JAARVERSLAG. Nationaal Referentiecentrum voor Neisseria meningitidis. Neisseria meningitidis stammen afgezonderd in België in 2007

Transcriptie

1 CENTRE NATIONAL DE REFERENCE DES SALMONELLA ET SHIGELLA 27 JAARVERSLAG Nationaal Referentiecentrum voor Neisseria meningitidis Neisseria meningitidis stammen afgezonderd in België in 27

2 NATIONAAL REFERENTIECENTRUM VOOR NEISSERIA MENINGITIDIS Jaarverslag 27 Afdeling Bacteriologie J. Wytsmanstraat, Brussel België

3 Bacteriologie Juni 28 Brussel, België Depotnummer of ISSN: D/28/255/29 Ing. Françoise Carion Nationaal referentiecentrum voor Neisseria meningitidis WIV Afdeling Bacteriologie J. Wytsmanstraat Brussel T F françoise.carion@iph.fgov.be Dit project werd gefinancierd door Wetenschap ten dienste van Volksgezondheid, Voedselveiligheid en Leefmilieu. 2

4 Dankbetuigingen Graag danken wij de instanties die ons financieren en de Gezondheidsinspecties die regelmatig aangifte doen van de meningitisgevallen. Tevens danken wij de laboratoria die, door het versturen van hun stammen, meewerken aan het toezicht op besmettelijke ziekten en bijdragen tot een betere kennis van de meningokokkeninfecties in België. Wij danken ook Dr. Sophie Bertrand voor de uitvoering van de moleculaire diagnose en typering van de meningokokken. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Brussel 28 Dit rapport mag niet gereproduceerd, gepubliceerd of verdeeld worden zonder akkoord van het WIV. 3

5 Inhoudstafel Inleiding... 5 Groep 1: Meningitis en sepsis... 5 Verdeling volgens de aard van het staal en van de infectie... 5 Verdeling per maand... 5 Verdeling per leeftijdsgroep en geslacht... 6 Verdeling in serogroepen... 6 Verdeling per leeftijdsgroep en serogroep... 6 Geografische verspreiding... 7 Verdeling in serotypes en subtypes... 9 Gevoeligheid voor antibiotica... 9 Retrospectieve Commentaar en besluit... 1 Groep 2: Gezonde dragers Groep 3: Broncho-pulmonaire infecties Groep 4: Diverse oorsprong Bijlage Lijst van de laboratoria die stammen verstuurd hebben Formulier voor de verzending van een stam Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Brussel 28 Dit rapport mag niet gereproduceerd, gepubliceerd of verdeeld worden zonder akkoord van het WIV. 4

6 Inleiding In 27 stuurden 73 laboratoria voor klinische biologie 181 stalen naar het referentielaboratorium (WIV Afdeling Bacteriologie). Deze stalen kunnen worden ingedeeld in 4 groepen afhankelijk van hun klinische vorm en oorsprong: Groep 1: 164 stalen (161 stammen, 3 LV) genomen bij patiënten met meningitis of sepsis; Groep 2: 4 stammen geïsoleerd bij gezonde dragers; Groep 3: 11 stammen geïsoleerd bij patiënten met een broncho-pulmonaire infectie; Groep 4: 2 stammen van diverse oorsprong (oog, urethraal/vaginaal secreet ). De volgende analyses werden uitgevoerd: biochemische identificatie van de stam; bepaling van de serogroep door agglutinatie met de antisera A, B, C, X, Y, Z, W135 en 29E; diagnose en bepaling van de serogroep met behulp van PCR op LV of bloedstalen indien de bacteriële cultuur negatief is; bepaling van de serotypes (1, 2a, 2b, 4, 15, 21) en subtypes (P1.1, P1.2, P1.3, P1.4, P1.5, P1.6, P1.7, P1.9, P1.1, P1.12, P1.13, P1.14, P1.15, P1.16) van de meningokokken door middel van een ELISAtechniek met monoklonale antilichamen geleverd door het National Institute for Biological Standards and Control (Potters Bar, UK); bepaling van de gevoeligheid voor 6 antibiotica (MIC) met de Etest : penicilline G, ampicilline, cefotaxime, chloramphenicol, rifampicine, ciprofloxacine. Groep 1: Meningitis en sepsis In 27 identificeerde het referentiecentrum: 16 N. meningitidis; 1 N. lactamica; 1 N. perflava. van de 164 stalen genomen bij patiënten met meningitis of sepsis. Voor de 2 andere stalen kon de diagnose van N. meningitidis niet bevestigd worden (PCR was negatief). Verdeling volgens de aard van het staal en van de infectie Tabel 1 : N. meningitidis: verdeling volgens de aard van Tabel 2 : N. meningitidis: verdeling volgens de aard van het staal (N; 27). de infectie (N; 27). Lumbaal vocht 73 Meningitis 49 Bloed 85 Meningitis + Sepsis 48 Nasofarynx Sputum 1 1 Sepsis Bacteriëmie Septische arthritis Niet vermeld Totaal 16 Totaal 16 In 53% van de gevallen werd de stam uit bloed Als gevolg van deze infecties werden 1 doden geïsoleerd en in 46% van de gevallen uit LV. gemeld (case fataliy rate = CFR = 6,3%). Verdeling per maand In 27 traden veel gevallen op in de winter en in de herfst (piek in januari en november, Figuur 1) j f m a m j j a s o n d Figure 1: N. meningitidis: verdeling per maand (N; 27)

