JAARVERSLAG 2001 NEUROCHIRURGIE

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2001 NEUROCHIRURGIE

2 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding Personele bezetting Wetenschappelijk personeel Wetenschappelijk personeel doorstroom Niet-wetenschappelijk personeel (medisch) Patiëntengebonden activiteiten Klinische verrichtingen volwassenen en kinderen Radiochirurgie Verslag verpleegsector kliniek Verslag Medium Care Verslag verpleegsector polikliniek Verslag OK-complex AVB Overige centra Onderwijs en besprekingen Weekprogramma Complicatie-bespreking Referaten Boekenclub Onderwijs Wetenschappelijke activiteiten Wetenschappelijk onderzoek Wetenschappelijke publicaties in internationaal tijdschrift Wetenschappelijke publicaties in nationaal tijdschrift Boek/boekbijdrage inclusief congrespapers/proceedings Letter to editor Abstracts/Overige Voordrachten Overige wetenschappelijke activiteiten Congresbezoek/werkbezoek Lidmaatschappen commissies Specialistenopleiding MSRC-evaluatie Laboratoriumfaciliteiten Bibliotheek Verslag Bureau Management Managementteam algemeen Productie en besteding van middelen Bestedingen van materiaal, apotheek en faciliteiten Ontwikkelingen Patiëntenzorg Onderwijs Wetenschap

3 1. INLEIDING Het jaar 2001 was voor de afdeling Neurochirurgie niet saai. In augustus werd het nieuwe Planningsbesluit Neurochirurgie van kracht, waarmee het VU medisch centrum officieel werd aangewezen als het derde centrum voor epilepsiechirurgie in Nederland, naast het UMC te Utrecht en het Academisch Ziekenhuis te Maastricht. Om dit waar te maken is een uitgebreid traject gestart om in de tweede helft van 2002 daadwerkelijk te kunnen starten met de eerste operaties. De samenwerking met SEIN (Stichting Epilepsie Instellingen Nederland) krijgt hierdoor meer gestalte. Het vertrek van de neuro-interventieradioloog in februari kon snel worden opgevangen door een samenwerking met het LUMC. Vanaf september 2001 beschikken wij over een zeer ervaren neuro-interventieradioloog waarmee deze voor de neurochirurgie zeer belangrijke patiëntencategorie weer optimaal kan worden behandeld. De problematiek van de sterk gereduceerde OK-capaciteit werd helaas ook in 2001 nog niet een halt toegeroepen. Weer minder OK-sessies hebben geleid tot een verdere daling in het aantal opnamen en 1 e consulten. Wel is een duidelijke reorganisatie in gang gezet, waarmee in 2002 waarschijnlijk de neerwaartse spiraal wordt gestopt. De start in september van ons nieuw verpleegkundig hoofd, Ronald Gabel, heeft geleid tot nieuw elan op de verpleegeenheid. Professionalisering en protocollair handelen zijn nu de kernwoorden. Het ziekteverzuim daalt en het plezier in het werk is weer aanwezig. De wetenschappelijke activiteiten zijn veelbelovend. De neurotraumatologie concentreert zich op cerebrale microdialyse en vroege PET-diagnostiek. Hiertoe zijn na lange tijd 2 protocollen goedgekeurd door de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek te Den Haag. Het neuro-oncologisch onderzoek naar Gentherapie bij gliomen krijgt nu duidelijk gestalte en zal de komende jaren moeten leiden tot een klinische trial. De toekomst ziet er dus spannend uit: een nieuwe verpleegeenheid, nieuwe uitdagingen in de patiëntenzorg en veelbelovend onderzoek! W.P. Vandertop september

4 2. PERSONELE BEZETTING 2.1. Wetenschappelijk personeel (31 december 2001) Neurochirurgen Prof. dr. W.P.Vandertop, afdelingshoofd Drs. J.C. Baayen Dr. C.M.F. Dirven, chef de policlinique Drs. W.J.R. van Ouwerkerk, kinderneurochirurg Mw. Drs. S.M. Peerdeman Drs. J.F. Ploegmakers, chef de clinique 1,0 fte 1,0 fte 1,0 fte 1,0 fte 0,6 fte 1,0 fte 2.2. Wetenschappelijk personeel doorstroom Assistent Geneeskundigen In Opleiding tot neurochirurg registratiedatum SRC R.N.T. Tjong Tjin Joe 01/05/2002 R.B. Willemse 01/06/2003 F.E. Feller 01/05/2006 Mw. H. Folkersma 01/10/2007 Assistent Geneeskundigen In Opleiding tot neuroloog Mw. L. Smit 01/01/ /06/2001 Mw. L. Bosscher 01/07/ /12/2001 Assistent Geneeskundigen Niet In Opleiding D.R. Buis Mw. E. Kuiper Mw. J.M.B. van Warmerdam Arts onderzoeker Post-doc gentherapie P. Oedayrajsingh Varma Mw. Dr. M.L.M. Lamfers 2.3. Niet-wetenschappelijk personeel (medisch) Secretariaat Mw. A.M. Visser, secretaresse hoogleraar/ hoofd secretariaat 1,0 fte Mw. H.H. Jong, secretaresse werkgroepen 0,8 fte Mw. R.M. Markhorst, med. admin. medewerker/ planningscoördinator 1,0 fte Mw. I.T. Moor planningscoördinator 0,6 fte Mw. A. Prins-Brouwer med. admin. medewerker 0,2 fte Datamanager Mw. E.J.G. Bah-de Windt 1,0 fte 4

