NEISSERIA MENINGITIDIS STAMMEN AFGEZONDERD IN BELGIE, IN 2002

Transcriptie

1 NEISSERIA MENINGITIDIS STAMMEN AFGEZONDERD IN BELGIE, IN 22 Nationaal Referentiecentrum voor Afdeling Bacteriologie Departement Microbiologie Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Bronnen : Nationaal Referentiecentrum voor en klinische laboratoria Verslag : opgemaakt door het Nationaal Referentiecentrum voor (F. Carion) Web Site: Financiering : FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, Vlaamse Gemeenschap, Franse Gemeenschap Kopieën kunnen gevraagd worden aan : Nationaal Referentiecentrum voor W.I.V. /Afdeling Bacteriologie J. Wytsmanstaat, Brussel Tel : 2/ Fax : 2/ Het verslag is ook beschikbaar in pdf formaat op internet: W.I.V. Bacteriologie 1

2 DANKBETUIGINGEN Graag danken wij de Gezondheidsinspecties die regelmatig aangifte hebben gedaan van de meningitisgevallen. Tevens danken we de laboratoria die, door het zenden van hun stammen, meewerken aan het toezicht op besmettelijke ziekten en bijdragen tot een betere kennis van de meningokokken-infecties in België. INHOUDSTAFEL INLEIDING... 3 GROEP 1 : MENINGITIS EN SEPSIS... 3 VERDELING VOLGENS DE AARD VAN HET STAAL EN VAN DE INFECTIE... 3 VERDELING PER MAAND... 3 VERDELING PER LEEFTIJDSGROEP EN GESLACHT... 4 VERDELING IN SEROGROEPEN... 4 VERDELING PER LEEFTIJDSGROEP EN SEROGROEP... 4 GEOGRAFISCHE SPREIDING... 5 VERDELING IN SEROTYPES EN SUBTYPES... 7 GEVOELIGHEID VOOR ANTIBIOTICA... 7 RETROSPECTIEVE COMMENTAAR EN BESLUIT... 8 GROEP 2 : GEZONDE DRAGERS... 1 GROEP 3 : BRONCHO-PULMONAIRE INFECTIES... 1 GROEP 4 : DIVERSE OORSPRONG... 1 LIJST VAN DE LABORATORIA DIE STAMMEN VERSTUURD HEBBEN BIJLAGE : FORMULIER VOOR DE VERZENDING VAN EEN STAM...12 W.I.V. Bacteriologie 2

3 Inleiding In 22 stuurden 97 laboratoria voor klinische biologie verspreid over België 344 stammen naar het referentielaboratorium (W.I.V. - Dienst Bacteriologie). De stammen kunnen worden ingedeeld in 4 groepen, afhankelijk van hun klinische vorm en oorsprong : Groep 1 : 264 stammen geïsoleerd bij patiënten met meningitis en/of sepsis; Groep 2 : 43 stammen geïsoleerd bij gezonde dragers; Groep 3 : 14 stammen geïsoleerd bij patiënten met een broncho-pulmonaire infectie; Groep 4 : 23 stammen van diverse oorsprong (oog, urethraal/vaginaal secreet, ). De volgende analyses werden uitgevoerd : identificatie van de stam; bepaling van de serogroep van alle meningokokken, door agglutinatie met de antisera A, B, C, X, Y, Z, W135 en 29E; bepaling van de serotypes (1, 2a, 2b, 4, 14, 15, 21) en subtypes (P1.1, P1.2, P1.3, P1.4, P1.5, P1.6, P1.7, P1.9, P1.1, P1.12, P1.13, P1.14, P1.15, P1.16) van de meningokokken van serogroep B en C, door middel van een ELISA-techniek met monoclonale sera (National Institute for Biological Standards and Control, Potters Bar, UK); bepaling van de gevoeligheid voor 6 antibiotica (MIC) met de Etest: penicilline G, cefotaxime, chloramphenicol, rifampicine, ciprofloxacine, sulfadiazine. Groep 1 : Meningitis en sepsis Het laboratorium ontving 264 stammen geïsoleerd bij patiënten met meningitis of sepsis: - 1 N. mucosa en 262 N. meningitidis geïsoleerd in België - 1 N. meningitidis van de serogroep A (A:21:P1.9) geïsoleerd in de provincie Zuid-Kivu (D.R. Kongo) Verdeling volgens de aard van het staal en van de infectie Tabel 1 : N. meningitidis : verdeling volgens de aard Tabel 2 : N. meningitidis : verdeling volgens de aard van het staal (N; 22) van de infectie (N ; 22) Lumbaal vocht 142 Meningitis 87 Bloed 115 Meningitis + sepsis 89 Keeluistrijkje Gewricht Niet vermeld Sepsis Bacteriëmie Niet vermeld Totaal 262 Totaal 262 In de meeste gevallen werd de stam uit lumbaal Als gevolg van die infectie werden 15 doden vocht geïsoleerd. gemeld (letaliteit = 5,7%). Verdeling per maand In 22 traden veel gevallen op in de winter en de lente (piek in januari en in april) (figuur 1) j f m a m j j a s o n d Figuur 1 : N. meningitidis : verdeling per maand (N, 22) W.I.V. Bacteriologie 3

