Themanummer 5. DEPARTEMENT ONDERWIJS Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Transcriptie

1 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Themanummer 5 DEPARTEMENT ONDERWIJS Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

2 HET NEDERLANDSTALIG ONDERWIJS IN HET BRUSSELSE HOOFDSTEDELIJKE GEWEST IN CIJFERS

3 Mits bronvermelding mag deze uitgave of delen ervan worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op eender welke andere wijze.

4 Inhoudstafel Afkortingen Inleiding Het Brussels Nederlandstalig onderwijs: algemene schets en historiek Hoofdstuk 1: Statistische gegevens over het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest Schoolbevolking Basisonderwijs Secundair onderwijs Hoger onderwijs Onderwijs voor sociale promotie Deeltijds kunstonderwijs Basiseducatie Onderwijsinstellingen Basisonderwijs Secundair onderwijs Hoger onderwijs Onderwijs voor sociale promotie Deeltijds kunstonderwijs Basiseducatie Personeel Basisonderwijs Secundair onderwijs Hoger onderwijs Permanente vorming Budget Budgettaire middelen ter beschikking gesteld door de Vlaamse Gemeenschap Budgettaire middelen ter beschikking gesteld door de Vlaamse Gemeenschapscommissie Hoofdstuk 2: Uitdagingen in het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest Inschrijvingsproblemen Taalheterogeniteit Lerarentekort Hoofdstuk 3: Specifieke maatregelen voor het Neder landstalig onderwijs in het Brusselse Hoofd stedelijke Gewest Maatregelen genomen door de Vlaamse Gemeenschap Basis- en secundair onderwijs Hoger onderwijs Permanente vorming Centra voor Leerlingenbegeleiding Maatregelen genomen door de Vlaamse Gemeenschaps commissie Basis- en secundair onderwijs Deeltijds kunstonderwijs Diverse VGC-subsidies Stedenfonds

5 Lijst tabellen en grafieken Bijlage 1 Tabellen per fusiegemeente Bijlage 2 Het Franstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest Bronnen

6 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 5 Afkortingen AN ASO BFT BGDA BHG B.O. BSO BuSO CLB COCOF DBSO DIGO DKO GAS GGS GO GOK GON KSO KUB OESO OGO OSP OVB TSO VBB VESOC VGC VGO Vl.I.R. VUB ZVB Anderstalige nieuwkomers Algemeen secundair onderwijs Budgettaire fulltime Brusselse Gewestelijke Dienst voor Arbeidsbemiddeling Brusselse Hoofdstedelijke Gewest Buitengewoon onderwijs Beroepssecundair onderwijs Buitengewoon secundair onderwijs Centrum voor Leerlingenbegeleiding Commission communautaire française Deeltijds beroepssecundair onderwijs Dienst Infrastructuurwerken van het Gesubsidieerd Onderwijs Deeltijds kunstonderwijs Gediplomeerde in de aanvullende studies van Gediplomeerde in de gespecialiseerde studies van Gemeenschapsonderwijs Gelijke onderwijskansen Geïntegreerd onderwijs Kunstsecundair onderwijs Katholieke Universiteit Brussel Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Gesubsidieerd officieel onderwijs Onderwijs voor sociale promotie Onderwijsvoorrangsbeleid Technisch secundair onderwijs Voorrangsbeleid Brussel Vlaams Economisch Sociaal Overlegcomité Vlaamse Gemeenschapscommissie Gesubsidieerd vrij onderwijs Vlaamse Interuniversitaire Raad Vrije Universiteit Brussel Zorgverbreding

