Thesis plan. Herbestemmen van het KEMA terrein in Arhnem. Koen Kraesgenberg. Frank van Borselenstraat 131. Woonplaats:

Transcriptie

1 Thesis plan Herbestemmen van het KEMA terrein in Arhnem Naam: Studentnummer: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoonnummer: adres: Studie: Studio: Thema: Docenten: Koen Kraesgenberg Frank van Borselenstraat NK Delft Bouwkunde RMIT Herbestemming KEMA terrain Lidy Meijers en Frank Koopman

2 2

3 Introductie en Inhoudsopgave Voor u ligt het thesis plan van het afstuderen van Koen Kraesgenberg, met als onderwerp het herbestemmen van een ensemble van oude fabrieksgebouwen in het KEMA terrein in Arnhem. Dit verslag gaat verder in op de het verloop van het afstudeeronderzoek. Ik zal beginnen met uitleg geven over het gebied, de gebouwen en het probleem. Daarna zal ik het onderzoeksvoorstel voorleggen, waarna ik uit ga leggen hoe ik antwoord ga geven op de onderzoeksvragen, in welke producten ik dit ga doen en waarom dit relevant is. Ik zal eindigen met een totale planning voor het gehele afstudeerjaar. Onderwerp Pagina Persoonlijke motivatie 5-7 Onderwerp en context 9 Probleemstelling Onderszoeksvraag en subvragen 15 Doel en mogelijke problemen 17 Onderzoeksmethode Producten 23 Sociale en wetenschappelijke relevantie Literatuurlijst 29 Bijlage: planning 31 3

4 4

5 Persoonlijke motivatie In 2007 ben ik begonnen aan mijn opleiding bouwkunde. Op dat moment had ik weinig architectonische kennis. Ik kom uit een klein dorp in Twente en had op het moment dat ik van de middelbare school af kwam nog maar weinig architectuur gezien. De steden en architectuur die ik tot op dat moment bezocht had, heb ik nooit nauwkeurig en bewust bekeken vanuit bouwkundig oogpunt. Zoals mijn eerste bouwkundedocent Jaap Dawson tegen me zei: Je kijkt wel, maar je ziet niks. Gaandeweg dit eerste project kwam ik steeds meer te weten over architectuur, stedenbouw, bouwtechniek en vele andere thema s. Dit project heeft mij duidelijk gemaakt, dat iedereen een andere kijk op een ontwerpproject heeft, omdat we allemaal eigen ervaringen en voorkeuren hebben die we trachten te verwerken in ons ontwerp. Waar je bent opgegroeid, wie jou mentoren, begeleiders en docenten zijn geweest, wat voor werk je gedaan hebt, in welke steden en landen je geweest bent. Zomaar enkele aspecten die uiteindelijk grote verschillen binnen het ontwerpproces en denken over ontwerpen met zich mee brengen. Mijn keuze voor mijn masterrichting komt ook voort uit mijn persoonlijke ervaringen en voorkeuren. Na mijn bachelor ben ik verder gegaan in de richting RMIT (Renovatie, Modificatie, Interventie en Transformatie). Binnen deze masterrichting vind ik vooral het herbestemmen van oude gebouwen voor een nieuwe functie de meest uitdagende opgave. De keuze voor RMIT komt voornamelijk voort uit de verschillende ervaringen in de bachelor met uiteenlopende projecten. Bij alle projecten heb je te maken met een context, een stedenbouwkundige omgeving, een buurt met verschillende mensen, een opgegeven functie etc. Voor mij staat altijd op de eerste plaats het functioneren van het gebouw. De gebruikers zijn de belangrijkste partij tijdens het ontwerpproces. Een gebouw kan nog zo uitdagend, artistiek of bijzonder zijn; als het niet werkt heb je er weinig aan! Bij de masterrichting RMIT richten we ons sterk op de gebruikers en het opnieuw functioneel en economisch aantrekkelijk maken van een bestaande situatie. De realiteit wordt hierbij niet uit het oog verloren. Dit hoeft absoluut niet te betekenen dat je alleen maar saaie, goedkope gebouwen ontwerpt. De creatieve vrijheid binnen bestaande projecten is nog altijd aanwezig. Sterker nog, het oude en het nieuwe kunnen elkaar versterken waardoor een situatie ontstaat waarbij een 1+1=3 situatie ontstaat. Oud en nieuw vullen elkaar aan en creëren zo een origineel en unieke samenwerking die veel kan opleveren voor de gebruikers, de context etc. Het te pakken krijgen van de waarden van een bestaand gebouw en de combinatie en het contact tussen oud en nieuw zijn twee aspecten die erg hoog in het vaandel staan bij de masterrichting RMIT. Hier wordt intensief college over gegeven en voorbeelden aangedragen, zodat we deze aspecten onder de knie krijgen. Het waarderen van bestaande gebouwen, de zoektocht naar passende functies en het combineren van oud en nieuw zijn onderwerpen die mij zeer aanspreken. Met mijn nuchtere Twentse kijk op deze thema s probeer ik vanuit mijn eigen achtergrond en ervaring de juiste ontwerpbeslissingen te maken waarbij oude gebouwen opnieuw kunnen functioneren in de praktijk. 5