5 3. PATIËNTGEBONDEN ACTIVITEITEN Binnen het vakgebied van de neurochirurgie is naast reguliere zorg ook sprake van de behandeling van complexe e/o zeldzame aandoeningen. Sedert 1984 zijn deze behandelingen als bijzondere medische verrichtingen aangewezen. De Wet op bijzondere medische verrichtingen (WBMV, artikel 2) vormt de juridische basis waarop de regulering van de bijzondere neurochirurgie steunt. Bijzondere neurochirurgie wordt omschreven als: de chirurgische behandeling van aandoeningen aan de hersenen, de hersenschedel, de schedelbasis, de hersenzenuwen, het ruggenmerg en de omgevende vliezen daarvan, alsmede de microchirurgische behandeling van plexus brachialisletsels. Niet alleen uit het oogpunt van kostenbeheersing, maar ook uit dat van kwaliteitsbevordering is het daarom noodzakelijk dat deze bijzondere neurochirurgie in een beperkt aantal gekwalificeerde centra wordt uitgevoerd. Hoewel het aantal klinische verrichtingen en het aantal opnamen in 2001 weer verder zijn gedaald, lijkt er een stabilisatie opgetreden in de patiëntenmix. De meeste inspanningen worden verricht in verband met neoplasmata (25%), cerebrale vaatafwijkingen (16%) en wervelkolomafwijkingen (17%). De daling van het aantal traumatische aandoeningen is inmiddels gestabiliseerd. Een verdere daling van het aantal opnamen is niet mogelijk zonder dat de opleiding tot neurochirurg in gevaar komt. Ook de zorg voor patiënten met bijzondere neurochirurgische aandoeningen uit ons reguliere adherentiegebied komt in gevaar, mede door de onzekerheid rond het voortbestaan van de functie bijzondere Neurochirurgie van het Slotervaart Ziekenhuis. Nieuwe maatregelen om de organisatie van het OK-complex te verbeteren zullen het tij hopelijk doen keren. De integratie van de Medium Care voor Heelkunde, Cardiochirurgie en Neurochirurgie, noodgedwongen door de verhuizingsperikelen, is zeer positief ervaren. Grotere flexibiliteit gekoppeld aan betere patiëntenzorg pleit voor een voortzetting van deze constructie, wellicht met aanvullende, niet-snijdende partners. 5

6 AANTAL KLINISCH ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN PATIENTEN MET PRIMAIRE DIAGNOSE (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantalaandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen TOTAAL waarvan kinderen Opnamen/overdracht klinische patiënten overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 6

7 AANTAL KLINISCH ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN KINDEREN MET PRIMAIRE DIAGNOSE aantal aandeel aantal aandeel aantalaandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen TOTAAL Opnamen/overdr. klinische patiënten kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 7

8 AANTAL DAGVERPLEGING ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN PATIENTEN MET PRIMAIRE DIAGNOSE (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantalaandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen nog niet gecodeerd TOTAAL waarvan kinderen Dagverpleging patiënten overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 8

9 AANTAL UIT DAGVERPLEGING ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN KINDEREN MET PRIMAIRE DIAGNOSE aantal aantal aantal neoplasmata traumatische aandoeningen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen overige aandoeningen TOTAAL Dagverpleging patiënten kinderen overige aandoeningen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 9

10 GEMIDDELDE VERPLEEGDUUR MET PRIMAIRE DIAGNOSE (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) gem. v-duur gem. v-duur gem. v-duur neoplasmata 8,1 9,7 7,4 traumatische aandoeningen 17,3 15,1 15,9 cerebrale vaatafwijkingen 13,6 11,2 12,3 intracraniële ontstekingen 21,7 11,5 11,5 liquorcirculatie stoornissen 9,2 9,8 7,5 wervelkolomafwijkingen 7,4 7,6 6,9 perifere zenuwaandoeningen 3,3 3,3 2,9 overige CZS aandoeningen 10,9 7,8 7,8 complicaties van verrichtingen 12,7 9,4 13,2 overige aandoeningen 4,7 5,8 4,2 TOTAAL 9,8 8,9 8,2 Gem. verpleegduur incl. kinderen totaal overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata gem. verpleegduur (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 10

11 GEMIDDELDE VERPLEEGDUUR MET PRIMAIRE DIAGNOSE VAN KINDEREN (t/m 14 jaar) gem. v-duur gem. v-duur gem. v-duur neoplasmata 8,2 12 9,4 traumatische aandoeningen 9,7 5,2 9,6 cerebrale vaatafwijkingen 8,3 11,1 21,0 intracraniële ontstekingen 44 12,1 0,0 liquorcirculatie stoornissen 9,5 8,1 6,9 wervelkolomafwijkingen 5,8 9,6 4,0 perifere zenuwaandoeningen 3,4 3,3 2,9 overige CZS aandoeningen 10,8 8,8 7,8 complicaties van verrichtingen 13,9 14,8 9,5 overige aandoeningen 3,2 4,1 4,5 TOTAAL 8,1 7,4 6,0 Gem. verpleegduur kinderen totaal overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata gem. verpleegduur (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 11

12 AANTAL POLIKLINISCHE DIAGNOSEN (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantalaandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen onbekend TOTAAL waarvan kinderen Aantal poliklinische diagnosen incl. kinderen onbekend overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 12

13 3.1. Klinische verrichtingen totaal volwassenen + kinderen (uit ok-logboek) tumor cerebri intracerebraal(glioom + metastase ) extracerebraal ( meningeoom ) hypofyse transcranieel hypofyse transsphenoidaal suprasellair / 3-e ventrikel cerebellair / 4-e ventrikel brughoektumor exploratie pinealistumor clivuschordoom colloidcyste tumor schedeldak encephalocele/porencephale cyste arachnoidale cyste orbita-tumor opticusglioom retinoblastoom schedelbasisexploratie craniophar.stereotact.dr. + omaya craniopharyngeoom craniotomie nabloeding ( re-exploratie ) liquorlekkage ( re-exploratie ) hygroom externe decompressie radionecrose ( exploratie ) opleidingseis aneurysma cerebri voorste deel circulus Willisi achterste deel circulus Willisi AVMA ( extirp.,embol.,fistel ) Caverneus haemangioom Coiling aneurysma onderbinden a. vertebralis opleidingseis intracraniële bloedingen intracerebraal subduraal ( chronisch ) epiduraal spontaan cerebellair opleidingseis trauma capitis craniotomie acuut subd hematoom craniotomie epiduraal hematoom contusio cerebri ( camino-evd ) schedel-plastiek ( terugplaatsen botlap) nasale liquorrhoea posttraumatisch wondtoilet ( EH of OK ) microdialyse / licox externe decompressie bij icd hygroom opleidingseis

