Verantwoordelijke uitgever: Voorzitter a.i. van het Directiecomité Vooruitgangstraat BRUSSEL

Transcriptie

1 De energiemarkt in 2009

2

3 De energiemarkt in 2009

4 2 Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat BRUSSEL Ondernemingsnr.: tel Vanuit het buitenland: tel Verantwoordelijke uitgever: Regis Massant Voorzitter a.i. van het Directiecomité Vooruitgangstraat BRUSSEL Wettelijk depot: D/2011/2295/41 S /

5 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Inhoud Lijst met afkortingen...5 Lijst van tabellen...6 Lijst van grafieken Energie in de wereld De wereldreserves aan fossiele energie Aardolie Aardgas Vaste brandstoffen Het mondiale primaire energieverbruik Macro-economische en energiecontext Macro-economische context Mondiale energiecontext en internationale energiekoersen Algemeen overzicht van de energiemarkt in België Energieafhankelijkheid Primaire energie-intensiteit De uitstoot van koolstofdioxide (referentiemethode) Het finale energieverbruik Het finale energieverbuik per sector Het finale verbruik per energiedrager De elektriciteitsmarkt Brutoproductie van elektriciteit Finaal verbruik van elektriciteit Elektriciteitsuitwisselingen De brutoelektriciteitsproductie vanuit hernieuwbare energie en recuperatieproducten...35

6 6. De aardgasmarkt Aardgasverbruik per sector Aardgasbevoorrading De markt van de vaste brandstoffen De aardoliemarkt Recente ontwikkeling Het verbruik van aardolieproducten De aardoliebevoorrading Raffinage-industrie in België Evolutie van de verbruiksprijzen van de belangrijkste energieproducten Prijzen van de motorbrandstoffen Elektriciteitsprijzen Aardgasprijzen...52 Statistische bijlage

7 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Lijst met afkortingen IEA bvw cif CIS EU EU27 EUR FEBIAC FOD Economie GJ GWh IATA INR ktoe kwh mtoe MWh ovw ratio R/P TFE toe tste USD WTI Internationaal Energie Agentschap bovenverbrandingswaarde cost, insurance and freight Commonwealth of independent states (voormalige Sovjetunie) Europese Unie Europese Unie, 27 leden Euro Belgische Automobielautomobiel- en tweewielerfederatie Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Gigajoule Gigawattuur International Air Transport Association Instituut voor de nationale rekeningen kiloton olie-equivalent kilowattuur miljoen ton olie-equivalent megawattuur onderverbrandingswaarde ratio reserve/productie Totaal finaal energieverbruik ton olie-equivalent ton steenkolenequivalent United States Dollar West Texas Intermediate 5

8 Lijst van tabellen Tabel 1. Tabel 2. Tabel 3. Tabel 4. Tabel 5. Tabel 6. Tabel 7. Tabel 8. Primair energieverbruik...12 Marktaandelen van de energiebronnen...15 Economische groei in volume...16 Evolutie van de prijs van ruwe aardolie...17 Zichtbaar bruto verbruik van primaire energie...21 Marktaandeel van de energiebronnen...21 Evolutie van het primaire energieverbruik...22 Groeipercentage en aandeel van de economische sectoren in het TFE Tabel 9. Groeipercentage en aandeel van de brandstoffen in het TFE...29 Tabel 10. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit...32 Tabel 11. Saldo van de elektriciteitsuitwisselingen Tabel 12. Toestand op de aardgasmarkt...37 Tabel 13. Leveringen van vaste brandstoffen per sector, Tabel 14. Structuur van de leveringen van de belangrijkste motorbrandstoffen...43 Tabel 15. Raffinagecapaciteiten in België Tabel 16. Tabel 17. Tabel 18. Tabel 19. Tabel 20. Evolutie van de gemiddelde maximumprijzen voor brandstofprijzen en huisbrandolie,...46 Elektriciteitsprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België...48 Elektriciteitsprijzen voor de industriële verbruikers in België...49 Aardgasprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België...53 Aardgasprijzen voor de industriële verbruikers in België...54

