Streptococcus pneumoniae

Transcriptie

1 Het surveillanceprogramma werd tot en met mei 1993 door twee referentielaboratoria waargenomen. Sinds januari 1994 is alleen nog het Universitair Ziekenhuis van de K.U. Leuven nationaal referentielaboratorium (U.Z. St.-Rafaël - Leuven) voor. Honderdentwee laboratoria verspreid over alle Belgische provincies verstuurden 1220 isolaties van pneumokokken voor kapseltypering en bevestiging van hun antibiogram. In de afgelopen vijf jaar werden 6184 stammen aan de collectie toegevoegd. De resultaten zijn samengevat in de tabellen 7 tot 16 en in figuur 8. Het aantal deelnemende laboratoria (n=102) is vergelijkbaar met 1999 (n=105) en 1998 (n=103). Tabel 7 toont enerzijds de verspreiding van het aantal ingestuurde pneumokokken over de verschillende provincies en anderzijds de evolutie sedert Net als voorgaande jaren werd meer dan 25% van de stammen in Vlaams en Waals-Brabant geïsoleerd. Niettemin werden uit beide provincies beduidend minder stammen verstuurd, ondanks een lichte toename van het aantal deelnemende laboratoria. Vanuit de provincie West-Vlaanderen werden veel meer stammen verstuurd. Tabel 7 : S. pneumoniae : verspreiding van de isolaties per provincie ( ) Provincie Aantal Gemiddeld aantal Aantal isolaties deelnemende laboratoria isolaties/laboratorium Vlaams-Brabant+Brussel+Waals-Brabant 22 14, Antwerpen Henegouwen 16 11, West-Vlaanderen 14 10, Oost-Vlaanderen 9 13, Limburg 11 10, Namen Luxemburg 2 14, Luik Figuur 8 : S. pneumoniae : verspreiding van de isolaties per provincie (%; ) N % 6

2 Tabel 8 toont de oorsprong van de culturen en de verdeling ervan op basis van het geslacht van de patiënten; 77,8% van de pneumokokken werd geïsoleerd uit een hemocultuur of uit pleuraal vocht. Tabel 8 : S. pneumoniae : verdeling in functie van oorsprong en geslacht van de patiënt (N, 2000) Geslacht Bloed & Pleuritis C.S.V. Otitis media Andere Totaal N=949 N=54 N=192 N=25 N=1220 Mannen Vrouwen Geslachtsverhouding M/V 1,3 1,6 1,4 0,9 1,4 Onbekend Tabel 9 geeft de leeftijdsverdeling van de patiënten bij wie pneumokokken uit één van de drie frequentste infectielokalisaties zijn geïsoleerd. Bij kinderen jonger dan 5 jaar werden 146 stammen uit een hemocultuur geïsoleerd. Dit aantal is vergelijkbaar met dat van 1998 en Hiermee is een einde gekomen aan de progressieve jaarlijkse toename van het aantal stammen (in 1999 en 1998 : N=148, in 1997 : N=130, in 1996 : N=102, in 1995 : N=72) die binnen deze leeftijdscategorie uit een hemocultuur werden geïsoleerd. Anderzijds is het aantal isolaties bij bejaarden (> 60 jaar) in 2000 weer sterk toegenomen in vergelijking met 1999 en In 2000 werden in deze leeftijdscategorie 524 pneumokokken uit hemoculturen geïsoleerd, in 1999 slechts 487. Deze evolutie bevestigt opnieuw het belang van het gebruik van het 23-valent pneumokokkenvaccin bij bejaarden. De pneumokok is na Neisseria meningitidis de belangrijkste oorzaak van bacteriële meningitis in België. Tabel 9 : S. pneumoniae : leeftijdsverdeling (N; 2000) Leeftijd (jaar) Bacteriëmie + Pleuritis Meningitis Otitis media < Onbekend Totaal