6 Figuur 1: Gebouwen en park KEMA terrein. Behoudt hiervan staat voorop in dit ontwerp (Kraesgenberg 2012) 6

7 Persoonlijke motivatie Voor het afstuderen binnen RMIT heb ik ook een keuze moeten maken tussen twee projecten. Het eerste project is een renovatieproject van naoorlogse woningen in Den Haag en het tweede project het herbestemmen van een industrieterrein in Arnhem. Mijn keuze is al snel op het herbestemmen gevallen, omdat ik in dit project meer uitdagingen zie en omdat ik hierin veel meer mijn creativiteit en originaliteit kan tonen. Ook de locatie en de gebouwen binnen dit project spreken mij zeer aan. De ligging van het business park aan het spoor, rivier de Rijn en een heuvelachtig landschap met veel groen brengen veel mogelijkheden met zich mee voor een toekomstige herbestemming van de locatie. Ook de oude fabrieksgebouwen van energiebedrijf KEMA brengen uiteenlopende kansen met zich mee. De ligging in het landschap, de directe context, de solide architectuur en bouwtechniek en de organisatie en combinatie van kleine en grote ruimtes maakt het mogelijk de gebouwen te herbestemmen en te behoeden voor sloop. Kortom een project met vele mogelijkheden op verschillende schaalniveaus waarbij behoud van het bestaande landschap en bestaande gebouwen een originele combinatie kunnen gaan vormen met nieuwe functies, architectuur en stedenbouw. 7

8 Green KEMA Infrastructure of Arnhem Mariëndaal Den Brink De Hes Rosande 1000m KEMA Water Green build City centre Figuur 2: Ligging KEMA in Arnhem (Kraesgenberg 2012) 8 Roads Railway 200m Meadows Forest Buildings Figuur 3: KEMA terrein, verdeeld in 4 delen door wegen en spoorwegen (Kraesgenberg 2012)

9 Onderwerp en context Het KEMA terrein ligt ten westen van het centrum van Arnhem. Het is gelegen aan de rand van de stad Arnhem. Ten Westen van het KEMA terrein ligt het dorp Oosterbeek. Ten zuiden stroomt de rivier de Rijn en ten noorden is het bos Mariëndaal gelegen. Het KEMA terrein heeft echter weinig connecties met de omliggende gebieden. Het KEMA terrein is volledig omheind, en er zijn verschillende infrastructurele grenzen die het gebied afschermen van de omgeving. Deze infrastructurele grenzen lopen niet alleen langs het KEMA terrein, maar ook door het gebied heen, waardoor het terrein opgedeeld wordt in 4 sub-gebieden. (figuur 2 en 3) In het noorden van het KEMA-terrein zijn twee spoorlijnen gelegen. De meest Noordelijke spoorlijn verbind Utrecht met Arnhem en scheidt het KEMA terrein (ten zuiden van de spoorlijn) af van het bos Mariëndaal en de Arnhemse wijk Heijnoord, waar onder andere revalidatiecentrum Groot Klimmendaal is gelegen. Ten zuiden van de spoorlijn tussen Utrecht en Arnhem ligt de spoorlijn die Nijmegen met Arnhem verbindt. Deze spoorlijn loopt gedeeltelijk langs en gedeeltelijk door het KEMA terrein. Het deelgebied Mariëndaal (meest noordelijke deelgebied) wordt door deze spoorlijn afgesloten van de rest van het KEMA terrein, waardoor het enigszins geïsoleerd komt te liggen. De andere twee infrastructurele grenzen die het gebied opdelen zijn de autowegen Utrechtseweg en Klingelbeekseweg. De Utrechtseweg loopt vanaf de centrumring van Arnhem richting Oosterbeek en scheidt Mariëndaal en Den Brink van De Hes. De Hoofdingang naar Den Brink en De Hes is gelegen aan deze weg. Deze gebieden zijn onderling verbonden door een brug over de Utrechtseweg. Deze brug ligt naast de spoorlijn tussen Nijmegen en Arnhem. De Klingelbeekseweg scheidt de gebieden De Hes en Rosande van elkaar. Deze gebieden zijn onderling verbonden door een tunnel onder de Klingelbeekseweg door. Rosande is tevens toegankelijk via de klingelbeekseweg. Het KEMA gebied vormt door alle infrastructurele grenzen geen geheel. Er zijn echter ook punten die het KEMA-terrein een sterke eenheid laten vormen. Het gehele terrein heeft een groene uitstraling, met verschillende stukken bos en groene grasvlakten. De gebouwen in de gebieden Den Brink en Mariendaal zijn nauwkeurig met het landschap ontworpen. Ook in het kantoorgebied van de Hes en het zware industrie gebied Rosande zie je veel groen in de vorm van grasvlakten en bebossing. Niet alleen het groen vormt een verbindende factor. Ook de hoogteverschillen van het KEMA terrein en zijn omgeving zijn karakteristiek voor dit gebied. Het gehele terrein loopt vanaf het bos Mariëndaal ten noorden van het spoor af richting het water. Het hoogteverschil binnen het hele KEMA-terrein is ongeveer 25 meter. Ook zijn er binnen het KEMA terrein verschillen tussen heuvels en dalen. Vooral in de gebieden Mariëndaal en Den Brink is er met deze hoogteverschillen gespeeld en ontworpen. In mijn onderzoeksvoorstel ga ik mij richten op het Zoetenlab ensemble. Dit is een groep gebouwen in Den Brink, gelegen aan het spoor. Deze gebouwen vormen samen een ensemble door architectuur en functie, maar verschillen sterk door schaal en huidige staat van de gebouwen. De gebouwen werden vroeger voornamelijk gebruikt bij voor energie- en explosietesten en staan nu gedeeltelijk leeg of worden als kantoor of opslagruimte gebruikt. (Molenwijk, jaartal onbekend) 9

10 Connections of KEMA Green in Arnhem Mariëndaa daall Mariëndaal Den Brink De Hes Rosande 1000m KEMA Water Green structure build Green GreenWater City centrebuild Railway Roads City centre Figuur 4: Groene vingers vanuit Noorden (Veluwe) komen Arnhem binnen. De verbinding met het groene KEMA terrein is echter niet mogelijk, doordat de spoorlijn een barrière vormt. (Kraesgenberg 2012) m Entrance Bridge Tunnel Figuur 5: Beperkte toegang tot het KEMA terrein vanuit de omgeving en onoverzichtelijke verbindingen tussen deelgebieden. (Kraesgenberg 2012)

