Streptococcus pneumoniae

Transcriptie

1 Het surveillanceprogramma werd tot en met mei 1993 door twee referentielaboratoria waargenomen. Sinds januari 1994 is alleen nog het Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg te Leuven nationaal referentielaboratorium voor de surveillance van. In 2003 verstuurden 113 laboratoria, overwegend ziekenhuislaboratoria, 1919 pneumokokken. In 2002 kon worden gerekend op de vrijwillige medewerking van 108 laboratoria die 1542 pneumokokken instuurden. Tabel 1 en figuur 1 geven een verdeling weer van de geografische verspreiding per provincie en de evolutie sedert Ook het gemiddeld aantal pneumokokken dat ons per laboratorium werd toegestuurd is in alle provincies gestegen, met uitzondering van Oost-Vlaanderen. In deze provincie is het aantal deelnemende laboratoria echter van 9 naar 16 gestegen. Tabel 1 : S. pneumoniae : verspreiding van de isolaties per provincie ( ) Provincie Aantal Gemiddeld aantal Aantal isolaties deelnemende laboratoria 2003 isolaties/lab Vlaams-Brabant+Brussel+Waals-Brabant Antwerpen Hainaut West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Limburg Namur Luxembourg Liège Figuur 1 : S. pneumoniae : verspreiding van de isolaties per provincie ( ) N % WIV-K30 Tabel 2 geeft de oorsprong van de culturen en de verdeling ervan volgens het geslacht van de patiënten weer. Meer dan 80% van de pneumokokken werd uit bloed of pleuravocht geïsoleerd. In vergelijking met voorgaande jaren is het aantal isolaten uit lumbaal vocht duidelijk toegenomen : 91 tegenover 75 in 2002 en 46 in Deze toename kan waarschijnlijk worden toegeschreven aan het feit dat de Belgische Vereniging van Kindergeneeskunde haar leden heeft aangespoord om alle patiëntjes met een invasieve pneumokokkeninfectie te registreren en bacteriologisch te laten confirmeren. Deze studie, ondersteund door de firma Wyeth, werd eind maart 2003 afgesloten. 1

2 Referentielaboratorium Tabel 2 : S. pneumoniae : verdeling in functie van de oorsprong van het staal en het geslacht van de patiënt (N, 2003) Geslacht Bloed & Pleuritis C.S.V. Otitis media Andere Totaal N=1560 N=91 N=245 N=23 N=1919 Mannen Vrouwen Geslachtsverhouding M/V 1,24 1, ,27 Onbekend Tabel 3 geeft de leeftijdsdistributie van de patiënten bij wie pneumokokken uit één van de drie voornaamste infectielokalisaties zijn geïsoleerd. Bij kinderen jonger dan 5 jaar werden 300 stammen uit bloed geïsoleerd; dit is een spectaculaire toename in vergelijking met de 261 en 191 stammen van respectievelijk 2002 en Een verklaring moet waarschijnlijk worden gezocht bij de hierboven vermelde studie. Het aantal isolaties bij bejaarden (> 60 jaar) is gestegen van 631 in 2002 tot 732 in Figuur 2 illustreert de evolutie van het aantal hemocultuurisolaten vanaf 1994 en het aantal verkochte dosissen van het 23- valent pneumokokkenvaccin (Pneumovax 23, Pneumo 23). Figuur 2 : S. pneumoniae : evolutie van het aantal gevallen geïsoleerd uit hemoculturen in België en het aantal toegediende vaccins ( ) N 1750 WIV-K Achtendertig procent van de stammen uit lumbaal vocht werd geïsoleerd bij kinderen (< 10 jaar) maar ook in de leeftijdscategorie van 30 tot 70-jarigen is de pneumokok een belangrijke oorzaak van bacteriële meningitis (tabel 3). Tabel 3 : S. pneumoniae : leeftijdsverdeling (N; 2003) *aantal voor 2002 Leeftijd (jaar) Bacteriëmie + Pleuritis Meningitis Otitis media < (95)* 21 (23)* (166)* 11 (10)* (36)* 3 (6)* Onbekend Totaal Tabel 4 toont in dalende volgorde de frequentie van de voornaamste kapseltypen, die ten minste 1% van het onderzochte materiaal vertegenwoordigen. In vergelijking met 2002 is er een zeer opvallende toename van het aantal isolaten behorend tot kapseltype 1. Dit kapseltype is opgeschoven van de vijfde plaats met 129 stammen in 2002 naar de eerste plaats met 274 stammen in Dit is zonder twijfel ook een verklaring voor de beduidende daling van de penicillineresistentie die we hebben vastgesteld in 2003 (zie verder). In dit kapseltype is penicillineresistentie onbestaande. 2

