Vergrijzing, publieke financiën en economische groei

Transcriptie

1 Vergrijzing, publieke financiën en economische groei Ochtendseminarie Lokale Overheden Antwerpen, 25 mei 216 Johan Van Gompel, senior economist KBC docent KU Leuven Campus Brussel & Antwerp Management School (AMS)

2 Vergrijzing, publieke financiën en groei Waarover we het zullen hebben Publieke financiën Europese budgettaire regelgeving Economische groei Demografie & vergrijzing 2

3 Historische terugblik Overheidssaldo en -schuld eerder zelden voldaan aan 3%- resp. 6%-norm Netto-financieringssaldo totale Belgische overheid (in % van het bbp) Schuldratio totale Belgische overheid (in % van het bbp) Bron: KBC; EC (AMECO)

4 Historische terugblik Fors toegenomen rol overheid door uitbouw sociaal welvaartsmodel Ontvangsten en uitgaven totale Belgische overheid (in % van het bbp) 35% 3% 25% Werkgelegenheid totale Belgische overheid (*) (in % totale binnenlandse werkgelegenheid) Onderwijs Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Overige 4 2% 3 15% 2 1 Ontvangsten Uitgaven 1% 5% % 4 Bron: KBC (EFB); EC (AMECO) (*) Overheidsdiensten (incl. landsverdediging), onderwijs, gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Bron: KBC (EFB); NBB

5 Ontwikkeling tijdens de jongste jaren Publieke uitgaven ontspoord sinds Oplopende overheidsuitgaven en belastingen (in % van het bbp) Banengroei vooral geconcentreerd bij de overheid en in gesubsidieerde sectoren (27= 1) Primaire uitgaven Totale ontvangsten Rentelasten (rechtse as) 'Gesubsidieerde' banen (*) Totaal aantal banen 'Niet-gesubsidieerde' banen in private sector Banen in industrie, bouw en energie 5 Bron: EC (AMECO); Federaal Planbureau (*) Overheid en onderwijs, gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening, dienstencheques

6 Financiën van de lokale overheden Terug in evenwicht na eerdere verslechtering Netto-financieringssaldo lokale overheden in België (in % van het bbp) Schuld van de lokale overheden in België In % totale overheidsschuld In % van het bbp In miljard euro (rechtse as) 5 6 Bron: NBB; Eurostat

7 Sanering Belgische publieke financiën Geen goede track-record inzake behalen van vooropgestelde doel Afwijking werkelijk begrotingssaldo van norm die 2 resp. 4 jaar eerder werd vooropgesteld in Stabiliteitsprogramma 1 (in % van het bbp) 1 Structureel saldo Belgische overheid (in % van potentieel bbp) Verschil met norm -2 jaar Verschil met norm -4 jaar Bron: EC (AMECO); Stabiliteitsprogramma s; NBB Werkelijk saldo EC Spring 216 forecast (onder ongewijzigd beleid) Doelstelling Stabiliteitsprogramma Doelstelling Stabiliteitsprogramma Doelstelling Stabiliteitsprogramma

8 Slovenië België Spanje Malta Frankrijk Slowakije Ierland Portugal Italië Finland Letland Nederland Oostenrijk Litouwen Estland Luxemburg Duitsland Sanering Belgische publieke financiën En nog relatief zware budgettaire inspanning voor de boeg Afwijking werkelijk begrotingssaldo van norm die 2 resp. 4 jaar eerder werd vooropgesteld in Stabiliteitsprogramma (in % van het bbp) Structurele begrotingssanering (in % van het potentieel bbp) -5-6 Verschil met norm -2 jaar -1-2 Reeds geleverde inspanning Nog te leveren inspanning tot MTO (MLT-doelstelling) -7 Verschil met norm -4 jaar 8 Bron: EC (AMECO); Stabiliteitsprogramma s; NBB Bron: Spring Economic Forecast EC (May 216); Report on Public Finances in EMU (December 215); Stabiliteitsprogramma s 216

9 Sanering Belgische publieke financiën En nog relatief zware budgettaire inspanning voor de boeg MTO (middellangetermijndoelstelling) Reeds gerealiseerd (cijfers Europese Commissie) Stabiliteitsprogramma (voorjaar 216) Nog te doen In % van bbp Begrotingssaldo Structureel saldo Verbetering Rentelasten Structureel primair saldo Verbetering :.7% (2.7 mia euro) : 2.% (8.7 mia euro) 9 Bron: EC (AMECO); Stabiliteitsprogramma s