9 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Lijst van grafieken Grafiek 1. Bewezen aardoliereserves...9 Grafiek 2. Bewezen aardgasreserves...10 Grafiek 3. Bewezen reserves vaste brandstoffen...11 Grafiek 4. Mondiaal primair energieverbruik Grafiek 5. Mondiaal primair energieverbruik Grafiek 6. "Spot"-prijzen van ruwe aardolie Grafiek 7. Brentkoers en impact van de pariteit euro in USD...19 Grafiek 8: Marktaandeel van de energiebronnen in Grafiek 9: Graad van energieafhankelijkheid...23 Grafiek 10: Primaire energie-intensiteit (1980=100)...24 Grafiek 11. Finaal energieverbruik per economische sector in Grafiek 12. Totaal finaal verbruik per sector tussen Grafiek 13. Finaal energieverbruik per energiedrager in Grafiek 14. Totaal finaal verbruik per energiedrager voor de periode Grafiek 15. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit in Grafiek 16. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit, Grafiek 17. Finaal elektriciteitsverbruik per sector Grafiek 18. Bijdrage van de hernieuwbare energie en deze gewonnen uit recuperatie Grafiek 19. Aardgasverbruik per sector, Grafiek 20. Steenkoolverbruik per sector...40 Grafiek 21. Verbruik van olieproducten per sector...42 Grafiek 22. Evolutie van de leveringen van de belangrijkste aardolieproducten...44 Grafiek 23. Gemiddelde maximumprijzen van brandstoffen (volgens programma-akkoord)...47

10 Grafiek 24. Vergelijking van de elektriciteitsprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België en in enkele EU-landen...48 Grafiek 25. Vergelijking van de elektriciteitsprijzen voor de industriële verbruikers in België en in enkele landen van EU...50 Grafiek 26. Aandeel van de taksen in de elektriciteitsprijs voor huishoudelijk verbruik 51 Grafiek 27. Aandeel van de taksen in de elektriciteitsprijs voor industrieel gebruik (IC schijf Semester )...52 Grafiek 28. Vergelijking van de aardgasprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België en in enkele landen van de EU...54 Grafiek 29. Vergelijking van de aardgasprijzen voor de industriële verbruikers in België en enkele landen van de EU Grafiek 30. Aandeel van de taksen in de prijs van aardgas voor huishoudelijk gebruik (Schijf D2)...56 Grafiek 31. Aandeel van de taksen in de prijs van het aardgas voor industrieel gebruik (Schijf I3)...57

11 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 1. Energie in de wereld 1.1. De wereldreserves aan fossiele energie Aardolie Einde 2009 worden de totale bewezen aardoliereserves geschat op 1.333,1 miljard vaten (181,7 miljard ton). In productiejaren uitgedrukt betekent dit (ratio R/P) 45,7 jaar indien de productie wordt aangehouden op het huidige niveau. Grafiek 1 geeft een beeld weer van de mondiale verdeling van de mondiale reserves waarvan 56,6 % zich in het Midden-Oosten bevinden, 10,3 % in Europa en Eurazië, 9,6 % in Afrika, 14,9 % in Midden- en Zuid-Amerika, 5,5 in Noord-Amerika en 3,2 % in Azië/Stille Oceaan. De stijging van het niveau van de oliereserves van Midden- en Zuid- Amerika moet worden genoteerd (van 9 % in 2007 naar 14,9 % in 2009). De OPEC-landen alleen al beschikken over 77,2 % van alle wereldreserves en de OESO-landen slechts over 6,8 %. Rusland alleen al beschikt over 74,2 miljard vaten, dit is 5,6 % van het wereldtotaal. 9 Grafiek 1. Bewezen aardoliereserves (in miljard vaten) Noord- Amerika Midden- en Zuid-Amerika Europe en Eurazië Midden- Oosten Afrika Azië- en Stille Oceaan Bron: BP statistical review 2010.

12 Aardgas Einde 2009, bedroegen de totale bewezen aardgasreserves miljard m 3 (10 9 m 3 ). In productiejaren (ratio R/P) stemt dit overeen met 62,8 jaar voor zover het huidige productieniveau wordt aangehouden. Rusland beschikt over miljard m 3, Iran over miljard m 3 en Katar over miljard m 3. De mondiale verdeling van deze reserves wordt aangegeven in grafiek 2: 40,6 % van die reserves bevinden zich in het Midden-Oosten, 33,7 % in Europa en Eurazië, 7,9 % in Afrika, 8,7 % in Azië/Stille Oceaan, 4,9 % in Noord-Amerika en 4,3 % in Middenen Zuid-Amerika. De OPEC-landen beschikken over ongeveer 51 % van de bewezen mondiale aardgasreserves. Grafiek 2. Bewezen aardgasreserves (in miljard kubieke meter) Noord- Amerika Midden- en Zuid-Amerika Europe en Eurazië Midden- Oosten Afrika Azië- en Stille Oceaan Bron: BP statistical review Vaste brandstoffen Einde 2009 worden de bewezen reserves aan vaste brandstoffen geschat op 826 miljard ton. In productiejaren (ratio R/P) vertegenwoordigt die hoeveelheid 119 jaar tegen het huidige productieniveau.