4 Verdeling per leeftijdsgroep en geslacht Bij personen van het mannelijke geslacht werden 152 stammen geïsoleerd en bij personen van het vrouwelijke geslacht 19 stammen (bij een geval was het geslacht niet vermeld); de sex-ratio M/V bedraagt 1,39. Kinderen jonger dan 5 jaar vertegenwoordigen 43% van de gevallen en jongeren tussen 15 en 19 jaar vertegenwoordigen 16% van de gevallen (tabel 3). Tabel 3 : N. meningitidis : verdeling per leeftijdsgroep en geslacht (N; 22) Leeftijdsgroep Mannen Vrouwen Totaal % Overledenen < 1 maand 1-11 maand , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar ,3 1 > 64 jaar ,8 2 Totaal Verdeling in serogroepen Van slechts 253 meningokokken werd de serogroep bepaald. Serogroep B bedroeg 64% en serogroep C die verleden jaar dominant was, werd in 35% van de stammen teruggevonden (tabel 4). Tabel 4 : N. meningitidis : verdeling in serogroepen (22) Serogroep N % A, B ,6 C 89 35,2 Y 2,8 W135 1,4 Totaal 253 1, Verdeling per leeftijdsgroep en serogroep De hoogste incidenties van de serogroepen B en C werden in dezelfde leeftijdsgroepen teruggevonden maar de serogroep B overheerste duidelijk bij de jongeren: 84% van de B-infecties vond men bij personen jonger dan 2 jaar tegen 66% van de C-infecties (tabel 5 en figuur 3). Tabel 5 : N. meningitidis : verdeling per leeftijdsgroep en serogroep (N; 22) Leeftijdsgroep B C Y W135 < 1 maand 1-11 maand jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 12 7 > 64 jaar Totaal W.I.V. Bacteriologie 4

5 % Gevallen Letaliteit Incidentie N/ a 5-9a 1-14a 15-19a >19a Leeftijdsgroep Gevallen % Serogroep B Serogroep C -4a 5-9a 1-14a 15-19a 2-24a 25+a Leeftijdsgroep Figuur 2 : N. meningitidis : percentage gevallen, letaliteit Figuur 3 : N. meningitidis: verdeling volgens serogroep en incidentie volgens leeftijdsgroep en leeftijdsgroep (% ; 22) (% ; N/1. inwoners ; 22 ) Geografische spreiding Schatting van de incidentie per arrondissement De incidentie bedroeg op nationaal niveau 2,5/1. inwoners. Op arrondissementsniveau was de incidentie bijzonder hoog in Diksmuide 6,3/1., in Virton: 6,1/1., en in St-Niklaas: 5,3/1. (tabel 6 en figuur 4). Figuur 4 : N. meningitidis : incidentie per arrondissement (22) W.I.V. Bacteriologie 5