7

8 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 7 Inleiding Eind november 2003 keurde het Vlaams Parlement een resolutie goed betreffende het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, waarin de Vlaamse Regering in 18 aanbevelingen wordt aangespoord concrete acties te ondernemen om de kwaliteit van het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest te verbeteren. In deze resolutie wordt veel aandacht besteed aan de taalproblematiek in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel, aan de ondersteuning van de leerlingen, aan de opwaardering van het lerarenambt, aan de behoefte aan schoolinfrastructuur... In januari 2004 sloten de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeen schapscommissie een samenwerkingsovereenkomst af, waarin de samen werking tussen beide overheden in verschillende beleidsdomeinen geconcretiseerd wordt. Op regelmatige tijdstippen zal overleg plaatsvinden tussen beide administraties, zodat de concrete invulling van dit akkoord voortdurend bijgestuurd kan worden. Bij een eerste actieplan opgesteld door het departement Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap en de direc tie Onderwijs van de VGC werd uitdrukkelijk rekening gehouden met bovenvermelde resolutie van het Vlaams parlement betreffende het Nederlandstalig onderwijs in Brussel. Doel van deze brochure is een verzameling van cijfergegevens betreffende het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest aan te bieden ter ondersteuning van het beleid. Dit geheel van statistische gegevens schetst een beeld van het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest vanaf het schooljaar tot en met De tellingsdatum voor de leerlingen en studenten is vastgesteld op 1 februari. Cijfergegevens m.b.t. de Vlaamse Gemeenschap, zijn steeds inclusief de gegevens over het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Nadat we in het eerste hoofdstuk van deze brochure het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest cijfermatig geanalyseerd hebben, wordt in de hoofdstukken 2 en 3 stilgestaan bij de belangrijkste uitdagingen voor het Nederlandstalig onderwijs in Brussel en de voornaamste maatregelen die de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie nemen om de kwaliteit ervan te optimaliseren. Het Brussels Nederlandstalig onderwijs: algemene schets en historiek Zoals in de rest van Vlaanderen valt het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest onder de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap. De Vlaamse regelgeving aangaande onderwijsaangelegenheden is immers niet alleen van kracht in het Vlaamse Gewest, maar ook voor Nederlandstalige instellingen in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. De Nederlandse Cultuurcommissie (NCC) werd opgericht om de culturele autonomie van de Vlaamse gemeenschap in Brussel concreet gestalte te geven inzake onderwijs, cultuur, voorschoolse en paraen postscolaire aangelegenheden. Haar rechtsopvolger, de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC), zet deze missie verder met bevoegdheden die uitgebreid werden naar welzijns- en gezondheidszorg. De VGC is een draaischijf geworden voor de Vlaamse gemeenschap in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en voor diegenen die bij haar aansluiting zoeken. Zij wil een Vlaamse gemeenschap stimuleren die zichtbaar aanwezig is in het BHG en die de stad mee uitbouwt. Door de ontwikkeling en ondersteuning van een open Nederlandstalig netwerk van diensten en voorzieningen op alle terreinen van haar bevoegdheden (cultuur, onderwijs, welzijn, gezondheid), wil de VGC de kwaliteit van het leven in de hoofdstad verhogen en nieuwe kansen bieden aan mensen. De VGC is in Brussel aan Nederlandstalige zijde de eerste partner inzake onderwijsbeleid. Het Brussels Nederlandstalig onderwijs is ingebed in een twee- en meertalige grootstad, met een aantal specifieke eigenschappen, die eigen zijn aan de Brusselse en/of aan grootstedelijke context. De VGC heeft een dubbele opdracht voor het Nederlandstalig onderwijs in Brussel. Enerzijds dient zij een netoverschrijdend onderwijsbeleid te voeren dat complementair is aan dat van de Vlaamse Gemeenschap en dat

9 8 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers het lokaal schoolbeleid ondersteunt. Zij ondersteunt scholen en verenigingen die de kwaliteit van het onderwijs in Brussel verbeteren. Anderzijds is de VGC sinds de splitsing van de provincie Brabant in 1995 inrichtende macht geworden van de vroegere Nederlandstalige provinciale onderwijsinstellingen in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. De VGC neemt daarenboven de taak op zich om aandacht te hebben voor de blinde vlekken in het Brussels onderwijsaanbod. Het onderwijs in Brussel is een verhaal apart. Er wordt zowel Franstalig als Nederlandstalig onderwijs georganiseerd. Meertalig onderwijs is er niet. Er zijn wel verschillende Europese en internationale instellingen die basis-, secundair of hoger onderwijs aanbieden. Deze vallen weliswaar niet onder de bevoegdheid van de Vlaamse of de Franse Gemeenschap. Omwille van de aanwezigheid van twee parallelle onderwijssystemen op eenzelfde grondgebied is het onderwijs in Brussel vaak moeilijk vergelijkbaar met de Vlaamse situatie, zeker vermits het Frans de meest gebruikte taal is in de hoofdstad. Hieronder wordt de geschiedenis van het Brussels Nederlandstalig onderwijs in een notendop geschetst. Vanaf de Belgische onafhankelijkheid tot 1878 was de taaltoestand in de weinige lagere scholen van Brussel-Stad zeer eenvoudig: er werd alleen les gegeven in het Frans. Vlaams was wel een verplicht vak, maar met een minimaal belang (in het schoolrapport telde het mee voor 15 punten, het vak tekenen weegt 20 punten). Nochtans was het overgrote deel van de kinderen van huis uit Nederlandstalig: in een enquête in een gemeentelijke school zegden drie leerlingen thuis Frans te spreken, de andere 177 Nederlands (of althans het Brussels dialect). In de (weinige) middelbare scholen was de voertaal, net als in Vlaanderen, het Frans. Op het eind van de 19de eeuw waren er experimenten met les in het Nederlands in het gemeentelijk onderwijs (Brussel-Stad). Karel Buls, schepen van Onderwijs van de stad Brussel, voerde in 1881 de zgn. transmutatieklassen in, een stelsel waarbij in de eerste twee leerjaren alle lessen in het Nederlands werden gegeven. Pas later volgde geleidelijk de overschakeling naar het Frans. Franstalige leerlingen kwamen meteen terecht in eentalig Franstalig onderwijs. Ondanks de goede bedoelingen draaide dit systeem al snel negatief uit voor de Nederlandstaligen: het werkte een versnelde verfransing in de hand. Tegelijk werkte het onderwijssysteem niet mee: de loopbaan van het uitsluitend Franstalige onderwijspersoneel kwam in het gedrang. Nederlandstalige ouders kregen daarnaast het advies hun kinderen zo snel mogelijk in het Franstalig onderwijs te plaatsen, aangezien Frans beschouwd werd als de taal waarmee men vooruit kwam in het leven. De liberté du père de famille of de vrijheid van het gezinshoofd stond dat toe: de ouder mocht vrij de onderwijstaal van zijn kinderen kiezen, ongeacht de gebruikelijke thuistaal. Het kwantitatieve gevolg was duidelijk: na de eerste wereldoorlog was er binnen Brussel-Stad geen enkele Nederlandstalige klas meer over, in 13 gemeenten rond Brussel-Stad waren er in Franse klassen, en 441 Vlaamse. In die gemeentes woonden er toen vier keer minder (homogeen) Franstaligen dan Nederlandstaligen en tweetaligen samen. Na de eerste wereldoorlog stelden de taalwetten dat de moedertaal van het kind de onderwijstaal moest zijn. In Brussel kwam daar niets van terecht: de Franstaligen eisten (en kregen) de bevestiging van de liberté du père de famille : de ouder mag vrijuit kiezen in welke onderwijstaal hij zijn kind(eren) naar school stuurt. Na veel hindernissen werden in 1963 twee belangrijke grondstenen voor het huidige Belgische onderwijsmodel gelegd: - de taalgrens werd vastgelegd: Brussel werd als tweetalig gebied erkend en bleef beperkt tot de 19 gemeenten; - de taalwetten stellen dat de onderwijstaal in Vlaanderen het Nederlands is, in Wallonië het Frans en in Duitstalig België het Duits. Meer zelfs: als inwoner van Vlaanderen moet je eigenlijk principieel je kind naar het Nederlandstalig (Vlaams of Brussels) onderwijs sturen. Diezelfde onderwijstaalwet stelt dat in de tweetalige Brusselse agglomeratie de onderwijstaal ofwel het Nederlands, ofwel het Frans is. De keuze werd bepaald door de moedertaal (of de gebruikelijke thuistaal) van het kind. De vader moest verklaren wat de thuistaal is. Hiermee werd de liberté de pere de