13 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Grafiek 3 illustreert de geografische verdeling van deze reserves waarvan 33 % zich bevinden in Europa/Eurazië, 31,4 % in Azië/Stille Oceaan, 29,8 % in Noord-Amerika, 4 % in Afrika/Midden-Oosten en 1,8 % in Centraal- en Zuid-Amerika. De OESO-landen beschikken over 42,6 % van al deze bronnen. Grafiek 3. Bewezen reserves vaste brandstoffen (in miljard ton) Noord-Amerika Midden - en Zuid- Amerika Europa en Eurazië Afrika Midden- Oosten Azië/ Stille Oceaan Bron: BP statistical review Het mondiale primaire energieverbruik In 2009 onderging het mondiale verbruik van primaire energie een terugval met 1 %, terwijl het een stijging kende met 1,4 % in Deze daling is het gevolg van de slechte internationale conjunctuur veroorzaakt door de financiële crisis.

14 Tabel 1. Primair energieverbruik (in miljoen toe) % 09/08 % v/h totaal 2009 Amerika 3158,1 3290,8 3285,2 3370,7 3342,2 3185,1-4,7 26,3 waarvan USA 2302,7 2341,0 2324,6 2357,4 2317,6 2201,4-5,0 18,2 Totaal Europa 1889,4 2000,1 2013,6 2001,4 1997,1 1848,4-7,4 15,3 waarvan EU ,8 1815,8 1823,9 1803,7 1799,7 1661,0-7,7 13,7 CIS 897,7 963,2 1000,3 1006,9 1029,7 934,9-9,2 7,7 Midden-Oosten 386,7 505,5 539,3 564,4 606,9 605,1-0,3 5,0 Afrika 493,8 588,8 606,2 613,5 641,1 645,4 0,7 5,3 Azië 2913,8 3792,7 3973,4 4156,3 4265,8 4425,5 3,7 36,6 waarvan China 1114,8 1745,0 1890,3 1994,0 2073,2 2234,4 7,8 18,5 waarvan Japan 527,2 530,3 527,1 520,8 513,8 459,4-10,6 3,8 waarvan India 454,9 538,5 561,3 597,2 616,2 654,6 6,2 5,4 Australazië 131,2 143,3 145,8 149,3 151,8 149,1-1,8 1,2 Overige 144,7 168,3 165,6 189,5 182,8 304,7 66,7 2,5 (bunkeren) Totaal , , , , , ,2-1,0 100,0 Bron: Enerdata-Global Energy market. Deze ontwikkeling uit zich in: de aanhoudende stijging met +3,7 % van het energieverbruik in Azië, met voor China alleen al een stijging met +7,8 % per jaar, met +6,2 % voor India, met +0,7 % voor Afrika, ; een duidelijke van het energieverbruik op het Amerikaanse continent (-4,7 %); een versnelde daling van het verbruik in Europa (-7,4 %) en in de Europese Unie (UE27: -7,7 %) een sterke daling van het verbruik in Japan (-1,3 %) en de Verenigde Staten (-5 %). Over de periode , bleef het primaire mondiale energieverbruik tamelijk stabiel (gemiddeld +0,1 % per jaar). De vraag in Azië stijgt aanzienlijk met +4,8 %/gemiddeld per jaar, China met +8 %/ per jaar en India met +4,1 %/jaar.