7 Verdeling per leeftijdsgroep en geslacht Bij mannen werden 73 stammen geïsoleerd en bij vrouwen 87; de geslachtsverhouding M/V bedroeg,84. Kinderen jonger dan 5 jaar vertegenwoordigden 43% van de gevallen en jongeren tussen 15 en 19 jaar 15% van de gevallen (Tabel 3 en Figuur 2). Tabel 3 : N. meningitidis: verdeling per leeftijdsgroep en geslacht (N; 27). Leeftijdsgroep Mannen Vrouwen Totaal % Overledenen < 1 maand 1 1, maand , jaar , jaar , jaar , jaar , 2-24 jaar , jaar , jaar ,1 1 > 64 jaar ,1 1 Totaal Verdeling in serogroepen Serogroep B, de voornaamste serogroep, werd in 87,5% van de stammen teruggevonden en serogroep C in 1% van de gevallen (Tabel 4). Tabel 4 : N. meningitidis: verdeling in serogroepen (27). Serogroep N % A, B 14 87,5 C 16 1, Y 2 1,3 W135 1,6 niet groepeerbaar 1,6 Total 16 1, Verdeling per leeftijdsgroep en serogroep Voor serogroep B was het aantal infecties hoog bij jonge kinderen. Het aantal verminderde met de leeftijd, behalve bij de leeftijdsgroep jaar. Voor serogroep C waren er meer gevallen bij volwassenen dan bij personen jonger dan 2 jaar (Tabel 5 en Figuur 3). Tabel 5 : N. meningitidis: verdeling per leeftijdsgroep en serogroep (N; 27). Leeftijdsgroep B C Y W135 < 1 maand maand jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar > 64 jaar Totaal

8 % gevallen Letaliteit Incidentie N/ j 5-9j 1-14j 15-19j >19j Leeftijd % Serogroep B Serogroep C j 5-9j 1-14j 15-19j 2-24j 25+j Leeftijd Figuur 2 : N. meningitidis: percentage gevallen, Figuur 3: N. meningitidis: verdeling volgens serogroep letaliteit (CFR) en incidentie volgens leeftijdsgroep en leeftijdsgroep (%; 27). (%; N/1. inwoners; 27). Geografische verspreiding Schatting van de incidentie per arrondissement Op arrondissementsniveau was de incidentie bijzonder hoog in Ieper: 6,7/1., in Thuin: 5,4/1., in Virton en Dinant: 3,9/1. en in Brugge: 3,6/1. (Tabel 6 en Figuur 4). Op provinciaal niveau werden de hoogste incidenties in West-Vlaanderen (2,4/1.) en in Henegouwen (2,2/1.) waargenomen. De nationale incidentie bedroeg 1,5/1. inwoners in 27. Figuur 4: N. meningitidis: incidentie per arrondissement (27). 7