14 hersenabces / empyeem opleidingseis 5 diversen hygroom stereotactische biopsie frameless nn biopsie endoscopische biiopsie craniostenose schedelplastiek duraplastiek verwijderen botlap verwijderen schedelplastiek (aparte opname) stereotactische radiochirurgie totaal klinisch en poliklinisch Stereotactische drainage Open hersenbiopt Implanteren broviac/ciminoshunt opleidingseis hydrocefalus drain zonder pomp ( tubing ) vpd (primair ) revisie drain verwijderen drain externe ventrikeldrain intracraniele drukmeting ( Camino ) omayareservoir / rickhamreservoir lpd eld op OK ingebracht ventriculopleurale drain cystopleurale drain cystoperitoneale drain syringo-arachnoidale drain syringopleurale drain ventriculoatriale drain laparoscopie endoscopische 3-e ventriculostomie endoscopische drainrevisie subduroperitoneale drain sinushunt opleidingseis tumor medullae / rhizotomie extramedullaire tumor intramedullaire tumor wervelmetastase cauda/myelummeastase corpusresectie epidermoid lumbaal open biopsie werveltumor chordoma wervelkolom cauda-tumor en tethered cord spinaal abces / empyeem spinale arachnoidale cyste diastematomyelie sinus dermalis open biopsie liptomeningeaal

15 spinaal lipoom filum terminale teratoom untethering bij tethered cord meningomyelocele selectieve dorsale rhizotomie opleidingseis perifere zenuwoperaties neurolyse transpositie n.ulnaris cts zenuwtransplantatie zenuwtumor plexus brachialis exploratie zenuwtransplantatie bij obpl anastomose XI VII subscapularis release Birchprocedure opleidingseis wervel / discus operaties lumbale hnp eenvoudig lumbale laminectomie atlanto-occipitale decompressie anterieure densschroeffixatie CO-C1-fixatie cervicale laminectomie cervicale anterieure discitomie thoracale laminectomie costotransversectomie/discotomie cervicale spondylodesis anterior cervicale spondylodesis posterior repositie wervelletsel haloframe op OK chemonucleolyse thoracolumbale spondylodese verwijderen o.s.m implanteren baclofenpomp revisie / verwijderen baclofenpomp wondinfectie ( operatieve behandeling ) re-exploratie wegens liquorlekkage verwijderen corpus alienum wervelabces-behandeling synoviaal cyste trans oraal wervelbiopt re-exploratie wegens bloeding werveltumor corporectomie cervicaal werveltumor corporectomie thorakaal opleidingseis totaal aantal verrichtingen ( incl.kinderen ) opleidingseis 450 acute ( spoed ) operaties stereotactische radiochirurgie

16 OK-verrichtingen kinderen ( uit OK-logboek ) congenitale afwijkingen craniostenose spinale dysraphie craniele dysraphie untethering aplasia cutanea plastiek porencephale / arachnoidale cyste infecties abces / empyeem supratentorieel infratentorieel nieuwvormingen spinaal supratentorieel infratentorieel stereotactisch biopt nabloeding, waarvoor operatie pinealistumor tumor schedeldak endoscopisch biopt orbitatumor retinoblastoom brainmapping hypofysair proces, craniotomie schedelbasisoperatie broviaccatheter,ciminoshunt open hersenbiopt open biopt leptomeningeaal vasculaire afwijkingen AVM,cavernoom hematoom e.c.i AVM radiochirurgie trauma CO-C1-luxatie open schedeltrauma,craniotomie contusio cerebri, drukmonitoring schedelplastiek hygroom (boorgat) wondtoilet microdialyse repositie wervelletsel hydrocefalus lp onder narcose vpd primair tubing revisie vpd, verwijderen vpd evd,omayarikham endoscopische 3-e ventriculostomie vad cystoperitoneale drain lpd laparoscopie stereotactische drainplaatsing hygroom: subduroperitoneale drain ventriculopleurale drain camino-drain

17 endoscopische drainplaatsing endoscopische pellucidostomie endoscopische verwijdering drain endoscopische inspectie ligging drain syringopleurale drain spinale aandoeningen spondylodese duraplastiek sacrococcygeaal abces syringomyelie selectieve dorsale rhizotomie spinale arachnoidale cyste sinus dermalis baclofenpomp plaatsen perifere zenuwaandoeningen OBPL reconstructie pl.brachialis zenuwtransplantaat bij OBPL subscapularis - release anastomose XI VII Birchprocedure zenumtransplantaat (trauma) totaal aantal verrichtingen bij kinderen

18 3.2. Radiochirurgie In 1992 is het VU medisch centrum door de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aangewezen als nationaal centrum voor stereotactische bestralingen. Inmiddels wordt deze vorm van behandeling ook in Rotterdam en Tilburg uitgevoerd. Stereotactische radiotherapie of 'radiochirurgie' is een vorm van bestraling waarbij met zeer grote nauwkeurigheid een klein doelgebied in het lichaam van de patiënt wordt gelokaliseerd en vervolgens bestraald. De belangrijkste indicaties voor stereotactische bestraling zijn arterioveneuze malformaties, acousticus neurinomen, hersenmetastasen en maligne gliomen. De behandeling is een multidisciplinair samenwerkingsverband tussen de afdelingen neurochirurgie, radiotherapie, neuroradiologie, neurologie en de afdeling KNO. Patiënten behandeld met Stereotactische Radiochirurgie TUMOR BRUGHOEK AVM AVM BRUGHOEK TUMOR Totaal Patiënten behandeld met Stereotactische Radiochirurgie 18

