remmen, gas geven...er moeten zo veel dingen tegelijk gebeuren in de auto, dat het lang duurt voor het allemaal op de automatische piloot kan. Kortetermijngeheugen. Als gemiddelde volwassene kun je zeven tot acht willekeurige items tegelijk onthouden. Als je echter dyslectisch bent, scoor je veel lager. Woordjes of definities instuderen zijn daarom een veel zwaardere opdracht dan voor iemand zonder dyslexie. Toch kun je hier voor trainen. Studeren lukt dan ook wel, maar het kost meer tijd en meer inspanning. Multitasking. We doen voortdurende twee dingen tegelijk, maar voor iemand met dyslexie is dat niet vanzelfsprekend. Laatst kwam er in het nieuws dat multitasken voor niemand mogelijk is, zelfs

3 niet voor vrouwen die toch vaak beweren dat ze dit beter kunnen dan mannen. Bekijk je dagelijkse bezigheden maar eens in detail en je zult versteld staan hoe vaak je twee dingen tegelijk doet. Bij iemand met dyslexie die snel een verslag rond een moeilijk thema moet maken, kan de inhoud misschien uitstekend zijn, maar schiet de spelling erbij in. Op twee dingen letten, lukt namelijk niet in die beperkte tijd. Soms komt de dyslexie pas naar voren als er op school regelmatig van die gecombineerde taken gemaakt moeten worden. Daarom laat ik mijn leerlingen ook regelmatig korte stukjes schrijven, zodat ik ook de spontane spelling kan controleren. Ruimtelijk inzicht en bijbehorende rekenonderdelen. Sommigen vallen op door hun verbale talenten, maar krijgen het moeilijk als er op visueel of ruimtelijk vlak iets van hen wordt gevraagd. Als ze nog jong zijn, schrijven ze lang in spiegelschrift of schrijven ze bijvoorbeeld straat i.p.v. staart. Ook tijdsbegrippen zijn soms een probleem. Iemand met ruimtelijke dyslexie heeft het ook moeilijk met meetkunde, cijferen, kommagetallen en het 100-veld. Het gebrek aan ruimtelijk inzicht heeft dus gevolgen voor het lezen en het schrijven, maar ook voor bepaalde rekenonderdelen. En ook dat kan dyslexie zijn. Vreemde talen. Soms wordt dyslexie pas herkend als het kind een vreemde taal gaat leren. Vooral Engels is dan vaak een probleem. Neem bijvoorbeeld de ie-klank in meal, police, teenager, quality. Om zichzelf te redden grijpen dyslectische kinderen bij het spellen van vreemde woorden soms terug naar de fonetische spelling, bijvoorbeeld bij la kwizien e propre i.p.v. la cuisine est propre (de keuken is schoon). Of het woord wordt gespeld zoals een ander woord wat er volgens hen op lijkt. Auditieve aspecten van taal. Bij sommige kinderen merk je op vier- of vijfjarige leeftijd al dat ze moeite hebben om een verhaal gestructureerd te vertellen. Ze hebben last van woordvindingsproblemen, hun taalontwikkeling komt vaak wat later op gang en ze hebben op jonge leeftijd lang moeite met de uitspraak van een paar klanken. Zo duurt het bijvoorbeeld lang voor ze /r/ of /s/ goed kunnen uitspreken. Wanneer deze kinderen leren schrijven, lijken ze soms het verschil niet te kunnen horen tussen stemhebbende en stemloze medeklinkers, bijvoorbeeld s/z, f/v. Daarom schrijven ze bijvoorbeeld zlee of ferandering. Dyslexie: de feiten. Iemand met dyslexie vertoont specifieke problemen op het vlak van lezen en spellen, terwijl hun intellectuele mogelijkheden gemiddeld of bovengemiddeld zijn; 5% van de kinderen in de basisschool heeft dyslexie; Dyslexie is erfelijk: in één gezin hebben vaak meerdere kinderen er last van; Dyslexie is een neurologisch probleem: de hersenen hebben moeite om bepaalde visuele of auditieve informatie te verwerken. Dyslexie kun je daarom ook niet genezen, wel kan iemand leren om ermee om te gaan. Conclusie: Iemand met dyslexie heeft dus niet alleen problemen met lezen en spellen, maar ook met heel wat taken en vaardigheden die daarop verder bouwen. Niet iedereen is daar even goed van op de hoogte en dus worden problemen die eigenlijk met dyslexie te maken hebben, soms wel eens afgedaan als luiheid of koppigheid. Dat is voor zo iemand natuurlijk heel frustrerend. Ook duurt het bij sommige kinderen lang voor een diagnose gesteld wordt. Daardoor krijgen ze op school vaak heel wat tegenslagen of verwijten te verwerken, terwijl later blijkt dat dyslexie de boosdoener was. Iemand met dyslexie krijgt vaak met extra frustraties te maken. Iedereen reageert daar anders op. Sommigen zien hun huiswerk of toets bij voorbaat al niet zitten en worden geplaagd door faalangst. Anderen gaan instinctief de clown uithangen om de aandacht van het probleem af te leiden, of ze verzinnen uitvluchten om toch maar niet te hoeven lezen of spellen. Soms krijgt degene met dyslexie (ook oudere kinderen en zelfs volwassenen) op den duur last van psychosomatische klachten: ze hebben dan buikpijn, hoofdpijn of zonderen zich af. De eerste signalen in groep 1 en 2 (kijk voor meer signalen op mijn website): Schrijft je kind zijn naam systematisch in spiegelschrift of in de verkeerde richting?

