JAARVERSLAG 2002 NEUROCHIRURGIE

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2002 NEUROCHIRURGIE VU medisch centrum

2 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding Personele bezetting Wetenschappelijk personeel Wetenschappelijk personeel doorstroom Niet-wetenschappelijk personeel (medisch) Patiëntengebonden activiteiten Klinische verrichtingen volwassenen en kinderen Radiochirurgie Verslag verpleegsector kliniek Verslag Medium Care Verslag verpleegsector polikliniek Verslag OK-complex 2D Onderwijs en besprekingen Weekprogramma Complicatie-bespreking Referaten Boekenclub Onderwijs Wetenschappelijke activiteiten Wetenschappelijk onderzoek Wetenschappelijke publicaties in internationaal tijdschrift Wetenschappelijke publicaties in nationaal tijdschrift Boek/boekbijdrage inclusief congrespapers/proceedings Abstracts/overige Voordrachten Overige wetenschappelijke activiteiten Congresbezoek/werkbezoek Lidmaatschappen commissies Specialistenopleiding Visitatie Laboratoriumfaciliteiten Bibliotheek Verslag Cluster Bureau Cluster II algemeen Productie Bestedingen van materiaal, apotheek en faciliteiten Ontwikkelingen Patiëntenzorg Onderwijs Wetenschap

3 1. INLEIDING Het jaar 2002 werd voor de afdeling Neurochirurgie gekenmerkt door ups and downs. Het aantal klinische bedden was nooit zo laag, het aantal OK-sessies per week daalde tot een minimum en een forse algehele bezuinigingsronde moest worden verwerkt. Desalniettemin werd de produktie (bijna) gehaald en verbeterde de kwaliteit en de sfeer op de verpleegafdeling enorm. De reorganisatie die in 2001 werd gestart begon duidelijk zijn vruchten af te werpen in Op 5 april 2002 werd de afdeling gevisiteerd door het Concilium Neurochirurgicum. Het is dan ook verheugend dat wij, ondanks de moelijke tijden van onderproduktie, de opleiding hebben verkregen voor de duur van vijf jaar. Dr. David Noske kwam als staflid ons team versterken, nadat hij, na zijn opleiding alhier, enkele jaren werkzaam was geweest in het Slotervaart ziekenhuis. Zijn klinische belangstelling gaat uit naar wervelkolomchirurgie en wetenschappelijk zal hij zich gaan toeleggen op de neuro-oncologie. Met ingang van 1 juli 2002 beëindigde Drs. R.N. Tjong Tjin Joe zijn opleiding tot neurochirurg en keerde hij terug naar Suriname om als enige neurochirurg werkzaam te zijn in het academisch ziekenhuis van Paramaribo. Wij blijven in raad en daad op afstand steunen waar nodig. Helaas overleed op 29 mei 2002 Dr. B. Slooff. Voor zijn pensioenering was hij werkzaam als neurochirurg in Heerlen en nationaal en internationaal stond hij bekend om zijn expertise inzake plexus brachialis chirurgie. Wij zijn hem zeer erkentelijk voor zijn hulp en nauwe betrokkenheid bij het opzetten van de obstetrische plexus brachialischirurgie hier in de VU. Naast Leiden en Heerlen is de VU het derde centrum waar kinderen met deze aandoeningen behandeld kunnen worden in een multidisciplinair team. In september werd de eerste patiënt geopereerd in het kader van epilepsiechirurgie door Drs. J.C. Baayen, in samenwerking met Prof.dr C.W.M. van Veelen uit het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Hiermee is de VU officieel het derde epilepsiechirurgie centrum in Nederland. Het jaar 2003 zal voor ons vooral in het teken staan van de verhuizing naar de nieuwe verpleegeenheid, waardoor eindelijk weer eens een stijging van de produktie gerealiseerd zal kunnen worden. Naast voortdurende aandacht voor de kwaliteit van onze patiëntenzorg zullen wij veel energie blijven steken in innovatief en veelbelovend onderzoek! W.P. Vandertop September

4 2. PERSONELE BEZETTING 2.1. Wetenschappelijk personeel (31 december 2002) Neurochirurgen Prof. dr. W.P.Vandertop, afdelingshoofd Drs. J.C. Baayen Dr. C.M.F. Dirven, chef de policlinique Drs. W.J.R. van Ouwerkerk, kinderneurochirurg Dr. D.P. Noske Mw. Drs. S.M. Peerdeman Drs. J.F. Ploegmakers, chef de clinique 1,0 fte 1,0 fte 1,0 fte 1,0 fte 1,0 fte 0,6 fte 1,0 fte 2.2. Wetenschappelijk personeel doorstroom Assistent Geneeskundigen In Opleiding tot neurochirurg registratiedatum SRC R.B. Willemse 01/07/2003 F.E. Feller 01/05/2006 Mw. H. Folkersma 01/10/2007 Assistent Geneeskundigen In Opleiding tot neuroloog H. Schrijver 01/01/ /06/2002 G. Tissingh 01/06/ /11/2002 Mw. B. Jones 01/12/ /12/2002 Assistent Geneeskundigen Niet In Opleiding A.D. Horsch S. Idema A.J. Krüse Mw. E.S. Mandl Mw. A.J.C. Ruijs Arts onderzoeker D.R. Buis Post-doc gentherapie Mw. Dr. M.L.M. Lamfers 2.3. Niet-wetenschappelijk personeel (medisch) Secretariaat Mw. A.M. Visser secretaresse hoogleraar/ hoofd secretariaat 1,0 fte Mw. H.H. Jong, secretaresse werkgroepen 0,8 fte Mw. R.M. Markhorst med. admin. medewerker/ planningscoördinator 1,0 fte Mw. I.T. Moor planningscoördinator 0,6 fte Mw. F.M. Schoevaart med. admin. medewerker 0,6 fte Datamanager Mw. E.J.G. Bah-de Windt 1,0 fte 4