10 Indicator performantie overheid Sanering Belgische publieke financiën Nog verdere efficiëntiewinsten te boeken langs de uitgavenkant Oplopende overheidsuitgaven en belastingen (in % van het bbp) Efficiëntie van de overheid vs. overheidsuitgaven Finland Primaire uitgaven Totale ontvangsten Rentelasten (rechtse as) Zwitserland Luxemburg Japan VS Noorwegen Nederland Duitsland Spanje Portugal Griekenland Italië VK Zweden België Oostenrijk Denemarken Frankrijk Overheidsuitgaven (in % van het bbp) 1 Bron: EC (AMECO); Federaal Planbureau Bron: Wim Moesen (Leuvense Economische Standpunten, 215)

11 Sanering Belgische publieke financiën Tegen een achtergrond van zwakkere groei dan bij vorige saneringen Effectieve en potentiële groei van de Belgische economie (in %) Vergelijking met begrotingssaneringen in de jaren 8 en Potentiële groei Reële bbp-groei Reële bbp-groei (in %) Begrotingssaldo totale overheid (% van bbp) Structureel primair saldo (% van bbp) 11 Bron: EC (AMECO) Bron: EC (AMECO); : traject Stabiliteitsprogramma april 216

12 Economische groei in België Relatief gunstige cyclische prestatie verbergt vertraging potentiële groei Effectieve en potentiële groei van de Belgische economie (in %) Potentiële groei Reële bbp-groei Ierland Duitsland België Frankrijk Oostenrijk Nederland Eurozone Spanje Portugal Finland Italië Griekenland Reëel bbp Q1 28 Q4 215 (%-verandering over de periode) Bron: EC (AMECO)

13 Economische groei in België Magere langeretermijnvooruitzichten MIDDELLANGE TERMIJN LANGE TERMIJN IMF (1) EC (2) OESO (3) Oxford Consensus EC (2) OESO (3) Oxford Consensus Economics (4) Economics (5) Economics (4) Economics (5) Reële bbp-groei België Eurozone Werkgelegenheidsgroei België Eurozone Productiviteitsgroei België Eurozone (1) World Economic Outlook, Oktober 215 (2) The 215 Ageing Report, Underlying assumptions and projection methodology, 8/214 (3) Economic Outlook 95, long-term database (4) Thomson Financial Datastream (5) Monthly Consensus Forecast, March 216; Global outlook , October

14 Productiviteitsgroei Groei-omgeving relatief ongunstig België - Factoren van economische groei (jaarwijziging in %, 1-jaars voortschrijdend gemiddelde) Hefbomen van productiviteitsgroei (plaats in de rangschikking, 215) 4 3 Aantal gewerkte uren Kapitaalvoorraad Productiviteit (*) Human Capital Index (1) Innovation Union Scoreboard (2) Global Entrepreurship Index (3) Global Competitiveness Index (1) België Duitsland Frankrijk Nederland 14 Bron: EC (AMECO) (*) Totale factorproductiviteit Bron: (1) World Economic Forum; (2) European Commission; (3) Global Entrepreneurship and Development Institute

15 Overheidsinvesteringen Productiviteitsgroei Overheidsinvesteringen op een te laag niveau 6 Overheidsinvesteringen (in % van het bbp) Lopende overheidsuitgaven vs. overheidsinvesteringen (214, in % van het bbp) België Eurozone 3 buurlanden (*) Lopende overheidsuitgaven 15 Bron: EC (AMECO) (*) Gemiddelde Duitsland, Frankrijk en Nederland

16 Productiviteitsgroei Overheidsinvesteringen op een te laag niveau België Overheidsinvesteringen (in % van het bbp) Eurozone 3 buurlanden (*) In periodes van sanering wordt doorgaans sterk ingekort op de publieke investeringen (weg van de minste weerstand) In België hielden de overheidsinvesteringen tijdens de crisis goed stand, te verklaren door de relatief mindere saneringsinspanning Het niveau van de Belgische overheidsinvesteringen is nog altijd bij laagste in de EU Structureel onderinvesteren zorgt voor een verborgen schuld (nl. een grote investeringsbehoefte in de toekomst) Pleidooi voor gouden financieringsregel (cf. prof. Moesen KULeuven): - Budgettaire discipline blijft voorbehouden voor de recurrente overheidsverrichtingen - Overheidsinvesteringen mogen wel met leningen worden gefinancierd 16 Bron: EC (AMECO) (*) Gemiddelde Duitsland, Frankrijk en Nederland

17 Werkgelegenheidsgroei Demografie zet rem op groeipotentieel België - Bevolking op beroepsactieve leeftijd (in ) Effectief Projectie gemaakt in 21 Projectie gemaakt in 213 Projectie gemaakt in 214 Projectie gemaakt in 215 Projectie gemaakt in Werkzaamheidsgraad (werkenden in % bevolking 2- tot 64 jaar) België Eurozone Duitsland Frankrijk Nederland EU22 Strategie België 73,2% 17 Bron: Federaal Planbureau Bron: Eurostat