11 Probleemstelling Het KEMA-terrein en het zoetenlab ensemble hebben enkele waardevolle kwaliteiten, maar ook enkele problemen. Deze problemen zijn te verdelen over verschillende schalen. Ik zal de verschillende problemen behandelen, beginnend bij de grote schaal van Arnhem en omstreken, tot aan de kleine schaal van het zoetenlab ensemble. Arnhem en omgeving Het KEMA terrein heeft een haat-liefde verhouding met de infrastructuur van Arnhem. Aan de ene kant wordt het KEMA terrein goed verbonden met de directe omgeving, maar aan de andere kant wordt het terrein verdeeld in 4 subgebieden met harde grenzen tussen de verschillende gebieden. Dit maakt het moeilijk goede en overzichtelijke aansluitingen te maken tussen de verschillende gebieden. Ook de verschillende functies van de subgebieden werken niet mee aan de eenduidigheid van het KEMA-terrein. Misschien moet het terrein wel niet als geheel worden gezien, maar als losstaande autonome gebieden die niet aan elkaar moeten worden gelinkt, maar apart toegankelijk en bereikbaar zijn en los van elkaar functioneren. De spoorlijnen aan de noordzijde van het business-park scheiden niet alleen het park in stukken maar belemmeren ook de aansluiting met de groene Veluwe, om preciezer te zijn het bos Mariëndaal, van het groene KEMA terrein. Deze aansluiting zou een extra kwaliteitsimpuls kunnen betekenen voor het totale gebied. (figuur 4) KEMA-terrein Het KEMA-terrein is heel duidelijk een gesloten gebied. Het volledige KEMA terrein is omheind en er zijn naast de hoofdingang slechts enkele kleine ingangen. Dit gesloten karakter maakt het terrein als een eiland in de stad. Een meer publieke functie in de toekomst zou kunnen bijdragen om de toegankelijkheid en interactie tussen stad en het KEMA-terrein te vergroten, maar er moeten ook visuele en fysieke aanpassingen worden gedaan om deze interactie en toegang te vergroten. (figuur 5) Wanneer je het KEMA-terrein betreed via de hoofdingang in Den Brink, is het heel moeilijk om je te oriënteren en snel duidelijkheid te krijgen over de structuur van het gebied. Bij binnenkomst bots je op een T-splitsing met een bord waar alle verschillende gebouwnummers worden aangegeven. Een warboel van cijfers en codes waaruit je niet direct kunt aflezen waar je moet zijn. De interne structuur en leesbaarheid moet worden verbeterd om zo duidelijkheid te scheppen voor mensen die het gebied binnen komen. Wat tevens opvalt aan de infrastructuur van het business-park enkel gericht is op auto s. Er zijn weinig tot geen voorzieningen voor voetgangers en fietsers, terwijl hiervoor grote kansen liggen in het groene heuvelachtige landschap. Dit kan in de toekomst sterk verbeterd worden met voet- en fietspaden en voorzieningen voor deze gebruikers door het KEMA landschap. Naast de infrastructurele problemen kent het KEMA-terrein ook problemen met de gebouwen op het terrein. Steeds meer gebouwen komen leeg te staan, omdat ze niet meer voldoen aan de eisen van nu en omdat ze niet meer rendabel zijn in de toekomst. Voornamelijk in Den Brink zijn er enkele karakteristieke kantoorgebouwen, laboratoria en testgebouwen, die van waarde zijn dankzij hun ligging, architectuur en verhaal dat ze vertellen. Sommige gebouwen zijn nog in gebruik door tijdelijke huurders, maar de meeste gebouwen staan leeg, wachtend op nieuwe gebruikers. De ambitie is uitgesproken om meer met deze gebouwen en dit terrein te doen dan steeds op zoek gaan naar tijdelijke gebruikers. Met een nieuw masterplan met nieuwe concepten kunnen deze gebouwen worden behouden en herstemd en gaan ze weer een nieuw rendabel leven tegemoet. 11

12 Figuur 6a: Zoetenlab ensemble gelegen aan het spoor en aan het park ( 2012) Figuur 6b: Achterstallig onderhoud zoetenlab (Kraesgenberg 2012) 12

13 Probleemstelling Zoetenlab ensemble Binnen het zoetenlab ensemble komen enkele problemen terug die op de grotere schaal reeds zijn behandeld. Zo zijn er weinig parkeervoorzieningen en paden voor fietsers en voetgangers. Ook is de openbare ruimte soms ongedefinieerd en niet eenduidig, waardoor het lastig is om je te oriënteren. De architectuur met dezelfde detaillering en materialisering helpt wel bij het scheppen van een geheel. Dit moet dus nog worden doorgezet in de openbare ruimte. De leegstand van gebouwen is ook reeds aangekaart bij voorgaande schalen. Ook in het zoetenlab ensemble staan er enkele gebouwen leeg. Vooral de grootste gebouwen, waaronder het zoetenlab zelf staan al enkele jaren leeg. Het is moeilijk een gebruiker te vinden voor gebouwen van zo n grote schaal. Ze worden sporadisch nog wel eens gebruikt voor een modeshow of tentoonstelling. De lange leegstand heeft ook zijn uitwerking op de staat van het gebouw. Er moet veel aan de gevel en de interne ruimten gebeuren om het gebouw weer leefbaar te maken voor nieuwe gebruikers. Op de verschillende schaalniveaus zijn er dus uiteenlopende problemen die moeten worden opgelost om het gebied een nieuwe kwaliteitsimpuls te geven. Het leefbaar, toegankelijk en rendabel maken van het terrein zal een hoop tijd, moeite en geld kosten, maar dit kan in de toekomst ook heel veel gaan opleveren. De letterlijke betekenis van het woord ensemble is samen. Wanneer dingen samenkomen heb je ook per defenitie te maken met onderlinge grenzen en overgangen (Coenen, 2010) Binnen het Zoetenlab ensemble zijn er enkele duidelijke samenhangende thema s te ontdekken. Voornamelijk materiaalgebruik, kleur en detailering sluiten sterk op elkaar aan. De oorspronkelijke functie was een leidraad voor deze gebouwen. Op het moment staan er echter enkele gebouwen leeg en is de samenhang minder goed te onderscheiden. Dit zou verbeterd kunnen worden door openbare ruimte en gebouwen beter te laten samenwerken en weer een sterk thema/concept te hanteren voor onderlinge grenzen en overgangen. 13