3 Tabel 4 : S. pneumoniae : verdeling van de frequentste kapseltypen in België (N=1919; 2003) Rangorde Typen Aantal isolaties N % , , , , , , , , , , , , , , , , , Andere 13, 16, 17, 20, 21, ,8 29, 31, 34, 35, 38 Rough 10 0,5 Totaal 1919 Tabel 5 toont de verdeling van de kapseltypen voor de belangrijkste drie infectielokalisaties. Hiervoor is alleen rekening gehouden met de kapseltypen die verantwoordelijk zijn voor minstens 5% van de isolaties. Type 1 vinden we als predominant kapseltype terug onder de hemocultuurisolaten en is verantwoordelijk voor ongeveer 16% van de hemocultuurisolaten. Type 19 is zoals in het verleden verantwoordelijk voor bijna een kwart van de otitisstammen, terwijl minder dan 10% van de hemocultuurisolaten tot dit kapseltype behoort. Tabel 5 : S. pneumoniae : predominante kapseltypen voor de verschillende infectielokalisaties (> 5%, 2003) Bacteriëmie en pleuritis Meningitis Otitis media Type N=1560 (%) Type N=91 (%) Type N=245 (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 Tabel 6 geeft de gevoeligheid voor de 4 antibiotica uitgetest op de ingestuurde pneumokokken. Voor de surveillance werd steeds dezelfde methode gebruikt : de diffusietechniek met papieren schijfjes op Mueller Hinton met 5% paardenbloed. Na incubatie gedurende 18 uur in een broedstoof met 5% CO 2 worden de inhibitiezones gemeten en geïnterpreteerd volgens de richtlijnen van het NCCLS. Voor de opsporing van resistentie tegen penicilline werden oxacillineschijfjes met een lading van 1 µg gebruikt. Tweehonderdnegenenveertig (13%) van de pneumokokken vertoonden een verminderde gevoeligheid voor penicilline, bevestigd door een MIC-bepaling. Slechts 12 van de 249 stammen hadden een MIC voor penicilline van meer dan 1 mg/l en horen bijgevolg thuis in de categorie echte resistentie (0,6%). Op alle pneumokokken met een verminderde gevoeligheid voor penicilline werd ook een MIC-bepaling voor cefotaxime uitgevoerd. Bij 17 van de 249 stammen werd een MIC voor cefotaxime gevonden tussen > 0,5 en < 1 mg/l, bij 4 stammen een MIC van 1 mg/l en slechts bij 1 stam een MIC van 1,5 mg/l. Voor tetracycline en erytromycine is de situatie stabiel gebleven. Ondanks het toenemende gebruik van fluoroquinolones is voorlopig geen toename van het percentage stammen resistent tegen ofloxacine vastgesteld. Slechts 0,6% van de stammen is resistent tegen ofloxacine. Tot 2000 werd elk jaar een progressieve toename vastgesteld van de resistentie tegen penicilline, tetracycline en erytromycine. Vanaf 2001 registreerden we een lichte daling van de penicillineresistentie en een stabiele situatie voor de tetracycline- en erytromycineresistentie. De penicillineresistentie is verder gedaald van 15,1% in 2002 tot 13% in 2003, wat verklaard kan worden door de enorme toename van kapseltype 1-stammen die steeds gevoelig voor peniclline zijn (zie hoger). 3