10 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 9 famille afgeschaft: de thuistaal werd automatisch ook de onderwijstaal. De taalinspectie moest nagaan of de taalverklaring van de ouder overeenstemde met de feitelijke thuistaal. De werkelijkheid bleef echter dat heel veel Nederlandstalige ouders verklaarden thuis Frans te spreken om hun kind naar school te kunnen laten gaan in het Franstalig onderwijs. Eind jaren zestig kwam het Brussels Nederlandstalig onderwijs weer in beweging. In 1971 werd de liberté de père de famille opnieuw ingevoerd op vraag van het FDF 1. Men verwachtte, als de ouders opnieuw vrij de onderwijstaal voor hun kind(eren) konden kiezen, een massale overgang naar het Franstalig onderwijs. De Nederlandstaligen moesten akkoord gaan, maar eisten dat elk gezinshoofd over gelijke mogelijkheden zou beschikken om zijn keuze vrij te bepalen. Bijgevolg moest als tegenprestatie een volwaardig net van Nederlandstalige peutertuinen en zesklassige lagere scholen uitgebouwd worden: - het peuterplan: er werd besloten om in Brussel 105 peutertuinen op te richten, zodat ook kinderen vanaf 18 maanden meteen in het Nederlands konden worden opgevangen Later vormde de NCC dit peuterplan om tot een kinderdagverblijvenplan (0 tot 36 maanden). Even een vergelijking: in 1971 waren er welgeteld drie Nederlandstalige kinderdagverblijven in de Brusselse agglomeratie, terwijl er nu in het BHG 85 Nederlandstalige kinderdagverblijven en peutertuinen te vinden zijn; - aangepaste schoolbevolkingsnormen voor het lager onderwijs: hierdoor werd de oprichting van zesklassige scholen en de aanstelling van een directie zonder klas versoepeld. Dit is het begin van de Brusselnormen (zie p. 74 en volgende). Deze zgn. Brusselnormen zijn doorheen de afgelopen dertig jaar steeds bewaard gebleven, en onder druk van de NCC ook uitgebreid tot het kleuteronderwijs (1978). Dertig jaar later blijkt het Brussels Nederlandstalig onderwijs niet verdwenen te zijn, maar kwantitatief te groeien. Ook al stijgt het aantal leerlingen, toch staat het Nederlandstalig onderwijs in de hoofdstad nog altijd voor grote uitdagingen, nu van andere aard dan vroeger. De schoolbevolking evolueerde van overwegend Belgisch en quasi homogeen Nederlandstalig naar alsmaar heterogener. Meer en meer Franstalige en anderstalige leerlingen vinden de weg naar de Nederlandstalige scholen in Brussel. Om kwaliteitsvol Nederlandstalig onderwijs te garanderen in een overwegend niet-nederlandstalige omgeving met een dergelijk heterogeen publiek is een aangepast beleid, specifiek voor het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, noodzakelijk. 1 FDF: Front Démocratique des Francophones.