14 Figuur 8: Straatsporten ( 2012) Figuur 7: Hal Zoetenlab (Koen Kraesgenberg, 2012) 14

15 Onderzoeksvraag en subvragen De onderzoeksvraag en de subvragen vormen de rode draad in het ontwerpproject. Het ontwerp voor het afstuderen moet eigenlijk alle antwoorden bevatten op de verschillende onderzoeksvragen. De verschillende subvragen zijn verdeeld in meerdere schalen, net als het ontwerpproject. Onderzoeksvraag: Hoe kan het Zoetenlab ensemble, gelegen in het business park Arnhems Buiten, getransformeerd worden tot een specifieke openbare binnen- en buitenruimte voor straatsporten en straatcultuur voor de stad Arnhem en omgeving? Subvragen: Schaal Zoetenlab ensemble: Wat is het zoetenlab ensemble? Wat betekent het zoetenlab ensemble voor het business park Arnhems buiten en voor de stad? Wat houdt een specifieke openbare binnen- en buitenruimte in? Hoe kunnen de verschillende gebouwen en openbare ruimten in het Zoetenlab ensemble samen werken om zo één geheel te vormen? Wat zijn straatsporten en wat houdt de straatcultuur in? Waarom moeten straatsport en straatcultuur een plek krijgen in het zoetenlab ensemble? Hoe kunnen straatsport en cultuur vorm krijgen binnen het zoetenlab ensemble? Schaal KEMA en omgeving: Wat is een business park? Wat betekent Arnhems buiten voor de stad Arnhem en omgeving? Hoe is Arnhems buiten verbonden met de stad Arnhem en omgeving? 15

16 Figuur 9: Analyse huidige zones, ingangen en verbindingen (Koen Kraesgenberg, 2012) Figuur 10: toekomstige zones, ingangen en verbindingen (Koen Kraesgenberg, 2012) 16

17 Doel en mogelijke problemen Het doel van het thesis plan is antwoord geven op de onderzoeksvraag en de subvragen, door middel van het ontwerp. In mijn geval is het doel het creëren van een openbare binnen- en buitenruimte voor straatsporten en straatcultuur binnen het Zoetenlab ensemble. Deze ruimtes moeten een ontmoetingsplek worden voor voornamelijk kinderen en jongeren, verbonden met straatsporten en de straatcultuur, maar tevens een plek die de mogelijkheid biedt om voor iedereen kennis te maken met de straatsporten en de cultuur. Allereerst zal het huidige stedenbouwkundige context van het Zoetenlab ensemble moeten worden aangepast, zodat het ensemble beter in verbinding staat met zijn omgeving. Een betere bereikbaarheid, toegankelijkheid en meer overzicht zijn doelen die moeten worden bereikt door middel van een nieuw masterplan. Dit moet ervoor gaan zorgen dat er meer mensen de weg gaan vinden vanuit Arnhem en omgeving naar het Zoetenlab ensemble. Fysieke, visuele en infrastructurele verbindingen kunnen helpen dit doel te bereiken. Een voorbeeld is hiernaast te zien in figuur 9. Hier zie je de analyse van het KEMA terrein met de verschillende deelgebieden, de ingangen en de verbindingen tussen de gebieden. De verbindingen zijn vaak lastig en omslachtig en de deelgebieden zijn slecht toegankelijk. In figuur 10 is te zien hoe in de toekomst de toegankelijkheid van de deelgebieden verbeterd kan worden, door elk gebied eigen ingangen te geven en de koppelingen met de omgeving te vergroten. Mogelijke problemen bij een grootschalige herindeling van de infrastructuur is dat er weerstand vanuit de omgeving zou kunnen komen vanwege de grote veranderingen. Daarnaast moet het ensemble worden aangepast zodat sporten kunnen worden uitgeoefend, ontmoetingsplekken worden gecreëerd en het gebied een aantrekkingskracht gaat krijgen. Dit geldt voor de verschillende gebouwen, maar zeker ook voor de openbare ruimte rondom de gebouwen. Mogelijke problemen zouden kunnen ontstaan bij het aanpassen van de monumenten waaraan strenge eisen ten grondslag liggen. Stedenbouw, architectuur en bouwtechniek komen samen om te werken aan een totaalplan waarbij een breed scala aan sport en cultuur wordt aangeboden. Het zichtbaar maken van dit brede scala is zeer belangrijk. `Zien Sporten doet sporter, een uitspraak van Eric van den Burg, wethouder sport van Amsterdam. "Toen de Giro d'italia hier van start ging bleek dat fietsenverkoop een flinke boost kreeg." (Burg, 2012) Dit wil ik ook bereiken door een goed overzicht te geven van de verschillende mogelijkheden, wat hopelijk leidt tot meer sporters, meer mensen die iets gaan uitproberen, meer toeschouwers, meer wedstrijden, meer workshops etc. Bij het ontwerpen moet er tevens aandacht worden besteed aan het imago van de straatscultuur en de problemen die dit met zich zou kunnen meebrengen. Dit ontwerp zie ik als een kans om te laten zien welke positieve kanten deze cultuur en sporten met zich meebrengen. Uiteindelijk zal er een ontwerp komen te liggen, waarbij op verschillende schalen de huidige problemen zijn opgelost en waarbij er een duidelijke gedachte en concept ten grondslag ligt aan deze aanpassingen. Het KEMA terrein en het Zoetenlab ensemble moeten weer een levendige omgeving worden voor ontmoeting, sport en cultuur. 17