6 Tabel 6 : N. meningitidis : incidentie van de serogroepen B en C per arrondissement (22 ; N/1. inwoners) Arrondissement Notatie Bevolking Aantal gevallen Incidentie B-incidentie C-incidentie Antwerpen AW ,49 2,25 1,71 Mechelen MH ,95,65 1,3 Turnhout TH ,69,98 1,46 Bruxelles/Brussel B ,45 1,33 1,2 Halle-Vilvoorde HV ,78 1,7,71 Leuven LV ,39 1,96,44 Nivelles NV ,25 1,41,56 Brugge BG ,84 1,1,74 Diksmuide DK ,25 2,8 4,16 Ieper IP ,88 2,88 Kortrijk KR ,88 2,16,72 Oostende OS ,86 3,47 1,39 Roeselare RS ,55 3,55 Tielt TL ,14 1,14 Veurne VR ,75 1,75 Aalst AL ,53,76,76 Dendermonde DM ,14 1,6 Eeklo EK ,78 3,78 Gent GT ,21 1,8,2 Oudenaarde OD ,75,87,87 Sint-Niklaas SN ,33 4, 1,33 Ath AT ,51 2,51 Charleroi CR ,43,48,71 Mons MN ,61,8,8 Mouscron MC Soignies SN , 2,29 1,72 Thuin TN ,73 2,73 Tournai TR ,26 3,55,71 Huy HY ,96 1,98 Liège LG ,85,51,34 Verviers VV ,37,37 Waremme WR ,88 2,88 Hasselt HS ,14 2,59 1,29 Maaseik MS ,16 1,81 1,35 Tongeren TG ,62 2,1,52 Arlon AR ,9 1,9 Bastogne BS ,41 2,41 Marche MR Neufchâteau NC Virton VT ,12 2,4 4,8 Dinant DN ,99,99 Namur NM ,45 1,4 1,5 Philippeville PV België * 2,53 1,56,85 *In één geval woonde de patiënt niet in België Verdeling per serogroep en per gewest 68% van de gevallen werden in Vlaanderen waargenomen, 23% in Wallonië en 9 % in Brussel (tabel 7). 64% van de C infecties (56 van de 88 gevallen) werden in Vlaanderen geregistreerd. In dit gewest was de serogroep C verantwoordelijk voor 33% van de gevallen; ze vertegenwoordigde 42% in Brussel en 38% in Wallonië. Tabel 7 : N. meningitidis : verdeling per serogroep en per gewest (N ; 22) Gewest B C Y W135 Totaal % Incidentie** Vlaanderen ,7 3 Brussel ,2 2,5 Wallonië ,1 1,8 Totaal ,5 ** Incidentie : N/1. inwoners. W.I.V. Bacteriologie 6

7 Verdeling in serotypes en subtypes In de serogroep B werden serotype 4 en subtype P1.4 het frequentst waargenomen; zij vertegenwoordigden respectievelijk 6% en 48% van de B-isolaties. De combinatie van het serotype 4 met het subtype P1.4 (B:4:P1.4) werd terruggevonden bij 44% van de stammen van serogroep B (tabel 8). Tabel 8 : N. meningitidis : verdeling in serotypes en subtypes - Serogroep B (N; 22) Subtype Serotypes Totaal 1 2a 2b Niet typeerbaar P1.1, P P1.2, P P P1.4, P P P P P P P P P P P1.7, Niet subtypeerbaar Totaal In de serogroep C werden serotype 2a en subtype P1.2,5 het frequentst waargenomen; zij vertegenwoordigden respectievelijk 61% en 46% van de C-isolaties. De combinatie van het serotype 2a met het subtype P1.2,5 (C:2a:P1.2,5) werd teruggevonden bij 3% van de stammen van serogroep C. Het serotype 2b werd in 28% van de meningokokken C waargenomen en de combinatie van het serotype 2b en het subtype P1.2,5 (C:2b:P1.2,5) in 16% van de C-isolaties (tabel 9). Tabel 9 : N. meningitidis : verdeling in serotypes en subtypes - Serogroep C (N; 22) Subtype Serotypes Totaal 1 2a 2b Niet typeerbaar P1.1, P P1.2, P P Niet subtypeerbaar Totaal Gevoeligheid voor antibiotica Het referentielaboratorium testte de gevoeligheid van de meningokokkenstammen voor sulfadiazine (epidemiologische merker), penicilline G, cefotaxime en chloramphenicol (behandelingsantibiotica), rifampicine en ciprofloxacine (profylaxeantibiotica). Alle stammen (n=245) waren gevoelig voor chloramphenicol, cefotaxime, ciprofloxacine en rifampicine (tabel 1). Achtentachtig percent van de stammen waren gevoelig voor penicilline (MIC,6 µg/ml) en 12% van de stammen hadden een verminderde gevoeligheid voor penicilline (,6<MIC<2 µg/ml). Twintig van deze 29 intermediaire stammen behoorden tot de serogroep C. Wat betreft sulfadiazine, waren 62% van de meningokkokken gevoelig (MIC 2 µg/ml), 8% was intermediair (4 MIC 8 µg/ml) en 3% was resistent waarvan 21% (vooral C-isolaties) een MIC groter dan 256 µg/ml had. W.I.V. Bacteriologie 7