11 10 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Hoofdstuk 1: Statistische gegevens over het Nederland stalig onderwijs in het Brusselse Hoofd stedelijke Gewest Dit hoofdstuk bespreekt en bundelt de statistieken over de schoolbevolking, de onderwijsinstellingen, het personeel en de overheidsuitgaven in het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Het meeste cijfermateriaal is afkomstig uit de databanken van het departement Onderwijs. Daarnaast werden ook data aangeleverd door de Vlaamse Gemeenschap scommissie. Er kan een afwijking zijn tussen de cijfergegevens van het departement Onderwijs en de Vlaamse Gemeenschapscommissie ondanks het feit dat beide administraties op 1 februari tellen. In hoofdstuk 1 worden bovendien een aantal onderwijsindicatoren voorgesteld die, naast de historische cijferreeksen, een bijkomend idee geven van de toestand van het Brussels Nederlandstalig onderwijs. Bij deze indicatoren wordt regelmatig de vergelijking gemaakt met de Vlaamse Gemeenschap en een aantal OESO-landen. Meer gedetailleerde gegevens over het schooljaar (o.m. gegevens op gemeentelijk niveau) zijn terug te vinden in bijlage 1 van deze brochure. Bijlage 2 bundelt een aantal statistieken over het Franstalig onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 1.1 Schoolbevolking In deze rubriek wordt de evolutie van de schoolbevolking per onderwijsniveau weergegeven voor de schooljaren tot en met Bij de bespreking van trends wordt rekening gehouden met gegevens vanaf het schooljaar Basisonderwijs Gewoon kleuteronderwijs Vanaf het schooljaar steeg het aantal kleuters steeds in het gewoon kleuteronderwijs. In waren er leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs (+2% t.o.v. het voorgaande schooljaar, +18,6% t.o.v. het schooljaar ). Het gesubsidieerd vrij onderwijs is de grootste speler met leerlingen (43%). Tabel 1: Aantal leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk VGC Gemeente Totaal Schooljaar J M T J M T J M T J M T J M T t.o.v ,6% +23,2% +17,5% +22,4% +18,3% +20,4% ,2% +14,8% +17,1% +18,6% +18,5% +18,6%

12 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 11 Grafi ek 1: Aantal leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs Jongens Meisjes Totaal Het aandeel kleuters met vreemde nationaliteit daalt spectaculair sinds In het schooljaar heeft nog één op tien kleuters een vreemde nationaliteit, tegenover één op vijf in het schooljaar In Vlaanderen heeft slechts 6% van de kleuters een vreemde nationaliteit. 2 De daling in het BHG is toe te schrijven aan het feit dat in de jaren negentig meer en meer mensen van allochtone afkomst de Belgische nationaliteit o.m. dankzij een vereenvoudiging van de procedure verwierven. Daarom begon de VGC met het opvragen van de culturele achtergrond (Belgisch of buitenlands) van de leerlingen. Vanaf het schooljaar werd de opsplitsing tussen westers gezin en niet-westers gezin gemaakt, waarbij een leerling tot de laatste categorie behoort wanneer hij opgevoed is of afkomstig is uit een gezin met een niet-westerse culturele achtergrond. Als de nationaliteitscijfers vergeleken worden met de cijfers betreffende de culturele achtergrond van de kleuters, krijgt men een geheel ander beeld van de schoolbevolking in het gewoon kleuteronderwijs. Tot en met het schooljaar steeg het aantal kleuters met buitenlandse achtergrond (in een stijging van 63% t.o.v ), terwijl het aantal kleuters met Belgische achtergrond daalde (in een daling van 9,3% t.o.v ). Het aandeel kleuters met buitenlandse achtergrond steeg ook relatief van een derde in tot bijna de helft in De nieuwe opsplitsing (westers vs. niet-westers) zorgt voor een breuklijn tussen de schooljaren en Een vergelijking met vroegere gegevens is hierdoor niet correct. In het schooljaar hadden 55% van de kleuters een westerse culturele achtergrond. Zowel het aantal kleuters met een westerse achtergrond als het aantal kleuters met een niet-westerse achtergrond steeg t.o.v. het schooljaar (resp. 4,1% en 1%). Wat betreft het criterium gezinstaal onderscheidt de VGC in haar opvraging vier grote categorieën: homogeen Nederlandstalig gezin, taalgemengd gezin (één van de ouders heeft Nederlands als moeder taal, andere ouder spreekt andere taal), homogeen Franstalig gezin, en homogeen anderstalig gezin (er wordt geen Nederlands gesproken in het gezin, evt. wel Frans door één ouder). Vóór hadden de categorieën een ietwat andere inkleuring: homogeen Nederlandstalig gezin, taalgemengd gezin (één van de ouders is van Nederlandstalige afkomst), homogeen Franstalige gezinnen en homogeen anderstalige gezinnen (geen van beide ouders spreekt Nederlands noch Frans). In het gewoon kleuteronderwijs zijn almaar minder kleuters afkomstig uit een gezin waar Nederlands gesproken wordt). In kwam net geen derde van de kleuters uit een homogeen Nederlandstalig of taalgemengd gezin. Ongeveer een derde van de kleuters kwam uit een homogeen anderstalig gezin. Een laatste derde van de kleuters kwam uit een homogeen Franstalig gezin. In vertegenwoordigden deze twee laatste groepen slechts iets meer dan de helft van de leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs. 2 In 2003 telde de totale bevolking van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest 26,2% niet-belgen. In het Vlaamse Gewest lag dit cijfer aanzienlijk lager: 4,7% (NIS:

