&XOWXXUKLVWRULVFKHYHUNHQQLQJ 9DQ6FKDHFN0DWKRQVLQJHO

Transcriptie

1 &XOWXXUKLVWRULVFKHYHUNHQQLQJ 9DQ6FKDHFN0DWKRQVLQJHO 6% %85($89225+,6725,6&+( 78,1(13$5(1(1/$1'6&+$33(1

2

3 &XOWXXUKLVWRULVFKHYHUNHQQLQJ 9DQ6FKDHFN0DWKRQVLQJHO WH1LMPHJHQ Opdrachtgever: Gemeente Nijmegen, afdeling Stadsontwikkeling Oktober 2004 Projectnummer: % %85($89225+,6725,6&+( 78,1(13$5(1(1/$1'6&+$33(1

4

5 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen,1+28',QOHLGLQJ«««««««««««««««««««««««««+LVWRULVFKRYHU]LFKW««««««««««««««««««««3HULRGH«««««««««««««««««««««««««3HULRGH«««««««««««««««««««««««««3HULRGH««««««««««««««««««««««««/DQGVFKDSVDUFKLWHFWRQLVFKHDQDO\VH«««««««««««3HULRGH««««««««««««««««««««««««3HULRGH«««««««««««««««««««««««««3HULRGH«««««««««««««««««««««««««:DDUGHVWHOOLQJ««««««««««««««««««««««DQVHQ«««««««««««««««««««««««««%URQQHQ«««««««««««««««««««««««««%LMODJH%ULHYHQYDQ+&RSLMQ«««««««««««««««Inhoud

6 6%

7 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen,1/(,',1* De Van Schaeck Mathonsingel in Nijmegen is aan het eind van de negentiende eeuw ontstaan in samenhang met de toenmalige stadsuitleg en als representatieve verbinding tussen het spoorwegstation en de oude binnenstad Thans, ruim 125 jaar na de eerste aanleg, is de inrichting van deze bijzondere en opmerkelijk brede straat versleten en nodig aan een opknapbeurt toe Mede naar aanleiding van de gemeentelijk plannen voor herinrichting en opwaardering van de Spoorzone en de gedachte om ondergronds van de Van Schaeck Mathonsingel parkeergelegenheid aan te brengen is in juni 2004 door Gemeente Nijmegen afdeling Stadsontwikkeling opdracht gegeven aan SB4 Bureau voor Historische Tuinen, Parken en Landschappen voor het opstellen van een Cultuurhistorische verkenning Van Schaeck Mathonsingel Het thans voorliggende rapport vormt de weerslag van deze verkenning die in de periode juni-oktober 2004 door ir Eric MJ Blok (landschapsarchitect en tuinhistoricus) van genoemd bureau is uitgevoerd Begonnen wordt met een historisch overzicht waarin de belangrijkste feiten en data worden genoemd Daarna volgt een landschapsarchitectonische analyse van de aanleg in drie te onderscheiden perioden Deze analyse is de basis voor de waardestelling vanwaaruit de kansen zijn geformuleerd die bij de herinrichting het uitgangspunt zouden moeten vormen Wageningen, oktober 2004 Inleiding 5

8 6% 1LMPHJHQPLGGHQHHHXZ 3ODQYDQXLWOHJ/$%URXZHU 6

9 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen +,6725,6&+29(5=,&+7 In de ontwikkeling van de Van Schaeck Mathonsingel zijn drie perioden te onderscheiden: - eerste aanleg naar ontwerp van H Copijn ( ) - herinrichting naar ontwerp van LA Springer ( ) - aanpassing en vereenvoudiging (1940-heden) Hieronder worden deze verschillende perioden steeds afzonderlijk behandeld, waarbij de belangrijkste historische feiten puntsgewijs worden opgesomd 3(5,2'( 1874 Vestingwet De wet voorzag in de opheffing van de Nijmeegse vestingstatus, zodat de vestingwerken konden worden ontmanteld en verkocht 1874 Benoeming van een Commissie tot de uitleg der stad 1876 Voorlopig plan van uitbreiding door ir FW van Gendt, architect van de Dienst Domeinen 1877 WJ Brender à Brandis aangesteld als adviseur van de Cie der Uitleg Hij was van opvatting: +HWLVJHZHQVWDOOHVWUDWHQWHNXQQHQEHSODQWHQHQWHQEHKRHYHYDQOLFKWHQOXFKWGLHQHQGHERPHQ WHQPLQVWHPHWHUXLWGHJHYHOVWHVWDDQ%LMHHQULMEDDQYDQPHWHUJHHIWGLWHHQVWUDDWEUHHGWHYDQ PLQVWHQVPHWHU en 2PZHJHQKHWNDUDNWHUYDQHHQERXOHYDUGWHJHYHQJHORRILNGHQDYROJHQGH DIPHWLQJHQGLHQVWLJWH]XOOHQ]LMQDDQZHHUV]LMGHQWURWWRLUVYDQPHWHUULMZHJHQYDQPHWHUHHQ FHQWUDOHZHJYRRUYRHWJDQJHUVWHUEUHHGWHYDQPHWHUGXVWRWDDOHHQEUHHGWHYDQPHWHU In 1878 vertaald Brender à Brandis zijn ideeën in een aangepast plan Daarin wordt voorzien in een groot plein (min of meer ter plaatse van het huidige Keizer Karelplein) met een brede, gebogen straat naar het station van de spoorlijn Arnhem-Nijmegen (opening spoorlijn in 1879, het voorlopige station was tevens van dienst voor de spoorlijn Nijmegen-Kleef waarvoor eerder ten zuidoosten van het huidige Keizer Karelplein een stationsgebouw stond, vanaf 1881doet het stationsgebouw ook dienst voor de lijn Nijmegen- s Hertogenbosch en vanaf 1883 voor de lijn Nijmegen-Venlo) Periode De Cie der Uitleg legt het plan van Brender à Brandis voor aan architect-ingenieur LA Brouwer die een aantal correcties/verbeteringen aanbrengt Hierbij onstaat het huidige ronde Keizer Karelplein als belangrijk verdeelpunt met vanaf daar een brede rechte boulevard naar het spoorstation 7