5 3. PATIËNTGEBONDEN ACTIVITEITEN AANTAL KLINISCH ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN PATIENTEN MET PRIMAIRE DIAGNOSE (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantal aandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen TOTAAL waarvan kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen Opnamen/overdr. klinische patienten overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 5

6 AANTAL KLINISCH ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN KINDEREN MET PRIMAIRE DIAGNOSE aantal aandeel aantal aandeel aantal aandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen TOTAAL overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata Opnamen/overdr. klinische patiënten kinderen aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 6

7 AANTAL DAGVERPLEGING ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN PATIENTEN MET PRIMAIRE DIAGNOSE (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantal aandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen TOTAAL waarvan kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata Dagverpleging patiënten aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 7

8 AANTAL UIT DAGVERPLEGING ONTSLAGEN/OVERGEDRAGEN KINDEREN MET PRIMAIRE DIAGNOSE aantal aantal aantal neoplasmata traumatische aandoeningen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen overige aandoeningen TOTAAL overige aandoeningen Dagverpleging patiënten kinderen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 8

9 GEMIDDELDE VERPLEEGDUUR MET PRIMAIRE DIAGNOSE (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) gem. v-duur gem. v-duur gem. v-duur neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen totaal totaal Gem. verpleegduur incl. kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 9

10 GEMIDDELDE VERPLEEGDUUR MET PRIMAIRE DIAGNOSE VAN KINDEREN (t/m 14 jaar) gem. v-duur gem. v-duur gem. v-duur neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen totaal totaal Gem. verpleegduur kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 10

11 AANTAL POLIKLINISCHE DIAGNOSEN (INCL. KINDEREN, t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantal aandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen onbekend TOTAAL waarvan kinderen onbekend Aantal poliklinische diagnosen incl. kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 11

12 AANTAL POLIKLINISCHE DIAGNOSEN VAN KINDEREN (t/m 14 jaar) aantal aandeel aantal aandeel aantal aandeel in % in % in % neoplasmata traumatische aandoeningen cerebrale vaatafwijkingen intracraniële ontstekingen liquorcirculatie stoornissen wervelkolomafwijkingen perifere zenuwaandoeningen overige CZS aandoeningen complicaties van verrichtingen overige aandoeningen onbekend TOTAAL onbekend Aantal poliklinische diagnosen kinderen overige aandoeningen complicaties van verrichtingen overige CZS aandoeningen perifere zenuwaandoeningen wervelkolomafwijkingen liquorcirculatie stoornissen intracraniële ontstekingen cerebrale vaatafwijkingen traumatische aandoeningen neoplasmata aantal (bron: BIZA / A. Meijer-Duin / Management database) 12

13 Klinische verrichtingen totaal volwassenen + kinderen (uit ok-logboek) tumor cerebri intracerebraal(glioom + metastase ) extracerebraal ( meningeoom ) hypofyse transcranieel hypofyse transsphenoidaal suprasellair / 3-e ventrikel cerebellair / 4-e ventrikel brughoektumor exploratie pinealistumor clivuschordoom colloidcyste tumor schedeldak encephalocele/porencephale cyste arachnoidale cyste orbita-tumor opticusglioom retinoblastoom schedelbasisexploratie craniophar.stereotact.dr. + omaya craniopharyngeoom craniotomie epidermoidtumor nabloeding ( re-exploratie ) liquorlekkage ( re-exploratie ) hygroom externe decompressie radionecrose ( exploratie ) opleidingseis aneurysma cerebri voorste deel circulus Willisi achterste deel circulus Willisi AVMA ( extirp.,embol.,fistel ) Caverneus haemangioom Coiling aneurysma onderbinden a. vertebralis opleidingseis intracraniële bloedingen intracerebraal subduraal ( chronisch ) epiduraal spontaan cerebellair opleidingseis trauma capitis craniotomie acuut subd hematoom craniotomie epiduraal hematoom contusio cerebri ( camino-evd ) schedel-plastiek ( terugplaatsen botlap) nasale liquorrhoea posttraumatisch wondtoilet ( EH of OK ) microdialyse / licox externe decompressie bij icd hygroom opleidingseis

14 hersenabces / empyeem opleidingseis 5 diversen hygroom stereotactische biopsie frameless nn biopsie endoscopische biiopsie craniostenose schedelplastiek duraplastiek verwijderen botlap verwijderen epilepsiechirurgie schedelplastiek (aparte opname) stereotactische radiochirurgie klin+ poliklin Stereotactische drainage Open hersenbiopt Implanteren broviac/ciminoshunt opleidingseis hydrocefalus drain zonder pomp ( tubing ) vpd (primair ) revisie drain verwijderen drain externe ventrikeldrain intracraniele drukmeting ( Camino ) omayareservoir / rickhamreservoir lpd eld op OK ingebracht ventriculopleurale drain cystopleurale drain cystoperitoneale drain syringo-arachnoidale drain syringopleurale drain ventriculoatriale drain laparoscopie endoscopische 3-e ventriculostomie endoscopische drainrevisie subduroperitoneale drain sinushunt opleidingseis tumor medullae / rhizotomie extramedullaire tumor intramedullaire tumor wervelmetastase cauda/myelummeastase corpusresectie epidermoid lumbaal open biopsie werveltumor chordoma wervelkolom cauda-tumor en tethered cord spinaal abces / empyeem spinale arachnoidale cyste sinus dermalis open biopsie liptomeningeaal