13 12 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Het aantal leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs woonachtig in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest blijft stijgen (in het schooljaar zijn dat leerlingen, wat 86% is van het totale aantal leerlingen). In het schooljaar komen er vanuit het arrondissement Halle-Vilvoorde kleuters naar Nederlandstalige scholen in het BHG. Dit komt neer op 11 % van de totale populatie in het gewoon kleuteronderwijs. Van het totaal aantal kleuters woonachtig in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (9.309 in het schooljaar ) gaat slechts een klein aantal (4,5%) naar een school buiten het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest Tabel 2: Indeling van de leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs naar Belgische en vreemde nationaliteit Belgische nationaliteit Vreemde nationaliteit Totaal Vlaamse Gemeenschap Vreemde nationaliteit Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Tabel 3: Culturele achtergrond van de leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs Westerse culturele achtergrond niet-westerse culturele achtergrond Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9

14 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 13 Tabel 4: Gezinstaal van de leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs Homogeen Nederlandstalig Homogeen Franstalig Homogeen anderstalig Taalgemengd Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Tabel 5: Woonplaats van de leerlingen in het gewoon kleuteronderwijs Arrondissement woonplaats BHG Halle-Vilvoorde Nijvel Leuven Andere Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 81 0, , , , ,3 63 0, , , , ,0 68 0, , , , ,1 71 0, , Tabel 6: In welk arrondissement gaan kleuters (gewoon onderwijs) die in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest wonen, naar school? Arrondissement BHG Halle-Vilvoorde Andere school Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , ,1 89 1, , ,4 58 0, , ,0 46 0, Buitengewoon kleuteronderwijs Na een lichte stijging van het aantal leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs tijdens de schooljaren en , blijft het aantal leerlingen al enkele jaren stabiel (119 kleuters in het schooljaar , verhouding jongens/meisjes: 2 op 1). Het grootste aantal kleuters vindt men terug in het type 7 (leerlingen met een auditieve handicap), nl. 72 leerlingen. De tweede grootste groep (33 leerlingen) zit in het type 2 (leerlingen met een matige of ernstige mentale handicap). De overige kleuters volgen les in het type 4 (leerlingen met een fysieke handicap, 10 kleuters) en het type 6 (leerlingen met een visuele handicap, 4 kleuters).

15 14 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers In het schooljaar is ruim de helft van de leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs homogeen Nederlandstalig. 28,6% komt uit een taalgemengd gezin. Eén op vijf kinderen komt uit een homogeen anderstalig of homogeen Franstalig gezin. De grote meerderheid (89%) heeft een westerse achtergrond. Slechts 17,9% van de leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs woont in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Ruim de helft van de kleuters is afkomstig uit het arrondissement Halle-Vilvoorde. Het aantal leerlingen woonachtig in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest is sterk gestegen t.o.v. de voorgaande schooljaren. Dit deed het aandeel voor het schooljaar stijgen tot 31,1%. Het aantal kleuters woonachtig in het arrondissement Halle-Vilvoorde daalde, maar zij vormen nog altijd de grootste groep (44,5%). Tabel 7: Aantal leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk VGC Gemeente Totaal Schooljaar J M T J M T J M T J M T J M T t.o.v ,0% +160,0% -10,0% +48,1% -48,0% +1,9% +440,0% +140,0% +290,0% ,1% +8,6% +29,3% Grafi ek 2: Aantal leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs Jongens Meisjes Totaal

16 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 15 Tabel 8: Opsplitsing van het aantal leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs naar onderwijstype - schooljaar Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk VGC Gemeente Totaal J M T J M T J M T J M T J M T Type Type Type Type Totaal Tabel 9: Woonplaats van leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs Arrondissement BHG Halle-Vilvoorde Leuven Andere woonplaats Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , ,4 6 6, , , ,2 7 7, , , , , , , , , , , ,7 11 8, , , , , , , , , , , , ,8 119 Gewoon lager onderwijs In het gewoon lager onderwijs kent het aantal leerlingen de laatste negen schooljaren een gestage stijging (+2% t.o.v. het schooljaar , +28,3% t.o.v. het schooljaar ). Iets meer dan de helft van het totaal aantal leerlingen volgt les in het gesubsidieerd vrij onderwijs (6.397 leerlingen). Het VGO blijft de grootste absolute stijger (+153 leerlingen of +2,5% t.o.v. het schooljaar ; leerlingen of +23,9% t.o.v. het schooljaar ). Ook het aantal leerlingen in het gemeenschaps- en het gemeentelijk onderwijs blijft stijgen (resp. +2,1% en +0,6% t.o.v. het schooljaar ). Tabel 10: Aantal leerlingen in het gewoon lager onderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk VGC Gemeente Totaal Schooljaar J M T J M T J M T J M T J M T t.o.v ,0% +33,3% +33,7% +21,4% +26,3% +23,9% ,2% +38,4% +32,7% +25,9% +30,7% +28,3%

