Pensioenen na de financiële crisis Zijn ze adequaat? Blijft de vergrijzing betaalbaar?

Transcriptie

1 Pensioenen na de financiële crisis Zijn ze adequaat? Blijft de vergrijzing betaalbaar? Enkele observaties vanuit de helikopter November 2013 Edwin De Boeck Hoofdeconoom KBC Groep

2 Wettelijke pensioenen De klim is begonnen Uitgaven iets onder Europese gemiddelde Uiteenlopende dynamiek volgens stelsel EU27 Overheidsuitgaven voor pensioenen (in % van het bbp, 2010) 10 - Wettelijke pensioenuitgaven (in % van het bbp) Oostenrijk Duitsland Zweden VK Ierland Totaal Werknemers Ambtenaren Zelfstandigen 2 Bron: EC, Ageing Report, 2012 Bron: INR

3 Wettelijke pensioenen Hoog genoeg? Vervangingsratio onder Europese gemiddelde Wettelijk pensioen in verhouding tot het laatst verdiende inkomen (mediaan verdiener, 2011) EU Maar het ene pensioen is het andere niet - Gemiddeld maandbedrag rustpensioen volgens pensioenregeling (2011, in EUR) Nederland Oostenrijk Duitsland Zweden VK Ierland Gemiddelde kostprijs rusthuis(1.245 euro/maand) Europese armoededrempel (1.000 euro/maand) Zuivere loopbaan zelfstandige Zuivere loopbaan loontrekkende Zuivere loopbaan ambtenaar 3 Bron: OESO, Pensions at a Glance, 2012 Bron: ONPRVP, PDOS, Assuralia

4 Gepensioneerden Relatief hoog, maar dalend armoederisico Armoederisico onder gepensioneerden (*) 2011 Inkomensongelijkheid tussen gepensioneerden (**) EU27 30 Armoederisico onder gepensioneerden (linkse as) (*) 6 VK Inkomensongelijkheid tussen gepensioneerden (rechtse as) (**) Zweden 3 Oostenrijk 20 2 Duitsland Ierland Nederland 15 Dalend patroon armoederisico door toegenomen arbeidsparticipatie vrouwen & verbetering minimumpensioen en IGO Bron: Eurostat (EU-SILC) (*) Armoededrempel o.b.v. 60% mediaan inkomen (**) Inkomensquintielratio (S80/S20)

5 Vergrijzing is nu echt begonnen, zij het iets milder dan in eerdere ramingen <15-jarigen in % totale bevolking >64-jarigen in % totale bevolking Afhankelijkheidsgraad ouderen (in %, rechts) 60 Afhankelijkheidsgraad ouderen (65-plussers in % van jarigen, bron:ec ) 26% 60% 55% 24% 50% 50 22% 45% 20% 40% 40 18% 35% 16% 30% 14% 12% 25% 20% 30 Ageing Report 2003 Ageing Report 2006 Ageing Report 2009 Ageing Report % 15% 20 5

6 Vergrijzing en milder dan in de meeste EU-landen Verandering in %-punten Afhankelijkheidsgraad ouderen (65-plussers in % van jarigen) EU27 60 Duitsland Oostenrijk Nederland Ierland Zweden VK EU27 6 Bron: EC, Ageing Report, 2012

7 Vooruitzichten pensioenuitgaven zijn echter opwaarts herzien en hoger dan in meeste EU-landen Overheidsuitgaven voor pensioenen (in % van het bbp) EU27 Verandering in %-punten bbp, Nederland Oostenrijk Duitsland Ierland Zweden VK Pensioenen Overige (*) Ageing Report 2012 Ageing Report 2009 Ageing Report 2006 Ageing Report Bron: EC, Ageing Report, 2012 (*) Gezondheidszorgen, langdurige zorgen, werkloosheid, onderwijs

8 Vooruitzichten pensioenuitgaven en slechts weinig getemperd door recente beleidsingrepen Overheidsuitgaven voor pensioenen (in % van het bbp) Totaal Werknemers Ambtenaren Zelfstandigen +4,5 %-punten +3,3 %-punten Structurele maatregelen in regeerakkoord december 2011 & hervorming pensioenbonus in 2013: Flexibilisering van de arbeidsmarkt: o.m. verstrenging van de voorwaarden voor werkloosheid met bedrijfstoeslag (het vroegere brugpensioen), meer degressiviteit in de werkloosheidsuitkeringen, maatregelen die de toegang tot het systeem van tijdskrediet en loopbaanonderbreking beperken Beheersing van de pensioenuitgaven: o.m. verhoging minimum pensioenleeftijd (van 60 naar 62 jaar), verstrenging van de voorwaarden (loopbaan van 40 jaar) voor vervroegde pensionering Bijsturing toekenningsvoorwaarden pensioenbonus: door strengere loopbaanvoorwaarde zou bestaande systeem van pensioenbonus ten goede komen van werknemers die door hervorming verplicht zijn om hun loopbaan na hun 60 ste voort te zetten Hervormingen doen de budgettaire kost van de vergrijzing afnemen: Maatregelen regeerakkoord 2011 verminderen vergrijzingskost met 0,3 procentpunt van het bbp in de periode tot 2060; projectie ScV (verslag 2013) houdt hiermee rekening, projectie EC (ageing report 2012) niet ScV (verslag 2013) schat de uitgavenbesparing als gevolg van de aanpassing aan de pensioenbonus op 0,3% van het bbp tegen 2060 (is niet meegerekend in projectie vergrijzingskost) 8 Bron: Studiecommissie voor de Vergrijzing (verslag 2013)

