Reflec everslag. Koen Kraesgenberg. Frank van Borselenstraat 131. Woonplaats:

Transcriptie

1 Reflec everslag Herbestemming van het Zoetenlaboratorium, gelegen in het voormalig KEMA terrein in Arnhem, tot een centrum voor straatsport en straatcultuur. Naam: Koen Kraesgenberg Studentnummer: Adres: Frank van Borselenstraat 131 Postcode: 2613 NK Woonplaats: Delft Telefoonnummer: adres: Studie: Bouwkunde Studio: RMIT Thema: Herbestemming KEMA terrein- Arnhem Docenten: Lidy Meijers en Frank Koopman

2 2 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

3 Introductie en Inhoudsopgave Het afgelopen jaar ben ik bezig geweest met mijn afstudeerproject bouwkunde binnen de sectie RMIT. In deze tijd heb ik mij gericht op de transformatie van het Zoetenlaboratorium, gelegen op het voormalige KEMA-terrein in Arnhem, tot een centrum voor straatsport en straatcultuur. In dit verslag zal ik terug blikken op het afgelopen jaar. Er zal worden geëvalueerd waar het goed en minder goed ging tijdens dit project. Ik zal gaan kijken welke methodes ik heb gebruikt, of deze hebben gewerkt en ten slotte, hoe ik mijn werkwijze kan verbeteren voor volgende projecten. Dit verslag bestaat uit twee delen. Deel één zal bestaan met een korte toelichting over het onderzoek en het project en hoe deze in elkaar zijn verweven in mijn ontwerp. Ik zal hierbij mijn methodes en ontwerpbeslissingen verder uitleggen aan de hand van tekst en illustraties die ik bij verschillende presentaties door het jaar heen heb gebruikt. Onderwerp Pagina Deel 1: Ontwerp en onderzoek 5 Studio en project 7 Methodes 9-11 Sociale context 13 Deel 2: Onderzoeksvraag en subvragen Oplossingen en onopgeloste vraagstukken Aanbevelingen Heritage development 27 In Deel twee van dit verslag zal ik antwoord geven op enkele gerichte vragen, die verder ingaan op specifieke methodes, de onderzoeksvragen, sterke en zwakke punten, conclusies en aanbevelingen voor de toekomst. Dit deel zal, net als deel één, ondersteund worden door praktische ontwerpvoorbeelden uit het afgelopen jaar, maar ook door de conclusies uit mijn thesis plan en het verslag dat ik heb gemaakt voor het vak Heritage development, beiden in het eerste half jaar van het afstuderen. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

4 Onderzoek Ontwerpen Project tijd Figuur 1: Verhouding tussen onderzoek en ontwerpen gedurende het project (Kraesgenberg 2011) 4 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

5 Ontwerp en onderzoek Ontwerp en onderzoek zijn tijdens het afstudeerproject sterk met elkaar verbonden. De relatie tussen deze twee veranderd naarmate het project vordert. In het begin van het project ga je nader kennis maken met het ontwerpgebied, de context, de gebouwen en de bouwtechniek. Deze fase bestaat grotendeels uit analyseren, conclusies trekken en deze conclusies een waarde geven door middel van de waardestelling. Dit bestrijkt de eerste maanden van het project tot aan de p1 presentatie. In de p2 periode begint het ontwerp steeds meer deel uit te maken van het project. Door middel van een programma workshop en de eerste fascinaties, kan er onderzoek worden gedaan naar programma, vormgeving en referenties. Uit dit onderzoek komt onder andere een programma van eisen voor het gebouw waarna je kan gaan onderzoeken hoe dit programma past in jou gebouw. Eindresultaat bij de p2 presentatie is een samenkomst van onderzoek en design in de vorm van een schetsontwerp voor het gehele KEMA terrein en in mijn geval het Zoetenlab ensemble en het daarin gelegen Zoetenlab. Periode 3 staat grotendeels in het teken van ontwerpen. In deze maanden ben ik voornamelijk verder gegaan met de volledige uitwerking van architectuur, stedenbouw en een begin van de bouwtechniek. Het ontwerp is hier leidend voor het onderzoek. Aan de hand van ontwerpproblemen ga je op zoek naar referenties, maak je studies in de vorm van maquettes en schetsen, zoek je in boeken en tijdschriften naar vergelijkbare problemen, praat je met verschillende partijen over je project enz. Op allerlei manieren bepaalt het ontwerp het onderzoek. Ditzelfde geldt voor de periode richting de p4 presentatie. Architectonische en bouwtechnische uitwerking van details, klimaat, constructie en ruimtes zijn belangrijke thema s in deze weken. Aan de hand van het ontwerp ga je onderzoeken hoe het uitgetekende in de praktijk moet worden geconstrueerd. Tijdens het project is de verhouding ontwerpen en onderzoeken gekanteld. Wat mij wel heel duidelijk is geworden is dat je nooit met het één of het ander bezig bent. Al bij de kennismaking met het project ben je aan het ontwerpen. Je eerste fascinatie en ideeën kunnen tot aan het eind van het project leidend zijn. Op het moment van typen van dit verslag ben ik tevens bezig voor de p4 presentatie. Ook hier merk ik dat het niet meer alleen gaat om ontwerpen, maar dat je nog steeds volop aan het onderzoeken bent. Hoe bevestig je de gevel? Wat is de handigste manier van isoleren? Hoe komen oud en nieuw bij elkaar? Allemaal vragen die verder onderzocht moeten worden aan de hand van voorbeelden, praten met docenten en medestudenten of op eigen gevoel en kennis. Kortom er is een shift te ontdekken van onderzoek naar ontwerp naarmate het project vordert. Je begint met de methode design by research en eindigt met research by design. Aan de andere kant zijn design en research altijd nauw met elkaar vervlochten, ben je dit in ieder stadium van het project door elkaar aan het toepassen en is er niet altijd één leidend. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