4 Kan je kind versjes, liedjes en gedichtjes maar moeilijk onthouden? Heeft je kind moeite om de eerste of middelste of laatste klank van een letter te benoemen of te vinden? Heeft je kind moeite met het herkennen van dezelfde letter op een blad? Heeft het moeite met rijmen? Heeft het moeite met het maken van een woord dat begint met dezelfde letter? Is je kind verbaal zwakker? Vindt hij moeilijk zijn woorden, gebruikt hij zijn fantasie weinig, maar puzzelt, knutselt en bouwt hij wel graag? Is je kind ruimtelijk zwakker? Puzzelt hij zelden of nooit, bouwt hij niet graag dingen na volgens een plannetje, maar babbelt hij wel graag en veel? Kreeg een ouder broertje of zusje al de diagnose van dyslexie? Zo ja, wees dan extra waakzaam. Veel kinderen hebben in groep 1 of 2 nog problemen met taal, tijd of richting. Niet al die kinderen ontwikkelen later dyslexie. Omgekeerd zijn er ook kinderen in groep 1 en 2 die geen enkel signaal vertonen dat in de richting van dyslexie wijst, maar die het later toch blijken te hebben. In groep 1 of 2 kan de diagnose van dyslexie in elk geval nog niet worden gesteld. Signalen vanaf groep 3 (kijk voor meer signalen op mijn website): Kinderen met dyslexie maken niet zozeer andere, maar vooral méér fouten. Die fouten zijn bovendien extra hardnekkig: Draait letters of lettercombinaties om. Vergeet letters of voegt er zelf toe. Kan niet goed overschrijven. Schrijft woorden zoals je ze hoort (fonetisch). Spelt een woord op verschillende manieren in dezelfde tekst. Heeft weinig problemen met woordpakketten, maar wel met spontaan schrijven. Je kind leert zijn fouten moeilijk af. Je kind is vooral zwak in lezen en spellen. Soms is ook rekenen een probleem. Je hebt alle andere oorzaken voor de zwakke prestaties uitgesloten. Je kind worstelt met vreemde talen. Je kind kan nieuwe leerstof moeilijk verwerken en automatiseren. De weg naar een juiste diagnose. Om een juiste diagnose te stellen, moet je een expert raadplegen. Die zal met jou en met de leerkrachten van je kind samenwerken om het probleem precies in kaart te brengen. Uiteindelijk zul je op basis van de correcte diagnose samen aan het probleem van je kind kunnen werken. Een juiste diagnose is dan ook het begin van de oplossing. De volgende stappen moeten worden gezet: 1. Alarmsignalen herkennen. 2. Hulp zoeken. 3. Het probleem analyseren. 4. De juiste diagnose stellen. 5. Voorstellen voor een goede begeleiding. Niet alle problemen met lezen en schrijven zijn te wijten aan dyslexie. Als een expert een juiste diagnose voor jouw kind wil stellen, zal die ook andere mogelijke oorzaken bekijken, zoals: Intelligentie. Gehoor- en gezichtsproblemen. Sociaal-emotionele problemen. Ziekte. Aandacht. Taal. De weg naar een diagnose kan soms heel stresserend zijn voor jezelf én voor je kind. Jullie willen natuurlijk graag zo snel mogelijk weten wat er precies aan de hand is. Let op dat je je in die periode niet te veel gaat fixeren op de negatieve kanten. Om een diagnose te kunnen stellen, zul je samen met de remedial teacher of de orthopedagoog bespreken welke problemen je kind heeft, maar het is ook belangrijk te kijken naar wat je kind wél kan en goed doet. Die positieve kanten benadrukken is niet alleen belangrijk voor het zelfbeeld van je kind, het kan ook helpen bij een correcte en genuanceerde diagnose. Die juiste diagnose kan voor jou en je kind uiteindelijk een hele opluchting zijn: het probleem heeft eindelijk een naam en er kan gestart worden met een therapie. Zodra er een correcte diagnose is, kan een remedial teacher een persoonlijk begeleidingsplan, een handelingsplan, voor je kind, puber of voor jou opstellen. Het is belangrijk dat die hulp goed georganiseerd is, maar ook dat zowel jij als je kind zich goed voelt bij de remedial teacher. Alleen dan kan je kind, je puber, je adolescent of jij gemotiveerd blijven om aan het probleem te werken en kan er ook vooruitgang worden geboekt.