9 Hoe het pensioenprobleem oplossen? 14 Start beroepsactieve leeftijd inkomensvorming 65 Wettelijke pensioenleeftijd pensioenbehoefte Bevolking in de beroepsactieve leeftijd Hoe oplossen? 65+ers Zorg voor de koek Bevorder productiviteitsgroei Verhoog werkgelegenheidsgraad van ouderen HR-beleid i.f.v. employability Overstijg dichotomie arbeid-pensioen Laat (deeltijds) gepensioneerden (deeltijds) werken Naar een Europese pensioenleeftijd? Zorg voor verdeling v/d koek Beheers overheidsfinanciën Organiseer basispensioen via overheid Stem pensioenleeftijd af op levensverwachting Verhoog pensioenleeftijd Wettelijk Effectief Responsabiliseer Maak pensioenleeftijd flexibel i.f.v. voorkeur oudere én actuariële neutraliteit Ontwikkel aanvullende pijlers 9

10 Wat kunnen we nog doen? Geen eenvoudige toverformules Wettelijk pensioen in verhouding tot het laatst verdiende inkomen (mediaan verdiener, 2011) Verlaging uitkeringen? EU27 Nederland Oostenrijk Duitsland Zweden VK Ierland Weinig ruimte: vervangingsratio is in niet hoog Maar evenmin ruimte voor verhogingen: vervangingsgraad zal overigens t.o.v. Europese gemiddelde oplopen (cf. verhoging minimumpensioenen) Wel ruimte voor meer selectiviteit en herverdeling tussen gepensioneerden? 10 Bron: OESO, Pensions at a Glance, 2012

11 Wat kunnen we nog doen? Geen eenvoudige toverformules EU27 Ierland VK Nederland Duitsland Oostenrijk Zweden Totale belastingdruk (in % van het bbp, 2012) Verhoging bijdragen? Weinig ruimte: (para)fiscale druk is in al bij de hoogste in Europa en verdere verhoging dreigt vergrijzingsproblematiek nog te accentueren via negatieve effecten op werkgelegenheid en productiviteitsgroei (zie verder) 11 Bron: EC (AMECO database)

12 Wat kunnen we nog doen? Langer werken Zweden Duitsland Nederland VK Ierland Oostenrijk Werkzaamheidsgraad jarigen (in %, 2012) EU Verhoogt bijdrageperiode, vermindert uitkeringsperiode vergt verdere hervormingen om vervroegde uittrede uit arbeidsmarkt te ontmoedigen (in ambtenaren- en werknemersregeling) bv. strengere malusregeling voor wie vóór zijn 65 ste op pensioen gaat meer selectiviteit in gelijkgestelde periodes en hervormingen die employability van ouderen bevorderen bv. leeftijdsonafhankelijke verloning, flexibele arbeidsformules & meer opleidingskansen voor oudere werknemers inclusief arbeidsstimulansen voor 65-plussers (combinatie pensioen/arbeid) 12 Bron: Eurostat

13 Wat kunnen we nog doen? Verlenging van de effectieve pensioenleeftijd Nog grote kloof tussen effectieve en wettelijke pensioenleeftijd 70 Feitelijke leeftijd uittrede uit arbeidsmarkt (gemiddelde mannen en vrouwen) Mannen 2011 Zweden Vrouwen VK Ierland 65 Nederland Duitsland 60 Oostenrijk Bron: OESO Effectieve Wettelijke

14 Wat kunnen we nog doen? Verlenging van de wettelijke pensioenleeftijd Zou logisch passen in hervormingen om effectieve pensioenleeftijd te verhogen en oude regelgeving aan te passen aan gewijzigde demografische en sociaaleconomische realiteit Meeste buurlanden hebben al stappen in die richting gezet Nog beter idee: normale wettelijke pensioenleeftijd vervangen door normale loopbaanduur die automatisch wordt geïndexeerd in functie van de evolutie van de levensverwachting 14 Bron: IMF (2012)