6 Figuur 2: Huidige noordgevel van het Zoetenlab ensemble. (Kraesgenberg 2011) Figuur 3: Centrale hal Zoetenlab (Kraesgenberg 2011) 6 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

7 Studio en project De KEMA-studio en groep heeft het afgelopen jaar laten zien dat er binnen één project een verscheidenheid aan gebouwen, onderwerpen en methodes naar boven kan komen. Dit maakt het zeer interessant te luisteren naar de verschillende verhalen, visies en gekozen projecten van de studenten. In mijn thesis plan heb ik mijn keuze voor het KEMA project reeds uitgelegd. De veelzijdigheid van het terrein gecombineerd met de industriële gebouwen spraken mij erg aan binnen dit project. Binnen de grenzen van het KEMA terrein was er nog steeds een groot scala aan gebouwen waaruit gekozen kon worden. De gebouwen en hun directe context verschillen in schaal en vroegere programma. Zo staat er een oude suikerfabriek, grote kantoorpanden, verschillende soorten testlaboratoria en workshop-gebouwen. Mijn keuze is gevallen op het Zoetenlab (één van de testlaboratoria) en het omliggende ensemble. Deze groep van gebouwen is gesitueerd in het oudste deelgebied van KEMA, Den Brink. Hier is het KEMA terrein ooit begonnen en hier staan ook de meeste oude waardevolle monumenten en gebouwen van het terrein. Het Zoetenlab ensemble is een groep van gebouwen die ooit gebouwd is als een verzameling van kortsluitlaboratoria en testgebouwen. De gebouwen zijn gesitueerd langs het spoor en zijn verschillend van grootte, vorm en functie. Het grootste en meest interessante gebouw is het Zoetenlaboratorium centraal in dit ensemble. Dit gebouw bestaat uit een hal waarin ooit grote generatoren hebben gestaan, met aan de zijkanten van deze hal nissen waarin zich transformatoren bevonden en aan de andere kant een observatiezone met zicht over de hal. Mijn keuze voor dit ensemble van gebouwen en het laboratorium komt voort vanuit verschillende kansen en fascinaties. De eerste kans die ik zag zit in de situering van het ensemble langs het spoor. Vanuit de trein rij zie je langs een grote lange gesloten gevel. Hier liggen grote kansen om het terrein en de gebouwen te profileren naar alle langsrijdende reizigers. Daarnaast bestaat het ensemble uit een verscheidenheid van gebouwen allen in dezelfde Haagse stijl. Tussen de gebouwen liggen verwaarloosde openbare ruimten waar interessante en levendige plekken van gemaakt kunnen worden. Mijn eerste bezoek aan het Zoetenlab heeft een hoop indruk op mij gemaakt. Via een kleinschalige observatiezone krijg je langzaam een idee van wat zich daarachter bevindt. Kom je daarna in de centrale hal dan heb je pas door hoe geweldig groot het gebouw eigenlijk is. De grote lichte open hal maakte de meeste indruk, door de schaal en de vormgeving van de ruimte. Ook heeft de oude functie haar sporen achter gelaten door bijvoorbeeld een oude kraanbaan, transfomator nissen en een spoorlijn dwars door het gebouw die het Zoetenlab verbind met het gehele ensemble van gebouwen. Een unieke plek, die helaas al langere tijd niet meer gebruikt wordt. De combinatie van architectonische en stedenbouwkundige kwaliteiten en kansen hebben mij doen besluiten een nieuw programma en vormgeving te gaan zoeken om deze plek na ruim twintig jaar weer opnieuw optimaal te laten functioneren. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

8 Figuur 4: Weekopdracht observeren van je schoolroute (AR Methods of research an redesign in practice - docent: Zijlstra (Kraesgenberg 2011) Figuur 5: Weekopdracht zoeken naar congruentie in Delft (AR1AR010 - Methodologies of Architectural Research - docent: Lidy Meijers (Kraesgenberg 2010) 8 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