19 3.3. Verslag verpleegsector kliniek Algemeen Het jaar 2001 is voor de Verpleegeenheid Neurochirurgie (VNCH) in vele opzichten een zeer bewogen jaar geweest. Naast enkele zeer markante gebeurtenissen rondom patiënten hebben gebeurtenissen betrekking hebbende op de verpleegkundige leiding, de personele formatie en beddencapaciteit van de VNCH een zeer grote stempel gedrukt op dit jaar. In de maand mei heeft het voorgaande Verpleegkundig Hoofd een andere functie binnen het VUmc aanvaard. In de periode tussen 15 mei en 15 september heeft het verpleegkundig team de dagelijkse aansturing door een Verpleegkundig Hoofd moeten ontberen. Voor acute zaken kon in deze periode een beroep worden gedaan op het Verpleegkundig Hoofd van de polikliniek Neurochirurgie. De dagelijkse leiding werd in deze periode door enkele teamleden gezamenlijk gedragen. Vanaf is de heer Ronald Gabel aangesteld als Verpleegkundig Hoofd Neurochirurgie. Het verpleegkundig team heeft in de interim-periode veel werk verzet en een sterkte- zwakte analyse van de VNCH opgesteld. De uitkomsten hiervan werden aan het nieuwe Verpleegkundig Hoofd gepresenteerd. Na een korte inwerkperiode zijn de belangrijkste knelpunten meteen aangepakt. De belangrijkste voorbeelden hiervan zijn: Structuur van overlegvormen binnen de afdeling, structuur van de dagelijkse gang van zaken, de informatievoorziening en afspraken over dienstroosterplanning. Beddencapaciteit en personele formatie Officieel beschikt de VNCH momenteel over 32 bedden; door nieuw- en verbouw activiteiten in het VUmc is dit aantal teruggebracht naar 24: - 13 bedden/ 2-D ( 1x 6-persoonszaal, 3x 2-persoonskamer en 1x 1-persoonskamer) bedden/ 2-C ( 1x 6-persoonszaal, 2x 2-persoonskamer en 1x 1-persoonskamer) - Door de nieuwbouw en het daardoor nodige schuiven met afdelingen zijn er tot nader order 5 bedden op de westvleugel (2 x 2-persoonskamer en 1x 1-persoons) in gebruik door de verpleegeenheid traumatologie (VTRA). - Het streven is om een zo hoog mogelijke gemiddelde bedbezetting te realiseren op de VNCH. Echter ook op de VNCH liet de krapte op de verpleegkundige arbeidsmarkt zich voelen. Dit uitte zich in een formatietekort van gemiddeld ruim 6,0 FTE per maand in het jaar Dit in combinatie met andere factoren heeft ervoor gezorgd dat er met enige regelmaat in plaats van 24 slechts 19 of soms zelfs nog minder bedden beschikbaar zijn geweest. De beschikbare bedden zijn echter wel vrijwel continue bezet geweest. De maximaal toegestane verpleegkundige formatie voor het jaar 2001 was 26,75 FTE, hiervan is gemiddeld 20,35 FTE benut geweest. Ten aanzien van het ziekteverzuim wordt op de VNCH het handboek ziekteverzuim gehanteerd. Met de medewerkers zijn afspraken gemaakt over de procedure bij ziekmelden. Tevens is het ziekteverzuim een regelmatig terugkerend agendapunt in het teamoverleg; hierbij worden de cijfers rondom ziekteverzuim gepresenteerd om inzicht en bewustwording te bewerkstelligen bij de medewerkers. Ook is het ziekteverzuim een vast onderdeel van de jaargesprekken met de individuele medewerkers. Het ziekteverzuim van de VNCH over 2001 in cijfers uitgedrukt: JAAR TOTAAL KORTDUREND LANGDURIG ZWANGERSCHAP ZIEKTEVERZUIM ZIEKTEVERZUIM ZIEKTEVERZUIM ,75 7,19 6,37 1,19 19

20 Verpleegkundig kwaliteitsbeleid Op verschillende manieren wordt vorm gegeven aan het werken aan kwaliteit op de VNCH namelijk middels WYZER, grensafbakening, MIP-meldingen en klachten van patiënten. Ook het regelmatig houden van klinische lessen en themabesprekingen over actuele onderwerpen binnen de VNCH dragen hieraan bij. De verpleegkundige kwaliteitszorg heeft tot doel de kwaliteit van het verpleegkundig handelen op de afdeling te bewaken en waar nodig te bevorderen. Tevens is het voor de medewerkers mogelijk om deel te nemen aan relevante verpleegkundige bijscholingen, symposia en congressen. Voor de VNCH geldt dat er inmiddels is vastgesteld welke voorbehouden handelingen er door verpleegkundigen mogen worden uitgevoerd. In juni 2001 zijn door de commissie grensafbakening alle voorbehouden handelingen per verpleegeenheid opnieuw beoordeeld en omschreven. Ook is in 2001 door de commissie grensafbakening een nieuwe methodiek ontwikkeld voor de codering van geneesmiddelen voor parenterale toediening door verpleegkundigen (voorheen code 3 geneesmiddelen). In het inwerkprogramma zijn deze handelingen opgenomen. Nieuwe medewerkers ontvangen tijdens de inwerkperiode theoretische en praktische instructies alvorens zij bekwaam worden verklaard. Ook in jaargesprekken is dit een agendapunt; er wordt getoetst of de medewerker zichzelf nog steeds bekwaam acht in het uitvoeren van de voorbehouden handelingen voor de VNCH. Indien nodig wordt opnieuw instructie geregeld. Personeelsmanagement Op de verpleegeenheid VNCH wordt de visie van de Raad van Bestuur onderschreven. Met elkaar streven we voortdurend naar een klimaat waarin de medewerkers effectief, zinvol en gemotiveerd kunnen werken aan de doelstellingen van het VUmc en de VNCH. In de praktijk betekent dit dat op de VNCH gezamenlijk wordt getracht de volgende uitgangspunten te realiseren: Het participeren in beleidsvorming door alle medewerkers zodat men invloed kan uitoefenen op de eigen werksituatie. Het geven van feedback aan elkaar om een open sfeer en goede zorg te bewerkstelligen. Regelmatig contact tussen VH en medewerkers om de werkzaamheden af te stemmen. Het VH ziet het als een belangrijke taak om voorwaarden te scheppen zodat medewerkers zich goed kunnen ontplooien en kwalitatief goede zorg kunnen leveren. Toekomst Naast deze reeds gerealiseerde verbeteringen is tevens een start gemaakt met het oplossen van overige knelpunten. In het komende jaar zal er met name worden gewerkt aan het verbeteren van verpleegkundige verslaglegging en het hanteren van het verpleegkundig dossier op de juiste wijze, het verpleegkundig kwaliteitsbeleid, voorraadbeheer en de verpleegkundige protocollen neurochirurgie. Ook het uitbreiden van het gebruik van het electronische patiëntendossier middels het in gebruik nemen van nieuwe onderdelen van het verpleegkundig informatie systeem VISY is één van de actiepunten in het komende jaar net als het omschrijven van de afdelingsvisie en doelstelling. Tevens zal de procedure voor het Multidisciplinair overleg worden aangepast en wordt er een nieuw introductieprogramma voor nieuwe medewerkers geschreven. Met betrekking tot de verpleegkundige formatie is de verwachting dat het ruime aantal vacatures in de maanden van 2002 grotendeels kan worden ingevuld met nieuw aan te nemen verpleegkundigen. VNCH is als onderdeel van Cluster II zeer actief in het werven van nieuwe medewerkers. Door deze ontwikkelingen zal naar alle waarschijnlijkheid ook het aantal operationele bedden in de tweede helft van het jaar 2002 kunnen worden uitgebreid. Ook het percentage ziekteverzuim zal naar verwachting in het jaar 2002 in ruime mate afnemen. Het ogenschijnlijk hoge percentage wordt namelijk veroorzaakt door enkele reeds zeer langdurig zieke medewerkers; voor hen zullen in de eerste helft van 2002 geschikte regelingen worden getroffen. Het kortdurend ziekteverzuim zal naar verwachting ook afnemen. In de laatste maanden van 2001 was hierin reeds een dalende tendens te zien die zich lijkt voort te zetten. 20