17 16 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Grafi ek 3: Aantal leerlingen in het gewoon lager onderwijs Jongens Meisjes Totaal Het aandeel lagereschoolkinderen met vreemde nationaliteit daalt voor het vierde jaar op rij (1.979 leerlingen voor het schooljaar ). De verhouding leerlingen met vreemde nationaliteit t.o.v. leerlingen met Belgische nationaliteit bedraagt ongeveer één op zes (percentage leerlingen met vreemde nationaliteit in de Vlaamse Gemeenschap is 6,4). Ook in het gewoon lager onderwijs krijgen we een ander beeld van de schoolbevolking als we de nationaliteitscijfers vergelijken met de cijfers betreffende de culturele achtergrond. Het aantal lagereschoolkinderen met een niet-westerse culturele achtergrond groeide fors tussen en : van naar leerlingen. Het aantal lagereschoolkinderen met westerse culturele achtergrond schommelde in deze periode rond leerlingen. Net als in het gewoon kleuteronderwijs zijn in het gewoon lager onderwijs de afgelopen schooljaren steeds minder leerlingen afkomstig uit een homogeen Nederlandstalig gezin en steeds meer leerlingen uit homogeen Franstalige en homogeen anderstalige gezinnen. In kwam nog ongeveer een derde van de leerlingen uit een homogeen Nederlandstalig gezin, een ander derde kwam uit een taalgemengd gezin en het laatste derde zat verspreid in homogeen Franstalige en homogeen anderstalige gezinnen. In kwam nog slechts een zesde van de lagereschoolkinderen uit een homogeen Nederlandstalig gezin. Ook het aandeel leerlingen uit een taalgemengd gezin is gedaald t.o.v. het schooljaar Het aandeel leerlingen uit een homogeen anderstalig gezin verdubbelde in deze periode (28,7% in t.o.v. 14,5% in ), maar ook het aandeel leerlingen uit een homogeen Franstalig gezin steeg sterk (29,4% in t.o.v. 21,9% in ). In woonde 79,1% van de leerlingen in het gewoon lager onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Dat is een procentuele toename van 8% t.o.v leerlingen maakten in elke dag de verplaatsing vanuit het arrondissement Halle- Vilvoorde. Dit komt neer op een zesde van de totale populatie in het gewoon lager onderwijs. In kwam nog bijna een kwart (23,3%) van de leerlingen in de Brusselse gewone lagere scholen uit het arrondissement Halle-Vilvoorde.

18 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 17 Net zoals in het gewoon kleuteronderwijs gaan nagenoeg alle lagereschool kinderen die in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest wonen, er in het school jaar ook naar school (94,6% van de totale schoolbevolking in het gewoon lager onderwijs). 459 leerlingen (4,4%) gaan naar een school in het arrondissement Halle-Vilvoorde. Tabel 11: Indeling van de leerlingen in het gewoon lager onderwijs naar Belgische en vreemde nationaliteit Belgische nationaliteit Vreemde nationaliteit Totaal Vlaamse Gemeenschap Vreemde nationaliteit Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 Tabel 12: Culturele achtergrond van de leerlingen in het gewoon lager onderwijs Westerse culturele achtergrond niet-westerse culturele achtergrond Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 Tabel 13: Gezinstaal van de leerlingen in het gewoon lager onderwijs Homogeen Nederlandstalig Homogeen Franstalig Homogeen anderstalig Taalgemengd Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

19 18 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Tabel 14: Woonplaats van de leerlingen in het gewoon lager onderwijs Arrondissement BHG Halle-Vilvoorde Nijvel Leuven Andere woonplaats Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Tabel 15: In welk arrondissement gaan lagereschoolkinderen (gewoon onderwijs) die in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest wonen, naar school? Arrondissement BHG Halle-Vilvoorde Andere school Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , ,7 94 1, , , , , , , Doorstroming doorheen het gewoon lager onderwijs Het percentage leerlingen met schoolse vertraging 3 in het gewoon lager onderwijs voor het schooljaar bedraagt 21%. Het percentage met een leervoorsprong bedraagt 1,4%. Meisjes lopen minder snel schoolse vertraging op dan jongens (jongens: 22,3%; meisjes: 19,8%). Bij de vergelijking tussen Belgische leerlingen en niet-belgische leerlingen blijkt dat vooral de niet-belgische leerlingen schoolse vertraging oplopen (38,0% van de niet-belgische leerlingen t.o.v. 17,8% van de Belgische leerlingen). Het verschil tussen jongens en meisjes is minder uitgesproken bij de niet-belgische dan bij de Belgische leerlingen, maar volgt wel dezelfde lijn (38,4% jongens met leerachterstand t.o.v. 37,5% meisjes bij de niet-belgen; 19,1% jongens met leerachterstand t.o.v. 16,7% meisjes bij de Belgen). 3 Schoolse vertraging (of schoolse achterstand) is de vertraging die een leerling oploopt t.o.v. de groep leerlingen met hetzelfde geboortejaar. Schoolse vertraging is niet noodzakelijk een gevolg van zittenblijven, maar kan ook veroorzaakt worden door ziekte, atypische studieovergangen enz. Schoolse achterstand geeft een beeld van de vertraging die een leerling opgelopen heeft gedurende zijn schoolloopbaan.