9 Methodes Tijdens mijn studie bouwkunde heb ik kennis gemaakt met verschillende ontwerpmethodes en technieken. Hieruit heb ik mijn eigen manier van werken aangeleerd die voor mij het beste werkt. In dit hoofdstuk wordt verder in gegaan op de verschillende methodes van bouwkunde, RMIT en mijzelf. Ik heb in mijn bachelor enkele algemene architectuurmethodologie vakken gevolgd en in mijn master specifieke RMIT methodologie vakken. Wat mij voornamelijk is bijgebleven van deze vakken zijn niet de concrete theorieën en het framework dat bij deze theorieën hoort. Tijdens de lessen en opdrachten werd er vooral geleerd te kijken naar de wereld om ons heen, deze in je op te nemen en hier conclusies uit te trekken. De RMIT methodologie vakken, AR0016 Methods of research for redesign in practice van Hielkje Zijlstra en AR1AR010 Methodologies of Architectural Reuse van Lidy Meijers bestaan voornamelijk uit kleine opdrachten van week tot week. Aan de hand van een college en aanvullende literatuur ga je op verschillende schalen stad en gebouw onderzoeken en herontwerpen. Je leert op alle schalen de bestaande situatie te analyseren, een waarde te geven en eventueel aan te passen. In de illustraties hiernaast zie je verschillende eindproducten van weekopdrachten. Binnen de aanvullende literatuur die bij deze vakken werd geleverd heb ik meer geleerd over enkele RMIT ontwerpmethoden zoals de ABCD methode van Zijlstra en de Spiraal van Roos. Wat ik voor mijzelf meeneem in mijn eigen ontwerpmethode uit deze theorieën is voornamelijk het analyseren op de vele verschillende schalen. In de ABCD methode van Zijlstra wordt geleerd bij elke schaal de volgende vragen te stellen: Wat moet het zijn?, wat is het? en wat kan het zijn? Naast de analyse en de conclusies is het bij RMIT ook van belang de conclusies een waarde te geven Een waardestelling die vaak gemaakt wordt aan het eind van de analyse is maar een klein deel hiervan. Tijdens het gehele proces is het bestaande gebouw altijd van groot belang op de verschillende ontwerpbeslissingen. Van stedenbouw tot bouwtechniek moet het bestaande deel een waarde krijgen, maar heb je ook een houding tegenover dit bestaande. Hoe ga je om met dit bestaande? en Hoe sluit je hierop aan? zijn de vragen die op de verschillende schalen gesteld kunnen worden. Zoals hierboven beschreven is het analyseren, concluderen, waarderen en herbestemmen in mijn plan van groot belang. Dit alles moet op verschillende schalen gedocumenteerd worden en ook gemakkelijk kunnen worden vergeleken. Dit heb ik gedaan door gebruik te maken van conclusiepictogrammen voor elke tekening. Simpele tekeningentjes die heel kort uit moeten kunnen leggen wat mijn conclusies zijn. Hierdoor forceer je jezelf om over alles wat ik doe goed na te denken. Tevens kunnen de versimpelde schema s goed gebruikt worden om de verschillende schalen naast elkaar te leggen en de relatie hiertussen nader te onderzoeken. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

10 Figuur 6: Waardestelling KEMA terrein in pictogrammen (Kraesgenberg, 2012) 10 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

11 Methodes Naast de pictogrammen heb ik in de verschillende fases van het ontwerp gebruik gemaakt van andere technieken. In het de beginmaanden zijn we veelal bezig geweest met het analyseren van het KEMA terrein, de context, specifieke openbare ruimten en gebouwen. Het ontwerpen is in deze periode beperkt tot een masterplan en enkele beginschetsen over onze fascinatie. We zijn hierbij voornamelijk bezig geweest problemen op te lossen aan de hand van de conclusies van de analyses. (Design by research) Richting de p2 is de ontwerpmethode veranderd van design by research naar research by design. Aan de hand van een toekomstig programma, de randvoorwaarden die het gebouw schept, het concept en de conclusies van de verschillende analyses is het ontwerpen begonnen. Hierbij komen een hoop vragen naar boven die verder onderzocht moeten worden. Hierbij is het ontwerp de leidraad geworden voor het onderzoek. Tijdens deze eerste fase van het project heb ik vaak maquettes en schetsen gebruikt om mijn ontwerpbeslissingen te visualiseren. In de maanden richting de p3 ben ik verder gegaan volgens de methode research by design. Aan de hand van de plattegronden, doorsneden, gevels en maquettes ben ik aan de slag gegaan met de verdere uitwerking van mijn plan. In deze periode zijn de eerste moeilijkheden ontstaan wat betreft het ontwerpen. Allereerst is de p3 periode een hele vrije periode waarin de onderwerpen per week minder concreet zijn dan in de p1 en p2 periodes. Waar je in de eerste maanden nog vaak presentaties, deadlines en een thema per week had, is het in de p3 periode veelal vrij ontwerpen. Het stellen van doelen, producten en deadlines werkt voor mij beter, niet alleen qua productie, maar ook qua gerichtheid. Ik ben af en toe te ver af gedwaald van mijn doelen. Deze moet ik in de toekomst per fase beter vastleggen en naleven. Een ander probleem waar ik in deze periode tegen aan ben gelopen is het gebruik van 2d computer programma s zoals autocad. Deze programma s zijn zeer goed te gebruiken voor de technische uitwerking van bouwkundige tekeningen. Je kunt ze bij sommige thema s ook als ontwerptool gebruiken, maar dit kan ook leiden tot een beperkt zicht op problemen. Zo heb ik in mijn onderzoek naar de routing en circulatie door het gebouw gemakkelijk plattegronden en doorsneden kunnen gebruiken. Bij andere architectonische onderwerpen zijn gevoel, materiaal, grootte van een ruimte, belevenis, overgangen en andere minder concrete onderwerpen aan de orde. Deze thema s zijn niet altijd te vatten in 2d tekeningen. Hierbij zeggen schetsen, maquettes of andere 3d visualisatie methodes veel meer. Pas in mijn p4 periode heb ik stappen kunnen maken bij het ontwerpen van het gevoel bij ruimtes en plekken aan de hand van deze 3d visualisatie. In toekomstige projecten moet ik hier in een eerder stadium gebruik van gaan maken. Ik heb in deze periode naast de begeleiding met docenten ook altijd veel steun gehad aan mijn collega studenten. Door problemen aan hun voor te leggen krijg je een ruimer beeld van de mogelijkheden en oplossingen. Het kan daarbij handig zijn om studenten om je heen te hebben die je project kennen, maar het is ook goed om je plan zo nu en dan aan iemand voor te leggen die nog geen kennis heeft van jou project. Zo wordt je gedwongen je plan duidelijk visueel te maken en uit te leggen. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