9 Tabel 6 : N. meningitidis: incidentie van de serogroepen B en C per arrondissement (27; N/1. inwoners). Arrondissement Notatie Bevolking Aantal gevallen Incidentie Incidentie B Incidentie C Antwerpen AW ,14,94,1 Mechelen MH ,63,63, Turnhout TH ,95,95, Bruxelles/Brussel B ,84 1,55,29 Halle-Vilvoorde HV ,38 1,21, Leuven LV ,27 1,6,21 Nivelles NV ,62 1,62, Brugge BG ,64 3,64, Diksmuide DK ,6 2,6, Ieper IP ,68 6,68, Kortrijk KR ,8 1,8, Oostende OS ,67,67, Roeselare RS ,1 2,1, Tielt TL ,,, Veurne VR ,,, Aalst AL ,75,75, Dendermonde DM ,5 1,5, Eeklo EK ,24 1,24, Gent GT ,76 1,76, Oudenaarde OD ,56 2,56, Sint-Niklaas SN ,86,86, Ath AT ,,, Charleroi CR ,89 1,42,24 Mons MN ,4 1,6,8 Mouscron MC 7.718,,, Soignies SN ,78 2,22,56 Thuin TN ,42 4,75,68 Tournai TR ,7,,7 Huy HY ,95,,95 Liège LG ,35,84,34 Verviers VV ,9 1,9, Waremme WR 73.16,,, Hasselt HS ,,, Maaseik MS ,88,88, Tongeren TG ,54 1,54, Arlon AR ,,, Bastogne BS ,3, 2,3 Marche MR ,,, Neufchâteau NC ,72 1,72, Virton VT ,93 3,93, Dinant DN ,85 3,85, Namur NM ,36 1,2,34 Philippeville PV ,57 1,57, België ,5 1,32,15 Verdeling per serogroep en per gewest 51% van de gevallen werden in Vlaanderen waargenomen, 37% in Wallonië en 12% in Brussel (Tabel 7). Serogroep B overheerste in de drie gewesten. Serogroep C was meer aanwezig in Wallonië (11 gevallen op een totaal van 16) dan in de andere gewesten. Tabel 7: N. meningitidis: verdeling per serogroep en per gewest (N; 27). Gewest B C Y W135 Anderen Totaal % Incidentie* Vlaanderen ,2 1,3 Brussel ,9 1,8 Wallonië ,9 1,7 Totaal ,5 * Incidentie: N/1. inwoners. 8

10 Verdeling in serotypes en subtypes Het serotype en het subtype werden bepaald voor 135 van de 14 stammen van serogroep B. In serogroep B werden serotype 4 (47%) en subtypes P1.4 (38%) en P1.14 (21%) het frequentst waargenomen (Tabel 8). De combinatie van serotype 4 met subtype P1.4 (B:4:P1.4) werd aangetroffen in 27% van de stammen van serogroep B en de stammen B:21:P1.14 en B:NT:P1.14 in respectievelijk 7 en 13% van de B- stammen. Tabel 8 : N. meningitidis: verdeling in serotypes en subtypes - Serogroep B (N; 27). Subtypes Serotypes Totaal 1 2a 2b Niet typeerbaar P1.1, P P1.2, P1.3, P P1.4, P1.4, P P P P1.7, P P1.12, P P P P Niet subtypeerbaar Totaal In de serogroep C werden serotype 2a (63%) en subtype P1.5 (56%) het frequentst waargenomen. De combinatie van serotype 2a met subtype P1.5 (C:2a:P1.5) werd aangetroffen in 44% van de stammen van serogroep C (Tabel 9). Het serotype 2b werd in 13% van de stammen C aangetroffen. Tabel 9 : N. meningitidis: verdeling in serotypes en subtypes - Serogroep C (N; 27). Subtype Serotypes Totaal 1 2a 2b Niet typeerbaar P1.1, P P1.2, P Niet subtypeerbaar Totaal De stammen van de serogroepen Y en W135 waren niet typeerbaar (Y:NT:P1.5 en W135:NT:P1.3,6). Gevoeligheid voor antibiotica Het referentiecentrum heeft de gevoeligheid van 152 meningokokkenstammen getest voor penicilline G, ampicilline, cefotaxime en chloramphenicol (behandelingsantibiotica), rifampicine en ciprofloxacine (profylaxeantibiotica). Tabel 1 : N. meningitidis: gevoeligheid voor antibiotica (27). Antibiotica Remmingsconcentratie (MIC) in µg/ml % gevoeligheid Gevoeligheidsdrempel * Min. en max. waarden 5% 9% Penicilline G,6,8 -,5,32,25 78 Ampicilline,12,16 -,25,32,25 79 Céfotaxime,12,2 -,16,4,8 1 Chloramphénicol 2, Rifampicine,5,4-8,16,