20 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 19 Tabel 16: Vordering per leerjaar van de leerlingen met Belgische nationaliteit in het gewoon lager onderwijs - schooljaar Leerlingen met voorsprong Meer dan 1 jaar achterstand Normaal gevorderden 1 jaar achterstand Totaal Jongens Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Eerste leerjaar 12 1, , ,0 7 0, Tweede leerjaar 6 0, , ,0 9 1,0 919 Derde leerjaar 12 1, , ,4 16 1,9 828 Vierde leerjaar 10 1, , ,8 16 1,9 847 Vijfde leerjaar 12 1, , ,7 19 2,5 758 Zesde leerjaar 14 1, , ,4 11 1,5 720 Totaal 66 1, , ,6 78 1, Meisjes Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal Eerste leerjaar 15 1, , ,0 6 0, Tweede leerjaar 14 1, , ,1 13 1, Derde leerjaar 20 2, , ,7 15 1,7 883 Vierde leerjaar 16 2, , ,2 19 2,4 791 Vijfde leerjaar 15 1, , ,3 22 2,8 799 Zesde leerjaar 14 1, , ,7 10 1,4 733 Totaal 94 1, , ,1 85 1, Algemeen totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal Eerste leerjaar 27 1, , ,0 13 0, Tweede leerjaar 20 1, , ,0 22 1, Derde leerjaar 32 1, , ,5 31 1, Vierde leerjaar 26 1, , ,1 35 2, Vijfde leerjaar 27 1, , ,4 41 2, Zesde leerjaar 28 1, , ,6 21 1, Totaal 160 1, , , , modulair onderwijs, zevende jaren, vierde graad en anderstalige nieuwkomers niet meegerekend

21 20 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Tabel 17: Vordering per leerjaar van de leerlingen met vreemde nationaliteit in het gewoon lager onderwijs - schooljaar Leerlingen met voorsprong Meer dan 1 jaar achterstand Normaal gevorderden 1 jaar achterstand Totaal Jongens Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Eerste leerjaar 2 1, , ,4 4 2,4 168 Tweede leerjaar 1 0, , ,3 8 4,5 176 Derde leerjaar 1 0, , ,7 19 9,2 206 Vierde leerjaar 1 0, , , ,8 181 Vijfde leerjaar , , ,1 163 Zesde leerjaar , ,7 7 5,8 120 Totaal 5 0, , ,9 86 8, Meisjes Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal Eerste leerjaar 1 0, , ,8 3 1,8 164 Tweede leerjaar 5 3, , ,3 10 6,0 168 Derde leerjaar , ,0 12 6,9 174 Vierde leerjaar 1 0, , ,0 15 9,5 158 Vijfde leerjaar 3 2, , ,9 15 9,9 152 Zesde leerjaar 1 0, , ,2 11 7,4 149 Totaal 11 1, , ,7 66 6,8 965 Algemeen totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal Eerste leerjaar 3 0, , ,1 7 2,1 332 Tweede leerjaar 6 1, , ,3 18 5,2 344 Derde leerjaar 1 0, , ,7 31 8,2 380 Vierde leerjaar 2 0, , , ,8 339 Vijfde leerjaar 3 1, , , ,1 315 Zesde leerjaar 1 0, , ,9 18 6,7 269 Totaal 16 0, , , , modulair onderwijs, zevende jaren, vierde graad en anderstalige nieuwkomers niet meegerekend Buitengewoon lager onderwijs Sinds het schooljaar blijft het aantal leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs voortdurend stijgen (515 leerlingen, +2,8% t.o.v , +43,9% t.o.v ). De toename van het aantal leerlingen in het schooljaar t.o.v. het vorige schooljaar ligt volledig bij de jongens. De meeste leerlingen vindt men terug in de types 1 (leerlingen met een licht mentale handicap), 2 (leerlingen met een matige of ernstige mentale handicap), 7 (leerlingen met een auditieve handicap) en 8 (leerlingen met ernstige leerstoornissen). In het schooljaar is ruim een derde van de leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs homogeen Nederlandstalig. 24% is taalgemengd, 22% homogeen Franstalig en 17% homogeen anderstalig. Zes op tien leer lingen hebben een westerse achtergrond. De grootste groep leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs komt uit homogeen Franstalige gezinnen (35,7%). Een kwart van de leerlingen is afkomstig uit taalgemengde gezinnen. Het aandeel leerlingen uit homogeen Nederlandstalige gezinnen en homogeen anderstalige gezinnen was respectievelijk 26,2% en 13,8% van het totaal aantal leerlingen in het schooljaar Iets minder dan 60% van de leerlingen hebben een westerse culturele achter grond.