10 6% URQHQEXUJHUVLQJHO+&RSLMQ 'HWDLOSODQYDQXLWOHJ/$%URXZHU 8

11 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 1878 op 19 september wordt het plan van LA Brouwer door de Raad der Gemeente Nijmegen goedgekeurd Vanaf 1879 vind de feitelijke stadsuitleg plaats 1880 tuinarchitect H Copijn maakt ontwerpen voor de Nassausingel, de Kronenburgsingel, het Keizer Karelplein en de Stationsweg Hij maakt daarbij gebruik van de Gemengde Stijl met een landschappelijke aanleg voor het Keizer Karelplein en de Stationsweg en een rechtlijnige aanleg voor Nassau- en Kronenburgsingel In alle gevallen wordt een zeer divers en bloemrijk sortiment van sierheesters en bomen toegepast in combinatie met een waterelement (fontein of bassin) In de toelichting bij het ontwerp voor de Nassau- en Kronenburgsingel schrijft Copijn gekozen te hebben voor een regelmatige aanleg in verband met een fraai zicht vanaf het Keizer Karelsplein, de hellende situatie en als contrast met de aanleg op de Stationsweg Voor de Stationsweg (Van Schaeck Mathonsingel) ontwerpt Copijn twee alternatieven en schrijft daarbij: 'H%RXOHYDUG>6WDWLRQVZHJ6%@LVDDQJHOHJGPHWHHQZDQGHOSDGDDQLHGHUH]LMGHYDQKHW PLGGHOWHUUHLQ 2YHU GH JHKHHOH OHQJWH ZRUGW ODQJV GH ULMZHJ DOGXV WXVVFKHQ KHW ZDQGHOSDG HQ GH ULMZHJ HHQ ULM SODWDQHQ DDQJHEUDJW +HW PLGGHOJD]RQ ZRUGW RI LQ ]LMQ JHKHHO JHODWHQ RQWZHUS $ ZDDUWXVVFKHQ HQNHO HHQ FLUNHOYRUPLJ SHUN LV DDQJHEUDJW ZDDUGRRU GH ULMZHJ LQ YHUELQGLQJ ZRUGHQ JHVWHOG RI HU ZRUGW HHQ ZDQGHOSDG GRRUJHVOLQJHUG RQWZHUS % LQ ZHON JHYDO HU LQ W PLGGHQ HHQ EORHPVWXNRSGULHSHUNHQYHUGHHOG]RXSODDWVYLQGHQ]RRDOVGLWRSKHWSODQLVDDQJHGXLG De bijbehorende tekeningen van de Stationsweg zijn vooralsnog niet teruggevonden De gerealiseerde situatie is echter op hoofdlijnen wel afgebeeld op een presentatietekening van het aangenomen uitbreidingsplan van LA Brouwer Deze tekening is mogelijk pas vervaardigd in de winter van toen de uitvoering van het Keizer Karelplein en de Stationsweg reeds een eind gevorderd waren en de Nassau- en Kronenburgsingel nog minder ver gereed waren Beide laatste singels zijn namelijk veel minder gedetailleerd en met een (niet gerealiseerde) landschappelijke aanleg ingetekend Periode opening van een nieuw stationsgebouw, gerealiseerd naar ontwerp van rijksbouwmeester CH Peters, gelegen op de locatie van het huidige station 9

12 6% 6WDWLRQVZHJFD 10

13 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 1895 op 6 april schrijft tuinarchitect Lièvin Rosseels het Rapport concernant les plantations des promenades publiques de la Ville de Nimèque Over de Stationsweg merkt hij op (in een vrije vertaling): ³2QGHU GH ERPHQ GLH ZHUNHOLMN RYHUODGHQ ]LMQ PHW KRXW EHKRRUW GH 3ODWDQXV YDQ GH 6WDWLRQVZHJ 'H DDQ]LHQOLMNH RYHUYORHG YDQ WDNNHQ LV QLHW DOOHHQ EH]ZDDUOLMN YRRU JRHGH ERPHQ LQ GH WRHNRPVW PDDU RQWQHHPW GH VWUXLNHQ YDQ GH 6TXDUH OXFKW HQ OLFKW +HW ZHJQHPHQYDQWDNNHQHQ KHWVQRHLHQYDQ DQGHUHQ LVQRRG]DNHOLMN'HVWUXLNHQ GHU6TXDUH ]XOOHQ GDQ QLHW QDODWHQ UHXVDFKWLJ WH JURHLHQ $OV GH 3ODWDQXV GDDUHQWHJHQ LQ KXQ KXLGLJH VWDDWEOLMYHQ]XOOHQ]LMGRRUKXQWRHNRPVWLJHRQWZLNNHOLQJHQJURRWWHGHSODQWHQGLHDDQKXQ YRHWJHSODQW]LMQLQJHYDDUEUHQJHQ geleidelijk wordt de Stationsweg bebouwd met aanzienlijke villa s voorzien van ruime, zorgvuldig met groen ingerichte, voortuinen In het algemeen stelt de gemeente bij de verkoop van bouwgronden aan de singels eisen aan de soort bebouwing alsmede aan soort en aanzien van de erfafscheiding van de toenmalige aanleg op de Stationsweg bestaan diverse prentbriefkaarten die een goed beeld geven Periode 1 11

14 6% 2QWZHUS/$6SULQJHU 12

15 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3(5,2'( herinrichting van de Stationsweg naar ontwerp van tuinarchitect LA Springer Er zijn verschillende ontwerpschetsen en tekeningen bewaard gebleven Een eerste potloodschets gedateerd tekening (16 april 1915) bevindt zich bij de afdeling Speciale Collecties van Wageningen UR Een presentatietekening van het aangepaste ontwerp, gedateerd 7 februari 1916 is aanwezig (geweest) in het tekeningenarchief van de Dienst Publieke Werken en Volkshuisvesting van Gemeente Nijmegen (NBHet origineel zelf is niet bekeken, in het Gemeente-archief is een afbeelding op micro-fiche beschikbaar) plaatsing van een fontein en 2 bloemenvazen op het middenterrein de Stationsweg Deze objecten waren een schenking van het Straalmansfonds aan de stad Dit fonds, ingesteld in 1825 door Paulus baron Straalman ( ) die verschillende bestuursfuncties voor de stad vervulde, had als doel de verfraaiing en uitbreiding der Openbare Wandelingen binnen de stad Nijmegen' Het fonds breidde haar activiteiten na 1880 ook uit naar de gebieden van de nieuwe stadsuitleg en schonk banken, vazen, fonteinen en beelden aan de stad 1920 de gemeente koopt een smalle strook grond aan de zuidzijde van de Stationsweg op de hoek met het Stationsplein in verband met het voornemen hierlangs de tram te laten lopen Burgemeester en Wethouders schrijven op 5 oktober 1920 aan de Raad der Gemeente Nijmegen ³7HQHLQGH DDQ GHQ 6WDWLRQVZHJ HHQ UHFKW YHUORRS WH NXQQHQ JHYHQ LV KHW QRRGLJ GDW GH JHPHHQWHGHQHLJHQGRPYHUNULMJHYDQHHQHRSELMJDDQGHVFKHWVWHHNHQLQJEODXZJHNOHXUGH VWURRN JURQG JURRW F$ JHGHHOWH YDQ KHW SHUFHHO NDGDVWUDDO EHNHQG JHPHHQWH 1LMPHJHQ 6HFWLH % 1R 'H]H DDQNRRS LV WH PHHU YDQ EHODQJ RPGDW KHW LQ KHW YRRUQHPHQOLJWLQGHWRHNRPVWODQJVGH]HQZHJGHWUDPWHODWHQORSHQ 'HHUYHQZLMOHQ0(9528:608/'(56]LMQEHUHLGEHGRHOGHVWURRNDDQGHJHPHHQWHDIWH VWDDQ YRRU GH VRP YDQ I RQGHU YRRUZDDUGH GDW GH NRVWHQ YDQ GH YHUSODDWVLQJ YDQ LQULMSRRUW HQ KHNZHUN NRPHQ WHQ ODVWH GHU JHPHHQWH 0HW KHW RRNJ RS GH OLJJLQJ YQD KHW SHUFHHO HQ ]LMQH ZDDUGHYHUPLQJGHULQJ WHQJHYROJH YDQ GHQ DIVWDQG YDQ EHGRHOG JHGHHOWH DFKWHQZLMKHWDDQERGHQGHJHVWHOGHYRRUZDDUGHDDQQHPHOLMN>«@ Periode wordt de Stationsweg hernoemd in Burgemeester Van Schaeck Mathonsingel Franciscus Maria Amandus van Schaeck Mathon ( was van 1898 tot 1929 burgemeester van Nijmegen Nadat hij zijn ambt had neergelegd, verviel het voorvoegsel 'burgemeester'in de naam van de singel van de toenmalige aanleg op de Stationsweg/Van Schaeck Mathonsingel bestaan diverse prentbriefkaarten die een goed beeld geven 13