18 Figuur 11: Skatepark Area 51 in Eindhoven. Het grootste indoor skatepark in de Benelux (Kraesgenberg, 2012) Figuur 12: Straatcultuur, skaten, graffiti, muziek etc. Het interviewen van mensen uit deze cultuur is belangrijk in mijn ontwerp. Op de foto de skaters die bijgedragen hebben aan het ontwepr van de skatehal in Arnhem ( 2012) 18

19 Onderzoeksmethode Onderzoeksmethode Tijdens voorgaande projecten heb ik nooit vanaf het begin af aan één specifieke onderzoeksmethode gebruikt om mijn project houvast te geven. Ik zie het afstudeerproject hetzelfde als voorgaande projecten alleen nu heb je de mogelijkheid om elke verschillende fase van het project meer inhoud te geven en vollediger te onderzoeken. Fase 1 van het project zal bestaan uit een analyseren en onderzoeken. In deze fase staat het design nog niet op de voorgrond en gaat het vooral om het zoeken van zo veel mogelijk informatie over het onderwerp. Deze informatie moet dan weer gerangschikt worden en de hieruit kunnen de relevante conclusies worden getrokken. Aan de conclusies kunnen verschillende waarden worden toegewezen. Hieruit ontstaat de waardestelling op de schaalniveaus stedenbouw, architectuur en bouwtechniek. De conclusies van de analyse en de waardestelling vormen de randvoorwaarden van het ontwerp. Je spreek hier van design by research zoals Roberto Rocco dit noemt, waarbij het onderzoek de leidraad vormt voor het ontwerp. Het ontwerpen tijdens het project steeds meer de overhand krijgen. Dit wil niet zeggen dat er dan geen gericht onderzoek meer gedaan wordt. Bij elk nieuwe schaalniveau of ontwerpaspect komen weer nieuwe vragen naar boven die onderzocht moeten worden. Hierbij wordt het ontwerp leidraad voor wat er onderzocht wordt. Roberto Rocco noemt dit research by design. (Rocco, 2012) In dit project wil ik extra aandacht besteden aan de gebruikers. In voorgaande hoofdstukken heb ik reeds verteld dat de gebruiker voor mij de meest belangrijke plek inneemt tijdens het ontwerpproject. Er is niet altijd de tijd en de mogelijkheden om input voor het ontwerp te vergaren van de toekomstige gebruikers. Vaak werden analyses van bestaande projecten als referentie en basis voor het eigen ontwerp gebruikt zonder, in plaats van interviews met toekomstige gebruikers, mensen uit de omgeving van het project, doelgroepen etc. In dit project hebben we meer tijd om dieper in te gaan op de toekomstige gebruikers. In mijn geval gaat dit om de mensen uit de straatcultuur en straatsport. Tijdens de fase in het ontwerpproject waarbij ik het programma van eisen op ga stellen en in ga passen in het ontwerp wil ik gaan praten met de mensen uit deze cultuur en op bezoek gaan bij de verschillende sporten die hierbij komen kijken. Als eerste maak ik onderscheid tussen de Arnhemmers en de mensen uit de rest van het land. Van de Arnhemmers ben ik vooral benieuwd naar hoe de urban scene er in Arnhem uit ziet en wat hierbij nog ontbreekt. Daarnaast wil ik in de rest van Nederland op zoek gaan naar bijzondere, populaire en doeltreffende plekken waar de straatcultuur en straatsport samen komt. Hierbij wil ik dieper in gaan op hoe cultuur en sport zijn vorm gegeven in hun regio en hoe ik cultuur en sport kan combineren en vorm kan geven. De input van de gebruiker zal tijdens mijn ontwerpproces voorop gaan staan en een leidraad vormen voor het uiteindelijke ontwerp. 19

20 Figuur 13: Architectonische analyse van het nucleaire reactor laboratorium, met links de analysetekeningen en rechts de conclusie pictogrammen (Kraesgenberg, 2012) Figuur 14: Bladzijde uit boek Architecture, form, space and order van Ching, waarin bestaande gebouwen gereduceerd worden tot een pictogram (Kraesgenberg, 2012) 20