11 Ciprofloxacine,3,2 -,8,4,4 1 *CLSI M1-S17, 27 Alle geteste stammen waren gevoelig voor chloramphenicol, cefotaxime en ciprofloxacine (Tabel 1). Eén stam was resistent tegen rifampicine (MIC 2 µg/ml), alle anderen waren gevoelig. Achtenzeventig percent van de stammen waren gevoelig voor penicilline. Onder de 34 stammen met een verminderde gevoeligheid voor penicilline (24B en 1C) waren 28 stammen (21%) intermediair (,12 MIC,25 µg/ml) en 2 stammen (1%) resistent (MIC,5 µg/ml). Negenenzeventig percent van de stammen waren gevoelig voor ampicilline en 21% intermediair (,25 MIC 1 µg/ml). Retrospectieve Tabel 11 : N. meningitidis: incidentie en verdeling van de stammen in serogroepen ( ). Jaar Incidentie Stammen Serogroepen A B C W135 Anderen N/1. N % % % % % , 96, 84,6 13,2 1,1, ,2 119,9 8,1 14,7 4,3, ,4 144, 76,7 17,8 1,6 3, ,3 133,8 81, 13,2 2,5 2, , 2,6 86, 11,, 2, ,1 21, 91, 7, 1,5, ,4 246, 84,5 12,5 1,7 1, ,2 229, 75,5 2,8 2,3 1, ,9 297, 71,4 27,5,4,7 2 2,6 267, 64,2 33, 1,6 1,2 21 3,7 38, 47,5 49,4 2,8,3 22 2,5 262, 63,6 35,2,4,8 23 2,2 228, 75,8 21,5 1,4 1,3 24 1,5 157, 8,5 13,6 3,2 2,7 25 1,6 171, 83,6 1,5 3,5 2,4 26 1,3 138, 82,6 8, 5,8 3,6 27 1,5 16, 87,5 1,,6 1,9 Commentaar en besluit Van 1991 tot 21 nam de incidentie van meningococcose in België toe van 1 tot 3,7 gevallen per 1. inwoners (Tabel 11 en Figuur 5). De stijging van de incidentie werd geassocieerd met wijzigingen: in de leeftijdsverdeling, met meer gevallen bij adolescenten en jonge volwassenen (Figuur 7); in de geografische spreiding, met een sterke toename van het aantal gevallen in Vlaanderen (Figuren 8 en 9); in de verdeling per serogroep en serotype: toename van de frequentie van de isolaties van serogroep B en serotype 4:P1.4 tot 1996 en sinds 1997 toename van de frequentie van de isolaties van serogroep C en serotype 2a (Figuur 6). In 21 overheerste serogroep C (49%). Ten gevolge van de hoge incidentie van infecties met meningokokken C (1,7/1. in 21) werd beslist om een nationale vaccinatiecampagne te organiseren waarbij kinderen van 1 tot 5 jaar gratis met het geconjugeerde vaccin tegen meningokok C zouden worden ingeënt. In de Vlaamse Gemeenschap startte de campagne, die alle jongeren van 1 tot 18 jaar wil beschermen, in november 21 en eindigde zij in december 24. In de Duitse en Franse Gemeenschap startte de vaccinatiecampagne in maart 22, ze eindigde in september 22 en beoogde alleen kinderen van 1 tot 5 jaar. Sinds 22 krijgen baby s van maanden het vaccin automatisch toegediend in het kader van het basisvaccinatieschema. Van 21 tot 24, ten gevolge van de vaccinatiecampagne, daalde het aantal infecties veroorzaakt door serogroep C met 88% in België, 93% in Vlaanderen en 78% in Wallonië. Het aantal meningokokken C- infecties is in alle leeftijdsgroepen gedaald (Figuur 1). In de leeftijdsgroep 1-5 jaar, de doelgroep van de nationale inentingscampagne, werd een daling van 9% van de C-gevallen waargenomen. Bij de jongeren van 1 tot 18 jaar was de vermindering gelijk aan 94% en aan 78% bij de volwassenen ouder dan 18 jaar. Sinds 24 schijnt de jaarlijkse incidentie van menigococcose rond 1,5/1. te fluctueren en serogroep C, verantwoordelijk voor ongeveer 1% van de gevallen, treft meer volwassenen dan jongeren. 1