16 6% :HGHURSERXZSODQ1LMPHJHQ *ULMV EHKRXGHQ 5RRG KHUERXZHQ 14

17 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3(5,2'( 1944 op 22 februari wordt het stationsgebouw door een bombardement bijna geheel verwoest Ook vele gebouwen langs de Van Schaeck Mathonsingel worden getroffen en slechts aan de noordzijde blijven een aantal villa s gespaard Luchtfoto s van de Royal Air Forces uit 1944 en foto s van de stad uit 1944/1945 geven een goede indruk van de toenmalige situatie Het plantsoen lijkt redelijk gespaard te zijn een wederopbouwplan voor de stad wordt opgesteld waarin enerzijds historisch waardevolle elementen werden behouden en anderzijds wordt ingespeeld op de noodzakelijke stedelijke vernieuwing Het plan wordt in 1947 door de gemeenteraad goedgekeurd en in 1950 door het Rijk Voor de Van Schaeck Mathonsingel voorzag het wederopbouwplan in een geheel nieuwe blokvormige bebouwing aan de zuidzijde en nieuwe bouwmassa s op alle vier de hoeken De maat van deze nieuwe bebouwing is aanzienlijk forser en de vormgeving strakker dan de vooroorlogse situatie Voorgesteld wordt om de Vondelstraat niet langer op de Van Schaeck Mathonsingel te laten aansluiten Het plan wordt voor dit gedeelte van de stad min of meer gevolgd 1949 het beeld Bisschop Hamer dat in 1902 in het middenplantsoen van de Verlengde Molenstraat was geplaatst krijgt een nieuwe locatie op de kop van het middenplantsoen van de Van Schaeck Mathonsingel, nabij het Keizer Karelplein 1954 Oplevering van het nieuwe stationsgebouw, ontworpen door architect S van Ravesteyn 1999 het standbeeld van Bisschop Hamer wordt van de Van Schaeck Mathonsingel verwijderd en teruggeplaatst op zijn oorspronkelijke plaats, in de Bisschop Hamerstraat Periode de fontein in het midden van het plantsoen wordt in verband met de slechte bouwkundige staat verwijderd en in opslag genomen De bijbehorende bloemenvazen blijven staan van de toenmalige aanleg op de Van Schaeck Mathonsingel bestaan diverse prentbriefkaarten die een goed beeld geven 15

18 6% 6WDGVSODWWHJURQGFLUFD 16

19 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen /$1'6&+$36$5&+,7(&721,6&+($1$/<6( 3(5,2'( Het plantsoen-ontwerp voor de Stationsweg (ook wel Stations-boulevard genoemd) staat in samenhang met de andere singels van Nijmegen en met Keizer Karelplein Door de afzonderlijke behandeling als rechtlijnige en landschappelijke aanleg van de afzonderlijke singels en pleinen wordt er in totaal binnen Nijmegen een Gemengde Stijl gerealiseerd H Copijn is een groot voorstander van deze stijl en past deze in de loop van de negentiende eeuw al veelvuldig in zijn tuinen en parken toe De Stationsweg krijgt een forse breedtemaat vergelijkbaar met de andere singels (hoofdwegen) in het plan van stadsuitleg en wordt analoog hieraan eveneens gedomineerd door de gescheiden rijwegen die zorgen voor de verbinding tussen station en binnenstad Vanwege de importantie van het treinvervoer in die jaren vormt het station een belangrijke entree naar de stad Nijmegen en zijn Stationsplein en Stationsweg te beschouwen als ontvangstruimte van de stad De waarde die aan representativiteit wordt gehecht komt ook tot uitdrukking in de van gemeentewege opgestelde voorschriften ten aanzien van de bebouwing en de erfafscheidingen naar de openbare straat De rijwegen worden aan de binnenzijde begeleid door een bomenrij (plataan), waarmee een zekere allure ontstaat en aangesloten wordt op de toenmalige opvattingen over de noodzaak van licht, lucht en ruimte voor een gezond leefklimaat in de stad De Gemengde Stijl komt binnen het plantsoen van de Stationsweg tot uiting in de bijna symmetrische behandeling rondom een fontein als centraal middelpunt Dit punt is gesitueerd in aansluiting op de Vondelstraat aan de zuidzijde, waarmee het punt een aanleiding bezat en deze zijstraat een afsluiting kreeg Het middenterrein hieromheen heeft een losse landschappelijke inrichting met een slingerende wandeling die op verschillende plaatsen toegankelijk is Dit middengebied is behalve kijkgroen vanaf de rijwegen en aangename wandelverbinding tussen station en binnenstad ook bedoeld als een verblijfsruimte Door plaatselijk hogere beplanting toe te passen is deze ruimte besloten gemaakt, zitbanken verhogen het verblijfsgenot Het gebruikte sortiment sluit hierop aan en bestaat uit een diversiteit aan sierbeplanting Vanaf de rijwegen wordt het beeld slechts voor de helft bepaald door de invulling van het middenterrein De andere helft wordt bepaald door de villa s en hun voortuinen Deze voortuinen zijn in die tijd vrijwel zonder uitzondering gedetailleerd en met veel groen ingericht en vormen daarmee een tegenhanger van het sierlijke middenplantsoen In beleving van de Stationsweg is niet alleen het middengebied van belang, er is sprake van een brede groenzone die loopt van gevel tot gevel Sfeer en aanzien worden in belangrijke mate mede bepaald door de invulling van de privéterreinen (waaraan ook welstandseisen werden gesteld) Periode 1 17

20 6% *HVFKHLGHQULMZHJHQYRUPHQGHEDVLV 18

21 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3ODQWVRHQDOVPLGGHQJHELHG Periode 1 19

22 6% $FFHQWSXQWLQKHWFHQWUXPWZHHJHOLMNHGHOHQ 20

23 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 9HUEOLMIVJHELHGPHWVOLQJHUHQGHZDQGHOSDGHQ Periode 1 21

24 6% 9LOODEHERXZLQJPHWJURHQHSOLQWDDQEHLGHEXLWHQ]LMGHQ 22

25 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 6WDWLRQVZHJYRUPWppQEUHGHJURHQ]RQHYDQJHYHOWRWJHYHO Periode 1 23

26 6% 2QWZHUS/$6SULQJHUSDVWELQQHQGHRXGHFRQWRXUHQ 24

27 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3(5,2'( Met de herinrichting van de Stationsweg naar het ontwerp van Springer wordt het gehele middenterrein opnieuw aangelegd, waarbij ook de bomen langs de rijweg worden vervangen Het geheel wordt in de, voor die tijd moderne, geometrische stijl uitgevoerd maar behoudt wel de hoofdopzet van de voorgaande situatie Het middengebied wordt ten opzichte van de eerdere situatie verder onderverdeeld door naast de nieuwe centrale fontein (ter vervanging van de oudere fontein) nog twee, symmetrisch ten opzichte van het middelpunt gesitueerde, bijpassende bloemenvazen als accentpunten toe te voegen In plaats van de losse beplantingen wordt het middengebied ingevuld met verdiepte rechthoekige gazons die zich invoegen tussen de accentpunten De karakteristieke, iets verdiept gelegen gazons worden omgeven door een gazonstrook waarin lage vormheesters en rechthoekige perken elkaar afwisselen Hier buitenom liggen (onder de laanbomen langs de rijweg) rechte wandelpaden Met deze nieuwe inrichting is het middengebied veel overzichtelijker geworden en wordt de symmetrie sterker ervaren Het terrein is tot een grote langwerpige ruimte gemaakt Het siereffect zit hem vooral in de ritmische herhaling van (bloeiende) beplanting, minder in de sierwaarde van de afzonderlijke beplantingselementen zelf Vanwege maat en vormgeving van de invulling is het middengebied nu meer kijkgroen geworden dan een wandel- en verblijfsgebied, hoewel bij de centrale fontein een enkel bankje was geplaatst Ook na deze herinrichting blijven de groene inrichting van de voortuinen aan de Stationsweg en ook de villa s zelf mede bepalend voor sfeer en beleving De strakheid van het middenterrein staat in contrast met de losse, weelderige vormen van de tuinen Periode 2 25

28 6% *HVFKHLGHQULMZHJHQYRUPHQGHEDVLV 26

29 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3ODQWVRHQDOVPLGGHQJHELHG Periode 2 27