3 Tabel 10 toont in dalende volgorde de frequentie van de voornaamste kapseltypen, die afzonderlijk ten minste 1% van het onderzochte materiaal vertegenwoordigen. Type 14 is opnieuw het meest geïsoleerde kapseltype, gevolgd door kapseltype 19 en kapseltype 6. Deze drie kapseltypen vertegenwoordigen samen iets meer dan 38% van de onderzochte stammen. In vergelijking met 1999 zijn geen noemenswaardige veranderingen in de verdeling van de voornaamste kapseltypen vastgesteld. Tabel 10 : S. pneumoniae : verdeling van de frequentste kapseltypes in België (N=1220; 2000) Rangorde Typen Aantal isolaties N % , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Andere 2, 5, 13, 16, 17, 20, 21, 24, 69 5,6 27, 30, 31, 34, 35, 38 Rough 9 0,8 Totaal ,7 Tabel 11 toont de verdeling van de kapseltypen volgens de oorsprong van elke cultuur. In de tabel werden alleen typen vermeld die verantwoordelijk zijn voor minstens 5% van de isolaties. Ook hier stellen wij geen belangrijke evolutie vast. Type 1 vinden we uitsluitend als predominant kapseltype onder de hemocultuurisolaties en is verantwoordelijk voor bijna 10% van de stammen uit deze infectielokalisatie. Kapseltype 6 is het belangrijkste type onder de meningitisstammen. Type 19 is zoals in het verleden verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de otitis-stammen. Tabel 11 : S. pneumoniae : predominante kapseltypen voor de verschillende infectielokalisaties (> 5%, 2000) Bacteriëmie en pleuritis (N = 949) Meningitis (N = 54) Otitis media (N = 192) N % N % N % 14 14,8 6 18, , , , ,2 9 10,6 9 11,1 6 16,7 1 9,4 19 9, ,5 6 8,3 3 11,2 23 7,3 9 5,2 3 6,5 8 5 Tabel 12 geeft de evolutie van de gevoeligheid voor de 4 geteste antibiotica. Voor de surveillance werd steeds dezelfde methode gebruikt : de diffusietechniek met papieren schijfjes op bloedagar. Na incubatie gedurende 18 uur in een broedstoof met 5% CO 2 werden de inhibitiezones volgens de NCCLS-richtlijnen gemeten en geïnterpreteerd. Voor de opsporing van resistentie tegen penicilline werden oxacillineschijfjes met een lading van 1 µg gebruikt. Tweehonderdvijftien (17,6%) pneumokokken toonden een verminderde gevoeligheid voor penicilline (MIC > 0,06 mg/l). Vierendertig procent van de 215 stammen had een MIC voor penicilline van meer dan 1 µg/l en hoort bijgevolg thuis in de categorie echte resistentie. Ook dit percentage is vergelijkbaar met de gegevens van Op alle pneumokokken met een verminderde gevoeligheid voor penicilline werd ook een MIC-bepaling voor cefotaxime uitgevoerd. Bij 70 (32,6%) van de 215 pneumokokken werd een MIC hoger dan 0,5 mg/l afgelezen. Bij 8 van de 70 stammen vonden wij een MIC van meer dan 1 mg/l (6 x 1,5 mg/l en 2 x 2 mg/l). Ook in 1999 nam de resistentie tegen tetracycline verder toe. Deze bedroeg 18,4% in 1996, 23,2% in 1997, 28% in 1998, 29,5% in 1999 en 31,7% in het voorbije jaar. De macroliden ondergaan dezelfde evolutie met een prevalentie voor de erytromycine-resistentie van 36,5% in