8 Tabel 1 : N. meningitidis : gevoeligheid van meningokokken voor antibiotica (22) Antibiotica Remmingsconcentratie (MIC) in µg/ml % gevoeligheid Gevoeligheidsdrempel Min. en max. waarden 5% 9% Penicilline G,6,8 -,25,23,94 88 Cefotaxime,5 <,2-,12,2,4 1 Chloramphenicol 8,125-2, Sulfadiazine 2,47 - > > Rifampicine 1,2 -,25,12,47 1 Ciprofloxacine,6,2 -,8,3,4 1 Retrospectieve Tabel 11 : N. meningitidis : incidentie en verdeling van de stammen in serogroepen ( ) Jaar Incidentie Stammen Serogroepen A B C W135 Anderen N/1. N % % % % % , 96, 84,6 13,2 1,1, ,2 119,9 8,1 14,7 4,3, ,4 144, 76,7 17,8 1,6 3, ,3 133,8 81, 13,2 2,5 2, , 2,6 86, 11,, 2, ,1 21, 91, 7, 1,5, ,4 246, 84,5 12,5 1,7 1, ,2 229, 75,5 2,8 2,3 1, ,9 297, 71,4 27,5,4,7 2 2,6 267, 64,2 33, 1,6 1,2 21 3,7 38, 47,5 49,4 2,8,3 22 2,5 262, 63,6 35,2,4,8 Commentaar en besluit Tussen 1991 en 21 nam de incidentie van meningokokken-infecties toe van 1 naar 3,7 gevallen per 1. inwoners (tabel 11 en figuur 5). De stijging van de incidentie werd geassocieerd met wijzigingen : in de leeftijdsverdeling, met meer gevallen bij adolescenten en jonge volwassenen (figuur 7); in de geografische spreiding, met een sterke toename van het aantal gevallen in Vlaanderen (figuren 8 en 9); in de verdeling per serogroep en serotype met een toename van de frequentie van de isolaties van serogroep B en serotype 4:P1.4 tot 1996 en sinds 1997 een daling van serogroep B in het voordeel van serogroep C (stijging van de serotype 2a:P1.2,5) (figuur 6). In 21 werd de serogroep C het belangrijkste in België. Als gevolg van de hoge incidentie van de C- infecties werd er besloten een nationale gratis vaccinatiecampagne met de geconjugeerde vaccin te organiseren om de kinderen van 1 tot 5 jaar te beschermen tegen meningokok C. In de Vlaamse Gemeenschap startte de campagne in november 21 en ongeveer 4. kinderen van 1 tot 5 jaar en adolescenten van het 3 de, 4 de, 5 de en 6 de leerjaar van het secundair onderwijs werden ingeënt in 21 en 22. In 23 zal de campagne verder gaan met de vaccinatie van de leerlingen van het 1 ste en 2 de leerjaar van het secundair onderwijs, van het 5 de en 6 de leerjaar basisonderwijs en de kinderen die één jaar geworden zijn. In de Duits- en Franstalige Gemeenschappen startte de vaccinatiecampagne in maart 22 en beoogde de kinderen geboren tussen de 1/1/1997 en de31/12/2; de kinderen geboren in 21 werden automatisch gevaccineerd in het kader van het basisvaccinatieschema. Dit jaar zijn er enkele opmerkelijke wijzigingen in vergelijking met het voorgaande jaar : het aantal meningokokken verstuurd naar het laboratorium daalde met 31%; het aantal meningokokken van de serogroep C is met 5% gedaald en het percentage isolaties van de serogroep C bedroeg 35% (49% in 21); het aantal meningokokken van de serogroep B is zeer licht gedaald (6%) en de serogroep B die 64% van de stammen vertegenwoordigden (48% in 21) werd opnieuw dominant; de letaliteit is zwakker: 5,7% tegen 7,1% 21 (van de stammen verantwoordelijk voor de 15 gemelde overlijdens behoorden 7 tot de serogroep B en 8 tot de serogroep C). W.I.V. Bacteriologie 8