21 3.4. Verslag Medium Care Vanaf oktober 1999 zijn in het kader van de interim voorzieningen nieuwbouw de medium care bedden t.b.v. de neurochirurgie samengevoegd met de medium care bedden van heelkunde en cardiochirurgie op locatie 2D. De Medium Care beschikt over elf bedden verdeeld over twee locaties: - een 7-bed unit (locatie 2D62) - een 4 bed unit ( op de locatie van de voormalige special care NCH op 2D) Op de MC worden de patiënten opgenomen van de drie specialismen. De patiënten komen op de MC vanaf de intensive care, spoedeisende hulp, operatiekamer/recovery of van een verpleegeenheid. Gezien de verpleegkundige onderbezetting zijn niet steeds 11 bedden operationeel geweest. Bij minder operationele bedden werd gezamenlijk afgesproken de volgende verdeling te hanteren: Aantal bedden CCH bedden HLK bedden NCH bedden Wisselbed open: Deze verdeling functioneerde voldoende, daar waar noodzakelijk en mogelijk was men bereid elkaar onderling bedden ter beschikking te stellen. Van de 2365 verpleegdagen op de Medium Care waren er 432 verpleegdagen ten behoeve van neurochirurgie. Personele inzet Gedurende het gehele jaar 2001 zijn 6 fte verpleegkundigen vanuit de afdeling neurochirurgie gedetacheerd op de medium care. Eveneens waren ook verpleegkundigen van de andere twee specialismen heelkunde en cardiochirurgie gedetacheerd op de medium care. In totaal was er plaats voor 29 fte aan verpleegkundigen op de afdeling medium care. Door middel van een roulatie systeem hebben veel verpleegkundigen gewerkt op de medium care. Door de belangstelling van de verpleegkundigen om op de medium care werkzaam te kunnen zijn waren er vanuit de afdeling neurochirurgie steeds voldoende medewerkers voorhanden om mee te doen in het roulatieschema. De samenwerking tussen de drie groepen verpleegkundigen die elke paar maanden wisselden is gedurende het gehele jaar zeer goed verlopen. Scholing Gedurende 2001 is er veel aandacht besteed aan scholing van de medewerkers. Dit was noodzakelijk gezien de continue roulatie van de medewerkers. Zowel medisch, verpleegkundig als vanuit andere disciplines werden regelmatig klinische lessen met betrekking tot ziektebeelden of uitvoeren van verpleegtechnische vaardigheden georganiseerd. De volgende bijscholingen werden door medewerkers van de medium care aan het Opleidingscentrum gevolgd; - Cursus neurologie en neurochirurgie - Cursus ethische dilemma`s - Cursus ongevals chirurgie - Cursus omgaan met agressie - Cursus vaatchirurgie 21

22 Medio april 2002 zal de medium care opleiding van start gaan. De medium care opleiding duurt een half jaar en er wordt stage gelopen op de CCU, IC en anesthesie. Ieder jaar zijn er acht opleidingsplaatsen beschikbaar. Deze medium care opleiding sluit goed aan bij het gewenste kennis en vaardigheid niveau van de verpleegkundigen. Organisatie Gedurende het jaar 2001 heeft de medium care, afgezien van het tekort aan verpleegkundigen waardoor niet alle bedden operationeel konden zijn, goed gefunctioneerd. De samenwerking tussen verpleegkundigen onderling en medici en verpleegkundigen verliep goed. De kwaliteit van zorg stond op een hoog peil mede gezien de continue aandacht die er was voor scholing. Het roulatie schema van verpleegkundigen van de diverse afdelingen wordt gestopt en de verpleegkundigen werken van die datum in vast dienstverband op de medium care. Gezien de nauwe samenwerking met de afdeling ICV is er medio 2001 een notitie geschreven met betrekking tot de organisatorische inbedding van de MC in de afdeling ICV. Medio 2002 moet hieromtrent meer duidelijkheid zijn Verslag verpleegsector polikliniek De polikliniek neurochirurgie maakt deel uit van een gecombineerde poliklinische werkeenheid, te weten: neurologie, neurochirurgie, psychiatrisch consultatieve dienst en geriatrie. De toegangstijd voor nieuwe patiënten bedroeg twee à drie weken. Door de invoering van poliklinische CTS ok s is de wachtlijst voor deze groep patiënten aanmerkelijk verkort. FTE s De formatie van de polikliniek is berekend op de totale productie van de werkeenheid en bestaat uit: hoofd werkeenheid: E.A. van Egmond-van Zanten 1.00 fte leidinggevende medische administratie: H. Ridder 1.00 fte verpleegkundige post: vier verpleegkundigen 2.95 fte administratiepost: vijf mampk s 4.05 fte medische correspondentie: twee medewerkers 1.43 fte Ontwikkelingen polikliniek in 2001 Neuro-oncologie Maandags wordt er gezamenlijk spreekuur gehouden voor de neuro-oncologisch patiëntengroep met twee neurologen, één neurochirurg en één radioloog. Het plan bestaat om nog een oncoloog aan het spreekuur toe te voegen. Digitalisering In de spreekkamers van de neurochirurgen zijn personal computers geplaatst om ter plekke bij de werkstations van de diagnostiek afdelingen (MRI, CT-scans en röntgen) het aangevraagde materiaal te bekijken. Er is een werkgroep aangesteld binnen de polikliniek die er in het jaar 2002 verder vorm aan zal geven Verslag OK-complex AVB Personeel In november 2000 heeft de Raad van Bestuur een opdracht verstrekt aan een extern adviesbureau om een probleemanalyse uit te voeren met betrekking tot het functioneren van het OK complex. Deze probleemanalyse leidde tot een aantal conclusies op grond waarvan de Raad van Bestuur heeft besloten tot het laten vervallen van een aantal leidinggevende functies. De operationele leiding is verstrekt aan een manager a.i. Het MTAOZ heeft in oktober 2001 de definitieve versie van de notitie OK complex aangeboden aan de Raad van Bestuur. 22