22 308 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 21 Bijna 60% van de leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs is in woonachtig in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. In het schooljaar woonde nog niet de helft van de leerlingen in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest. Tabel 18: Aantal leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk VGC Gemeente Totaal Schooljaar J M T J M T J M T J M T J M T t.o.v. +118,2% +53,3% +91,9% +64,3% +17,1% +42,8% +162,5% +23,1% +76,2% +60,3% -21,2% +25,0% +73,0% +8,6% +43,9% Grafi ek 4: Aantal leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs Jongens Meisjes Totaal Tabel 19: Opsplitsing van het aantal leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs naar onderwijstype - schooljaar Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk VGC Gemeente Totaal J M T J M T J M T J M T J M T Type Type Type Type Type Type Type Totaal

23 22 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers Tabel 20: Woonplaats van leerlingen in het buitengewoon lager onderwijs Arrondissement BHG Halle-Vilvoorde Leuven Andere woonplaats Totaal Schooljaar Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) Aantal Aandeel (%) , ,7 28 8,0 16 4, , ,6 26 6, , , ,9 27 6, , , ,4 25 6,0 35 8, , ,4 19 4,3 25 5, , ,9 25 5,4 16 3, , ,3 33 6,6 19 3, , ,3 34 6,6 28 5,5 515 Evolutietabel leerlingen basisonderwijs BHG - Vlaamse Gemeenschap In de evolutietabel voor het basisonderwijs wordt tot slot van deze paragraaf een overzicht gegeven van het totaal aantal leerlingen in het basisonderwijs (zowel gewoon en buitengewoon kleuteronderwijs als gewoon en buitengewoon lager onderwijs) tijdens de laatste vier schooljaren, zowel voor het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest als voor de Vlaamse Gemeenschap. Voor het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest stijgt het aantal leerlingen over de hele lijn uitgezonderd voor het buitengewoon kleuteronderwijs, waar het aantal kleuters de laatste vier jaar rond hetzelfde aantal schommelt. In Vlaanderen daalt het aantal leerlingen in het gewoon onderwijs, blijft het ongeveer gelijk voor het buitengewoon kleuteronderwijs en stijgt het lichtjes voor het buitengewoon lager onderwijs. Bij de vergelijking tussen het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en Vlaanderen dienen we echter een kanttekening te maken. In Vlaanderen is er een rechtstreekse relatie tussen de evolutie van het aantal geboortes en de evolutie van het leerlingenaantal in het kleuter- en lager onderwijs een aantal jaren later. In Brussel bestaat deze relatie uiteraard ook, maar ze is niet onmiddellijk zichtbaar in het Nederlandstalig onderwijs alleen. Ouders kunnen in Brussel immers kiezen tussen het Nederlandstalig of het Franstalig onderwijs. Deze verhouden zich als het ware tot elkaar als communicerende vaten.

24 Het Nederlandstalig onderwijs in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest in cijfers 23 Tabel 21: Evolutietabel leerlingen basisonderwijs BHG - Vlaamse Gemeenschap J M T J M T J M T J M T Gewoon kleuteronderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk Gemeente VGC Totaal BHG Totaal Vlaanderen evolutie BHG t.o.v. vorig schooljaar +0,24% +1,19% +0,71% +2,95% +0,08% +1,53% +2,48% +1,48% +1,99% evolutie Vlaanderen t.o.v. vorig schooljaar -0,69% -0,19% -0,45% -0,54% -0,64% -0,59% -0,59% -0,65% -0,62% BHG t.o.v. Vlaanderen 4,13% 4,16% 4,15% 4,17% 4,22% 4,20% 4,32% 4,25% 4,29% 4,45% 4,34% 4,40% Buitengewoon kleuteronderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk Gemeente VGC Totaal BHG Totaal Vlaanderen evolutie BHG t.o.v. vorig schooljaar -3,45% -5,41% -4,03% +1,19% -8,57% -1,68% -4,71% +18,75% +1,71% evolutie Vlaanderen t.o.v. vorig schooljaar +0,17% -3,09% -0,88% +2,08% +3,00% +2,37% -3,40% +6,18% -0,35% BHG t.o.v. Vlaanderen 7,57% 6,72% 7,29% 7,29% 6,55% 7,06% 7,23% 5,82% 6,78% 7,13% 6,51% 6,92% Gewoon lager onderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk Gemeente VGC Totaal BHG Totaal Vlaanderen evolutie BHG t.o.v. vorig schooljaar +1,89% +2,21% +2,05% +1,23% +1,75% +1,49% +0,16% +3,68% +1,91% evolutie Vlaanderen t.o.v. vorig schooljaar -0,58% -0,30% -0,44% -0,93% -0,64% -0,79% -1,42% -0,90% -1,16% BHG t.o.v. Vlaanderen 2,90% 2,90% 2,90% 2,97% 2,97% 2,97% 3,03% 3,05% 3,04% 3,08% 3,19% 3,13% Buitengewoon lager onderwijs Gemeenschapsonderwijs Privaatrechtelijk Gemeente VGC Totaal BHG Totaal Vlaanderen evolutie BHG t.o.v. vorig schooljaar +6,21% +3,29% +5,20% +5,52% +12,10% +7,74% +4,31% +0,00% +2,79% evolutie Vlaanderen t.o.v. vorig schooljaar +1,94% +2,69% +2,22% +0,30% +0,57% +0,40% +0,18% +0,21% +0,19% BHG t.o.v. Vlaanderen 1,76% 1,56% 1,69% 1,83% 1,57% 1,74% 1,93% 1,75% 1,86% 2,00% 1,75% 1,91%