12 Figuur 7: Natuur en cultuur op het KEMA terrein (Kraesgenberg 2012) Figuur 8: Huidige skatehal Arnhem in de ST. Jozefskerk (Kraesgenberg 2012) 12 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

13 Sociale context KEMA is een begrip in Arnhem en Nederland. Iedereen heeft wel eens gehoord van het KEMA-keurmerk en elke Arnhemmer weet het terrein te vinden. Er is echter maar een select groepje mensen dat daadwerkelijk op het terrein is geweest en weet wat voor een rijkdom aan gebouwen en landschap hier te vinden is. Dit project is een kans om het gebied openbaar te maken, toegankelijk voor iedereen, met nieuwe functies waardoor een breed scala aan mensen dit park kan komen bezoeken. Het nieuwe park kan een katalysator voor de buurt worden, maar ook op grotere schaal aantrekking naar de gehele stad Arnhem met zich mee brengen. De locatie van het zoetenlab ensemble is een geschikte plek voor dit centrum voor straatsporten en straatcultuur, omdat het in het nieuwe masterplan het culturele hart gaat vormen van het KEMA park. Dit stedelijke centrum in een zee van groen gaat een ontmoetingsplek vormen voor deze mensen. Niet alleen de bestaande gebouwen worden gebruikt, maar ook de openbare ruimtes tussen de gebouwen vormen nieuwe plekken voor sport en cultuur. Ook de ligging langs het spoor biedt kansen om het terrein en de sporten te profileren naar de treinreiziger. Niet alleen het project, maar ook mijn gekozen programma kan een nieuwe impuls geven en aantrekkingskracht vergaren voor Arnhems buiten en op een grotere schaal de straatsport en straatcultuur van Arnhem en omstreken. Mijn doel is om deze groep mensen, die op het moment gefragmenteerd door de stad hun sporten en culturele activiteiten beoefenen bij elkaar te brengen. Door deze mensen een eigen plek met veel vrijheid, interactie en eigen voorzieningen te geven kunnen ze elkaar beïnvloeden, sterker maken en aantrekkingskracht op een grotere omgeving uitoefenen. Daarnaast is een nieuwe eigen plek voor deze mensen ook zeer relevant. Een belangrijke plek waar zij samenkomen is de overdekte skatehal van Arnhem. Deze prachtige locatie in een kerk in het noorden van de stad staat te koop, en dit is voor de skaters en bmx ers een tijdelijk onderkomen. Ze zijn dan ook op zoek naar een nieuwe locatie waar deze sporten, maar ook de cultuur kan samenkomen. Een combinatie met een groter aanbod aan sporten en culturele mogelijkheden kan deze samenkomstplek extra versterken en niet alleen Arnhemmers, maar mensen uit het gehele land en misschien zelfs uit buurlanden naar het KEMA terrein te halen. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

14 Figuur 9: Nieuwe Masterplan voor het KEMA terrein (Kraesgenberg, 2012) Figuur 10: Nieuwe ontwerp zoetenlab en semble met verschillende straatsporten (Koen Kraesgenberg, 2012) 14 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