15 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Het Midden-Oosten beleeft een gemiddelde stijging met 5,1 %/jaar over dezelfde periode, Afrika met 3 % per jaar en Australazië met 1,4 % per jaar. De stijging van het verbruik in het gehele Amerikaanse continent, bedraagt gemiddeld 0,1 %/jaar is hoger dan deze in de Verenigde Staten, waar men een gemiddelde daling merkt van het energieverbruik met 0,5 %/jaar tussen 2000 en Voor de Europese Unie (EU27), bedraagt deze daling 0,4 % per jaar. De grafieken 4 en 5 illustreren het aandeel van de verschillende geografische zones in het mondiale energieverbruik in 2000 en in Grafiek 4. Mondiaal primair energieverbruik 2000 Amerika Europa 27 Rusland Midden-Oosten Afrika China Japan India Stille-Oceaan Andere landen 1% 11% 32% 5% 5% 13 11% 5% 4% 9% 17% Bron: Enerdata-Global Energy market.

16 Grafiek 5. Mondiaal primair energieverbruik 2009 Amerika Europa 27 Rusland Midden-Oosten Afrika China Japan India Stille-Oceaan Andere landen 5% 1% 13% 27% 4% 18% 14% 14 Bron: Enerdata-Global Energy market. 5% 5% 8% Deze evolutie wordt gekenmerkt door het belang van de zone Azië, waarvan het aandeel stijgt van 29,1 % in 2000 naar 36,6 % in 2009, voornamelijk onder de impuls van China, waarvan het aandeel in het mondiale verbruik 18,5 % bedroeg in 2009 (tegen 11,1 % in 2000). Het aandeel van de Europese Unie loopt terug, van 17,2 tot 13,7 %, net zoals het aandeel van de Verenigde Staten, dat daalt van 23 % in 2000 naar 18,2 % in Ook het Japanse aandeel vertoont een aanzienlijke teruggang over deze periode (van 5,3 naar 3,8 %). Het aandeel van het Midden-Oosten stijgt, van 3,9 % in 2000 naar 5 % in In termen van marktaandeel blijft aardolie de meest verbruikte energiedrager op wereldvlak met 33 %, gevolgd door steenkolen met (27,4 %) en aardgas met (20,8 %). Kernenergie met inbegrip van de primaire elektriciteit vertegenwoordigt 8,6 % van de wereldmarkt en biomassa 10 %. Tabel 2 geeft de evolutie weer van de marktaandelen van deze marktaandelen voor 2008 en 2009.

17 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Tabel 2. Marktaandelen van de energiebronnen (in %) Mtoe % Mtoe % Aardolie 4.077,5 33, ,3 33,0 Aardgas 2.592,4 21, ,1 20,8 Steenkool 3.286,7 26, ,5 27,4 Kernenergie 1.048,1 8, ,0 8,6 Biomassa 1.188,5 9, ,9 10,0 Warmte 24,2 0,2 26,7 0,2 Totaal ,4 100, ,2 100,0 Bron: Enerdata-Global Energy market. De vraag naar steenkool kent een lichte stijging met 0,8 % op wereldvlak, bevestigd door de lichte progressie van zijn aandeel in het primair mondiaal verbruik, dat stijgt van 26,9 % in 2008 naar 27,4 % in Deze evolutie is hoofdzakelijk verklaarbaar door de Chinese vraag die constant blijft in 2009 (+9,4 %). India neemt eveneens deel aan deze stijgende beweging van de vaste brandstoffen (+9,8 %), in tegenstelling tot de Europese Unie en de Verenigde Staten, waar het verbruik van vaste brandstoffen respectievelijk met 10,2 % en 10,7 % terugloopt. 15 Het verbruik van aardolie vermindert met 2,1 % op wereldvlak in Deze daling van de olievraag resulteert hoofdzakelijk uit de aanzienlijke teruggang van de vraag in de Verenigde Staten (-7,3 in 2009) en het Amerikaanse continent in het algemeen (-6,2 %). De olievraag blijft nochtans tamelijk aanhoudend in China (+6,4 %) en in mindere mate in India (+1 %). De daling van het aardgasaandeel met 2,7 % in 2009, wordt grotendeels verklaard door de zwakte van internationale conjunctuur. Op wereldvlak registreert kernenergie met inbegrip van primaire elektriciteit, een lichte globale daling met 0,9 %. Het verbruik van biomassa echter stijgt met 1,3 % in 2009.