30 6% 0HHUGHUHDFFHQWSXQWHQYLHUYHUJHOLMNEDUHGHOHQ 28

31 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen LMNJURHQPHWUHFKWHZDQGHOSDGHQ Periode 2 29

32 6% 9LOODEHERXZLQJPHWJURHQHSOLQWDDQEHLGHEXLWHQ]LMGHQ 30

33 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 9DQ6FKDHFN0DWKRQVLQJHOYRUPWppQEUHGH]RQH YDQJHYHOWRWJHYHO Periode 2 31

34 6% 8LWJDQJVVLWXDWLHQDGH7ZHHGH:HUHOGRRUORJ 32

35 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3(5,2'( Na de Tweede Wereldoorlog verandert de hoofdopzet van het plantsoen op de Van Schaeck Mathonsingel niet wezenlijk De essentie van de aanleg van Springer blijft bestaan Wel verdwijnt het merendeel van de bloemperken, zodat gazon het beeld overheerst De paden worden verbeterd met nieuwe materialen De gehele invulling versobert Een bassin met vergane sokkel herinnert thans nog aan de fontein die eens het stralende middelpunt vormde van de aanleg De grootste veranderingen vonden plaats aan de buitenranden van de Van Schaeck Mathonsingel Met de grootschalige nieuwbouwblokken aan de zuidzijde werd de Vondelstraat afgesloten De logische situering en functie van de centrale fontein in relatie tot deze straat ging daarmee verloren De appartementsgebouwen aan de zuidzijde kregen wel een gedetailleerde groene omlijsting Door plaatsing van een rij kastanjes en schuinparkeervakken is er echter nauwelijks een visuele verbinding met het middenterrein De (deels nieuwe) gebouwen aan de noordzijde van de Van Schaeck Mathonsingel krijgen vrijwel alle een kantoorfunctie De voortuinen werden gewijzigd in parkeergelegenheid En tesamen met een parkeerstrook langs de rijweg werd ook hier het kontakt tussen bebouwing en middenterrein losgelaten Het nieuwe station kreeg een toren gesitueerd in het verlengde van de rijweg naar het Stationsplein zodat van afstand een visuele relatie bestaat Dichterbij en op detailniveau is er echter geen aansluiting tussen de Van Schaeck Mathonsingel en het station Periode 3 33

36 6% *HVFKHLGHQULMZHJHQYRUPHQGHEDVLV 34

37 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 3ODQWVRHQDOVPLGGHQJHELHG Periode 3 35

38 6% 7ZHHDFFHQWSXQWHQUHVWHUHQRQJHOLMNPDWLJHLQGHOLQJ 36

39 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 5HFKWHSDGHQPHWNLMNJURHQ" Periode 3 37

40 6% 'LYHUVLWHLWDDQJHERXZHQHQSDUNHUHQDDQEHLGHEXLWHQ]LMGHQ 38

41 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen 9DQ 6FKDHFN 0DWKRQVLQJHO LV RSJHGHHOG LQ GULH HYHQZLMGLJHVWURNHQ Periode 3 39

42 6% 40

43 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen :$$5'(67(//,1* De Van Schaeck Mathonsingel is van cultuurhistorische waarde als onderdeel van het plan van uitleg van Nijmegen, zoals dat omstreeks 1874 is opgesteld en de jaren daarna in uitvoering gebracht Samen met de andere singels zorgde de Stationsweg voor een goede verkeerscirculatie rondom de binnenstad Al deze singels werden met een opvallend grote breedtemaat en een nadruk op representativiteit uitgevoerd Vanwege het prominente transport per spoor in die tijd moest het station beschouwd worden als een soort stadspoort De Stationsweg, als verbinding naar de binnenstad, vormde in die zin een representatieve ontvangstruimte van de stad De vormgeving en invulling van de oorspronkelijke groenvoorziening van de Stationsweg had een relatie met de omliggende straten en singels De door H Copijn in 1880 ontworpen en aangelegde landschappelijke invulling was een bewust gekozen contrast met de Nassau- en Kronenburgersingel, waarmee de groenvoorziening in de uitleg van Nijmegen in zijn geheel een aanleg in Gemengde Stijl vormde De aansluiting van de Vondelstraat op de Stationsweg werd aangegrepen voor de situering van een accent, ic een fontein De Gemengde Stijl was in die jaren in Nederland sterk in opkomst en is typerend voor het werk van H Copijn Bij de herinrichting in naar ontwerp van LA Springer bleef de hoofdindeling gehandhaafd Wel werd naar de mode van die tijd gekozen voor een meer geometrische invulling en het aanbrengen van extra nevenaccenten, ic de door het Straalmansfonds gekozen fontein en bloemenvazen De toegepaste vormgeving en invulling werd door Springer ook toegepast in groenvoorzieningen in andere Nederlandse steden In de oorspronkelijke situatie naar ontwerp van H Copijn (en ook na de herinrichting door LA Springer) werden sfeer en karakter sterk mede bepaald door de aankleding van de villatuinen aan de buitenzijden van de Stationsweg, waaraan van gemeentewege eisen werden gesteld De typische vorm en indeling van de Stationsweg is op hoofdlijnen behouden gebleven Evenwel is door ontwikkelingen langs de buitenranden (nieuwbouw, kantoorfunctie, parkeren en extra bomenrij) de karakteristieke beleving van gevelwand tot gevelwand verloren gegaan De detailinvulling van de groenvoorziening is momenteel sterk versoberd en er is nauwelijks nog sprake van authentiek materiaalgebruik Het ontbreekt aan goede aansluitingen van het middenterrein op zijn omgeving waardoor dit gebied buiten gebruik is geraakt en nog slechts als pover kijkgroen functioneert Waardestelling De in in het plantsoen geplaatste bloemenvazen zijn karakteristieke elementen die van cultuurhistorische waarde zijn als typische vorm van stadsversiering uit de eerste decennia van de twintigste eeuw en als verwijzing naar het Straalmansfonds die, met haar doelstelling de verfraaiing der stad, deze vazen specifiek voor deze plek heeft geschonken Ditzelfde geldt voor de tegelijkertijd door het Straalmansfonds geschonken fontein, die in verband met zijn slechte staat enige jaren geleden door de gemeente in opslag is geplaatst Tuinhistorische waarde moet aan het gebied worden toegekend vanwege de betrokkenheid van twee van Nederlands grootste ontwerpers namelijk H Copijn en LA Springer, waarbij van Copijn de hoofdindeling herkenbaar is gebleven en van Springer de lijnvoering 41

44 6% 5HSUHVHQWDWLHYH YHUELQGLQJWXVVHQ VWDWLRQHQELQQHQVWDG 0LGGHQWHUUHLQDOV GRRUJDQJVHQ YHUEOLMIVUXLPWH,QGHOLQJPHW DFFHQWSXQWHQ %HKDQGHOLQJYDQJHYHO WRWJHYHO 42

45 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen $16(1 De thans voorgestelde grote ingrepen aan de Van Schaeck Mathonsingel (ic de bouw van een ondergrondse parkeergarage) bieden grote kansen aan de herinvulling van de Van Schaeck Mathonsingel als representatief (entree-)gebied van Nijmegen dat de verbinding vomrt tussen station en binnenstad De oorspronkelijke hoofdopzet en karakteristieke indeling, die door de jaren heen is blijven bestaan, kan worden behouden, waarmee een historische continuïteit wordt gewaarborgd Analoog aan de situatie van de eerste aanleg kan de middenruimte worden ingezet als verbindingsroute en tegelijk als een aangename verblijfsruimte Door opnieuw te kiezen voor een behandeling van gevel tot gevel kan de typerende forse breedtemaat van de singel benadrukt worden en komt de singel weer in de juiste verhouding te staan tot de andere singels van Nijmegen Gezien de zeer beperkte aanwezigheid van authentiek materiaal hoeft hier in planvorming en uitvoering geen rekening mee gehouden te worden Uitzondering hierop zijn de beide bloemenvazen die speciaal voor deze plek bedoeld zijn en bij voorkeur in hun historische context hergebruikt worden Het herplaatsen van de bijbehorende fontein zou het oorspronkelijke ensemble weer compleet maken Kansen 8LWJDQJVSXQWHQELMGH KHULQULFKWLQJ 43