18 Drie vergrijzingsgolven Golf één: toenemend aantal 5-64, maakt langer werken onvermijdelijk Werkzaamheidsgraad (werkenden in % betrokken leeftijdsgroep) België - Verandering tijdens decennium (in ) België Eurozone Bron: Eurostat (LFS) Bron: Federaal Planbureau (projectie 216)

19 Drie vergrijzingsgolven Langer leven maakt langer werken ook na 65 mogelijk 8 Werkzaamheidsgraad (werkenden in % betrokken leeftijdsgroep) 9 Levensverwachting van de Belgen 7 België Eurozone Bij de geboorte Op 65 jaar Op 8 jaar 19 Bron: Eurostat (LFS) Bron: Eurostat

20 Productiviteitsgroei Maar impact vergrijzing op de macro-economische productiviteit?.4 Over 3 and over the hill (bekwaamheid relatief t.o.v jarigen) Verbale aanleg Schrijversinzicht Vingerbehendigheid Algemene intelligentie Numeriek vermogen Bron: Vegard Skirbekk (23) Bron: Luc Sels ( Van early exit naar active ageing )

21 Drie vergrijzingsgolven Golf twee: meer wonderjaren 9 Levensverwachting van 65-jarigen (vol = België, gearceerd = eurozone) 24 Algemene levensverwachting 4 35 België - Verandering tijdens decennium (in ) Gezonde levensverwachting Wonderjaren Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Bron: Eurostat (EHLEIS) Bron: Federaal Planbureau (projectie 216)

22 Drie vergrijzingsgolven Golf drie: maar ook meer zorgjaren 9 85 Levensverwachting van 65-jarigen (vol = België, gearceerd = eurozone) Algemene levensverwachting Zorgjaren België - Verandering tijdens decennium (in ) 25 8 Gezonde levensverwachting Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Bron: Eurostat (EHLEIS) Bron: Federaal Planbureau (projectie 216)

23 Vergrijzingskosten in België Eerst stelselmatig opwaarts, recent neerwaarts herzien 5 Effectief 45 Ouderenafhankelijkheidsgraad (bevolking 65+ tegenover 15-64, in %) Projectie gemaakt in 21 Projectie gemaakt in 214 Projectie gemaakt in 215 Projectie gemaakt in Vergrijzingsgerelateerde overheidsuitgaven (bij ongewijzigd beleid, in % van het bbp) Verslag 26 Verslag 214 Verslag Bron: Federaal Planbureau Bron: Studiecommissie voor de Vergrijzing

24 Sanering Belgische publieke financiën Noodzakelijk om de vergrijzingskosten op te vangen Schuldratio totale Belgische overheid (in % van het bbp) Scenario s Belgische overheidsschuld na realisatie Stabiliteitsprogramma (in % van het bbp) Hypothesen: 1,5% reële groei, 2% inflatie, impliciete rente 4% Stabiliteitsprogramma /2e-regel Primair saldo stabiel vanaf 219 Primair saldo neemt af met vergrijzingskost vanaf Bron: EC (AMECO); : Stabiliteitsprogramma april 216 Bron: eigen berekening

25 Vergrijzing en lokale overheden Sterke demografische verschillen tussen de gemeenten Gemeentelijke vergrijzingscoëfficiënten (aantal 65-plussers tegenover aantal -15-jarigen) 25 Bron: Belfius

26 Samengevat 1. België heeft inzake sanering van de publieke financiën nog een relatief lange weg te gaan: in is een inspanning vereist van 2% bbp of bijna 9 miljard euro 2. Gezien de eerdere ontsporing van de uitgaven en de nog mogelijk te boeken efficiëntiewinsten dienen verdere maatregelen vooral gezocht aan de uitgavenkant 3. De verdere sanering zal de komende jaren allicht moeten plaatsvinden tegen de achtergrond van een zwakke economische groei 4. Daarom moet alles in het werk worden gesteld om het groeipotentieel van de Belgische economie te ondersteunen 5. Dat vereist bijkomende beleidsinspanningen op het vlak van ondernemerschap, innovatie, concurrentiekracht en overheidsinvesteringen 6. De vergrijzing zet niet alleen de overheidsfinanciën onder druk, zij zet ook een rem op het groeipotentieel, via het arbeidspotentieel en mogelijk ook de productiviteit 7. De vergrijzingskosten zijn weliswaar neerwaarts herzien, dankzij onder meer recente pensioenhervormingen, maar blijven een uitdaging voor de houdbaarheid van de overheidsschuld op langere termijn 26

27 27 24/5/216