23 Symposia bezoeken en cursussen Congres Harrowgate: mw. Kroes en mw Van Kan. Future surgery : mw. Kroes. Cursus neurochirurgie voor operatie-assistenten te Nijmegen: mw. Vedder en dhr. Meeuwissen Nieuwe ontwikkelingen Neuro trauma protocol Aan het einde van het jaar is het neuro- trauma protocol van kracht geworden. Dit houdt in dat er voor wat betreft de OK behalve de camino-drukmeter ook de microdialyse catheter en de pb O 2 meter ingebracht kunnen worden en dat de patiënt eventueel naar de PET toegaat voor onderzoeken. Aneurysma clips Aan de einde van het jaar is er besloten om volledig over te gaan naar titanium aneurysma clips van de Fa. Braun/Aesculap. Vervanging CUSA Er is in het afgelopen jaar een begin gemaakt met de vervanging van de CUSA. In eerste instantie zijn er een aantal offertes opgevraagd. De volgende stap is het opvoeren op de begroting van Dens Access Dit jaar is er het Dens Access systeem van de Fa. Mathys aangeschaft. Dit systeem bestaat uit gecannuleerde schroeven die ingebracht kunnen worden bij een dens fractuur die niet conservatief geneest. Produktie/budget De operatie produktie wordt voor alle snijdende specialismen in uren toebedeeld. Voor 2001 was het budget voor de afdeling neurochirurgie 2830 uur. In 2001 werden er 2276 uur (-/- 19,5 % ) gerealiseerd. Aantal opnamen en overdrachten daalde met 9,7 % dit was in ,4 %. Materialen budget Het materialen budget wordt per jaar en per specialisme toegekend. Soort kosten. Budget 2000 Kosten 2000 Budget 2001 Kosten 2001 Protheses/implantaten Instrumenten Overig Totaal

24 3.7. Overige centra Evenals in de andere academische, neurochirurgische centra in Nederland zijn stafleden van uit het hoofdcentrum ook werkzaam in een aantal niet-academische ziekenhuizen, te weten Het Zaans Medisch Centrum te Zaandam (Dr. C.M.F. Dirven) en het Zuiderzee Ziekenhuis te Lelystad (Drs S.M. Peerdeman). Tijdens afwezigheid treedt Drs. J.C. Baayen op als plaatsvervanger. Het betreft in beide ziekenhuizen één dagdeel polikliniek en één dagdeel opereren. Door deze constructie is het mogelijk om patiënten met eenvoudige neurochirurgische aandoeningen dichtbij huis, op relatief korte termijn, te opereren. Eenmaal per twee weken vindt overleg plaats in ziekenhuis Amstelveen tussen de neurologen en een neurochirurg uit het VU medisch centrum (Drs. J.F. Ploegmakers). Vooralsnog wordt in Amstelveen niet geopereerd. 24

25 4. ONDERWIJS EN BESPREKINGEN 4.1. Weekprogramma Dagelijks: Patiëntenoverdracht: ochtendrapport om 7.45 uur en avondrapport om uur Maandag: röntgenbespreking wekelijks 08.15u intensive-care wekelijks 13.15u neurologie wekelijks 15.30u neuro-endocrinologie maandelijks 17.00u neuro-oncowerkgroep + PA wekelijks 16.00u Dinsdag: traumatologie wekelijks 12.00u intensive-care wekelijks 13.15u spina bifida werkgroep maandelijks 13.00u boekenclub wekelijks 17.00u Woensdag röntgenbespreking wekelijks 08.15u intensive-care wekelijks 13.15u refereerlunch wekelijks 13.00u neuro-orthopedie wekelijks 14.00u complexe patiëntenbespreking wekelijks 14.30u Donderdag refereren wekelijks 08.15u alg. oncologie wekelijks 12.30u intensive-care wekelijks 13.15u kinder neuro-oncologie 2 wekelijks 17.00u Vrijdag röntgenbespreking wekelijks 08.45u radiochirurgie wekelijks 09.00u kinderneurologie wekelijks 09.15u intensive-care wekelijks 13.15u 25

26 4.2. Complicatiebespreking Een complicatie is een onbedoelde en ongewenste gebeurtenis of toestand tijdens of volgend op medisch specialistisch handelen, die voor de gezondheid van de patient zodanig nadelig is dat aanpassing van het medisch (be)handelen noodzakelijk is, dan wel dat er sprake is van onherstelbare schade. Complicatie registratie Neurochirurgie 2001 Overleden Technische complicatie Complicatie Ziekte gerelateerd Diagnose / Nevendiagnose fout Management fout Management fout Diagnose / Nevendiagnose fout Complicatie Ziekte gerelateerd Technische complicatie Andere discipline Overleden Neurochirurgie Referaten Iedere woensdagmiddag, en donderdagochtend, wordt een referaat gehouden door een van de arts-assistenten. Dit kan een recent artikel betreffen, een bespreking van een onderdeel van hun wetenschappelijke werkzaamheden of een congresverslag. Iedere vrijdag wordt aansluitend aan de avondoverdracht een (kort) referaat gehouden door de vertrekkende co-assistent over een onderwerp dat hem of haar bijzonder heeft beziggehouden Boekenclub Aansluitend aan de avondoverdracht van dinsdag wordt gezamenlijk met de arts-assistenten een hoofdstuk van een leerboek bediscussieerd, examenvragen beantwoord of internetcasussen gemaakt. 26