18 2. Macro-economische en energiecontext 2.1. Macro-economische context Het jaarlijkse bbp-verloop in de OESO kende in 2009 een terugval zonder voorgaande met min 3,3 % tegen +0,5 % in Voor de Europese Unie en de eurozone wijzigde het bbp, beïnvloed door een sterk teruglopende binnenlandse vraag, respectievelijk met -4,2 % in 2009 tegen 0,9 % in 2008 en -4,1 % in 2009 tegen 0,7 % in Voor België sluit de bbp-groei aan op deze tendens en volgens de huidige gegevens bereikt deze groei -3,1 % in 2009, tegen +1,4 % in 2008 (zie in dit verband de evaluaties van het Federaal Planbureau en de economische begroting van 2010 van het INR). 16 Ondanks de beduidende daling van de aardolieprijzen op de internationale markten, heeft de wereld- crisis een diepgaande invloed gehad op de slechte resultaten van de wereldeconomie (-3 % in 2009 tegen +3,1 % in 2008) en veroorzaakte in de loop van het jaar 2009, een sterke teruggang van de economische activiteit in het algemeen. Het recente bbp-verloop wordt weergegeven in tabel 3. Tabel 3. Economische groei in volume (in %) OESO +1,8 +2,0 +3,6 +2,7 +3,2 +2,7 +1,4-3,3 Europese Unie (2) +1,1 +0,7 +2,4 +1,7 +3,0 +2,9 +0,9-4,2 Eurozone (2) +0,9 +0,5 +2,0 +1,4 +2,8 +2,6 +0,7-4,1 België (1) +0,7 +1,3 +2,6 +1,4 +2,8 +2,7 +1,0-3,1 (1) FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. (2) Eurostat Mondiale energiecontext en internationale energiekoersen In 2009 is de prijs van de ruwe aardolie zeer sterk gedaald (-36,4 %), en bereikte een niveau dat in de nabijheid kwam van de prijs in Na de sterke schommelingen in 2008, werd 2009 opnieuw gekenmerkt door een uiterste veranderlijkheid van de prijzen van ruwe aardolie, die van 39 USD/bbl in februari stegen naar 79 USD/bbl in ok-

19 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." tober en december. Na een eerste semester, waarin men een stijging van de prijzen waarnam, neigden de koersen tot stabilisering in een bandbreedte van USD/bl. Het jaargemiddelde bedroeg 61,67 USD/bbl voor de Brent. De evolutie van de internationale quoteringen van de aardolieproducten kan worden verklaard door de gezamenlijke actie van verscheidene factoren: ingevolge een zeer verminderde mondiale vraag naar aardolie (-2,1 %), zijn de koersen van de ruwe aardolie in vergelijking met 2008, hevig gedaald in 2009 (-36,4 %). Deze evolutie van de koersen kan inzonderheid worden verklaard door de instorting van de wereldgroei. De beslissing van de OPEC (december 2008) om haar productie te verminderen in een verhouding die een aanpassing van het aanbod begunstigde, heeft het mogelijk gemaakt om de koersdalingen van de ruwe aardolie te stabiliseren, ja zelfs tot stilstand te brengen; het behoud van de groei van de economie in Azië en inzonderheid in China (+10,3 %) en India (+7,4 %) heeft de daling van de vraag naar aardolie in de OESO-landen gedeeltelijk gecompenseerd; het niveau van de aardoliestocks in OESO-landen blijft aanzienlijk in 2009 (+4,6 %); de daling van de mondiale productie verzekert het behoud van overtollige productiecapaciteit, die het mogelijk maken om het hoofd te bieden aan sterke schommelingen van de vraag en om een stabiliserend effect te produceren op de prijzen op korte en middellange termijn; 17 de vastheid van de Europese munt in verhouding tot de dollar heeft ertoe bijgedragen om de gevolgen van de instabiliteit van de markten te verminderen en dit ondanks een lichte stijging van de dollar in 2009; de conjunctuur van het gas op mondiaal niveau onderging ook een algemene daling van de spot prijzen (NPB UK: -55,1 %, Henry Hub US: -56,0 %). Dit geldt ook voor de conjunctuur van de prijzen op lange termijn (-31,5 % voor de Europese contracten op lange termijn). Tabel 4. Evolutie van de prijs van ruwe aardolie Jaargemiddelden Brent op datum 24,95 28,90 38,28 54,52 65,14 72,45 96,99 61,67 (in USD/vat) OPEC-korf (in USD/vat) 24,36 28,10 36,05 50,64 61,08 69,08 94,45 61,06 USD in euro 1,062 0,886 0,805 0,804 0,796 0,730 0,680 0,718 Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