15 Onderzoeksvraag De onderzoeksvraag die ik mijzelf in het begin van mijn afstudeerproject in mijn thesis plan gesteld hebt luidde: Hoe kan het Zoetenlab ensemble, gelegen in het business park Arnhems Buiten, getransformeerd worden tot een specifieke openbare binnen- en buitenruimte voor straatsporten en straatcultuur voor de stad Arnhem en omgeving? Het antwoord op deze vraag is het uiteindelijke ontwerp voor het business park Arnhems Buiten, het Zoetenlab ensemble en het Zoetenlab zelf. Deze verschillende schaalniveaus hebben elk andere eisen, randvoorwaarden en wensen en behoeven dan ook elk een specifieke uitwerking. Op het schaalniveau van de stad Arnhem en de omgeving van de stad, heb ik een nieuw masterplan gemaakt voor het gebied Arnhems Buiten en de directe context hiervan. Hierbij heb ik mij vooral gericht op het verbeteren van de infrastructuur en bereikbaarheid van het gebied. Hierdoor is het bedrijventerrein niet alleen voor de straatsporters toegankelijker geworden, maar deze ingrepen zijn voor alle gebruikers van het gebied. Een ander belangrijk aspect op dit schaalniveau zit in de benadering van het programma. Door vanaf het begin af aan in gesprek te gaan met de toekomstige gebruikers, en met gebruikers van referentieprojecten in de rest van het land ben ik tot een programma gekomen dat niet alleen aantrekkingskracht heeft op de mensen die rondom dit terrein wonen, maar tevens op regionale, provinciale en misschien zelfs nationale schaal. Voorbeelden hiervan zijn de vierkante meters sportoppervlak en de mogelijkheid wedstrijden te organiseren. Het Zoetenlab ensemble ligt een schaalniveau onder dat van Arnhems Buiten en Den Brink. Op dit schaalniveau heb ik gewerkt aan het herfunctioneren van de openbare ruimten. Op het moment zijn deze publieke ruimten tussen de gebouwen genegeerd en verwaarloosd. Door aan deze plekken een nieuwe functie toe te kennen in de vorm van verschillende sporten moeten dit weer levendige buitenruimten worden. De verschillende sporten zullen in elkaar overlopen, maar ook doorlopen in de gebouwen van het Zoetenlab ensemble. Zo krijgt niet alleen de buitenruimte een nieuwe uitstraling, maar worden buiten- en binnenruimte tevens met elkaar verbonden en verweven. Het laatste schaalniveau waarin ik de onderzoeksvraag heb beantwoord is het Zoetenlab. Dit gebouw is niet alleen getransformeerd tot sporthal voor straatsporten, maar vormt tevens een ontmoetingsplek met een café, een shop, ruimtes voor workshops en lessen etc. Hierdoor is niet alleen het sportieve aspect een plekje gekregen, maar is er ook nagedacht over de grote subcultuur waarin de straatsport maar een onderdeel is. De onderzoeksvraag is dus op meerdere schaalniveaus op verschillende manieren opgelost. De aansluiting van deze opeenvolgende schalen op elkaar is in mijn ontwerp een belangrijk thema geweest. Over elke schaalstap is zorgvuldig nagedacht en in sommige gevallen extra geaccentueerd. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

16 Figuur 11: Stedenbouwkundige analyse infarstructuur Arnhem met rechts de conclusiepictogrammen (Koen Kraesgenberg, 2012) Figuur 12: Architectonische analyse Zoetenlab ensemble met rechts de conclusiepictogrammen (Koen Kraesgenberg, 2012) 16 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

17 Subvragen De verschillende subvragen die ik mijzelf heb gesteld staan hieronder kort op een rij: Schaal KEMA en omgeving: Wat is een business park? Wat betekent Arnhems buiten voor de stad Arnhem en omgeving? Hoe is Arnhems buiten verbonden met de stad Arnhem en omgeving? Schaal Zoetenlab ensemble: Wat is het Zoetenlab ensemble? Wat betekent het Zoetenlab ensemble voor het business park Arnhems buiten en voor de stad? Wat houdt een specifieke openbare binnen- en buitenruimte in? Hoe kunnen de verschillende gebouwen en openbare ruimten in het Zoetenlab ensemble samen werken om zo één geheel te vormen? Wat zijn straatsporten en wat houdt de straatcultuur in? Waarom moeten straatsport en straatcultuur een plek krijgen in het Zoetenlab ensemble? Hoe kunnen straatsport en cultuur vorm krijgen binnen het Zoetenlab ensemble? De antwoorden van deze subvragen liggen deels in de analyse en deels in het ontwerp. in de analyse verder onderzocht. Dit is voornamelijk geografisch gebeurt. De verbondenheid met de stad is onderzocht op het gebied van infrastructuur. De conclusies uit deze analyse was dat het terrein slecht verbonden en zeer gesloten was voor de buitenwereld. Hiervoor hebben we in ons masterplan ontwerp een oplossingen aangedragen in de vorm van nieuwe ingangen, nieuwe routes langs en door Arnhems buiten en een aangepaste interne structuur. Ook het Zoetenlab ensemble is in de analyse verder onderzocht. In deze analyse is naar voren gekomen wat het ensemble precies is, waarom dit een ensemble vormt en hoe de verschillende gebouwen en openbare ruimte zich tot elkaar verhouden. De belangrijkste conclusie uit dit onderzoek samengevat hebben duidelijk gemaakt dat dit ensemble een unieke plek is, waar verschillende gebouwen samen hebben gewerkt aan één proces. De gebouwen zijn door dezelfde architecten, in dezelfde stijl en met dezelfde oriëntatie gebouwd. Voor het programma is een aparte analyse gemaakt waarin de straatsport en straatcultuur verder onderzocht is. Ik heb verschillende referentieprojecten bezocht en gebruikers en beheerders gesproken. Hieruit is lijst met eisen, randvoorwaarden en wensen gekomen die ik allemaal heb meegenomen in mijn ontwerpproject. Mocht ik meer tijd hebben tijdens de analyseperiode van het programma dan had ik mij graag nog iets meer in de straatcultuur willen verdiepen en hoe ik dit in ruimtes voor cultuur kan vertalen. Voor het schaalniveau van KEMA en omgeving liggen de meeste antwoorden in de analyse. Hier hebben we onderzocht wat specifiek is aan dit bedrijventerrein en hoe zich dat verhoudt tot andere bedrijventerreinen. Ook de betekenis van het Arnhems Buiten is Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