15 avm spinaal haematoom spinaal spinaal lipoom filum terminale teratoom untethering bij tethered cord meningomyelocele selectieve dorsale rhizotomie opleidingseis perifere zenuwoperaties neurolyse transpositie n.ulnaris cts zenuwtransplantatie zenuwtumor plexus brachialis exploratie zenuwtransplantatie bij obpl anastomose XI VII subscapularis release Birchprocedure neuroom verwijderen opleidingseis wervel / discus operaties lumbale hnp eenvoudig lumbale laminectomie atlanto-occipitale decompressie basale invaginatie anterieure densschroeffixatie CO-C1-fixatie occipito-thoracale fixatie cervicale laminectomie cervicale anterieure discetomie thoracale laminectomie costotransversectomie/discotomie cervicale spondylodesis anterior cervicale spondylodesis posterior repositie wervelletsel haloframe op OK thoracolumbale spondylodese verwijderen o.s.m implanteren baclofenpomp revisie / verwijderen baclofenpomp wondinfectie ( operatieve behandeling ) re-exploratie wegens liquorlekkage verwijderen corpus alienum wervelabces-behandeling synoviaal cyste trans oraal wervelbiopt re-exploratie wegens bloeding opleidingseis totaal aantal verrichtingen ( incl.kinderen ) opleidingseis acute ( spoed ) operaties stereotactische radiochirurgie

16 OK-verrichtingen kinderen ( uit OK-logboek ) congenitale afwijkingen craniostenose spinale dysraphie craniele dysraphie untethering aplasia cutanea plastiek porencephale / arachnoidale cyste infecties abces/empyeem supratentorieel abces/empyeem infratentorieel nieuwvormingen spinaal supratentorieel infratentorieel stereotactisch biopt endoscopisch biopt nabloeding, waarvoor operatie pinealistumor tumor schedeldak endoscopisch biopt orbitatumor retinoblastoom brainmapping hypofysair proces, craniotomie schedelbasisoperatie broviaccatheter,ciminoshunt open hersenbiopt open biopt leptomeningeaal werveltumor liquorlek vasculaire afwijkingen AVM, cavernoom hematoom e.c.i AVM, radiochirurgie trauma CO-C1-luxatie open schedeltrauma,craniotomie contusio cerebri, drukmonitoring schedelplastiek hygroom (boorgat) wondtoilet microdialyse repositie wervelletsel

17 hydrocefalus lp onder narcose vpd primair tubing revisie vpd, verwijderen vpd evd,omayarikham endoscopische 3-e ventriculostomie vad cystoperitoneale drain lpd laparoscopie stereotactische drainplaatsing hygroom: subduroperitoneale drain ventriculopleurale drain camino-drain syringoarachnoidale drain endoscopische drainplaatsing endoscopische pellucidostomie endoscopische verwijdering drain endoscopische inspectie ligging drain syringopleurale drain spinale aandoeningen spondylodese duraplastiek syringomyelie selectieve dorsale rhizotomie spinale arachnoidale cyste sinus dermalis baclofenpomp plaatsen atlanto-occipitale decompressie lumbale laminectomie perifere zenuwaandoeningen OBPL reconstructie pl.brachialis zenuwtransplantaat bij OBPL subscapularis - release anastomose XI VII Birchprocedure zenumtransplantaat (trauma) verwijderen neuroom totaal aantal verrichtingen bij kinderen

18 3.2. Radiochirurgie Stereotactische radiotherapie of radiochirurgie is een vorm van bestraling waarbij met zeer grote nauwkeurigheid een klein doelgebied in het lichaam van de patiënt wordt gelokaliseerd en vervolgens bestraald. Lange tijd was het VUmc het enige centrum in Nederland dat door de Minister van VWS was aangewezen voor deze behandelingen, maar de waarde van deze therapie is inmiddels zo groot gebleken dat ook in Rotterdam, Tilburg en Maastricht deze behandeling wordt toegepast. In de tweede helft van 2002 werd de Novalis in gebruik genomen waardoor ook extracranieel stereotactisch kan worden bestraald. Ondanks de verbouwingsperiode van bijna 3 maanden is het aantal behandelde patiënten in 2002 gestegen. Wij verwachten dat deze trend zich voort zal zetten AVM BRUGHOEK TUMOREN Totaal Patiënten behandeld met Stereotactische Radiochirurgie TUMOREN BRUGHOEK AVM 18

19 3.3. Verslag verpleegsector kliniek Algemeen Het jaar 2002 is voor de Verpleegeenheid Neurochirurgie (VNCH) in vele opzichten wederom een zeer bewogen jaar geweest. Onder leiding van het nieuwe verpleegkundig hoofd VNCH, de heer Ronald Gabel, en met een enorme inzet van het verpleegkundig team en alle andere medewerkers, heeft een algehele reorganisatie plaats gevonden van de belangrijkste interne werkprocessen, werkafspraken, overlegvormen, protocollen en richtlijnen op en van de verpleegeenheid Neurochirurgie. Dit gebeurde aan de hand van vijftien beleidsvoornemens voor het jaar 2002, die eind 2001 in samenspraak tussen het verpleegkundig team en het verpleegkundig hoofd werden opgesteld. Het grootste deel van deze beleidsvoornemens is in 2002 geheel afgerond. De overigen zullen in het eerste half jaar van 2003 afgerond worden. Voorts is het saamhorigheidsgevoel, de betrokkenheid van verpleegkundigen bij de afdelingsorganisatie en de wijze van onderling communiceren op de verpleegeenheid enorm verbeterd in het afgelopen jaar. Dit zelfde kan worden gezegd over de samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen. Beddencapaciteit en personele formatie Officieel beschikt de VNCH momenteel over 32 bedden; door nieuw- en verbouw activiteiten in het VUmc is dit aantal teruggebracht naar 24. Door de nieuwbouw en het daardoor nodige schuiven met afdelingen zijn er daarvan, vanaf juni tot eind september 2002, vijf bedden toegekend aan de verpleegeenheid traumatologie (VTRA). In deze periode had VNCH de beschikking over negentien standaard bedden. Hiervan konden er door het ruime aantal verpleegkundige vacatures slechts zeventien worden benut. Vanaf eind september 2002 tot 15 januari 2003 konden de bedden op de westvleugel in verband met nieuw- en verbouw activiteiten niet meer worden gebruikt. Hierdoor bleven er voor VNCH slechts dertien bedden over op de noordvleugel. Door bereidwilligheid van de Medium Care (Cluster IV), die permanent twee en soms zelfs vier bedden ter beschikking kon stellen aan VNCH, kon dit aantal worden uitgebreid naar vijftien tot zeventien bedden. Het streven is altijd geweest om een zo hoog mogelijke gemiddelde bed bezetting te realiseren op de VNCH. Echter ook op de VNCH liet de krapte op de verpleegkundige arbeidsmarkt zich voelen. Dit uitte zich in een formatietekort van gemiddeld ruim 3,0 FTE per maand in het jaar Dit in combinatie met andere factoren (zoals nieuw- en verbouw activiteiten, langdurig zieken en zwangerschapsverloven) veroorzaakte het geringe aantal beschikbare operationele bedden. De beschikbare bedden zijn echter wel vrijwel continue bezet geweest. De maximaal toegestane verpleegkundige formatie voor het jaar 2001 was 26,75 FTE, hiervan is gemiddeld 23,25 FTE benut. Ten aanzien van het ziekteverzuim wordt op de VNCH het handboek ziekteverzuim gehanteerd. Met de medewerkers zijn afspraken gemaakt over de procedure bij ziekmelden. Tevens is het ziekteverzuim een regelmatig terugkerend agendapunt in het teamoverleg; hierbij worden de cijfers rondom ziekteverzuim gepresenteerd om inzicht en bewustwording te bewerkstelligen bij de medewerkers. Ook is het ziekteverzuim een vast onderdeel van de jaargesprekken met de individuele medewerkers. 19