20 Grafiek 6. "Spot"-prijzen van ruwe aardolie (in USD/barrel) 100 Brent op datum Dubai op datum WTI OPEC-korf 80 dollar/baril Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. Sinds 2003 stelt men vast dat de prijsstijgingen van de ruwe olie en de aardolieproducten voor de Europese verbruikers werden getemperd om reden van de regelmatige waardestijging van de euro in vergelijking met de dollar (USD). In 2009 echter onderging de Europese munt een aanzienlijke waardevermindering in verhouding tot de dollar (1,393 tegen 1,471 in 2008, of -5,3 %) en ondanks deze evolutie, is de gemiddelde prijs van de Brent, uitgedrukt in euro gedaald met 32,9 % in vergelijking met De Brent uitgedrukt in dollar was gemiddeld 36,4 % minder waard in 2009 dan in Grafiek 7 geeft het niveau van het prijsverschil weer tussen de dollar en de euro tijdens de

21 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Grafiek 7. Brentkoers en impact van de pariteit euro in USD 120 brent USD/vat brent euro/vat pariteit euro/usd 1, ,52 30,94 24,44 0,922 27,30 0,895 24,95 0,942 26,50 1,129 28,90 25,61 1,242 38,28 30,82 54,41 1,244 43,75 65,14 1,256 51,85 72,45 1,371 52,89 96,99 1,471 65,93 61,67 1,393 44,26 1,50 1,40 1,30 1,20 1,10 1,00 0, Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. 0,80 19

22 3. Algemeen overzicht van de energiemarkt in België Het verbruik van primaire energie registreerde een daling met 2,9 % in Het klimaat was veel milder in 2009 dan in 2008 (daling van de graaddagen) en het heeft hierdoor geleid tot een ronduit lager niveau van primair energieverbruik dan het jaar voordien. Ook de terugval van de economische activiteit heeft tot die evolutie bijgedragen. De voornaamste tendensen die zich op het gebied van de energieproducten aftekenen zijn: een daling van het verbruik van de vaste vloeistoffen (-30,9 %) vooral te verklaren door de terugvraag van de vraag in de staalnijverheid; een lichte terugval van het aardolieverbruik (-1,1 %); 20 een stijging van de vraag naar aardgas (+1,8 %); een grotere inbreng van kernenergie (+3,6 %); een forse stijging van hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen in het primaire verbruik (+ 15,3 %); Het aantal graaddagen (15/15) dat de klimaatstrengheid van het jaar kenmerkt, daalde in 2009 met 4,9 % (-4,8 % voor de graaddagen 18/18). Door de zachte temperaturen daalden de leveringen van aardolieproducten in de residentiële sector met 16 % in 2009 terwijl de leveringen van aardgas in 2009 vrijwel stabiel bleven (+0,4 %). Uitgedrukt in termen van marktaandeel op de primaire balans bedraagt het aandeel van aardgas (OVW) in 2009, 26,1 tegenover 24,9 % in Het aandeel van aardolie stijgt van 41,7 % in 2008 naar 42,4 % in 2009 en dat van de vaste brandstoffen daalt van 7,9 % naar 5,6 % in Het aandeel van kernenergie stijgt van 19,9 % in 2008 naar 21,2 % in Het aandeel van hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen neemt toe van 3,9 % in 2008 naar 4,7 % in 2009.

23 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Tabel 5: Zichtbaar bruto verbruik van primaire energie Benaming 2008 in 1000 toe 2009 in 1000 toe Variatie in % 09/08 Vaste brandstoffen ,9 Aardolie ,1 Aardgas (1) ,8 Kernenergie (1) ,6 Andere (Elektriciteit) (2) _ Hernieuwbare energie en uit ,3 afval gewonnen energie (3) Totaal ,9 (1) OVW voor aardgas en 33 % voor het primaire rendement van de kerncentrales. (2) Het teken (-) wijst op een exportsaldo, het teken (+) op een importsaldo. (3) Gegevens verkregen bij de elektriciteitsproducenten en via de jaarlijkse vragenlijst van het IAE/ Eurostat over de hernieuwbare energieën, inclusief de industriële afvalstoffen (met uitzondering van de hoeveelheid nafta die reeds was hernomen in de aardoliebalans) en de niet-hernieuwbare stedelijke afvalstoffen. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Tabel 6: Marktaandeel van de energiebronnen (in %) 21 in % Vaste brandstoffen 7,9 5,6 Aardolie 41,7 42,4 Aardgas 24,9 26,1 Kernenergie 19,9 21,2 Andere 1,7 - Hernieuwbare energie en uit afval 3,9 4,7 gewonnen energie Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