18 Figuur 13: Bestaande plattegrond Zoetenlab met daarin standaardmaten sportvelden geplaatst (Koen Kraesgenberg, 2012) 18 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

19 Oplossingen Tijdens een ontwerpproject maak je keuzes die van grote invloed zijn op het verloop. Allereerst zal ik toelichten waarom ik voor het project KEMA Arnhem heb gekozen. Daarna zal ik keuzes op de kleinere schalen toelichten. Belangrijke beslissingen in deze schalen waren onder andere de keuze voor het programma en de structuur van het gebouw. De allereerste belangrijke keuze in mijn ontwerpproces was het kiezen van een masterstudio en project. In mijn studietijd ben ik meerdere keren bezig geweest met bestaande structuren en hoe deze te gebruiken. De keuze voor RMIT was voor mij geen lastige, vanwege de verhoudingen tussen architectuur en bouwtechniek. Deze liggen dicht bij elkaar en zijn tijdens het gehele proces sterk verbonden, wat naar mijn mening in andere ontwerprichtingen nog wel eens ontbreekt. Bij RMIT leer je met je gezonde verstand na te denken over bestaande structuren en hier met beleid mee om te gaan. Dit rationele denken past goed bij mij en mijn gedachtes over architectuur. Ik heb gekozen voor een herbestemmingsproject in plaats van een renovatieproject, omdat ik hierin beter mijn creatieve gedachtes kan vertalen naar een origineel ontwerp. De keuze voor het KEMA project is voornamelijk gekomen door voormalige projecten waarbij industrieel erfgoed herstemt is. Hierbij kunnen geweldige gebouwen die bestemd zijn voor een specifieke industrie kunnen worden veranderend naar een breed scala aan nieuwe bestemmingen, waarbij zeer creatieve ontwerpen het resultaat vormen. Mijn keuze voor een programma heeft zo n is zo n creatieve originele gedachtegang als grondslag gehad. Nadat ik gekozen had voor het Zoetenlab en het omliggende ensemble ben ik gaan kijken naar geschikte functies die zouden passen in de bestaande structuur. Ik ben gaan zoeken naar referenties van het herbestemmen van oude fabriekspanden en kwam hierbij uit tot een transformatie tot een creatieve fabriek. Een mengelmoes van kleine ondernemers die bij elkaar worden gebracht, gebruik kunnen maken van gezamenlijke faciliteiten en elkaar sterker kunnen maken. Dit goedwerkende concept is vaker toegepast en blijkt in veel gevallen ook een katalysator te zijn voor de buurt. Na een workshop over ons programma en de vraag: Wat wil je het liefst in je laatste ontwerpproject gaan maken? ben ik toch op zoek gegaan naar een origineler programma. Sport heeft altijd een belangrijk deel van mijn leven gevormd en ik zou dit graag tot een concreet programma verwerken. De gebouwstructuur en oppervlaktes leenden zich echter niet voor een traditionele sporthal, dus ben ik op zoek gegaan naar een flexibel programma voor het Zoetenlab en zijn omgeving. Dit heb ik gevonden in de vorm van een centrum voor straatsport en straatcultuur. Een doelgroep die zich gemakkelijk aanpast aan de omgeving, gebruik maakt van interne en externe ruimten, goed samen gaat met oude bestaande structuren en waarbij verschillende sporten een geheel vormen. Om verschillende sporten binnen een gebouw te kunnen laten functioneren heb ik binnen het Zoetenlab een nieuwe interne structuur aan moeten brengen om dit te kunnen organiseren. Deze structuur bestaat uit een circulatiesysteem door of langs alle verschillende ruimtes en sporten. Het was belangrijk dat deze nieuwe structuur duidelijkheid zou scheppen voor de gebruiker om van de ene naar de andere plek te komen. Het gebouw bestaat uit verschillende schalen van ruimtes met veel interne hoogteverschillen wat het niet gemakkelijk maakt het gebouw de eerste keer te snappen. De nieuwe structuur moet helder, duidelijk te herkennen, makkelijk begaanbaar en alles omsluitend zijn. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