12 N Totaal Groep B Groep C Jaar % B B:4:P1.4 C C:2a Jaar Figuur 5 : N. meningitidis: evolutie van meningococcose Figuur 6 : N. meningitidis: evolutie van de voornaamste in België (N; ). serogroepen en serotypes (%; ). 6 % -4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar jaar >19 jaar Jaar Figuur 7: N. meningitidis: evolutie van de verdeling van de gevallen per leeftijdsgroep (%; ). N Vlaanderen Brussel Wallonië Jaar N Vlaanderen Brussel Wallonië Jaar Figuur 8 : N. meningitidis: verdeling van de gevallen in de Figuur 9 : N. meningitidis: verdeling van de C-gevallen gewesten (N; ). in de gewesten (N; ). 11

13 N <1 jaar 1-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar jaar >19 jaar Figuur 1 : N. meningitidis: evolutie van de verdeling van de C-gevallen per leeftijdsgroep (N; 2-27). Dit zijn de veranderingen in 27, in vergelijking met het voorgaande jaar: het aantal stalen verstuurd naar het laboratorium is met 16% gestegen (138 in 26, 16 in 27); het percentage meningokokken met serogroep B is lichtjes toegenomen ( 82,6% in 26 tegenover 87,5% in 27); in serogroep B bleven serotype 4 en subtype P1.4 het frequentst maar subtype P1.4 is verminderd met 15% (53% in 26 tegenover 38% in 27) terwijl subtype P1.14 gestegen is van 1% in 26 tot 22% in 27; het percentage niet typeerbare stammen (NT) is ook gestegen (21% in 26 tegenover 36% in 27) waaronder het percentage stammen B:NT:P1.14 (4% en 26 tegenover 13% in 27), vooral in West-Vlaanderen waargenomen; in serogroep C bleef serotype 2a het frequentst (63% in 27 tegenover 82% in 26) en het serotype 2b werd in 13% van de stammen C aangetroffen (tegenover % in 26 en 33% in 25); de «case fatality rate» (CFR), berekend op basis van de overleden gevallen gemeld aan het referentiecentrum (1 overleden gevallen: 8B, 1C, 1W135) is geliijk aan 6,3% in 27 tegenover 1,4% in 26 (niet significatief) en 8,2% in 25. Tot besluit: in 27 was de incidentie van meningococcose, berekend op basis van de gevallen bevestigd door het referentiecentrum, gelijk aan 1,5/1.; de gemiddelde jaarlijkse incidentie voor de periode was ook gelijk aan 1,5/1.. Serogroep B (87,5%) was dominant in het hele land en serogroep C (1%) is vooral in Wallonië aangetroffen. Groep 2: Gezonde dragers Het laboratorium ontving 4 stammen geïsoleerd uit de nasofarynx van gezonde kiemdragers, doorgaans in de omgeving van een zieke: 4 Neisseria meningitidis (3B, 1C). Groep 3: Broncho-pulmonaire infecties Het laboratorium ontving 11 stammen geïsoleerd uit sputum: 11 Neisseria meningitidis (8B, 1C en 2 niet groepeerbare stammen). Groep 4: Diverse oorsprong Het laboratorium ontving 2 stammen van verschillende oorsprong (vaginale secretie, oog, etter... ): 2 Neisseria meningitidis (1B, en 1 niet groepeerbare stam). 12