20 Hierna volgt een schema met ziekteverzuimcijfers op VNCH over het jaar 2002 in vergelijking met 2001/2000: JAAR TOTAAL KORTDUREND LANGDURIG ZWANGER- VERZUIM ZIEKTEVERZUIM ZIEKTEVERZUIM ZIEKTEVERZUIM SCHAPVERLOF FREQUENTIE ,99 9,11 6,94 1, , ,34 1, ,79 6, Verpleegkundig kwaliteitsbeleid Op verschillende manieren wordt vorm gegeven aan het werken aan kwaliteit op de VNCH. Bijvoorbeeld door het verhogen van het kennisniveau op neurochirurgisch gebied middels klinische lessen gegeven door stafleden en assistenten in opleiding, het vervaardigen van nieuwe protocollen en richtlijnen neurochirurgie en deze op te nemen in WEBWYZER, grensafbakening, MIP-meldingen en klachten van patiënten. De verpleegkundige kwaliteitszorg heeft tot doel de kwaliteit van het verpleegkundig handelen op de afdeling te bewaken en waar nodig te bevorderen. Tevens is het voor de medewerkers mogelijk om deel te nemen aan relevante verpleegkundige bijscholingen, symposia en congressen. Voor de VNCH geldt dat er inmiddels is vastgesteld welke voorbehouden handelingen er door verpleegkundigen mogen worden uitgevoerd. Tevens is er een nieuwe methodiek ontwikkeld voor de codering van geneesmiddelen voor parenterale toediening door verpleegkundigen (voorheen code 3 geneesmiddelen). In het inwerkprogramma zijn deze handelingen opgenomen. Nieuwe medewerkers ontvangen tijdens de inwerkperiode theoretische en praktische instructies alvorens zij bekwaam worden verklaard. Ook in jaargesprekken is dit een agendapunt; er wordt getoetst of de medewerker zichzelf nog steeds bekwaam acht in het uitvoeren van de voorbehouden handelingen voor de VNCH. Indien nodig wordt opnieuw instructie geregeld. Personeelsmanagement Op de verpleegeenheid Neurochirurgie worden de medewerkers aangestuurd door het verpleegkundig hoofd. Indien zijn leiderschapsstijl gedefinieerd moet worden, lijkt de term situationeel leidinggeven het meest van toepassing te zijn. Dit betekent dat er in de stijl van leiding geven vooral rekening wordt gehouden met aan wie en onder welke omstandigheden er leiding wordt gegeven. Tevens worden de medewerkers gestimuleerd om kritisch mee te denken en vragen te stellen omtrent het beleid. Verantwoordelijkheden worden gelaten op het niveau waar ze uitvoering behoeven, mits toepasbaar, dus zo laag mogelijk in de afdelingsorganisatie. Motiveren, stimuleren, activeren, initiëren, innoveren, opleiden en het optimaal benutten, ontplooien en ontwikkelen van talenten en competenties zijn bij deze stijl van leiding geven kernbegrippen. Naast deze kernbegrippen zijn ook openheid, eerlijkheid, betrokkenheid, respect, humor en harmonie belangrijke sleutelwoorden die in de stijl van leidinggeven èn in de afdelingscultuur van groot belang zijn. In het kader van personeelsmanagement wordt op de VNCH de visie van de Raad van Bestuur onderschreven. Met elkaar streven we voortdurend naar een klimaat waarin de medewerkers effectief, zinvol en gemotiveerd kunnen werken aan de doelstellingen van het VUmc en de VNCH. In de praktijk betekent dit dat op de VNCH gezamenlijk wordt getracht de volgende uitgangspunten te realiseren: Het participeren in beleidsvorming door alle medewerkers zodat men invloed kan uitoefenen op de eigen werksituatie. Het geven van feedback aan elkaar om een open sfeer en goede zorg te bewerkstelligen. Regelmatig contact tussen VH en medewerkers om de werkzaamheden af te stemmen. Het VH ziet het als een belangrijke taak om voorwaarden te scheppen zodat medewerkers zich goed kunnen ontplooien en kwalitatief goede zorg kunnen leveren. 20