20 Figuur 14: Skatehal The edge in Enschede. weinig oog voor architectuur en detail, wel voor graffiti en skateopbjecten (Koen Kraesgenberg, 2012) 20 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

21 Onopgeloste vraagstukken Na enkele belangrijke beslissingen in mijn project te hebben toegelicht wil ik ook de problemen beschrijven die onopgelost blijven. Als ik meer tijd zou hebben zou ik mij hier verder op gericht hebben. Ik heb mij tijdens dit project verder verdiept in de straatsport en straatcultuur van Arnhem en van Nederland. Een belangrijke conclusie die ik van deze groep mensen heb geleerd is dat het leven van de straat zich overal afspeelt, weinig tot niks hoeft te kosten en vooral draait om vrijheid. Skaters, Fietsers, klimmers, dansers en andere straatsporters gebruiken de wereld als hun sportterrein en willen het liefst zo min mogelijk worden gehinderd door mogelijke grenzen. Graffitispuiters, rappers, hiphoppers, dansers en andere straatcultuurvertegenwoordigers zijn allemaal mensen die van niets heel veel kunnen maken door middel van vrijheid en creativiteit. graag willen zien hoe mijn project zich had ontwikkeld als ik wel vanaf het begin had mij ook op de haalbaarheid had gefocust. Misschien is het nog wel mogelijk aan mijn huidige ontwerp op kleinere schaal aanpassingen te doen om dit project financieel haalbaarder te maken. Dit brengt moeilijkheden met zich mee om een centrum voor al deze mensen aan de ene kant economisch haalbaar te maken en aan de andere kant creatief, groot, nieuw en spannend. Ik heb verschillende skate, BMX en boulder-hallen bezocht. Wat je daar voornamelijk aantreft zijn oude loodsen waarin objecten zijn geplaatst en zodoende gebruikt worden als sporthal. Er is weinig tot geen aandacht voor stedenbouw, architectuur en bouwtechniek. Dit heeft mij aan het denken gezet over het ambitieniveau dat ik in dit project heb willen leggen. Ik heb ervoor gekozen om voor de verandering wel een hoop ambitie in dit plan te leggen, waardoor stedenbouw, architectuur en bouwtecniek allen aandacht krijgen en op elkaar worden aangesloten. Door verschillende sporten en cultuur te combineren is het wellicht mogelijk subsidies of andere financiële middelen te kunnen vergaren om dit project wel economisch haalbaar te maken. Een financiele haalbaarheid blijft dus nog een onopgelost punt. Ik had Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

22 Figuur 15: Skaters die bijgedragen hebben aan het ontwerp van de skatehal in Arnhem ( 2012) 22 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

23 Aanbevelingen Toekomstige afstudeerstudenten binnen de vakgroep RMIT zou ik voordat ze beginnen met afstuderen aan willen raden verschillende mastervakken te volgen binnen RMIT. Niet alleen een RMIT project kan je kennis en kunde over de omgang met een bestaande structuur vergroten, maar ook de losse vakken die worden aangeboden kunnen je tijdens je afstudeerproject helpen. Voordat je begint met ontwerpen heb je altijd te maken met het bestaande. Geen enkel project begint met een leeg vel papier. Er is altijd een context, eisen en randvoorwaarden van eigenaren, gebruikers omwonenden etc. Bij RMIT is er vaak al een bestaande structuur aanwezig, in de vorm van een gebouw, maar dit kan ook gaan over een object, openbare ruimte of andere structuur. Je begint altijd met een analyse van het bestaande op verschillende schaalniveaus. Uit deze analyses kun je de verschillende conclusies op een rij zetten. Een belangrijk aspect van RMIT is het waarderen van deze conclusies in een waardestelling. Hierin bepaal je hoe belangrijk je bepaalde elementen vindt, waarna je deze waardes kunt behouden in je ontwerp, maar ook bijvoorbeeld kunt versterken, aanpassen, of misschien wel volledig verwijderen. De methodologie vakken in de RMIT master kunnen je helpen om te leren analyseren en waardestellingen te maken op alle verschillende schalen van het ontwerpproject. De mensen die ooit van een bestaand gebouw een centrum voor straatsport en straatcultuur gaan maken wil ik enkele aandachtspunten meegeven. In mijn project heb ik ondervonden dat ik erg veel heb geleerd van de toekomstige gebruikers. Door te praten met skaters, BMX ers, klimmers, freerunners, graffitispuiters, eigenaren van skatehallen, straatcultuur instanties en nog veel meer ben ik erachter gekomen wat er nodig is om deze sporten en cultuur te combineren. Ik heb geleerd over hoogtes, snelheden, steilheid, rondingen, materialen en vormgeving van verschillende objecten die gebruikt worden door de verschillende doelgroepen. Ik heb gezien hoe kinderen en volwassen samenkomen, sporten, praten, zitten, lopen etc. in skatehallen. Ik heb gepraat en nagedacht over geld, toegang, flexibel gebruik, wedstrijden, subsidies enzovoort, met beleidsbepalers en eigenaren. Kortom ik ben een hele hoop te weten gekomen door alleen al praten en kijken naar de toekomstige gebruikers. Is iemand ooit nog eens van plan om dezelfde functie in hetzelfde gebouw te gaan maken dan wil ik deze persoon adviseren om realistisch plan te ontwerpen dat wellicht in de praktijk uitgevoerd zou kunnen worden. De project is maatschappelijk zeer relevant doordat de huidige skate- en BMX hal van Arnhem het huidige pand binnen 2 jaar moet verlaten. Ze zijn dus druk op zoek naar een nieuwe locatie. Wellicht kan een volgend ontwerp dan ook daadwerkelijk uitgevoerd worden. In mijn eigen ontwerp ben ik conceptueel, ambitieus en zonder budget aan het werk gegaan. Dit heeft een creatief en interessant ontwerp tot gevolg gehad, maar waarschijnlijk ook een ontwerp dat in de praktijk financieel niet haalbaar is met deze gebruikers. Ik had graag zelf ook een variant willen maken met praktische oplossingen voor hetzelfde probleem die wel uitvoerbaar en haalbaar zijn. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