46 6% 44

47 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen %5211(1 Voor het samenstellen van dit rapport is van verschillende bronnen gebruik gemaakt /LWHUDWXXU Boer, P ea, 19 de eeuwse stadsuitleg Nijmegen, Nijmegen, 1989 Gelders Genootschap, Concept-toelichting te beschermen gezicht De 19 de - en vroeg 20 ste -eeuwse stadsuitleg, gemeente Nijmegen, Arnhem, 1988 $UFKLHYHQ Archief Afdeling Monumentenzorg Gemeente Nijmegen Archief Commissie tot de Uitleg der stad, in beheer bij Gemeente Archief Nijmegen Archief Dienst Stadsontwikkeling Gemeente Nijmegen Gemeente Nijmegen, Spoorboekje Nijmegen, schetsboek voor een nieuw masterplan Spoorzone, Nijmegen, december 2003 Meijel, Lvan, De weelde van de soberheid, Nijmegen herrijst , Nijmegen, 2004 Moes, CDH, LA Springer, tuinarchitect, dendroloog, , Rotterdam, 2002 Oldenburger, CS, AM Backer en EBlok, Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, deel oost en midden, Gelderland, Utrecht, Rotterdam, 1996 Archief Plantsoenendienst Nijmegen, in beheer bij Gemeente Archief Nijmegen Documentatiecentrum Tuin, Bibliotheek Wageningen UR Gelderland Bibliotheek, Arnhem Gemeente Archief Nijmegen (met dank aan dhr H Rullmann) KLM Aerocarto, Lelystad Prentbriefkaarten- en foto-collectie van Gemeente Archief Nijmegen Bronnen Tummers, T, Lustverblijven zijn verrezen, schuilend in een bloemengaard, Nijmegen, 1995 Zijlstra, B, Nederlandse Tuinarchitectuur , tuinen van H Copijn, Leonard Springer,, Amsterdam, YHULJH Vriendelijke mededelingen mw MI Kamphuis te Rotterdam Prentbriefkaarten-collectie van wijlen mw HJMH Teubner- Dobbelmann, particulier bezit Topografische Dienst, Emmen :HEVLWHV wwwgelderlandinbeeldnl wwwnoviomagusnl wwwstationswebnl 45

48 6% 46

49 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen %,-/$*(%5,(9(19$1+&23,-1 19 januari 1880 van tuinarchitect H Copijn aan de Cie der Uitleg, inzake een ontwerp voor de Nassauen Kronenburgsingel $DQGH&RPPLVVLHYRRUGHQXLWOHJGHU6WDG1LMPHJHQ (GHO$FKWEDUH+HUHQ %LM GH]H KHE LN GH HHU HHQ SODQ YDQ DDQOHJ GHU 1DVVDX HQ URQHQEXUJHUVLQJHOV RYHU WH OHJJHQ'HEHVFKULMYLQJLVLQGHEHJHOHLGHQGHPHPRULHELMJHYRHJG 'H VWLMO LV UHJHOPDWLJ ZDDUYRRU WZHH PRWLYHQ ]LMQ 9RRUHHUVW EOLMIW GDDUGRRU KHW SHUVSHFWLHI YULMYDQDIKHWDUHOVSOHLQHQNRPWGHKHOOLQJGHUVLQJHOVKHWHIIHFWYDQKHWJHKHHOWHQJRHGH HQLQGHWZHHGHSODDWVYRUPWGHDDQOHJHHQFRQWUDVWPHWGHQ 6WDWLRQVZHJ 0HQKHHIWKLHU GXV ZHHU LHWV JHKHHO DQGHUV +HW ZDWHU GDW PHQ YDQ ERYHQ RI YDQ EHQHGHQ XLW DOOH DFKW EDVVLQV JHOLMN ]LHW RSVSULQJHQ ]DO OHYHQ DDQ KHW JHKHHO ELM]HWWHQ 'H %RXOHYDUG 5LFKDUG /HQRLUWH3DULMVLVHHQLJ]LQVLQGH]HOIGHQJHHVWDDQJHOHJW 'H EHJURRWLQJ LV ]RR UXLP PRJHOLMN JHPDDNW GRFK GH DDQOHJ LV LQ ]LMQ DDUG QLHW ]HHU JRHGNRRSGRFKLNPDDNPLMVWHUNGDW]H]ppU]DOYROGRHQ +HWLVYDQEHODQJGDWPHWGHDDQOHJQLHWWHODQJZRUGWJHZDFKWPHWKHWRRJRSGHPHVW (HQLJ]LQV YHUGHU LQ W YRRUMDDU LV JHHQ JRHGH PHVW PHHU WH YHUNULMJHQ HQ GH VWUDDW YXLOQLV KRRSLNYRRUHHQJD]RQQRRLWPHHUWHJHEUXLNHQ 9DQGH]H JHOHJHQKHLGPDDNLNJHEUXLN GHFRPPLVVLHPLMQGDQNWH EHWXLJHQYRRUKHW GRHQ DDQYRHUHQ YDQ EDJJHU HQ WXLQJURQG YRRU W JD]RQ LQ GHQ YURHJHUHQ DDQOHJ,N ]DO QX W JHKHHOQRJHHQVIOLQNPHW]XLYHUHJUDV]DGHQODWHQEH]DDLMHQ]RRGDWHUKRRSLVGDWGLWMDDU GHDDQOHJHUQHWMHVXLW]DO]LHQHQGHRPJHYLQJWRWVLHUDDG]DOVWUHNNHQ 0RJWGHFRPPLVVLH]LFKPHWKHWRQWZHUSVRPVQLHWNXQQHQYHUHHQLJHQ]RR]DOLNJDDUQHLHWV DQGHUVSURMHFWHUHQLQDQGHUHQJHHVWKRHZHOLNPHHQYRRUGLHEHSDDOGHSODDWVKHWEHVWHWH KHEEHQJHJHYHQ 0HWGHPHHVWHKRRJDFKWLQJ 8Z8HGGLHQDDU +&RSLMQ 7XLQ$UFKLWHFW *URHQHNDQELM8WUHFKW -DQ Bijlage 47