21 Toekomst Met betrekking tot de verpleegkundige formatie is bij het schrijven van dit jaarverslag reeds duidelijk dat het ruime aantal vacatures in de eerste maanden van 2003 grotendeels kan worden ingevuld met nieuw aan te nemen verpleegkundigen. VNCH is als onderdeel van Cluster II zeer actief in het werven van nieuwe medewerkers. Dit op een budget neutrale wijze. Voorbeelden hiervan zijn de vacaturemelding op de Internetsite van het VUMC, het profileren van de verpleegeenheid binnen en buiten het VUMC door middel van artikelen in vakbladen, geschreven door verpleegkundigen van de VNCH, het organiseren van een nationaal symposium voor Neuro-verpleegkundigen in november 2002 en ook door als verpleegeenheid/ Cluster aanwezig te zijn op banenmarkten, open dagen en congressen. Ook het percentage ziekteverzuim zal naar verwachting in het jaar 2003 in ruime mate afnemen. Het ogenschijnlijk hoge percentage wordt namelijk veroorzaakt door enkele reeds zeer langdurig zieke medewerkers; voor hen zullen in de eerste helft van 2003 geschikte regelingen worden getroffen. Het kortdurend ziekteverzuim zal naar verwachting verder afnemen. In het jaar 2002 was hierin reeds een dalende tendens te zien die zich lijkt voort te zetten. Het komende jaar 2003 zal in het teken staan van twee verhuizingen. De eerste zal plaats vinden rond half januari. Hierdoor krijgt VNCH de beschikking over twintig bedden. De laatste verhuizing naar de nieuwbouwafdeling 2C staat gepland op 30 september Tenslotte Het jaar 2002 kan worden samengevat als een zeer succesvol jaar waarin door alle medewerkers gezamenlijk een solide basis is neergelegd om op verder te bouwen. Naast al deze positieve geluiden hebben ook dramatische gebeurtenissen in de persoonlijke levens van enkele collega s een grote stempel op dit jaar gedrukt. In deze periode werd ook duidelijk dat het volledige team op VNCH een team is met een grote mate van betrokkenheid en zorgzaamheid naar zowel de afdeling, de patiënten als ook naar elkaar toe als collega s Verslag Medium Care De afdeling medium care is in november 1999 ontstaan na samenvoeging van drie kleine special care units van de specialismen cardiologie, heelkunde en neurochirurgie als interim voorziening tot de nieuwbouw van de diverse verpleegafdelingen. In mei 2001 is door de raad van bestuur besloten dat de specialismen heelkunde en neurochirurgie samengevoegd zouden worden. In het voorjaar van 2002 werden de cardiochirurgische patiënten overgeplaatst naar de special care unit van de verpleegafdeling 5B. Vanaf 1 juli 2002 is de medium care onderdeel geworden van het management team intensive care volwassenen (MT-ICV) met een eigen medisch en verpleegkundige leiding. Productiecijfers Naast heelkunde en neurochirurgie patiënten worden op de medium care ook patiënten opgenomen van andere specialismen. De patiënten komen vanaf de intensive care, spoedeisende hulp, operatiekamer/recovery of van een verpleegeenheid. Productiecijfers neurochirurgie Opname 103 Overdracht 40 Overplaatsing 584 Aantal verpleegdagen

22 De verpleegkundige zorg kenmerkt zich door een hoge turn-over van patiënten en het bewaken van de vitale functies. De specialistische zorg is vooral gericht op het uitvoeren van verpleegtechnische handelingen. Door de nieuwe structuur, waarbij het verpleegkundig team een onderdeel vormt van de verpleegkundige organisatie van de intensive care, verloopt de interactie en doorstroom tussen medium care en intensive care op een natuurlijke wijze. Personele formatie De verpleegkundige formatie is vastgesteld op 27 fte, exclusief leiding (1,29 fte), MAMK (0,5 fte) en assistente VE (1,4 fte). Het personeel op de medium care is afkomstig van de drie specialismen: cardiologie, heelkunde en neurochirurgie. De verpleegkundigen werkten roulerend op de verpleegafdeling van afkomst en op de medium care. Per 1 januari 2002 is het rouleren stopgezet. Bijna alle medewerkers hebben bijscholing special care verpleging gevolgd. Deze scholing omvatte elf cursusdagen en via een afsluitende toets werd het kennisniveau getoetst. In april 2002 is de specifieke medium care opleiding gestart. Deze opleiding is nu verplicht gesteld voor alle medium care medewerkers en duurt een half jaar. Deze opleiding biedt de medewerkers theorie en stages aan op de afdelingen anesthesie, hartbewaking en intensive care. Ieder half jaar starten vier medewerkers met deze opleiding. Het verpleegkundig hoofd draagt de eindverantwoordelijkheid voor zowel de twee intensive care afdelingen als voor de medium care. Per 1 december 2001 is er een leidinggevende aangesteld voor de medium care, die eindverantwoordelijk is voor de coördinatie van zorg, opnameplanning, roosterplanning, beheer van magazijnvoorraad, stimuleren, motiveren en coachen van medewerkers, begeleiden van cursisten en het vertegenwoordigen van het team tijdens interne en externe overlegvormen. Medische organisatie van de medium care Vanaf 1 juli 2002 valt de medium care onder de medische organisatie van de intensive care waarbij het medisch hoofd of zijn waarnemer verantwoordelijk is voor de coördinatie van de medische zorg. Het opnamebeleid, de opnameplanning en het ontslagbeleid valt onder de verantwoordelijkheid van het medisch hoofd. Eén arts-assistent met als aandachtsgebied de medium care werkt dagelijks op de medium care, onder de verantwoordelijkheid van het medisch hoofd van de afdeling ICV en is het aanspreekpunt voor de verpleegkundigen. Er is dagelijks overleg tussen de artsen van de diverse specialismen en de verpleegkundige leiding van de medium care: er wordt om uur visite gelopen langs de patiënten van de heelkunde en neurochirurgie. Hierbij wordt de patiënt gepresenteerd door de verpleegkundige van de nachtdienst. Hierna wordt gezamenlijk het te volgen beleid voor deze dag bepaald. Gezien de vereiste specifieke kennis is de neurochirurg hoofdbehandelaar terwijl de intensivist medebehandelaar is. In de praktijk coördineert het medisch hoofd van de intensive care het opname- en ontslagbeleid op de medium care, in nauw overleg met de neurochirurg en andere specialisten. 22