27 4.5. Onderwijs Het nieuw curriculum voor co-assistenten brengt met zich mee dat iedere donderdag van uur les wordt gegeven roulerend over de stafleden neurochirurgie en neurologie. J.C. Baayen - VUmc opleidingscentrum - Specialistische vervolgopleiding oncologie, 5 sept Bijscholing verpleegkundigen (special care) neurochirurgie - KLO-4 huisartsengeneeskunde - KLO filosofie en medische ethiek - Cursorisch onderwijs arts-assistenten radiologie: neuronavigatie - De Heel, Zaans Medisch Centrum: neuronavigatie W.J.R. van Ouwerkerk - VUmc opleidingscentrum, IC kinderen, 10 mei - Kindertrauma capitis, neurologie, 10 mei - VUmc opleidingscentrum, KIN-VK, kinderneurochirurgie, 19 september - Vervolgopleiding IC kinderen, Kinderneurochirurgie, 17 oktober en 14 november - Hogeschool Utrecht, kinderfysiotherapie (dysraphie en OPBL), 10 en 26 november S.M. Peerdeman - Bijscholing IC volwassenen: trauma, ICP verhoging, microdialyse, 17 januari en 7 februari - Opleiding IC volwassenen: neurochirurgie, mei - Opleiding operatie-assistenten: neurochirurgie, 20 november J.F. Ploegmakers - ALCO- schap tutor W.P. Vandertop - Profiel onderwijs neuro-oncologie, 6 juni 27

28 5. WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN 5.1. Wetenschappelijk onderzoek A. Neuro-traumatologie Intracerebral microdialysis: A new tool for neurometabolic monitoring. Contactpersoon: Drs. S.M. Peerdeman, neurochirurg Prof. dr. A.R.J. Girbes, hoofd Intensive Care Prof. Dr. W.P. Vandertop, neurochirurg Microdialyse is gebaseerd op diffusie van stoffen uit de extracellulaire vloeistof in een catheter, die in het hersenparenchym geplaatst is. Er blijkt een duidelijke correlatie te bestaan tussen veranderingen van verschillende stoffen, gerelateerd aan het energie metabolisme, aan excitotoxiciteit of aan het ontstaan van zuurstofradicalen, en het optreden van secundaire hersenschade. Toekomstige ontwikkelingen zullen liggen op het gebied van evaluatie en validatie van de verschillende behandelingsstrategieën voor cerebrale schade met de microdialyse methode. Het huidig onderzoek vormt de basis voor een dissertatie van Drs. S.M. Peerdeman. Geplande datum: Obstetric Brachial Plexus Lesions (OBPL) Contactpersoon: Drs. W.J.R. van Ouwerkerk, neurochirurg Drs. J.A. van der Sluijs, kinderorthopedisch chirurg, Prof.dr. P.I.J.M. Wuisman, hoofd orthopedie, Dr. F. Nollet, revalidatie arts, Dr. F. Barkhof, neuroradioloog, Dr. A.C.J. Slooff, neurochirurg Het obstetrisch Plexus Brachialis Letsel ontstaat tijdens de bevalling door overrekking van de plexus brachialis. Bij ca. 20% is neurochirurgische reconstructie noodzakelijk. Deze multidisciplinaire behandeling is zeer arbeids- en tijdsintensief en vereist specifieke expertise, waardoor concentratie in 3 centra in Nederland heeft plaatsgevonden. Evaluatie van diagnostiek, behandeling en revalidatie is onderwerp van prospectief onderzoek. Het huidig onderzoek vormt de basis voor een dissertatie van Drs. W.J.R. van Ouwerkerk. Geplande datum: The role of inflammation and cytokines in traumatic brain injury. Contactpersoon: Drs. H. Folkersma, arts-onderzoeker Prof. dr. F.J.H. Tilders, farmacologie, VU Prof. Dr. W.P. Vandertop, neurochirurg De pathofysiologie van cerebrale ontregeling na ernstig traumatisch hersenletsel is tot op heden nog niet opgehelderd. Cytokinen spelen een centrale rol in de communicatie tussen het centrale zenuwstelsel en de periferie. Enkele cytokinen worden gesynthetiseerd in de hersenen zelf. Deze laag-moleculaire eiwitten kunnen zowel gunstige als schadelijke effecten hebben op het algemene afweersysteem en de reparatiemechanismen in cerebro. Om de relatie te bestuderen tussen de cerebrale productie van cytokinen en traumatisch hersenletsel wordt gebruik gemaakt van intracerebrale microdialyse. Het huidig onderzoek vormt de basis voor een dissertatie van Drs. H. Folkersma Vroege positron emissie tomografie bij patiënten met een ernstig traumatisch hersenletsel: een verkennende studie. Contactpersoon: Prof. dr. W.P. Vandertop, neurochirurgie Onderzoekers: Dr. M. Schröder en Drs. S.M. Peerdeman, neurochirurgen en Drs. H. Folkersma, arts-assistent neurochirurgie Projectgroep: Prof. dr. G. J. J. Teule, Prof. dr. A.A. Lammertsma, nucleaire geneeskunde, Prof. dr. A.R.J. Girbes, Intensive Care, Prof. dr. J.J. Heijmans, neurologie, Drs. H.M.T. Christiaans, anesthesioloog 28