5 De therapie: neem dit in 8: Iedereen met dyslexie is anders en alleen een begeleiding die op maat gemaakt is, kan succesvol zijn. Een goede remedial teacher zal een persoonlijk handelingsplan maken. Er moet op de volgende acht punten worden gelet: 1. Een goede diagnose is de basis. 2. De remedial teacher is een specialist in dyslexie. 3. De remedial teacher volgt het tempo van je kind, je puber, je adolescent of van jou. 4. Er is een helder handelingsplan. 5. De remedial teaching is taakgericht. 6. Er is overleg met de leerkracht of met de mentor. 7. Je bent als ouder betrokken bij de remedial teaching. 8. Het blijft leuk voor je kind. Er wordt door je kind, puber, adolescent of door jou als volwassene actief gewerkt aan de leerproblemen. Dit betekent echter niet dat alle problemen op school dan ook meteen zijn opgelost. Iemand met dyslexie zal het af en toe moeilijk blijven hebben op school of werk. Daarom is het zo belangrijk dat er niet alleen aan de spelling en het lezen wordt gewerkt, maar ook aan het zelfbeeld. Zowel thuis, als op school of in je werk kun je maatregelen nemen om de druk te verlagen. Maatregelen op de basisschool: 1. Grote interlinie, duidelijk lettertype. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een lettertype als verdana het best leesbaar is. 2. Begrijpend lezen: ruimte voor voorbereiding. 3. Lezen met de vinger of met een leeskaartje. 4. Lezen moet spannend en ontspannend zijn. 5. Er moet op het juiste niveau gelezen worden. 6. Voorlezen van opdrachten of leerstof is een plus. 7. Voor spelling moeten geheugensteuntjes worden gemaakt. 8. Turven helpt bij het automatiseren. 9. Een puntje op de kantlijn in het schrift voor een spelfout. 10. Visueel dictee i.p.v. een controledictee. 11. Spelling telt niet altijd mee, bijvoorbeeld niet bij de zaakvakken. 12. Extra tijd voor toetsen. 13. Minder oefeningen. 14. Heen-en-weerschriftje of mailcontact. 15. Opzoekboekje. Ik ben erg benieuwd naar jullie reacties op het thema van deze nieuwsbrief. mijn website nu de mogelijkheid heeft om reacties op de website, op mijn praktijk, op mijn functioneren als remedial teacher, op leuke dingen die je kind hier meemaakt of heeft meegemaakt in de klas o.i.d. toe te voegen? ik het bijzonder zou waarderen als je hier gebruik van maakt en een reactie toevoegt op deze website? we al in periode drie van de vier periodes van dit schooljaar zitten? de meeste leerlingen van groep 8 zich nu hebben ingeschreven op een school voor voortgezet onderwijs? dit voor velen van hen erg spannend was? ze zich nu weer volledig kunnen richten op het leren tijdens mijn RT lessen aan hen? ook oudere leerlingen en volwassenen in mijn praktijk welkom zijn? ik hiervoor duidelijk mijn grenzen ken en dus veel en vaak samenwerk met collega s? deze intervisies voor ons allemaal heel leerzaam, nuttig en vooral nodig zijn? we hierdoor gebruik kunnen maken van elkaars expertise? ik iedereen veel succes toewens bij het werk, het studeren, het opvoeden het niet problematisch verwennen, het opgeven voor de diverse cursussen en bij het genieten van elkaar? ik Sanne, Ian en Isa een fijne verjaardag toewens? Hartelijke groeten van Fridy van Bokhoven.