23 3.5. Verslag verpleegsector polikliniek Formatie De formatie voor de gemengde polikliniek neurochirurgie/neurologie/pcd bedraagt 12 fte, onder leiding van E.A. van Egmond-van Zanten, verpleegkundig hoofd en H. Ridder van de administratiepost. De polikliniek kent een laag ziekteverzuim van 2.8%. Patiëntenzorg Er is in 2002 aandacht besteed om de diverse patiëntenstromen (neurologie, neurochirurgie, geriatrie en psychiatrie) beter op elkaar af te stemmen. Hiertoe zijn alle spreekkamers van de neurochirurgie dichterbij de balie verplaatst en kunnen de patiënten in de eerste wachtkamer plaats nemen, waardoor er beter zicht is op de patiënt en een snellere ondersteuning gegeven kan worden vanuit de verpleegkundige post. Neuro-oncologie Het multidisciplinaire spreekuur voor de neuro-oncologie (maandagmorgen) is in 2002 uitgebreid met Dr. C.J. van Groeningen, internist-neuro-oncoloog. Tevens is Mw. Lies Braam, verpleegkundig specialist voor de neuro-oncologie, aangesteld binnen het gezamenlijke project met het Koningin Wilhelmina Fonds om tot een goed voorlichtings- en begeleidingstraject te komen voor alle neuro-oncologische patiënten. Nieuwe patiënten maken direct bij het eerste polikliniek bezoek kennis met mw. Braam en krijgen informatie en begeleiding op maat. Door goed overleg met de kliniek neurochirurgie wordt Mw. Braam direct op de hoogte gesteld van nieuwe opnames, die niet eerder op de polikliniek zijn geweest. Digitalisering De overgang naar digitale beeldverwerking door de afdeling Radiologie in november 2002 betekende voor vele medewerkers extra werk en in het begin problemen door niet optimale ondersteuning van het computernetwerk. Geleidelijk aan lijkt het systeem zijn vruchten af te (gaat) werpen. Correspondentie Begin 2002 ontstond er een flinke achterstand bij de verwerking van de medische correspondentie. Eind 2002 is er op tijdelijk basis vanuit reïntegratie een medewerker aangesteld. Zij is ingezet voor de medische correspondentie van de neurochirurgie en de achterstand is weggewerkt. Door verschuiving binnen de formatie werd het mogelijk om de medewerker een vast contract van 24 uur aan te bieden. Het streven is om binnen 2 weken na het polikliniekbezoek de brief naar de verwijzer te versturen. Door de nieuwe aansturing kon dit eind 2002 bijna worden gerealiseerd. Epilepsie chirurgie In het najaar 2002 is gestart met een gezamenlijk spreekuur ten behoeve van epilepsiechirurgie met dr. R. Debets vanuit SEIN (Stichting Epilepsie Instellingen Nederland) en dr. J.C. Baayen van de afdeling neurochirurgie. Het spreekuur vindt één keer per twee weken plaats. Dit spreekuur heeft als doel om patiënten te selecteren in het kader van een medicamenteus-onbehandelbare epilepsie, die eventueel in aanmerking kunnen komen voor epilepsie chirurgie. 23

24 3.6. Verslag OK-complex 1D In het kader van de reorganisatie van het ok complex, welk is gestart in november 2000, is in april 2002 met een nieuw unit structuur begonnen. Er zijn vijf units: één voor de recovery room, één voor de centrale sterilisatie en drie binnen het OK complex. Neurochirurgie is ondergebracht in unit 2 op OK 1 D. De unitleiding bestaat uit Marcel Meijer en David Graves en een unitleider van de medische anesthesiologie. Er zijn drie medewerkers met elk een ander aandachtsgebieden. Voor neurochirurgie is dit Edith de Haas. Doordat er een platte organisatie structuur is, zijn de lijnen korter geworden. Produktie In 2002 werden 416 electieve- en 304 (42%!) spoedpatiënten geopereerd. Totaal 720 patiënten. Het aantal in 2001, electief -en spoedpatienten bedroeg 723. Materialen budget Binnen OK 1D is er voor ieder specialisme een budget beschikbaar, toegekend door de budgethouder van cluster IV. Per jaar wordt dit budget bekeken en eventueel bijgesteld. Budget 2001 Kosten 2001 Budget 2002 Kosten 2002 Prothesen/ implantaten Instrumenten Totale Budget NCH OK Cursussen De cursus neurochirurgie voor operatie- assistenten te Nijmegen is bezocht door M. van Lierop en I. van de Breemer. Epilepsie chirurgie Het VU medisch centrum is het derde centrum in Nederland waar epilepsie chirurgie plaats vindt. De eerste operatie heeft in september 2002 plaatsgevonden Drs J.C. Baayen, neurochirurg heeft zich hier op toegelegd en opereert hiervoor ook regelmatig in het UMC Utrecht. De operaties vinden plaats in samenwerking met Prof. C.J.M. van Veelen uit Utrecht en de afdeling KNF (Profldr. C.J. Stam). Er zijn drie klinische lessen gegeven door Drs. J.C. Baayen en Dr. D. Velis, neuroloog. Dr. Velis die werkzaam is in het Epilepsie centrum Meer en Bosch (Heemstede). Endoscopische Hypofyse chirurgie Sinds 2002 wordt de hypofysechirurgie endoscopisch uitgevoerd in combinatie met neuronavigatie, in samenwerking met de afdeling KNO. Voor de OK betekent dit een nieuwe uitdaging. Instrumentarium volgens Cappabianca wordt hiervoor gebruikt en is aangeschaft. J.C. Baayen heeft over dit onderwerp een klinische les gegeven voor OK medewerkers. Vervangingstraject Cusa In juni 2002 is er een begin gemaakt met het testen van de Cusa Excel en de Sonoca. Dit zijn de enige apparaten van hun soort verkrijgbaar in Nederland. In 2003 wordt er een beslissing genomen welk apparaat de Cusa 200 gaat opvolgen. 24