21 Tijdens voorgaande ontwerpprocessen heb ik verschillende methodes gebruikt om mijn ontwerp naar een hoger niveau te tillen. Ik maak veel gebruik van maquettes en met name schetsmaquettes waarin ik verschillende varianten met elkaar kan vergelijken. Een maquette maakt het vooral goed mogelijk een duidelijk driedimensionaal beeld te scheppen van je ontwerp. Dit maakt het gemakkelijk een om over je creatie te discussiëren en de positieve en negatieve punten van de varianten te benoemen. Belangrijk hierbij is dat de essentie van de verschillende varianten goed te onderscheiden is van elkaar, dat de schaal en het perspectief voor de beoordelaar hetzelfde zijn en dat de uiteindelijke resultaten goed gedocumenteerd worden en een waarde wordt gegeven (De Jong) De boeken The Pattern language en Architecture, form, space and order hebben mij erg geholpen bij het reduceren van tekeningen tot de basis. Vooral dit laatste boek is een zeer goede bron om tekeningen terug te brengen naar de essentie. Aan de hand van bekende architectuurvoorbeelden uit de geschiedenis worden de basisthema s van architectuur behandeld. De pictogrammen kunnen helpen om verder in het ontwerp verbindingen, relaties en betekenissen te vinden, te construeren en te verantwoorden. (Ching, 2007) Een andere methode die zijn vruchten heeft afgeworpen in voorgaande processen en die ik tevens wil gaan gebruiken in dit ontwerpproces is het gebruik van conclusie pictogrammen. Door de essentie van een tekening samen te vatten in een pictogram kan ik snel en doelmatig uitleggen wat ik met de tekening bedoel. Dit kan gedaan worden naast analysetekeningen, maar ook bij ontwerptekeningen. Door het constante gebruik van deze pictogrammen kan ik gemakkelijk een samenvatting geven van het totale proces, door aan het eind het totale verhaal aan de hand van deze simpele tekeningen uit te leggen. Het gebruik van deze gestructureerde manier van werken heb ik geleerd bij de ontwerpvakken van Alexander de Ridder en Peter Luthi. Door een pictogram te maken van een tekening dwing je jezelf tot het reduceren van een tekening tot enkele lijnen die het verhaal van de tekening vertellen. Zo dwing je jezelf tevens om direct conclusies te verbinden aan de tekening, waaruit je in vervolgtekeningen simpel je ontwerp kunt verantwoorden uit voorgaande conclusies. 21

22 Figuur 16: Masterplan voor het Zoetenlab ensemble (Van Oss, Sassen en Kraesgenberg, 2012) Figuur 15: Waardestelling KEMA terrein in pictogrammen (Kraesgenberg, 2012) 22

23 Producten De verschillende producten die tijdens dit ontwerpproces zullen ontstaan zijn gerelateerd aan de verschillende periodes van het afstudeerproject. Het project bestaat uit vijf periodes, van P1 tot P5. Ook de verschillende schalen spelen een belangrijke rol tijdens het totale proces. De eerste tien weken tot aan de P1 richten we ons voornamelijk op de analyse van het gebied en de daarin gelegen gebouwen. De verschillende conclusies van de analyse worden een waarde gegeven in de waardestelling. De producten die aan het eind zijn ontstaan zijn de stedenbouwkundige, architectonische en bouwtechnische analyse, de waardestelling en de eerste voorstellen voor een ontwerp. In de P2 bepaal je pas of je het gebouw dat jij geanalyseerd hebt ook daadwerkelijk gaat uitwerken. Is dit niet het geval dan maak je voor jezelf de waardestelling van het nieuw gekozen gebouw. De analyse en de waardestelling vormen de uitgangspunten voor het ontwerp. In groepen van 3 ga je binnen een week een masterplan maken, met een gedetailleerd stukje stedenbouw waarin de gekozen gebouwen van de drie groepsgenoten terug zullen komen. Daarnaast ga individueel een concept en een programma van eisen opstellen en verantwoorden voor het gekozen gebouw. De randvoorwaarden uit de analyse en de waardestelling, het concept en de inpassing van het PvE zal uiteindelijk resulteren in een schetsontwerp schaal 1:200, met alle tekeningen die daarbij horen, een massamodel en enkele impressies. De P2 presentatie zal een presentatie worden waarbij vele knopen worden doorgehakt op de schaalniveaus van de stededenbouw en architectuur. Vanuit dit punt zal het voornamelijk uitwerken van het ontwerp worden. In de P3 periode wordt het gehele voorlopige ontwerp uitgewerkt, richting schaal 1:100. Dit zal gaan bestaan uit plattegronden, doorsneden, gevelaanzichten, renders, maquettes en schetsen. Ook zal er in deze periode extra aandacht uitgaan naar de bouwtechniek. De gevels zullen gedetailleerd worden uitgewerkt tot schaal 1:20 en 1/:5 waarbij er een goed doordacht plan moet zitten tussen de thema s stedenbouw, architectuur en bouwtechniek. De P4 periode wordt voornamelijk gebruikt om het voorlopige ontwerp volledig uit te werken tot een definitief eindontwerp. In de periode richting de p5 zal er extra aandacht uitgaan naar de maquette en de verdere visualisatie van het ontwerp. (TU Delft graduation manual) 23

24 Figuur 17: Plannen TCN voor Arnhems buiten, met onder andere Energy made in Arnhem en op deze specefieke bladzijde het behoud van het park en de gebouwen (Brochure Energy business park Arhems Buiten van TCN, 2012) 24

