PATIËNTENINFORMATIE RADIOCHIRURGIE

Transcriptie

1 PATIËNTENINFORMATIE RADIOCHIRURGIE

2

3 RADIOCHIRURGIE Stereotactie Het team stereotactie binnen MAASTRO CLINIC legt zich toe op het behandelen van afwijkingen van het centraal zenuwstelsel (neurooncologie) en is deskundig op het vlak van radiotherapie en medische natuurkunde (klinische fysica). Het team werkt nauw samen met de disciplines neuro-oncologie, neurochirurgie, neuroradiologie en neuropathologie. Wat is radiochirurgie? Bij radiochirurgie wordt eenmalig een zeer hoge dosis röntgenstraling toegediend ter plaatse van uw aandoening. Hoewel de benaming chirurgie anders doet vermoeden, vindt er geen operatieve ingreep plaats en gebeurt de procedure in dagopname. Het grote voordeel van radiochirurgie is dat de risico s op complicaties en het langdurig herstel, die gepaard gaan met een operatie waarbij de schedel geopend wordt, vermeden kunnen worden. Zoals gezegd wordt gebruik gemaakt van een hoge dosis röntgenstraling om de groei van de aandoening te beperken of te controleren, door de tumorcellen te doden of door hun groeivermogen af te remmen. Dankzij de radiochirurgie is het mogelijk de bestraling zeer precies op de aandoening te richten en met een grotere nauwkeurigheid dan bij de conventionele radiotherapie. Deze doelgerichte behandeling is mogelijk door het gebruik van een hoofdframe dat uw hoofd in de juiste positie houdt. Aan dit hoofdframe wordt een plaatsbepalende kunststof box (de zogenoemde lokalisatiebox) verbonden die referentiepunten aangeeft tijdens de planning en de behandeling. Dankzij die procedure wordt de belasting van gezond hersenweefsel tot een minimum beperkt en worden andere organen, die risico zouden kunnen lopen, beschermd. Indicaties Mogelijke indicaties voor radiochirurgie zijn: uitzaaiingen in de hersenen, brughoektumoren goed- en kwaadaardige aandoeningen vaatafwijkingen (AVM) functionele aandoeningen. 1

4 Bij vaatafwijkingen, arterioveneuze malformaties ofwel AVM s genaamd, leidt de bestraling tot een verdikking van de vaatwanden en uiteindelijk tot een afsluiting van de slecht gevormde bloedvaten. Voor alle indicaties geldt, dat de tumor(en) van beperkt aantal en beperkte grootte is (zijn) en niet in de buurt ligt (liggen) van kwetsbare delen van de hersenen. Wat kunt u verwachten? Tijdens het intakegesprek heeft uw behandelend arts u de mogelijkheden met betrekking tot uw behandeling uitgelegd. Naast de algemene informatie die u heeft gekregen over MAASTRO CLINIC is de informatie in deze brochure specifiek gericht op uw behandeling, namelijk de stereotactische radiochirurgische behandeling. Eén en ander zal hierin uitgelegd worden. Indien u achteraf nog vragen heeft, kunt u die natuurlijk altijd aan uw behandelend arts stellen of aan de radiotherapeutisch laborant. DE PROCEDURE Stap 1: Het plaatsen van het hoofdframe Als voorbereiding op uw stereotactische behandeling zal de neurochirurg een frame op uw hoofd aanbrengen. Het hoofdframe bestaat uit een metalen ring met aanzetstukken, die een cirkel vormen rondom uw hoofd. Het hoofdframe is een essentieel onderdeel van deze vorm van bestraling. Het heeft als doel referentiepunten vast te leggen in een vaste verhouding tot uw hoofd, tijdens de beeldvorming (voorbereiding) en ook later tijdens de behandeling. Verder biedt het steun aan uw hoofd. Dit frame maakt het u gemakkelijk om uw hoofd stil te houden tijdens de behandeling. 2

5 Het frame wordt op uw hoofd vastgezet met koolstof schroeven die voorzien zijn van een keramische top van enkele millimeters. Deze schroeven worden, door de huid heen, tegen het bot aan vast gemaakt. De insteekpunten worden daarvoor eerst verdoofd. In totaal worden vier schroeven bevestigd: twee aan de voorzijde van het hoofd en twee aan de achterzijde (afb. 1). Tijdens het aanbrengen van het frame ervaart u een vervelende druk op uw hoofd die na ongeveer 10 minuten weer wegtrekt. Afb. 1 Stap 2: Diagnostische beeldvorming Met behulp van een CT-scan, MRI-, CT-PET-scan en/of angiografie wordt een hele reeks beelden gemaakt. Met deze gegevens kan heel nauwkeurig de omvang en de vorm bepaald worden van uw aandoening en het verband ervan met andere hersenstructuren (afb. 2). Afb. Afb. 2b 3

6 Op aanvraag van uw behandelend arts wordt er soms een MRI gemaakt op de röntgenafdeling van het azm Maastricht. Deze scan wordt zonder frame gemaakt en zal niet plaatsvinden op dezelfde dag als de bestraling. Na het plaatsen van het hoofdframe neemt de radiotherapeutisch laborant u mee naar de röntgenafdeling voor het maken van een CT-scan. U neemt plaats op de CT-tafel en de laborant legt u in de juiste positie. Vóórafgaand aan de scan wordt een infuusnaaldje ingebracht waardoor later het contrast wordt ingespoten. Vervolgens wordt een zogenaamde lokalisatiebox aan het frame bevestigd (afb. 3). Afb. 3 Afb 3 U merkt hier verder niks van. Deze lokalisatiebox geeft referentiepunten weer op het röntgenbeeld, waardoor het mogelijk is de exacte positie te bepalen van uw aandoening en van de normale structuren (zie ook afbeelding 2b. op pagina 4). Als de lokalisatiebox bevestigd is, wordt het contrastmiddel ingespoten. Hiervan kunt u een vieze smaak in de mond krijgen en het gevoel alsof u moet plassen. Dit trekt echter snel weer weg. Het maken van de scan duurt slechts een paar minuten. Na de scan wordt de lokalisatiebox weer verwijderd. 4