9 N Totaal B gevallen C gevallen Jaar % B B:4:P1.4 C C:a Jaar Figuur 5 : N. meningitidis : evolutie van de meningokok- Figuur 6 : N. meningitidis : evolutie van de voornaamste ken-infecties (N ; ) serogroepen en serotypes (% ; ) % -4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar jaar >19 jaar Jaar Figuur 7 : N. meningitidis : evolutie van de verdeling van de gevallen per leeftijdsgroep (%; ) N Vlaanderen Brussel Wallonië Jaar N Vlaanderen Brussel Wallonië Jaar Figuur 8 : N. meningitidis : verdeling van de gevallen in Figuur 9 : N. meningitidis : verdeling van de C-gevallen in de gewesten (N ; ) de gewesten (N ; ) W.I.V. Bacteriologie 9

10 Tot besluit: in 22 is het aantal meningokokken-infecties in vergelijking met het voorgaande jaar verminderd en vergelijkbaar met dat van 2. Deze vermindering is te verklaren door een daling van 5% van het aantal infecties veroorzaakt door serogroep C. Deze daling is meer merkbaar in Vlaanderen (van 135 tot 56 C-gevallen) dan in Wallonië (van 37 tot 22 C-gevallen) en is bij alle leeftijdsgroepen waargenomen, zelfs deze die niet door de vaccinatie gefocuseerd werden: het aantal C-infecties is gedaald met 48% bij -19 jaar en met 46% bij volwassenen ouder dan 19 jaar (figuur 1) N <1jaar 1-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar jaar >19 jaar Figuur 1 : N. meningitidis : evolutie van de verdeling van de C-gevallen per leeftijdsgroep (N; 2-22) Groep 2 : Gezonde dragers Het laboratorium ontving 43stammen geïsoleerd uit de nasofarynx van gezonde kiemdragers, doorgaans in de omgeving van een zieke : 19 (9B, 1C, 2Y, 7 niet groepeerbare stammen); 2 Neisseria spp; 1 niet Neisseria; 3 stammen die niet meer in cultuur konden gebracht worden. Groep 3 : Broncho-pulmonaire infecties Het laboratorium ontving 14 stammen geïsoleerd uit sputum : 12 (5B, 1C, 2Y, 1Z, 1 W135, 2 niet groepeerbare stammen); 1 stam die niet meer in cultuur kon gebracht worden. Groep 4 : Diverse oorsprong Het laboratorium ontving 23 stammen van verschillende oorsprong (vaginale secretie, oog, etter... ): 15 (6B, 4C, 2Y, 2 W135, 1 niet groepeerbare stam); 4 Neisseria gonorrhoeae; 1 niet Neisseria; 3 stammen die niet meer in cultuur konden gebracht worden. W.I.V. Bacteriologie 1