50 6% 0HPRULHYDQ7RHOLFKWLQJ =RRDOVLQPLMQODDWVWHVFKULMYHQUHHGVZDVWHNHQQHQJHJHYHQLVGHDDQOHJYDQGHQ1DVVDX HQURQHQEXUJHUVLQJHOLQVWUHQJUHJHOPDWLJHQYRUPRQWZRUSHQ*HHQERRPHQEHOHPPHUHQ KHWXLW]LJW'H$FDFLD VZRUGHQEUHHGJHQRHJRPKHWJHKHHOHZDQGHOSDGWHRYHUVFKDGXZHQ +HW JHKHHO LV YHUGHHOW LQ GHHOHQ,HGHU GHHO YRUPW ZDW GH)UDQVFKHQ QRHPHQ HHQ FDUUp FUHX[+HWPLGGHQJD]RQGDWYRONRPHQSODWLVOLJWQDPHOLMNRQJHYHHUFHQWLPHWHUODJHUDOV GH EXLWHQUDQG 'H RYHUJDQJ ZRUGW JHYRUPG GRRU HHQ WDOXG PHW NOLPRS EHJURHLG LQ GRRUVQHGHDOGXVJH]LHQ 'HNOLPRSUDQGLVjFHQWLPHWHUEUHHG2SGHQYHUKRRJGHQUDQG]LMQKHHVWHUSHUNHQLQ UHJHOPDWLJHQ YRUP JHSODDWVW HQ ZHO XLWVOXLWHQG DOWLMG JURHQH ]RRGDW GH]H VLQJHOV ZDQQHHU GH PR]DLHN SHUNHQ GLH LQ W PLGGHQ ]LMQ DDQJHEUDFKW GHV ZLQWHUV PHW GDDUWRH JHVFKLNWH ]DNHQ]LMQEHOHJGKHWJHKHHOHMDDUGRRUELMJRHGZHHUHUJURHQHQJHNOHHGXLW]LHQ 'HEHSODQWLQJHQEHVWDDQYRRULHGHUGHHOXLWGHQDYROJHQGHVRRUWHQ $+\EULGH5KRGRGHQGUXPV %5HJHOPDWLJJURH\HQGH&RQLIHUHQ &*URHQHHQERQWH+XOVWHQHQ%X[XVS\UDPLGHQ '0DDQGUR]HQLQNOHXUHQ 'H FRQLIHUHQ HQ DQGHUH JURHQH KHHVWHUV ZRUGHQ V\PPHWULVFK GRFK HHQLJ]LQV YDULHUHQG JHSODQW 'HJHZRRQHUHJHOYROJHQG]RXLQLHGHUYLHUNDQWKHWPLGGHOSXQWPRHWHQJHYRUPG]LMQGRRU HHQ EDVVLQ GDW ]LFK LQ YRUP HHQLJ]LQV DDQVORRW DDQ KHW ODQJZHUSLJ YLHUNDQW ZDDULQ ]H JHSODDWVW]RXGHQ]LMQGRFKHU]RXHHQPLVVWDQGRQWVWDDQGRRUGLHQKHWWHUUHLQDIKHOOHQGLV HQKHWGXV]RXOLMNHQGDWGHEDVVLQVVFKHHILQ WJD]RQGURQJHQ9DQGLHKHOOLQJHFKWHULVMXLVW LQ KHW ELMJDDQG RQWZHUS XLWPXQWHQG SDUWLM JHWURNNHQ (U ]LMQ QDPHOLMN NOHLQH EDVVLQV DDQJHEUDJWGLHKRHODQJHU]RRODJHUOLJJHQHQZDDUXLWZDWHUYD]HQWHUKRRJWHYDQjò YRHW RSVSULQJHQ 6OHFKWV GLHU IRQWHLQHQ EHKRHYHQ JHYRHG WH ZRUGHQ GDDU 1 ZDWHU RQWYDQJWXLW%DVVLQ11XLW11XLW1HQ](UVSULQJHQGXVIRQWHLQHQYDQKHW]HOIGH ZDWHU GDW QRRGLJ LV YRRU WZHH =H ZHUSHQ GDQ ZHO JHHQ ZDWHUVWUDDO RS GRFK ]H YHUOHYHQGLJHQGHDDQOHJEXLWHQJHPHHQGRRUGHQEUHHGHQZDWHUEXQGHOXLW]HHUNOHLQHLQHHQ NULQJJHSODDWVWHRSHQLQJHQRSVSULQJHQG 'H EDVVLQV EHVWDDQ HQNHO XLW HHQ UDQG GLH]LFK YROVWUHNW QLHW ERYHQ W JD]RQ YHUKHIW PDDU GDDUPHHGHMXLVWRSHHQQLYHDXOLJW +HWPLGGHQYDQLHGHUHSDUWLMHLQGHOLMNLVJHYRUPGGRRUHHQPR]DLHNSHUN 'H NOHLQH NULQJHQ WXVVFKHQ GH KHHVWHUSHUNHQ ZRUGHQ EH]HW PHW GLYHUV KRRJ JURHLMHQGH ]RPHUJHZDVVHQ ELMY FDQQD V RPJHYHQ GRRU HHQ UDQG FHQWDXUHD V *\QHULXP DUJHQWXP VWRNURR]HQPHW3HULOOLV1DQNLQHQVHYRRU]HWHWF 48

51 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen %LMGHEHJURRWLQJLVJHUHNHQGRSKHWPRJHQKDOHQYDQ]RGHQRSGHYHVWLQJWHUUHLQHQ %HJURRWLQJ SHUNHQ$RSLHGHUSHUN5KRGRGHQGUXPVj SHUNHQ% FRQLIHUHQj & KXOVWEX[XVj ' PDDQGURR]HQj RQJHYHHUPHWHUVNOLPRSj 0HVW NXE0HWHUERVFKJURQGRIYHHQj JUDV]DDG $UEHLGVORRQ 'LYHUVHRQNRVWHQKRQRUDULXP*DUDQWLH5HLVNRVWHQHWF WRWDDO I YRRUGHDFKW5KRGRGHQGUXPSHUNHQ 27 januari 1880 van tuinarchitect H Copijn aan de Cie der Uitleg, inzake een ontwerp voor het middenplantsoen van het Keizer Karelplein en twee alternatieve ontwerpen voor de Stationsweg (Van Schaeck Mathonsingel) 2PVFKULMYLQJHQRVWHQYDQGHQ$DQOHJYDQGHQ6WDWLRQVERXOHYDUGHQKHW5RQGSRLQW WH1LMPHJHQ +HW 5RQGSRLQW HQ GHQ 6WDWLRQV%RXOHYDUG NXQQHQ ZRUGHQ DDQJHOHJW HQ EHSODQW GRRU GHQ RQWZHUSHUGHULQJHOHYHUGHSODQQHQRSGHKLHURQGHUYROJHQGHYRRUZDDUGHQHQQDDUGHQDWH PHOGHQRPVFKULMYLQJ 'H ERGHP ZRUGW RYHUDO ZDDU]H QLHW XLW RS JHEUDJWHQ JURQG EHVWDDW GLHS ORVJHPDDNW HHQ PHWHU'HRSSHUYODNWHZRUGW]RRGDQLJJHDFFLGHQWHHUWDOVGLWYRRUHHQDDQOHJLQQLHXZHUHQ VWLMOQRRGLJLV 'H*D]RQVZRUGHQPHW]ZDUWHQJURQGJHGHNWEHPHVWHQPHWILMQHUHJUDV]DGHQLQJH]DDLG 'HULMHQEHSODQWLQJYDQGHQ6WDWLRQV%RXOHYDUG]DOEHVWDDQXLWSODWDDQERRPHQWHUZLMOYRRU GH RYHULJH RSJDDQGH ERRPHQ HQ KHHVWHUV HHQH JHZHQVFKWH YHUVFKHLGHQKHLG ]DO ZRUGHQ DDQJHEUDJW Bijlage 49