7 De radiotherapeutisch laborant brengt u vervolgens naar een verpleegafdeling in het ziekenhuis, waar u verblijft totdat u bestraald wordt. De bestraling zelf zal doorgaans laat in de middag plaatsvinden. Dezelfde procedure, zoals voor de CT-scan, wordt gevolgd voor een CT-PET-scan of een angiografie in het geval van radiochirurgie van een vaatafwijking. Stap 3: Planning van de behandeling De beelden, verkregen uit de diagnostische scan(s) (stap 2), worden doorgestuurd naar de computer en met behulp van de referentiepunten elektronisch samengevoegd. Hier wordt door de radiotherapeut-oncoloog samen met de neuroradioloog en/of neurochirurg precies het doelgebied vastgesteld. De radiotherapeutisch laborant maakt daarna in overleg met de radiotherapeutoncoloog en een klinisch fysicus een bestralingsplan (afb. 4). Afb. 4 Dit behandelplan is nauwkeurig afgesteld op uw specifieke gegevens. Over het algemeen zult u van vier tot zes kanten bestraald worden, afhankelijk van de ligging en grootte van de aandoening. Door van meerdere kanten te bestralen, treden er geen huidreacties op. Voordat de bestraling plaatsvindt, wordt het bestralingstoestel voorbereid voor nauwkeurige metingen en dosering. 5

8 Stap 4: Positionering en behandeling Als alle voorbereidingen klaar zijn, wordt u naar de behandelkamer gebracht en neemt u plaats op de behandeltafel. Uw hoofdframe zal vastgemaakt worden aan de tafel zodat u uw hoofd niet meer kunt bewegen tijdens de bestralingsprocedure (afb. 5) Afb. 5 Afb. 6 Eerst wordt een aluminium box, die lijkt op de lokalisatiebox, over uw hoofd geplaatst (afb. 6) waarmee 2 laboranten u nauwkeurig kunnen instellen. Nadat u bent ingesteld, wordt de box weer verwijderd. De tafel en het toestel worden in de juiste positie geplaatst. Als de behandeling begint, zal het toestel rondom u bewegen om de straling af te geven, maar u zult daar geen hinder van ondervinden. Soms blijft het toestel ook in een vaste positie staan. Dit is afhankelijk van het bestralingsplan. Tijdens de bestraling zelf bent u alleen in de ruimte, maar de laboranten kunnen u zien en horen middels camera s en een intercomsysteem. Tijdens de bestraling hoort u een zoemend geluid. U voelt de straling niet. Afhankelijk van het bestralingsplan zal de bestraling ongeveer 30 minuten in beslag nemen, inclusief het instellen. 6

9 Stap 5: Verwijderen van het hoofdframe en ontslag uit het ziekenhuis Nadat de behandeling beëindigd is, worden de schroeven losgemaakt en het hoofdframe verwijderd. Bij het afnemen van het frame kunt u dezelfde druk ervaren als tijdens het plaatsen van het frame. Ook deze druk zal snel weer afnemen. U kunt na de behandeling naar huis terugkeren en uw normale bezigheden hervatten. U mag gewoon uw gezicht wassen. De eerste 3 dagen dient u echter voorzichtig te zijn met het wassen van de haren. Wacht hiermee totdat de insteekopeningen dicht zijn. In uitzonderlijke gevallen treedt er een bloeding op uit één van de insteekopeningen. Dit is niet levensbedreigend. De bloeding kan gestelpt worden door met een gaasje stevig op de insteekopening te drukken. Soms ontstaat er ter plaatse van een insteekopening een ontsteking. Neemt u in dat geval contact op met uw huisarts of eventueel uw behandelend arts in MAASTRO CLINIC. Nuttige tips voor uw behandeling Nuttig s ochtends een licht ontbijt. Draag comfortabele kleding. Neem eventueel een boek mee, want u verblijft het grootste gedeelte van de dag op de verpleegafdeling. Bijwerkingen Soms treedt op kleine plekjes haaruitval op. Meestal is dit tijdelijk, maar soms is de haaruitval blijven. Uw arts zal dit met u bespreken. U kunt enkele dagen klachten van vermoeidheid hebben. Reeds bestaande klachten kunnen tijdelijk verergeren. 7

10 Voorbeelden van een bestralingsplan Beeldmateriaal in dit boekje deels afkomstig van BrainLAB, München 8

11 MULTIDISCIPLINAIRE WERKGROEP STEREOTACTIE: Radiotherapie Mw. dr. B. Baumert Dr. J.J. Jager Neurochirurgie Dr. H. v. Santbrink Drs. E. Kurt Neuroradiologie Prof. Dr. J. Wilmink Medische fysische radiotherapie Dr. Ir. A. Dekker Drs. G. Bosmans Laboranten stereotactie Mw. A. Theelen (specialist stereotactie) Gespecialiseerde radiotherapeutische laboranten. 9

12 Radiochirurgie mei 2005