15 Wat kunnen we nog doen? Bevorderen van productiviteitsgroei 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% Productiviteitsgroei (BBP per werkende, jaargroei in %) Hogere productiviteit leidt tot hogere lonen en bijgevolg grotere bijdragemassa Maar de productiviteitsgroei is de voorbije jaren trendmatig gedaald en de vergrijzing zelf dreigt deze neerwaartse tendens nog te accentueren (nog afgezien van de mogelijk blijvende impact van de financieel-economische crisis) Vergrijzingskost volgens ScV onder alternatieve hypothesen productiviteitsgroei 4,5 1.5% per jaar (referentie) 5,2 3,9 1.25% per jaar 1.75% per jaar Bijgevolg moet economisch beleid in het algemeen prioriteit geven aan bevordering van productiviteitsgroei en dat geldt in het bijzonder ook voor hervormingen die de financiële en sociale houdbaarheid van het pensioenstelsel beogen te vrijwaren

16 Wat kunnen we nog doen? Verstevigen van nog altijd relatief beperkte tweede pijler Reserves tweede pijler (in % van het bbp, 2011) - Reserves pensioenfondsen en groepsverzekeringen (in % van het bbp) 14 Nederland (*) 12 VK (*) 10 Ierland (*) Zweden 8 Pensioenfondsen 6 Groepsverzekeringen Duitsland (*) 4 Oostenrijk (*) Ca. 2/3 vaste prestaties Ca. 1/5 vaste bijdragen Rest: gemengd 16 Bron: OESO (Occupational Pension Plans); Assuralia & FSMA voor (*) 2009 i.p.v Bron: Assuralia & FSMA

17 Wat kunnen we nog doen? Verstevigen van nog altijd relatief beperkte tweede pijler Aandeel van tweede pijler beroepspensioenregelingen in de totale vervangingsratio s in 2006 en 2046 WAP-kaderwet heeft sinds 2004 al duidelijk elan gegeven aan ontwikkeling van aanvullende beroepspensioenplannen Maar bijdragen zijn nog relatief laag en penetratie kan nog hoger bij kmo s en contractueel overheidspersoneel (incl. lokale besturen) Let op voor impact op risico s en kosten: gegarandeerd minimumrendement: hoe hoog en hoe stringent toepassen? beperking van loonkosten: bijdragen in te passen in loonnorm 17 Bron: EC (2010)

18 Wat kunnen we nog doen? Dekkingsgraad tweede pijler verder opvoeren Dekkingsgraad beroepspensioenregelingen (in % bevolking op actieve leeftijd, 2010) Zweden (*) 60 % loontrekken met groepsverzekering % loontrekkenden met IBP Nederland Ierland (*) VK Nagenoeg universeel (verplicht of vrijwel verplicht) % zelfstandigen met VAPZ-contract Duitsland 30 Oostenrijk Bron: OESO, Pensions Outlook, 2012 (*) in % werkenden i.p.v. bevolking op actieve leeftijd Bron: Assuralia

19 Wat kunnen we nog doen? Derde pijler op zijn minst behouden 60 Participatie in derde pijler (persoonlijke aanvullende pensioenen en levensverzekeringen) In % van de gezinnen 20% - Pensioenreserves tweede vs. derde pijler (in % van het bbp) Fondsen Mediaanwaarde per gezin (in '000 EUR) Verzekeringen 15% Verzekeringen % 5% Langetermijnsparen Pensioensparen 0 0% 2de pijler (cijfers 2011) 3de pijler (cijfers 2012) 19 Bron: Household Finance and Consumption Survey ECB Bron: Assuralia

20 Vroegere conclusies blijven nog steeds geldig De pensioenproblematiek is ernstig Zonder (verdere) hervormingen worden overheidsfinanciën in de meeste oude industrielanden onhoudbaar Dat is ook het geval in, dat in dit opzicht binnen Europa een gemiddelde positie inneemt: wordt demografisch iets minder dan gemiddeld door vergrijzing getroffen, maar heeft anderzijds t.o.v. de meeste EUlanden een hervormingsachterstand opgelopen Maar niet hopeloos Door de erg lage werkgelegenheidsgraad bij jarigen kan de houdbaarheid van het Belgische pensioenstelsel meer dan gemiddeld in de EU verbeterd worden door het opkrikken van die werkgelegenheidsgraad Dit vergt ingrepen die de actuariële fairheid van de pensioenstelsels verhogen (bv. bonus/malus voor later/vroeger met pensioen gaan, uitkering meer in verhouding tot actieve loopbaanduur e.d.) en arbeidsmarktmaatregelen die de productieve inzetbaarheid van oudere werknemers bevorderen Reserves in kapitalisatieregimes (tweede en derde pijler) zijn beperkt: er is nog ruimte voor een verdere uitbreiding (bv. bij kmo s, contractueel overheidspersoneel...) om zo de dalende vervangingsratio in de eerste pijler te compenseren Meer economische groei maakt het pensioenprobleem beter beheersbaar. Dat pleit tegen hervormingen die de productiviteitsgroei afremmen (zoals bv. hogere belastingen of loonkosten) 20

21 21 3/12/2013