4 De resistentie tegen ofloxacine blijft echter onder de 1% liggen. Tabel 12 : S. pneumoniae : evolutie van antibioticaresistentie ( ; NCCLS-criteria) Antibiotica N=641 % N=751 % N=751 % N=1289 % N=1241 % N=1205 % N=1216 % N=1218 % Penicilline G* 15 2,3 57 7,6 70 7, , , , , ,6 Tetracycline 81 12, , , , , , , ,7 Ofloxacine 4 0,4 3 0,2 2 0,1 6 0,5 4 0,3 Erythromycine , , , , , , , ,5 *zowel intermediair als volledig resistente stammen Tabel 13 geeft een overzicht van de resistentiepercentages voor erytromycine, tetracycline, penicilline en cefotaxime binnen de belangrijkste kapseltypen. Zoals in het verleden is erytromycine-resistentie vooral sterk aanwezig onder de kapseltypen 19, 14, 9, 6 en in mindere mate onder kapseltype 23. Deze 5 kapseltypen zijn nu juist ook de belangrijkste in de onderzochte collectie. Opvallend is dat 75% van de type 14 stammen resistent zijn tegen erytromycine. Ook de tetracycline-resistentie is sterk vertegenwoordigd binnen dezelfde kapseltypen. Opmerkelijk is dat 41% van de type 1 stammen resistent zijn; in 1999 bedroeg dit percentage slechts 21%. Penicilline-resistentie is prominent aanwezig binnen kapseltype 14 (> 48%). Ook type 6, 9 en 23 stammen vertegenwoordigen een belangrijk deel van de penicilline-resistente stammen. Sommige kapseltypen (1,3,4,7,8,11,12,18) blijven voorlopig gespaard van resistentie tegen de vier geteste antibiotica. Type 15, verantwoordelijk voor 1,4% van de onderzochte stammen, valt op door de gecombineerde resistentie tegen penicilline, tetracycline en erytromycine in een derde van de stammen. Tabel 13 : S. pneumoniae : verdeling over belangrijke kapseltypen (2000) Kapseltypen N Stammen die resistent zijn tegen Erythromycine Tetracycline Penicilline Cefotaxime N = 445 % N = 386 % N = 215 % N = 70 % , , , , , , , , ,7 3 2, , ,2 4 3, , , , , , ,5 6 11, , ,9 2 5, , ,3 6 35,3 7 41, Andere ,8 9 11,4 3 5,1 0 0 Tabel 14 geeft een overzicht van de verschillende resistentieprofielen. Binnen de groep van pneumokokken met verminderde gevoeligheid voor penicilline (N=215) zijn er slechts 48 die alleen resistent zijn tegen penicilline, 114 pneumokokken vertonen echter een gecombineerde resistentie tegen tetracycline en erytromycine. In deze groep zijn ook 37 stammen met bijkomende verminderde gevoeligheid voor cefotaxime vastgesteld, waaronder 23 stammen van het kapseltype 14. Een groot aantal pneumokokken is resistent tegen tetracycline en erytromycine. 9

5 Tabel 14 : S. pneumoniae : resistentieprofiel (N=1218; 2000) N % Gevoelig ,5 Resistent ,5 P 48 3 E 94 7,9 T 60 3,4 O 2 0,1 PT 3 0,8 PE 15 1,4 PC 18 1,8 TE ,4 PTE 77 5,7 PCTE 37 2,8 PCT 1 0,2 PCE 13 0,5 PCTEO 1 Onbekend 1 P = penicilline T = tetracycline E = erythromycine O = ofloxacine C = cefotaxime Tabel 15 geeft de resistentiepercentages voor erytromycine, tetracycline, penicilline en cefotaxime binnen de voornaamste infectielokalisaties van de pneumokok. Er blijft een uitgesproken verschil bestaan tussen otitis- en hemocultuurisolaties, maar het verschil vermindert elk jaar met de toenemende resistentie. Vóór 1998 waren otitisstammen driemaal frequenter resistent tegen penicilline dan hemocultuurstammen, in 1999 en in het afgelopen jaar was het verschil verminderd tot een factor x 2. Zes cefotaxime-resistente pneumokokken (MIC > 1 mg/l) werden dit jaar uit een hemocultuur geïsoleerd. Twee dergelijke stammen werden bij patiënten met otitis geïsoleerd. Voorlopig blijft in België een derde generatie cefalosporine zonder vancomycine een goede keuze voor de empirische therapie van pneumokokken-meningitis. Zoals voorgaande jaren was ongeveer de helft van de otitisstammen resistent tegen erytromycine. Tabel 15 : S. pneumoniae : resistentie tegen antibiotica in functie van de oorsprong van de isolaties ( ) Percentage stammen resistent tegen Penicilline G Tetracycline Erythromycine Cefotaxime % 1998 % 1999 % 2000 % 1998 % 1999 % 2000 % 1998 % 1999 % 2000 % 1998 % 1999 % 2000 Bacteriëmie + Pleuritis 9,9 14,7 15,2 9,9 31,8 33,8 9,9 31,8 33,8 4,8* Meningitis 12,5 7,6 22,2 12,5 24,2 42,6 12,5 24,2 42,6 7,4 Otitis 28,2 29,3 28,6 28,2 50,7 49,5 28,2 50,7 49,5 9,9** * 6 stammen met een MIC voor cefotaxime > 1 mg/l - ** 2 stammen met een MIC voor cefoxime > 1 mg/l Mortaliteitsgegevens Er was informatie van 818 patiënten beschikbaar. Negenenzeventig (9,6%) van de 818 patiënten overleden. De voornaamste gegevens i.v.m. de mortaliteit zijn in tabel 16 samengevat. Tabel 16 : S. pneumoniae : mortaliteit (N; 2000) Overledenen Ja Neen Onbekend Totaal Bloed Lumbaal vocht Middenooretter Pleuraal vocht Andere Totaal