25 Sociale en maatschappelijke relevantie Ons project gaat ook over het herbestemmen van bestaande laboratoria, kantoren en ondersteunende gebouwen, waarbij we op zoek gaan naar nieuwe functies en gebruikers om deze panden weer optimaal tot z n recht te laten komen. Herbestemmen is een belangrijk thema in de bouw sinds de crisis die begon in Deze kredietcrisis heeft ervoor gezorgd dat de focus in de bouw van nieuwbouw steeds meer gericht is op het herbestemmen en renoveren van het bestaande vastgoed. (Roos, 2012) De waarden van een terrein, gebouwen of een enkel gebouw worden scherp onder de loep genomen, waarna de getracht wordt de kwaliteiten te behouden en extra kwaliteiten toe te voegen, om zo een gebouw weer rendabel te maken. (Steenhuis, 2011) De gebouwen binnen het Zoetenlab ensemble hebben enkele zeldzame kwaliteiten, onder andere op het gebied van architectuur, ligging, context en ruimtes. Deze gebouwen hebben allen wat speciaals, waarbij extra kwaliteiten kunnen worden toegevoegd. Dit maakt het project niet alleen wetenschappelijk relevant, maar ook ambitieus en creatief. Tevens hebben we verschillende gesprekken en rondleidingen gehad van de huidige eigenaren van het KEMA-terrein, namelijk TCN. TCN heeft meerdere keren benadrukt hoe belangrijk het is dat er nieuwe huurders worden gevonden en dat er ook op voor de langere termijn een structuurplan komt voor Arnhems buiten en het KEMA-terrein, waarbij blijk van ambitie en creativiteit blijkt. Een nieuwe functie of gebruiker die als katalysator voor het gebied kan werken zou een gewenst plan zijn. innovatieve bedrijven op het gebied van energie en milieutechnologie. Bedrijven als KEMA, TenneT, DEKRA en NRG zijn grote spelers in de energiesector en zij bepalen al sinds jaar en dag het gezicht van dit business park. De komende jaren zal Arnhems Buiten zijn positie als centrum van energie verder gaan versterken: door nieuwe partijen uit de energiesector aan te trekken, kennisuitwisseling te faciliteren en te stimuleren om innovatie in de sector te bewerkstellingen. Arnhems Buiten wil zich niet alleen op regionaal, maar ook op bovenregionaal en (inter)nationaal niveau onderscheiden als drijver van innovatie in energie en milieutechnologie. Arnhems doelstelling is om energiestad van Europa te worden. ( De plannen van TCN heb ik bij mijn eigen onderzoeksvraag en ontwerp links laten liggen. Ik vind het goed dat Arnhem zich wil profileren als een innovatieve stad op het gebied van energie, maar ik denk niet dat dit het KEMA terrein en de gebouwen binnen het Zoetenlab ensemble de gewenste katalysator kunnen gaan vormen binnen dit thema. Een plan van TCN en de gemeente Arnhem dat al enigszins vorm heeft gekregen is Arnhem op de kaart zetten als een energy-city. Arnhems Buiten huisvest al jaren een aantal van de belangrijkste en meest 25

26 Figuur 18: Huidige skatehal in Arnhem in een kerk. Deze locatie moet binnen 2 jaar verlaten worden ( 2012) 26

27 Sociale en maatschappelijke relevantie In mijn zoektocht naar een gewenst programma ben ik op zoek gegaan naar een functie die ontbreekt of onvoldoende aanwezig is in Arnhem. Daarbij heeft ook de vraag meegespeeld wat ik graag als laatste project van mijn studie wil ontwerpen. Ik ben hierbij gekomen op de functie van straatsport en straatcultuurcentrum. Allereerst omdat ik dit een stoer, specifiek en uitdagend programma vindt, maar dit is natuurlijk niet wetenschappelijk en sociaal relevant. Na enige research ben ik erachter gekomen dat er op het moment enkele kleine ontmoetingsplekken zijn voor deze sporten en cultuur. Deze plekken zijn echter tijdelijk of in slechte staat, waardoor de zoektocht naar een permanent onderkomen relevant is voor deze doelgroep. Vooral de skaters in Arnhem zijn op zoek naar een nieuwe indoor/outdoor skatebaan. De indoor skatebaan in Arnhem is in 2009 afgebrand, waarbij ze een tijdelijk onderkomen hebben gevonden in een kerk. Hier moeten ze echter ook binnen twee jaar uit. (Kreeft,Skatehal Arnhem, 2012) Dit valt te combineren met sporten zoals BMX, breakdance, boulder en andere straatsporten, die op het moment geen plek hebben in Arnhem. Dit centrum voor straatsport zal niet alleen aantrekkingskracht hebben op Arnhem, maar kan tevens een ontmoetingsplek worden van regionaal en misschien nationaal niveau. Er bestaat op het moment slechts één sportcentrum waar de verschillende straatsporten en de cultuur bij elkaar komen. Dit centrum staat in Eindhoven in een oude loods in de Strijp S. (Lamers (2012) Het combineren van verschillende straatsporten en de straatcultuur is een interessant thema om verder te onderzoeken. Door middel van gesprekken met sporters en mensen uit deze cultuur wil ik erachter komen hoe ik mijn centrum zo goed mogelijk kan laten functioneren. Wellicht kan dit project een voorbeeld vormen voor andere steden waar de straatcultuur graag een sportplek en een ontmoetingsplek zou willen hebben. 27

28 28

29 Literatuurlijst Boeken: Steenhuis M. en Meurs P. (2011) Herbestemming in Nederland, Nieuw gebruik van stad en land. Rotterdam: NAI Uitgevers. Ching F. D. K. (2007) Architecture; Form, space and order. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons inc. Molenwijk M. en ten Teuling P. en Koel C. (jaartal onbekend) Gebouwen op business park Arnhem. Arnhem: Comparion BV Coenen J. (2010) Noties. Amsterdam, SUN Artikelen: TU Delft graduation manual, faculteit Bouwkunde Brochure Energy business park Arhems Buiten van TCN, 2012 Colleges: Colleges Roberto Rocco, Thesis plan, van februari 2012 tot april 2012 College Job Roos, Herbestemming als actuele en integrale opgave, 19 april, Interviews: Roeland Kreeft, voorzitter stichting skatehal Arnhem, 10 mei 2012 Ivo Lamers, medewerker Area 51, Eindhoven, 11 mei 2012 Websites: geraadpleegd op 20 mei geraadpleegd op 2 mei