25 4. ONDERWIJS EN BESPREKINGEN 4.1. Weekprogramma Dagelijks: Patiëntenoverdracht: ochtendrapport om 7.45 uur en avondrapport om uur Maandag: röntgenbespreking wekelijks 08.15u intensive-care wekelijks 13.15u neurologie wekelijks 16.00u neuro-endocrinologie maandelijks 17.00u neuro-oncowerkgroep + PA wekelijks 16.30u Dinsdag: traumatologie wekelijks 12.00u intensive-care wekelijks 13.15u spina bifida werkgroep maandelijks 13.00u Woensdag röntgenbespreking wekelijks 08.15u intensive-care wekelijks 13.15u refereerlunch wekelijks 13.00u neuro-orthopedie wekelijks 14.00u complexe patiëntenbespreking wekelijks 14.30u Donderdag Referaat wekelijks 08.15u alg. oncologie wekelijks 12.30u intensive-care wekelijks 13.15u kinder neuro-oncologie wekelijks 16.30u Vrijdag röntgenbespreking wekelijks 08.15u radiochirurgie wekelijks 09.00u kinderneurologie wekelijks 08.30u intensive-care wekelijks 13.15u 25

26 4.2. Complicatiebespreking Een complicatie is een onbedoelde en ongewenste gebeurtenis of toestand tijdens of volgend op medisch specialistisch handelen, die voor de gezondheid van de patiënt zodanig nadelig is dat aanpassing van het medisch (be)handelen noodzakelijk is, dan wel dat er sprake is van onherstelbare schade. Complicatieregistratie Neurochirurgie 2002 Overleden Technische complicatie Complicatie Ziekte gerelateerd Diagnose / Nevendiagnose fout Management fout M anagem entfout D iagnose / N evendiagnose fout Complicatie Ziekte gerelateerd Technische com plicatie Overleden A ndere discipline Neurochirurgie Op initiatief van de Nederlandse Vereniging van Neurochirurgen zal in 2004 waarschijnlijk gestart worden met een landelijke uniforme wijze van complicatieregistratie Referaten Iedere woensdagmiddag, en donderdagochtend, wordt een referaat gehouden door een van de arts-assistenten. Dit kan een recent artikel betreffen, een bespreking van een onderdeel van hun wetenschappelijke werkzaamheden of een congresverslag. Iedere vrijdag wordt aansluitend aan de avondoverdracht een (kort) referaat gehouden door de vertrekkende co-assistent over een onderwerp dat hem of haar bijzonder heeft beziggehouden Boekenclub Aansluitend op de avondoverdracht van diensdag wordt gezamenlijk met de arts-assistenten een hoofdstuk van een leerboek bediscussieerd, examenvragen beantwoord of internetcasussen gemaakt. 26

27 4.5. Onderwijs Het nieuw curriculum voor co-assistenten brengt met zich mee dat iedere donderdag van uur les wordt gegeven roulerend over de stafleden neurochirurgie en neurologie J.C. Baayen - KLO-4 werkgroepsonderwijs klinische ethiek - KLO-4 hoorcollege huisartsengeneeskunde - Verpleegkundige bijscholing neurochirurgie - Klinische lessen epilepsiechirurgie voor paramedisch personeel C.M.F. Dirven - VUmc onderwijs co-assistenten donderdagochtend - VUmc onderwijs opleiding voor verpleegkundigen - KLO-4 geneeskunde D.P. Noske - VUmc, college neuro-oncologie, 10 oktober W.J.R. van Ouwerkerk - VUmc, OK-medewerkers: OPBL, 21 januari - VUmc, OK-medewerkers: spasticiteit, 18 april - PAOG basiscursus revalidatie: beeldvorming bij OPBL, Heerlen, 24 mei S.M. Peerdeman - Opleiding Anesthesie Assistenten: neurochirurgie - Verpleegkundige bijscholing: neurotrauma - Intensive Care verpleegkundigen: neurochirurgie - Opleiding Operatie Assistenten: neurochirurgie - Opleiding Anesthesie Assistenten: neurochirurgie W.P. Vandertop - Cursorisch Onderwijs Assistenten Neurochirurgie (Zeiss cursus) mei - Chirurgische Aspecten, Profielonderwijs Oncologie, Amsterdam 12 juni - Cursorisch Onderwijs Assistenten Neurochirurgie (Zeiss cursus) november - Bijscholing voor Kinderverpleegkundigen (opleidingscentrum Vumc) 29 november en 9 december - Co-assistenten neurologie/neurochirurgie VU medisch centrum 27