11 Lijst van de laboratoria die stammen verstuurd hebben Provincie Antwerpen: -Algemeen Ziekenhuis Middelheim, Antwerpen -A.Z. Stuivenberg, Antwerpen -St-Vincentiusziekenhuis, Antwerpen -Imeldaziekenhuis, Bonheiden -KLINA A.Z., Brasschaat -O.L.V. Middelares, Deurne -A.Z. St.-Maarten, Duffel -U.Z.-Antwerpen, Edegem -A.Z. St.-Dimpna, Geel -St-Elisabethziekenhuis, Herentals -H. Hartziekenhuis, Lier -Algemeen Ziekenhuis St.-Jozef, Malle -Sted. O.L.Vrouwziekenhuis, Mechelen -A.Z. St.-Maarten, Mechelen -Jan Palfijnziekenhuis, Merksem -A.Z.-St.-Jozef, Turnhout -St.-Elisabethziekenhuis, Turnhout -St.-Camillus/St.-Augustinusziekenhuis, Wilrijk Provincie Oost-Vlaanderen: -Labo Medina, Aalter -O.L.-Vrouwziekenhuis, Aalst -A.S.Z., Aalst -A.Z. St Blasius, Dendermonde -H. Hartkliniek, Eeklo -A.Z. St-Lucas, Gent -A.Z. Jan Palfijn, Gent -A.Z. Maria Middelares, Gent -U.Z., Gent -Labo Lokeren -Auroraziekenhuis, Oudenaarde -A.Z.-Maria Middelares, St.-Niklaas -A.Z. Waasland, St.-Niklaas -Algemeen Ziekenhuis St.-Elisabeth, Zottegem Provincie West-Vlaanderen: -A.Z.-St Lucas, Assebroek-Brugge -A.Z.-St Jan, Brugge -Jan Yperman Ziekenhuis, Ieper -St.-Jozefskliniek, Izegem -A.Z. Groeninge, Kortrijk -A.Z. Damiaan, Oostende -H. Hartziekenhuis, Roeselare -Stedelijk Ziekenhuis, Roeselare -St.-Rembertziekenhuis, Torhout -St.-Augustinuskliniek, Veurne -Kliniek Onze Lieve Vrouw van Lourdes, Waregem Provincie Limburg: -Z.O.L. Campus St.-Jan, Genk -Virga Jesse Ziekenhuis, Hasselt -Salvatorziekenhuis, Hasselt -A.Z. St.-Franciskus, Heusden -Maria Middelares Ziekenhuis, Lommel -Mariaziekenhuis, Neerpelt -A.Z. Vesalius, Tongeren -Regionaal Ziekenhuis St.-Trudo, St.-Truiden ProvincieVlaams-Brabant: -Labo M.C.H., Leuven -U.Z, Leuven -H. Hartziekenhuis, Tienen -H. Hartziekenhuis, Leuven Brussel: -A.Z.-V.U.B. -A.Z. St-Luc -Algemene Kliniek St-Jan -Erasmusziekenhuis -Kliniek van de Basiliek -Kliniek van Leopoldspark -M.I.E.Cavell -St-Etiennekliniek -St-Elisabethziekenhuis -Universitair Ziekenhuis St-Pieter -Universitair Ziekenhuis Brugmann -Ziekenhuiscentrum Etterbeek-Elsene Provincie Waals-Brabant: -Hôpital de Braine-l Alleud-Waterloo -Clinique St Pierre, Ottignies Provincie Henegouwen: -R.H.M.S. La Madeleine, Ath -R.H.M.S., Baudour -Hôpital de Warquignies, Boussu -C.H.N.D.R.F., Charleroi -C.H.U., Charleroi -Hôpital St Joseph, Gilly -Hôpital de Jolimont, Haine-St-Paul -Centre Hospitalier du Grand Hornu, Hornu -Centre Hospitalier de Tivoli, La Louvière -Labo M.A.B., Mons -Refuge de la Ste Famille, Mouscron -C.H.R. de la Haute Senne, Soignies -R.H.M.S., Tournai -Clinique Notre Dame, Tournai Provincie Luik: -Clinique Notre Dame des Bruyères, Chênée -Laboratoire Ralet, Fléron -Centre Hospitalier Hutois, Huy -C.H.U., Liège -Clinique St Joseph, Liège -C.H.R. La Tourelle, Verviers -Laboratoire C.D.V., Verviers Provincie Luxemburg: -Cliniques du Sud Luxembourg, Arlon -Hôpital Ste Thérèse, Bastogne Provincie Namen: -C.H.R. Val de Sambre, Auvelais -C.H.D., Dinant -Clinique Universitaire de Mont-Godinne -C.H.R, Namur -Clinique Ste Elisabeth, Namur W.I.V. Bacteriologie 11

12 Bijlage: formulier voor de verzending van een stam van W.I.V. Bacteriologie 12