24 Figuur 16: Waardestelling Zoetenlab in conclusiepictogrammen 24 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

25 Aanbevelingen Daarnaast heb ik in mijn eigen waardestelling en ontwerp veel waarde gehecht aan mijn eerste indruk van het gebouw. Dit heeft niet alleen mijn keuze voor het gebouw bepaald, maar ook hoe ik in mijn ontwerp met bepaalde ruimtes ben omgegaan die ik vanaf het begin af aan al indrukwekkend vond. De grote hal van het Zoetenlab is zo n ruimte waar ik de eerste keer een wauw-effect had en dat heb ik tijdens het gehele project meegenomen. Zo heb ik ervoor gezorgd dat deze hal goed bewaard blijft, dat er geen ruimtes in geplaatst worden en dat de naastliggende wanden die de hal definiëren ook bestaand blijven. Je eerste gedachtes en fascinatie bij een gebouw of ruimte kunnen je heel goed verder helpen bij de conceptvorming voor het toekomstige ontwerp. De methode van de conclusiepictogrammen is iets wat ik zeker mee ga nemen in komende ontwerpprojecten. Deze hebben mij sterk geholpen het overzicht over alle schalen te behouden. Ook zijn ze belangrijk geweest in de conceptvorming op al deze schalen. Door middel van de pictogrammen dwing ik mezelf overal conclusies bij te zetten, maar ook overal over na te denken. Naast de Herbestemming en programmatische aanbevelingen wil ik ook kort de gebruikte methodes evalueren. Ik ben in dit project vooral moeilijkheden tegen gekomen bij het ontwerpen van ruimtes aan de hand van 2d plattegronden en doorsneden. Een belangrijk punt dat ik mee neem in volgende projecten is het gebruiken van maquettes en schetsen, maar ook een 3d computer model om in te ontwerpen. Hierbij zie je meteen door welke grenzen een ruimte wordt gedefinieerd en je wordt gedwongen na te denken over al deze verschillende grenzen. In de toekomst ga ik eerder en vaker gebruik maken van 3d modellen en schetsen. Dit geldt niet alleen voor mijzelf maar zou ik iedereen willen meegeven. Combineer plattegronden en doorsneden met schetsen en 3d beelden, voor een totaal en compleet overzicht. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei

26 Figuur 17: Nieuwe noordgevel Zoetenlab langs het spoor 26 Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei 2012

27 Heritage development Voor het van Heritage development heb ik een verslag geschreven over mijn visie op architectuur en het herbestemmen van bestaand erfgoed. Dit heb ik uitgelegd aan de hand van mijn afstudeerproject en de colleges van Paul Meurs die bij dit vak horen. Dit verslag heb ik in een vroeg stadium van het ontwerpproject geschreven. In deze periode was ik voornamelijk bezig met analyseren en was het ontwerpen nog weinig aan de orde. Het is goed om in dit stadium al na te denken over jou visie en houding tegenover architectuur en herbestemmen aan de hand van praktijkvoorbeelden die in de colleges werden behandeld. Deze posities is al wel aanwezig, maar door ze uit te schrijven kom je erachter hoe je in het project staat en hoe je later aan de slag gaat met ontwerpen. In mijn geval is dit verslag nuttig geweest, omdat dit verslag er aan bijgedragen heeft welke mate van ambitie en creativiteit ik in mijn ontwerp heb gelegd. Ik heb tijdens het ontwerpen getwijfeld aan mijn functie en in hoeverre ik een uitgebreid ontwerp kan maken voor deze straatsporters. Di is mijn laatste ontwerpproject voor mijn studie en ik wil graag laten zien welke ambitieuze en creatieve dingen ik heb geleerd in mijn jaren op Bouwkunde. Dit verslag heeft er aan bij gedragen dat ik voor een ambitieuze aanpak met grootse nieuwe plannen voor het Zoetenlab en het omliggende ensemble heb gekozen. Koen Kraesgenberg Reflectieverslag - AR3AR051 - Mei