28 5. WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN 5.1. Wetenschappelijk onderzoek A. Neuro-traumatologie Intracerebral microdialysis: A new tool for neurometabolic monitoring Contactpersoon: Drs. S.M. Peerdeman, neurochirurg Prof. dr. A.R. Girbes, hoofd Intensive Care Prof. Dr. W.P. Vandertop, neurochirurg Microdialyse is gebaseerd op diffusie van stoffen uit de extracellulaire vloeistof in een catheter, die in het hersenparenchym geplaatst is. Er blijkt een duidelijke correlatie te bestaan tussen veranderingen van verschillende stoffen, gerelateerd aan het energie metabolisme, aan excitotoxiciteit of aan het ontstaan van zuurstofradicalen, en het optreden van secundaire hersenschade. Toekomstige ontwikkelingen zullen liggen op het gebied van evaluatie en validatie van de verschillende behandelingsstrategieën voor cerebrale schade met de microdialyse methode. Het huidig onderzoek vormt de basis voor een dissertatie van Drs. S.M. Peerdeman. Geplande datum: november Obstetric Brachial Plexus Lesions (OBPL) Contactpersoon: Drs. W.J.R. van Ouwerkerk, neurochirurg Drs. J.A. van der Sluijs, kinderorthopedisch chirurg, Prof.dr. P.I.J.M. Wuisman, hoofd orthopedie, Dr. F. Nollet, revalidatie arts, Dr. F. Barkhof, neuroradioloog, Dr. A.C.J. Slooff, neurochirurg Het obstetrisch Plexus Brachialis Letsel ontstaat tijdens de bevalling door overrekking van de plexus brachialis. Bij ca. 20% is neurochirurgische reconstructie noodzakelijk. Deze multidisciplinaire behandeling is zeer arbeids- en tijdsintensief en vereist specifieke expertise, waardoor concentratie in 3 centra in Nederland heeft plaatsgevonden. Evaluatie van diagnostiek, behandeling en revalidatie is onderwerp van prospectief onderzoek. Het huidig onderzoek vormt de basis voor een dissertatie van Drs. W.J.R. van Ouwerkerk. Geplande datum: The role of inflammation and cytokines in traumatic brain injury Contactpersoon: Drs. H. Folkersma, arts-onderzoeker Prof. dr. F.J.H. Tilders, farmacologie, VU Prof. Dr. W.P. Vandertop, neurochirurg De pathofysiologie van cerebrale ontregeling na ernstig traumatisch hersenletsel is tot op heden nog niet opgehelderd. Cytokinen spelen een centrale rol in de communicatie tussen het centrale zenuwstelsel en de periferie. Enkele cytokinen worden gesynthetiseerd in de hersenen zelf. Deze laag-moleculaire eiwitten kunnen zowel gunstige als schadelijke effecten hebben op het algemene afweersysteem en de reparatiemechanismen in cerebro. Om de relatie te bestuderen tussen de cerebrale productie van cytokinen en traumatisch hersenletsel wordt gebruik gemaakt van intracerebrale microdialyse. Het huidig onderzoek vormt de basis voor een dissertatie van Drs. H. Folkersma. 28

29 Vroege positron emissie tomografie bij patiënten met een ernstig traumatisch hersenletsel: een verkennende studie. Contactpersoon: Prof. dr. W.P. Vandertop, neurochirurgie Onderzoekers: Dr. M. Schröder en Drs. S.M. Peerdeman, neurochirurgen en Drs. H. Folkersma, arts-assistent neurochirurgie Projectgroep: Prof. dr. G. J. J. Teule, Prof. dr. A.A. Lammertsma, nucleaire geneeskunde, Prof. dr. A.R.J. Girbes, Intensive Care, Prof. dr. J.J. Heijmans, neurologie, Drs. H.M.T. Christiaans, anesthesioloog Severe Traumatic Brain Injury (STBI) is één van de belangrijkste doodsoorzaken bij mensen jonger dan 40 jaar. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat al in de eerste 4 uur na een ernstig traumatisch hersenletsel pathofysiologische processen optreden die bepalend zij voor het verdere beloop. Inzicht in deze processen is op dit moment gering, waardoor de huidige behandeling weinig tot niet wetenschappelijk gestaafd is, met daarbij vaak een teleurstellend resultaat. Deze pilotstudie wil met behulp van een PET-scan de relatie tussen de intracraniële druk en de cerebrale bloeddoorstroming bestuderen bij patiënten met een severe traumatic brain injury, in een zo vroeg mogelijk stadium na het trauma (< 4 uur). Met name wordt gekeken naar de vroege herkenning van episoden van cerebrale ischemie, en naar de oorzaak van de vaak gelijktijdige hoge intracraniële druk. Hierbij zal bovendien nagegaan worden wat de klinische en organisatorische belemmeringen zijn, zodat een groter onderzoek naar de waarde van deze metingen kan worden verricht The role of excitatory amino acids in neuronal damage and outcome after traumatic brain injury: assessment in patients using microdialysis and (R)- [ 11 C]PK11195 Positron Emission Tomography. Contactpersoon: Dr. B.N.M. van Berckel, arts-assistent-in-opleiding tot nucleair geneeskundige Projectgroep: Prof.dr. G.J.J. Teule, Prof.dr A.A. Lammertsma, nucleaire geneeskunde, Prof. dr. A.R.J. Girbes, Intensive Care, Prof.dr. F. Barkhof, neuroradiologie, Prof.dr. J.J. Heimans, neurologie, Dr.M. Klein, Medische Psychologie, Prof.dr. W.P. Vandertop, neurochirurgie Na een ernstige verwonding aan het hoofd komen er in de hersenen allerlei stoffen vrij die schadelijk zijn voor het hersenweefsel, o.a. glutamaat. Glutamaat komt normaal voor in de hersenen maar nooit in zulke grote hoeveelheden als na ernstig hoofdletsel. Deze studie onderzoekt de rol die overmatig glutamaat heeft voor het ontstaan van late hersenbeschadiging en voor de uiteindelijke prognose van de patiënt. De mate van schade aan de hersenen kan zichtbaar gemaakt worden middels (R)- [ 11 C]PK11195 PET, welke de activiteit van microglia cellen in beeld brengt. Deze activiteit zegt iets over de plaats en het verloop van de schade aan de hersenen. Financiering: Hersenstichting Nederland Interobserver variability of the Glasgow Coma Scale (GCS) score. Contactpersoon: Prof.dr. W.P. Vandertop Onderzoekers: R.D. Stokman, J.B. Terra, medisch studenten Projectgroep: Prof.dr. A.R.J. Girbes, Dr. K.H. Polderman, Dr. R.J.M. Strack van Schijndel, Intensive Care, Dr. M.C. Visser, neurologie, Dr. S. Soedarmo, Dept. General Surgery, Cristian University Hospital, Jakarta, Indonesia Aan het constateren van zelfs kleine veranderingen in de GCS score worden vrijwel altijd forse consequenties verbonden, variërend van veranderingen in medicatie, transport voor 29