4 Referentielaboratorium Tabel 6 : S. pneumoniae : evolutie van antibioticaresistentie ( ; criteria van het NCCLS) Antibiotica N % N % N % N % N % N % N % N % N % Penicilline G* 70 7, , , , , , , , Tetracycline , , , , , , , , ,2 Ofloxacine 4 0,4 3 0,2 2 0,1 6 0,5 4 0,3 2 0,1 7 0,5 10 0,5 Erythromycine , , , , , , , , ,1 Totaal * : zowel intermediaire als volledig resistente stammen Tabel 7 geeft een overzicht van de resistentiepercentages voor erytromycine, tetracycline, penicilline en cefotaxime binnen de belangrijkste kapseltypen. Erytromycineresistentie is heel sterk aanwezig onder de kapseltypen 14, 19, 6 en 9, en in mindere mate onder de kapseltypen 23, 11, 15 en % van de pneumokokken met kapseltype 14 zijn resistent tegen macroliden. Zoals de voorbije jaren vinden wij nagenoeg geen erytromycineresistentie binnen de kapseltypen 5, 7, 8, 18, 12 en 22. Erytromycineresistentie is wel beduidend toegenomen van 0,9% in 2002 tot 15,8% in 2003 bij kapseltype 1-stammen. Ook de tetracyclineresistentie vinden wij terug bij dezelfde kapseltypen die frequent resistent zijn tegen erytromycine, met uitzondering van de kapseltypen 11 en 12. Penicillineresistentie is sterk aanwezig (53%) binnen kapseltype 14. Ook type 23, 9 en in mindere mate 6 en 19 zijn verantwoordelijk voor het overgrote deel van de penicillineresistente stammen. Tabel 7 : S. pneumoniae : verdeling over belangrijke kapseltypen (2003) Kapseltypen N Stammen die resistent zijn tegen Erythromycine Tetracycline Penicilline Cefotaxime N % N % N % N % , , , ,1 13 5, , , ,2 1 0, , ,3 17 9, , , ,6 3 1, ,8 4 2, , , ,6 5 4, ,1 3 3, , , , ,4 2 5, , ,6 1 3, ,3 7 29, , ,5 1 4,5 1 4, ,2 4 18,2 2 9, Andere ,4 3 3,6 0 0 Tabel 8 geeft een overzicht van de verschillende resistentieprofielen. Binnen de groep van pneumokokken met verminderde gevoeligheid voor penicilline (N=249) zijn er slechts 53 (21,3%) die alleen resistent zijn tegen penicilline, 137 (55%) pneumokokken hadden een gecombineerde resistentie met tetracycline en erytromycine, 11 (4,5%) hebben een gecombineerde resistentie tegen cefotaxime, tetracycline en erytromycine. Gecombineerde resistentie tegen tetracycline en erytromycine zonder resistentie tegen penicilline werd vastgesteld bij 362 pneumokokken (18,9%). 4

5 Tabel 8 : S. pneumoniae : resistentieprofiel (N=1917; 2003) N % Gevoelig ,9 Resistent P 53 2,8 E 143 7,5 T 64 3,3 O 6 0,3 PT 4 0,2 PE 32 1,7 PC 5 0,3 TE ,9 PTE 137 7,1 PCTE 11 0,6 PEC 4 0,2 Onbekend 2 0,1 P = penicilline T = tetracycline E = erythromycine O = ofloxacine C = cefotaxime Tabel 9 geeft de resistentiepercentages voor de verschillende infectielokalisaties. Zoals de voorgaande jaren zijn otitisstammen beduidend resistenter dan stammen uit hemoculturen en lumbaal vocht. Ongeveer 12% van de hemocultuurisolaten waren resistent tegen penicilline in tegenstelling tot 21,6% van de otitisstammen. De 91 stammen uit lumbaal vocht waren met uitzondering van 1 stam gevoelig voor cefotaxime; slechts 1% van de hemocultuurstammen had een MIC > 0,5 mg/l voor cefotaxime. In België blijven cefalosporines van de derde generatie daarom een veilige keuze voor de empirische behandeling van ernstige invasieve pneumokokkeninfecties. Tabel 9 : S. pneumoniae : resistentie tegen antibiotica in functie van de oorsprong van de isolaties ( ) Percentage stammen resistent tegen Penicilline G Tetracycline Erythromycine Cefotaxime % % % % % % % % % % % % % % % % Bacteriëmie + Pleuritis 15,2 12,9 13,9 11,9 29,9 28,9 30,5 28,9 33,8 34,3 33,8 34 4,8* 0,3 1,0 1,1 Meningitis 22,2 6,5 8,0 8,8 31,5 28,3 24,0 28,6 42,6 39,1 38,7 31,9 7,4 0,0 0,0 1,1 Otitis 28,6 27,4 26,5 21,6 40,6 37,4 37,4 39,6 49,5 49,3 50,2 52,2 9,9 $ 1,8 2,8 1,6 * 6 stammen met een MIC voor cefotaxime > 1 mg/l - $ 2 stammen met een MIC voor cefoxime > 1 mg/l Mortaliteitsgegevens Tabel 10 : S. pneumoniae : mortaliteit (N=1918; 2003) Andere patiënten Overleden % Niet-overleden % Onbekend Totaal Bacteriemie 83 7, , Meningitis 6 8, , Otitis Andere Totaal