52 6% 'H+HHVWHUJURHSHQ]RRZHORSKHWURQGSRLQWDOVRSGHQERXOHYDUG]XOOHQEHVWDDQLQDOWLMG JURHQHKHHVWHUVFRQLIHUHQEORH\HQGHHQDQGHUHILMQHKHHVWHUV5KRGRGHQGUXPV$]DOHD V HWF 'H EHSODQWLQJ ]DO LQ W DOJHPHHQ EHVWDDQ XLW KHHVWHU JHZDVVHQ YDQ HHUVWH TXDOLWHLW YRONRPHQEHVWDQGWHJHQGHQZLQWHUZDDUYRRUYHOHJHZDVVHQLQGHODDWVWHQWLMGYHHOLQGH WXLQHQLQJHYRHUGQLHWEHVWDQGEOHNHQHQZRUGHQJHNR]HQPHWKHWRRJRSGHORFDOLWHLWHQGH RPVWDQGLJKHGHQ ([SUHVVHOLMNKHELNKHWVWXNMHERXOHYDUGYRRUGHPROHQSRRUWQLHWLQGHDDQOHJRSJHQRPHQ RPGDW GH ZHUN]DDPKHGHQ QLHW EHODQJULMN ]LMQ RPGDW GH VWDGVEDDV RI ZLH GDQ RRN GDW ZHUNZDDUVFKLMQOLMNOLHYHU]HOIZDW]DOZLM]LJHQGDQGDWLNGDDU]LMQZHUNZHHUDIJDEUHNHQ'LW LVWHQPLQVWHPLMQHRSLQLH*DDUQHZLOLNHFKWHUGHDDQOHJUHJHOHQ]RRDOVLNGHQNGDWGLW]LMQ PRHW +HW RQWZHUS YRRU GHQ DDQOHJ EXLWHQ GH +HHUHSRRUW JDDW KLHUELM JHZRRQH GRFK IOLQN JURH\HQGH KHHVWHUV ]LMQ KLHU QRRGLJ =H ]LMQ YRRU HHQ JHGHHOWH DDQZH]LJ 9RRUDO GH JURQGVODJPRHWZDWELMJHZHUNWZRUGHQOLJWGLHHHQPDDOJRHGGDQ]DODOKHWDQGHUHYDQ]HOI YROGRHQ 0RQGHOLQJNDQGDDUQRJZHOHHQHQDQGHUEHVSURNHQZRUGHQ 0RJWKHWQRJHHQRIDQGHUHLQOLFKWLQJYHUODQJHQGDQEHQLNJDDUQHEHUHLG 0LMKRRJDFKWHQGDDQEHYHOHQG 8HGGLHQDDU +&RSLMQ *URHQHNDQ -DQ,N YHUJDW JHKHHO 8HG WH YUDJHQ RI KHW QLHW ]RX NXQQHQ GDW GH VSRUHQ RS HHQ GHU EHLGH PDQLHUHQJHOHJGZHUGHQRSGHVFKHWVDDQJHJHYHQGHERFKWLVWRFK]RRRQEHGXLGHQGGDW GDDUWHJHQPLMQVLQ]LHQVJHHQEH]ZDDUNDQEHVWDDQ 2PVFKULMYLQJHQRVWHQ -DQXDUL (GHO$FKWEDUH+HUHQ %LMGH]HKHELNGHHHU8HGRYHUWHOHJJHQ +HWJHZLM]LJGHWUDFpGHUSDGHQRSKHWURQGSRLQW 50

53 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen (HQHRPVFKULMYLQJYDQGHQDDQOHJ]RRDOVGLHGRRUPLM]DOZRUGHQJHPDDNW (HQRQWZHUSYRRUGHDDQOHJYDQKHWSODQWVRHQEXLWHQGH+HH]HUSRRUW,NJHORRIGDWGHSDGHQRSGHQSRWORRGVFKHWVWKDQVGHEHVWHULJWLQJYRRU WSXEOLHNKHEEHQ ]RRZHO QDDU *UDYH DOV QDU 6W $QQD JDDQGH HHQH ZLM]LJLQJ GHU JURHSHHULQJ YDQ GH EHSODQWLQJPRHVWWHYHQVYROJHQV 'H RPVFKULMYLQJ YDQ GHQ DDQOHJ LV QLHW WH ]ppu LQ GHWDLOV EHZHUNW RPGDW GLW ELMQD QLHW PRJHOLMNLV2QGHUKHWDDQOHJJHQPRHWPHQDOWLMGLHWVLQGHRQGHUGHHOHQNXQQHQZLM]LJHQDOV GLWJHZHQVFKWEOLMNW 'LWLV]RRZHOYRRUGHQDDQOHJJHUVDOVYRRUGHFRPPLVVLHZHQVFKHOLMNGLHGDQRRNQRJHHQ HQDQGHUNDQRSPHUNHQHQDDQJHYHQZDWKDDUZHQVFKHOLMNYRRUNRPW 'H JRHGH WURXZ HQ GH QDDP GLH LN KHE RS WH KRXGHQ PRHWHQ KLHUELM RS GHQ YRRUJURQG VWDDQKHWLVRRNWURXZHQVPLMQHUQVWLJYRRUQHPHQDOPLMQH]RUJHQDDQHHQJRHGHQXLWVODJ WHZLMGHQHQQLHWVWHVSDUHQZDWGDDUELMNDQGUDJHQ 'HEHSODQWLQJZRUGWDDQJHEUDJW]RRDOVRSKHWSODQLVDDQJHZH]HQQDGHUJHZLM]LJGZDWKHW URQGSRLQWEHWUHIW 'HERRPHQHQ KHHVWHUVZRUGHQ LQEHPHVWHQJURQG JHSODQW GH5KRGRGHQGUXPVHQHQNHOH DQGHUHJHZDVVHQLQYHHQRIERVFKJURQG 'H QRRGLJH ]ZDUWH JURQG ]DO YDQ VWDGVZHJH RS KHW WHUUHLQ ZRUGHQ DDQJHYRHUG GH YHUZHUNLQJHFKWHUWHQODVWHYDQGHQDDQOHJNRPHQ 'HDDQOHJZRUGWRSJHOHYHUGGHQHHUVWHQ0HLGRFKKHWSODQWVRHQZRUGWGHQHHVWHQ0HL DDQ GHVWDGLQ JRHGHQVWDDW RYHUJHGUDJHQ]XOOHQGHYRRUGLHQWLMGDO KHW JHVWRUYHQRI NZLMQHQGHJHZDVGRRUQLHXZHKHHVWHUVHQERRPHQZRUGHQYHUYDQJHQ 'HEORHPHQ RSKHWEORHPVWXNLQ WPLGGHQYDQ GHQ ERXOHYDUGDDQJHEUDJW]LMQ QLHW LQ GHQ DDQOHJEHJUHSHQ 'H SDGHQ ZRUGHQ LQ QHWWHQ VWDDW DIJHZHUNW GRFK QLHW EHJULQG +HW JULQG PRHW HQ PDJ HU HFKWHUQLHWZRUGHQRSJHEUDJW +HW RQGHUKRXG NRPW YDQ 0HL WHQ ODVWH GHU VWDG GH RQWZHUSHU YDQ GHQ DDQOHJ LV HFKWHUJDDUQHEHUHLGPHWGHGDDUWRHJHVWHOGHSHUVRQHQGHGRHOWUHIIHQGVWHPDDWUHJHOHQWH EHUDPHQHQWHKHOSHQ]RUJGUDJHQ]RQGHUGDDUYRRUHHQLJHNRVWHQLQUHNHQLQJWHEUHQJHQ 'H NRVWHQ YDQ GHQ DDQOHJ]XOOHQ EHGUDJHQ HHQH VRP YDQ GULH GXL]HQG GULH KRQGHUG YLMIWLJ JXOGHQ YRRU ZHONH VRP DOOHV GRRU GHQ RQWZHUSHU YDQ GHQ DDQOHJ NDQ ZRUGHQ LQ RUGH JHEUDJWYROJHQVERYHQVWDDQGHRPVFKULMYLQJ 'HGH]HVRPLVJHUHNHQGRSHHQDDQNRRSYDQJXOGHQPHVWVWRIIHQHQJXOGHQYHHQ HQ ERVFKJURQG +HW ZDUH HFKWHU ZHQVFKHOLMN ZDQQHHU HHUVWJHQRHPGH VRP PHW KRQGHUG JXOGHQNRQZRUGHQYHUKRRJGZDDUGRRUGHNRVWHQHHQEHGUDJYDQI]RXGHQXLWPDNHQ 'HRQWZHUSHU+&RSLMQ *URHQHNDQ-DQ Bijlage 51