30 Planning: Koen Kraesgenberg Versie Periode 1: Stedenbouwkundige, architectonische en bouwtechnische analyse, en de eerste schetsen van stedenbouw en architectuur Wk Periode Onderwerp Producten Doel Introductie Informatie KEMA Eerste indruk krijgen in het totale ontwerpproject Stedenbouwkundige analyse Stedenbouwkundige analyse deelonderwerp Inzicht krijgen in het plangebied en de omgeving Stedenouwkundige analyse Conclusies stedenbouwkundige analyse Inzicht krijgen in het plangebied en de omgeving Sted. Analyse pres. + history thesis Conclusies sted. Analyse presenteren + conceptversie history thesis Oefenen presentatietechniek Architectonische analyse Informatie over een gebouw Inzicht krijgen in een sprecefiek gebouw Arch. Analyse pres. Conclusies arch. Analyse presenteren Inzicht krijgen in een sprecefiek gebouw + oefenen presentatietechniek Bouwtechnische analyse Presentatie van de conclusies van de analyse Inzicht krijgen in de bouwtechniek van een specefiek gebouw BT Analyse pres. Presentatie van de conclusies BT + waardestelling + maken eerste ontwerpschetsen Inzicht krijgen in de bouwtechniek van een specefiek gebouw P1 Conclusies analyses, waardestelling en eerste schetsen Presentatietechniek opdoen + totaalbeeld analyses maken History thesis en thesis plan Inleveren history thesis + concept thesis plan + inleveren heritage development Verslagen afronden Algemene Doelstelling Periode 2: Uitwerken visie op het gekozen project en de directe omgeving ervan. Onwikkelen schetsontwerp Wk Periode Onderwerp Producten Doel Reflecteren en afronden P1 Analyseboek maken duidelijk en goed overzicht van de verschillende analyses Masterplan Uitgangspunten masterplan bepalen Verbeterpunten opstellen voor stedelijke structuur Uitwerken masterplan Uitwerken deelgebied met daarin het gekozen gebouw + presentatie Gekozen gebouw in een nieuwe verbeterde context plaatsen Waardetstelling en uitgangspunten Opstellen waardestelling en uitgangspunten van gekozen gebouw Sterke en zwakke punten gebouw en gevoel krijgen voor het geobuw Concept + PvE Formuleren en abstract visualiseren concept, opstellen pve Overzicht programma en gevoel krijgen voor het programma Uitwerken PvE in gebouw het programma inpassen in het gebouw in schets + inleveren thesis plan Opnieuw vorm geven van het gebouw, het concept en het programma Schetsontwerp Schetsen van plattegronden, gevels, doorsneden en maken maquettes 1:500 Visualiseren van ideeën, concept, progrmma Schetsontwerp Schetsen van plattegronden, gevels, doorsneden en maken maquettes 1:200 Voorbereiden presentatie, ontwerp zo duidelijk mogelijk visualiseren P2 Concept, persoonlijke waardestellingen, uitgangspunten Presenteren voor docenten en beoordelaars masterplan, pve, schetsontwerp 1:200 Plannen zo duidelijk mogelijk vertellen Reflecteren en evalueren Eventueel aanvullen P2 rapport Verbeteren plannen eventueel herkansing p2 Bijstellen plattegronden, doorsneden en gevels 1:200 Opnieuw visualiseren plannen 27 t/m 34 Zomervakantie gebruiken voor eventueel verbeteren P2 30

31 Planning Algemene Doelstelling Periode 3: Maken voorlopig ontwerp Wk Periode Periode Onderwerp Producten Doel Reflectie en evaluatie P2 Reflecteren en aanpassen opmerkingen P2 + verwerken onderzoek verricht in vakantie Kritiek aanpassen en plannen komende half jaar Start voorlopig ontwerp tekeningen, schetsen, modellen, 3d visualisaties concept afstemmen op de kleinere schalen VO - architectonisch Routing, plattegronden doorsneden detaileren 1:200, details 1:5 Verbeteren en aanpassen tekeningen ontwerp VO - technisch Gevels detaileren 1:50,details 1:5, concept detailering Detailleren van ontwerpopvattingen en voorwaarden VO - technisch Details 1:5, doorsnedes 1:20, afronden rest tekeningen Detailleren van ontwerpopvattingen en voorwaarden Voorbereiden presentatie Totaal van stedenbouw, architectuur en techniek op elkaar afstemmen Inhoud bepalen van de presentatie P3 Plattegronden, doorsneden, gevels 1:100, Techniek samen laten werken met de architectuur en dit zo Fragmenten 1:50, details 1:10 duidelijk mogelijk vertellen Reflecteren en evalueren Herfstvakantie Reflecteren en verwerken kritiek Ontwerp verbeteren en aanpasse naan kritiek Reflecteren en evalueren Reflecteren en verwerken kritiek Ontwerp verbeteren en aanpasse naan kritiek Algemene Doelstelling Periode 4: Een definitief ontwerp standpunt innemen en het voorlopige ontwerp verfijnen tot een optimaal totaalproces Wk Periode Onderwerp Producten Doel Definitief ontwerp - architectonisch definitieve plattegronden, doorsneden, gevels 1:100 1:50, 3D, details 1:5 Verfijning van vorm, structuur en verhaal op elkaar Definitief ontwerp - technisch definitieve plattegronden, doorsneden, gevels 1:100 1:50, 3D, details 1:5 Verfijning van vorm, structuur en verhaal op elkaar Maquette Maqeutte maken en evt. renders Inzicht geven in het totale ontwerpmodel Voorbereiden presentatie Presentatie maken De essentie van het totale ontwerp inzichtelijk maken P4 Situatie 1:1000, plgr, doorsneden, gevels 1:100 Totaalplaatje van het afstudeerontwerp compleet vertellen Fragmenten 1:20, details 1: Reflecteren en evalueren + maquette Aanpassen tekeningen op kritiek P4 Tekeningen verbeteren Maquette + renders Maquette + 3D computer model Uitbreiden visualisatie ontwerp Maquette + presentatie Kerstvakantie Maquette + presentatie Maquette + presentatie Presentatie voorbereiden Presentatie met alle producten erin verwerkt Voorbereiden presentatie /1 P5 Vakantie of onderwijsvrij Peiling en/ toets momenten Tussenpeilingen 31