14 Bijlage Lijst van de laboratoria die stammen verstuurd hebben Provincie Antwerpen: Brussel: Algemeen Ziekenhuis Middelheim, Antwerpen U.Z. Brussel St.-Vincentiusziekenhuis, Antwerpen Kliniek St-Elisabeth Imeldaziekenhuis, Bonheiden Algemene Kliniek St-Jan Klina A.Z., Brasschaat A.Z. St-Luc U.Z. Antwerpen, Edegem I.Z.Z. site J. Bracops A.Z. St.-Dimpna, Geel Erasmusziekenhuis St.-Elisabeth, Herentals U.Z.. Brugmann Jan Palfijnziekenhuis, Merksem M.I.E. Cavell St.-Elisabeth, Turnhout Labo L.B.S. A.Z. St.-Jozef, Turnhout Provincie Waals-Brabant : Provincie Oost-Vlaanderen: Hôpital de Braine l Alleud/Waterloo O.L.-Vrouwziekenhuis, Aalst Clinique St-Pierre, Ottignies A.S.Z., Aalst Labo Medina, Dendermonde Provincie Henegouwen: A.Z. St.-Blasius, Dendermonde R.H.M.S. Ath A.Z. Jan Palfijn, Gent C.H.R. St-Joseph -Warquignies, Boussu A.Z. St.-Lucas, Gent C.H.N.D.R.F. Charleroi A.Z. Maria Middelares, Gent C.H.U. Charleroi U.Z. Gent Hôpital St-Joseph, Gilly V.Z.W. Werken Glorieux, Ronse Clinique Notre dame de Grâce, Gosselies A.Z. St.-Nikolaas, St.-Niklaas Hôpital de Jolimont, Haine-St-Paul Centre Hospitalier du Grand Hornu, Hornu Provincie West-Vlaanderen: Centre Hospitalier de Tivoli, La Louvière A.Z. St.-Lucas, Assebroek Hôpital A. Paré, Mons A.Z. St.-Jan, Brugge C.H.R. de la Haute Senne, Soignies R.Z. J. Yperman, Ieper AIT- Dorcas, Tournai St.-Jozefkliniek, Izegem Clinique Notre-Dame, Tournai O.L.V. Ter Linden, Knokke-Heist A.Z. Groeninge, Kortrijk Provincie Luik: H. Hartziekenhuis, Roeselare Laboratoire CHVE, Heusy Stedelijk Ziekenhuis, Roeselare C.H.R. Huy Clinique St-Joseph, Liège Provincie Limburg: C.H.U. Liège Z.O.L. Campus St.-Jan, Genk Centre Hospitalier du Bois de l Abbaye, Seraing Regionaal Ziekenhuis St.-Trudo, St.-Truiden C.H. Peltzer- La Tourelle, Verviers LKO-LMC, St.-Truiden A.Z. Vesalius, Tongeren Provincie Luxemburg: Centre Hospitalier de l Ardenne, Libramont Provincie Vlaams-Brabant: A.Z. Diest Provincie Namen: Regionaal Ziekenhuis, Halle C.H.R. Val de Sambre, Auvelais H. Hartziekenhuis, Leuven Clinique St-Luc, Bouge U.Z., Leuven C.H.D. Dinant A.Z. H. Hart, Tienen C.H.R. Namur Clinique Ste-Elisabeth, Namur Cliniques Universitaires de Mont-Godinne, Yvoir 13

15 Formulier voor de verzending van een stam 14

16 Verantwoordelijke van het NRC F. Carion T F f.carion@iph.fgov.be Hoofdzetel Juliette Wytsmanstraat Brussel België T F SITE UKKEL Engelandstraat Brussel België T F info@iph.fgov.be DEPARTEMENT MICROBIOLOGIE AFDELING BACTERIOLOGIE Verantwoordelijke Uitgever Dr. Johan Peeters, Algemeen Directeur Wetenschap ten dienste van Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Depotnummer: D/28/255/29