54 6% 7RHOLFKWLQJ 'H DDQOHJ YDQ KHW URQGSRLQW LV ]RRGDQLJ RQWZRUSHQ GDW GH SDGHQ KHW SXEOLHN ]RRGDQLJ OHLGHQ DOV KHW ]RQGHU DDQZLM]LQJ ]HOI GH WRHSDGHQ ]RX YRUPHQ =RR ORRSW HU HHQ SDG LQ RQJHYHHU UHJWH OLMQ YDQ GH *UDDIVFKH ZHJ QDDU GH 0ROHQVWUDDW HQ HHQ YDQ GH 6WDWLRQV ERXOHYDUG QDDU GH]HOIGH WRHJDQJ GHU VWDG (YHQ]RR ORRSHQ GH DQGHUH SDGHQ LQ DQGHUH ULJWLQJHQGZDUVGRRUKHW5RQGSRLQW (U]LMQVOHFKWV]RRYHHOSDGHQDDQJHEUDJWDOVPHWKHWRRJRSGHJHZRRQWHQYDQKHWSXEOLHN VWULNWQRRGLJ]LMQ'HJD]RQVEOLMYHQGDDUELMQRJYDQYROGRHQGHDIPHWLQJHQ'LHJUDVSHUNHQ ZRUGHQ LQ JROYHQGHQ YRUP DDQJHOHJG LQ PRXYHPHQW JHEUDJW HQ KHW JHKHHO PHW ORVVH JURHSHQ QLHXZHUHQ VWLMO EHSODQW ]RR DOV RS GH WHNHQLQJ LV DDQJHGXLG 'LH EHSODQWLQJ ]DO PHWYHHO]RUJZRUGHQDDQJHEUDJW=HZRUGW]RRJHJURHSHHUGGDWKHWJH]LJWRSGHIRQWHLQ GLH W PLGGHQ YDQ KHW URQGSRLQW LQQHHPW RQEHOHPPHUG EOLMIW YDQ XLW GH YRRUQDDPVWH WRHJDQJHQ +HWPLOLHX ZRUGW JHYRUPG GRRUHHQEDVVLQYDQ jphwhuplgghoolmq XLW ZHONVPLGGHQ HHQIRQWHLQOLHIVWYDQ]ppUIOLQNHDIPHWLQJHQRSULMVW0HWKHWRRJRSGHQDIVWDQGZDDUXLW]H ]DOJH]LHQZRUGHQGLHQGHKRRIWHHQGHRPYDQJYDQGHQMHWG HDXDDQ]LHQOLMNWH]LMQ 2S GH SODDWV YRRU GH PROHQVWUDDW]LMQ VOHFKWV EORHPSHUNHQ DDQJHEUDJW KHW HHQ PDDQG UR]HQKHWDQGHUSHODUJRQLXPVWHUZLMOLNKHWPLGGHOJD]RQRSHQJHODWHQYRRUKHWXLW]LJWYDQ GHVWDGNRPHQGHRSKHWURQGSRLQW]RXZHQVFKHQLQWHULJWHQWRWHHQFULFNHWSODWVYRRUKHW SXEOLHN(YHQDOVWH&REOHQ]ZDDUHHQGHUJHOLMNHLQGH5KHLQ$QODJHQLVDDQJHEUDJW'LWLV QDWXXUOLMNVOHFKWVHHQDDQJHJHYHQGHQNEHHOG 'H%RXOHYDUG>6WDWLRQVZHJ6%@LVDDQJHOHJGPHWHHQZDQGHOSDGDDQLHGHUH]LMGHYDQKHW PLGGHOWHUUHLQ2YHUGHJHKHHOHOHQJWHZRUGWODQJVGHULMZHJDOGXVWXVVFKHQKHWZDQGHOSDG HQGHULMZHJHHQULMSODWDQHQDDQJHEUDJW+HWPLGGHOJD]RQZRUGWRILQ]LMQJHKHHOJHODWHQ RQWZHUS$ZDDUWXVVFKHQHQNHOHHQFLUNHOYRUPLJSHUNLVDDQJHEUDJWZDDUGRRUGHULMZHJLQ YHUELQGLQJ ZRUGHQ JHVWHOG RI HU ZRUGW HHQ ZDQGHOSDG GRRUJHVOLQJHUG RQWZHUS % LQ ZHON JHYDOHULQ WPLGGHQHHQEORHPVWXNRSGULHSHUNHQYHUGHHOG]RXSODDWVYLQGHQ]RRDOVGLWRS KHWSODQLVDDQJHGXLG +HWJD]RQZRUGWZHGHURSGH]HOIGHZLM]HEHKDQGHOGDOVRSKHWURQGSRLQWJHZLM]LJGQDDUGH RPVWDQGLJKHGHQ %HJURRWLQJ 'H GXQQH ODDJ]ZDUWH JURQG]DO WHQ]LM]H HHUVW ZRUGW ZHJ JHQRPHQ JURRWHQGHHOV YHUORUHQ JDDQ ELM KHW DDQOHJJHQ GHU JD]RQV (HQ UHGHQ ZDDURP LN GLH QLHW ]RR QDXZOHWWHQG ZLOGH VSDUHQLVGDW]HYDQ]HOIRSGHKRRJVWHSODDWVHQLQGHQDDQOHJWHUHJWNRPWHQGDDUMXLVWGH EHSODQWLQJHQZRUGHQDDQJHEUDJWZHONHHHQGXEEHOHSRUWLH]ZDUWHJURQGZHOQRRGLJKHEEHQ 52

55 Van Schaeck Mathonsingel te Nijmegen +HWRQWEUHNHQGHPRHWGRRUQLHXZHDDQYRHUZRUGHQDDQJHYXOG%LMGHYROJHQGHEHJURRWLQJ LV JHUHNHQG GDW GH QRRGLJH ]ZDUWH JURQG YRRU GH ERRPJDWHQ HWF GRRU GH VWDG ZRUGW DDQJHYRHUGHQGHYHUZHUNLQJDOOHHQWHQODVWHYDQGHQDDQOHJNRPW 'H QRRGLJH JUDV]RGHQ ]XOOHQ RS VWDGVJURQGHQ NXQQHQ ZRUGHQ JHVWRNHQ *ULQG RS GH SDGHQ LQGLHQ GLW QRRGLJ LV LV PHGH QLHW RQGHU GH NRVWHQ RSJHQRPHQ'LW ]DO HFKWHU ]ppu ZHLQLJ]LMQQDDUPLMQHPHHQLQJ 'H YLMI SHUNHQ YRRU GH IRQWHLQ ZRUGHQ EHSODQW PHW ILMQHUH 5KRGRGHQGUXPV DQGHUH EORHPSHUNHQGLHPHW]RPHUEORHPHQZRUGHQEH]HWEHKRRUHQQLHWWRWGHQDDQOHJ 'H *H]DPHQOLMNH 2QNRVWHQ YRRU GHQ DDQOHJ ]LMQ GRRU PLM JHUDDPG RS I JXOGHQ YHUGHHOW %HSODQWLQJ I %HPHVWLQJHQYHHQJURQG :HUNORRQ 2S]LJWHU 5HLVHQYHUEOLMINRVWHQ *UDV]DGHQ +RQRUDULXP WRWDDO I 0RJW GH VWDG VWUDDWYXLOQLV GLVSRQLEHO VWHOOHQ YDQ JRHGH TXDOLWHLW GDQ ]RXGHQ GH RQNRVWHQ RQJHYHHUJXOGHQYHUPLQGHUHQ 7RWQDGHUHQWRHOLFKWLQJHQEHVSUHNLQJYHUNODDUW]LFKJDDUQHEHUHLG GHRQWZHUSHU+&RSLMQ Bijlage De bij deze brief behorende tekening is vooralsnog niet teruggevonden Herkomst brieven: GA Nijmegen, Archief van de Commissie tot de Uitleg der stad 53

56 6% 54