29 Severe Traumatic Brain Injury (STBI) is één van de belangrijkste doodsoorzaken bij mensen jonger dan 40 jaar. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat al in de eerste 4 uur na een ernstig traumatisch hersenletsel pathofysiologische processen optreden die bepalend zij voor het verdere beloop. Inzicht in deze processen is op dit moment gering, waardoor de huidige behandeling weinig tot niet wetenschappelijk gestaafd is, met daarbij vaak een teleurstellend resultaat. Deze pilotstudie wil met behulp van een PET-scan de relatie tussen de intracraniële druk en de cerebrale bloeddoorstroming bestuderen bij patiënten met een severe traumatic brain injury, in een zo vroeg mogelijk stadium na het trauma (< 4 uur). Met name wordt gekeken naar de vroege herkenning van episoden van cerebrale ischemie, en naar de oorzaak van de vaak gelijktijdige hoge intracraniële druk. Hierbij zal bovendien nagegaan worden wat de klinische en organisatorische belemmeringen zijn, zodat een groter onderzoek naar de waarde van deze metingen kan worden verricht The role of excitatory amino acids in neuronal damage and outcome after traumatic brain injury: assessment in patients using microdialysis and (R)- [ 11 C]PK11195 Positron Emission Tomography. Contactpersoon: Dr. B.N.M. van Berckel, arts-assistent-in-opleiding tot nucleair geneeskundige Projectgroep: Prof.dr. G.J.J. Teule, Prof.dr A.A. Lammertsma, nucleaire geneeskunde, Prof. dr. A.R.J. Girbes, Intensive Care, Prof.dr. F. Barkhof, neuroradiologie, Prof.dr. J.J. Heimans, neurologie, Dr.M. Klein, Medische Psychologie, Prof.dr. W.P. Vandertop, neurochirurgie Na een ernstige verwonding aan het hoofd komen er in de hersenen allerlei stoffen vrij die schadelijk zijn voor het hersenweefsel, o.a. glutamaat. Glutamaat komt normaal voor in de hersenen maar nooit in zulke grote hoeveelheden als na ernstig hoofdletsel. Deze studie onderzoekt de rol die overmatig glutamaat heeft voor het ontstaan van late hersenbeschadiging en voor de uiteindelijke prognose van de patiënt. De mate van schade aan de hersenen kan zichtbaar gemaakt worden middels (R)- [ 11 C]PK11195 PET, welke de activiteit van microglia cellen in beeld brengt. Deze activiteit zegt iets over de plaats en het verloop van de schade aan de hersenen. Financiering: Hersenstichting Nederland Interobserver variability of the Glasgow Coma Scale (GCS) score. Contactpersoon: Prof.dr. W.P. Vandertop Onderzoekers: R.D. Stokman, J.B. Terra, medisch studenten Projectgroep: Prof.dr. A.R.J. Girbes, Dr. K.H. Polderman, Dr. R.J.M. Strack van Schijndel, Intensive Care, Dr. M.C. Visser, neurologie, Dr. S. Soedarmo, Dept. General Surgery, Cristian University Hospital, Jakarta, Indonesia Aan het constateren van zelfs kleine veranderingen in de GCS score worden vrijwel altijd forse consequenties verbonden, variërend van veranderingen in medicatie, transport voor CT-scan, tot zelfs operatief ingrijpen. Het beoordelen van de betrouwbaarheid van dit meetinstrument, en het verbeteren van deze betrouwbaarheid door gerichte scholing, kan veel winst opleveren door efficiënter gebruik van menskracht en middelen en het besparen van overbodige medische handelingen. Dit onderzoek vindt deels plaats in Indonesia in het kader van een samenwerkingsproject gestimuleerd door de stichting MMM, deels binnen het VUmc. 29

30 Efficacy and safety evaluation of a single intravenous dose of Dexanabinol in patients suffering from severe traumatic brain injury PH Contactpersoon: Drs. S.M. Peerdeman Fase III, multicenter, prospectief, dubbel-blind gerandomiseerd, placebo-gecontroleerde klinische trial in > 45 ziekenhuizen in Europa, de Verenigde Staten en Israël naar de effectiviteit van een 1-malige toediening van een synthetisch, niet psychotroop Cannabisderivaat. Financiering: Pharmos Corp., USA B. Neuro-oncologie Gene therapy of glioma Het onderzoek van de Afdeling Neurochirurgie in samenwerking met de Divisie Gentherapie van de afdeling Medische Oncologie op het gebied van gentherapie voor hersentumoren kan worden verdeeld in 4 hoofdlijnen: (1) het bestuderen van interacties tussen oncolytische virussen en conventionele therapieën (combinatie therapie), (2) het verbeteren van technieken om virussen in de tumor te brengen (delivery) en dit af te beelden (imaging) (3) het ontwikkelen van strategieën om selectief tumorcellen te infecteren (targeting), en (4) het ontwikkelen of verbeteren van tumor-specifieke CRAds. Naast maligne gliomen wordt ook aandacht besteed aan andere tumoren zoals meningiomen en medulloblastomen. Jaarlijks vinden op de afdeling ongeveer 120 van deze tumorresecties plaats waarvan de helft bruikbaar materiaal oplevert voor in vitro experimenten. Van dit materiaal worden zowel glioom celkweken als organotypische spheroiden gemaakt. Voorts worden dierexperimenten verricht met zowel subcutane als intracraniële tumoren. Project 1 Verbetering van het oncolytisch effect van CRAd s met behulp van radiotherapie. Contactpersoon: MLM Lamfers Projectgroep: MLM Lamfers, CMF Dirven, S Iedema, B Molenaar, J Grill, VW van Beusechem,, P Sminia, B Slotman, WP Vandertop, WR Gerritsen. Ad.delta24.RGD, een conditioneel replicerend adenovirus, repliceert slechts in cellen die een mutatie bevatten in het Rb-gen, hetgeen bij alle maligne glioom cellen het geval is, en niet in normale cellen. Wij hebben aangetoond hiermee efficiënte oncolyse van een breed panel aan primaire humane glioomcellen en sferoiden te bereiken. Subcutaan en intracranieeel geimplanteerde humane xenograft gliomen bij proefdieren werden na inspuiting met deze CRAd geëradiceerd. De vraag is of toepassing van lage dosis bestraling op de tumor de hoeveelheid benodigd virus om te tumor te lyseren doet verminderen. Verminderde hoeveelheid virus zal leiden tot verminderde kans op bijwerkingen, zoals het optreden van een lokale immuunreactie en levertoxiciteit. Project 2 Imaging en delivery van adenovirus in hersentumoren Contactpersoon: CMF Dirven Projectgroep: MLM Lamfers, S Iedema, B Molenaar VW van Beusechem, WP Vandertop, A Geldof, WR Gerritsen, CMF Dirven. De toediening van adenovirus rechtstreeks in de hersentumor leidt tot infectie van een zeer beperkte hoeveelheid tumorcellen. De positieve hydrostatische druk in de tumor en de geringe expressie van adenovirus bindende receptoren op de glioomcellen zijn hier debet aan. Intravasculaire toediening aan hersentumoren wordt gehinderd door een intacte bloedhersen barriere. In dierexperimentele studies wordt onderzocht of opening van de bloed hersen barriere met behulp van bradykinine en mannitol een gunstig effect heeft op adenovirale infectie van de tumorcellen. Daarnaast wordt onderzocht of met behulp van de PET scan de infectie efficientie zichtbaar gemaakt kan worden. 30