24 Grafiek 8: Marktaandeel van de energiebronnen in 2009 Kernenergie 21% Andere (primaire elektriciteit) 0% Hernieuwbare en recuperatie- brandstof 5% Vaste brandstoffen 6% Aardgas 26% Aardolie 42% 22 Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Tabel 7 bevat voor de periode , een overzicht van het primaire energieverbruik per energievorm van het land. Tabel 7: Evolutie van het primaire energieverbruik (In ktoe ovw) Ktoe (ovw) Vaste brandstoffen Aardolie Aardgas Kernenergie Overige (Primaire elektriciteit) Hernieuwbare energie en uit afval gewonnen energie Totaal Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Bij het bestuderen van tabel 7 noteert men de sterke neerwaartse trend van de vaste brandstoffen (-10 % per jaar gemiddeld) over de beschouwde periode ( ), de regelmatige stijging van het aardgas (+1,4 % per jaar), de lichte daling van de kernenergie (-0,2 % per jaar), de matige stijging van de aardolie (0,3 % per jaar), de toenemende

25 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." inbreng van hernieuwbare brandstoffen en deze gewonnen uit recuperatiestoffen op de primaire balans (+12,1 % per jaar gemiddeld over de periode ) Energieafhankelijkheid De globale relatieve graad van energieafhankelijkheid die wordt bepaald als de verhouding tussen de netto-invoer en het bruto binnenlandse verbruik van primaire energie (met uitzondering van de maritieme bunkers), steeg van 93 % in 1973 naar 85,5 % in De graad van afhankelijkheid van aardolie en olieproducten bedroeg 66,4 % in Hij kwam onder de 50 % in 1999 en 2000 en heeft sindsdien opnieuw deze grens overschreden om in ,9 % te bereiken. Grafiek 9: Graad van energieafhankelijkheid (in % van het bruto binnenlands energieverbruik) 100 Globale afhankelijkheidsgraad Afhankelijkheidsgraad van aardolie Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Primaire energie-intensiteit Uit grafiek 10 blijkt dat de economische evolutiegraad aanzienlijk achteruitging in 2009 tot -3,1 % tegenover +1 % in 2008 en deze van het primaire energieverbruik lijdt eveneens aanzienlijk volumeverlies (-2,9 % in 2009).

26 De primaire energie-intensiteit, berekend als zijnde de verhouding tussen het verbruik van primaire energie en het bbp uitgedrukt in volume (prijs 1990) wijst op een tendensbreuk die wordt waargenomen sinds De energie-intensiteit meet de hoeveelheid energie die de economie verbruikt om een productie-eenheid te produceren. Grafiek 10: Primaire energie-intensiteit (1980=100) (1980=100) Index bbp Index primair verbruik Index energie-intensiteit Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. Na een sterke daling tussen 1980 en 1985 onderging de energie-intensiteit een voortdurende stijging tot in 1998 alvorens gestaag te dalen tot in 2002; in 2003 kende de energie-intensiteit een lichte stijging en daalde opnieuw in 2006 en In 2009 is de energie-intensiteit quasi identiek aan die van Tijdens de beschouwde periode ( ) is er steeds minder samenhang tussen de economische groei en het primaire energieverbruik. De uiteenlopende evolutie van de economische activiteit en het energieverbruik wordt vaak geciteerd als een van de doelstellingen van duurzame ontwikkeling.

27 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 3.3. De uitstoot van koolstofdioxide (referentiemethode) In bijlage van dit verslag vindt u tabel 26 met het totaal van de CO2E uitstoot die te wijten is aan de verbranding van energie. De berekening van deze uitstoot is gebaseerd op de zogenaamde referentiemethode, die werd opgesteld door het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) in het kader van de Verenigde Naties (Kaderovereenkomst van de Verenigde Naties over klimaatverandering). Deze methodologie legt het berekenen op van het zichtbare verbruik van alle brandstoffen die in het land wordt gebruikt. Hiervoor is het dus noodzakelijk om te beschikken over de volgende gegevens betreffende elke brandstof: de hoeveelheden geproduceerde primaire brandstoffen (met uitzondering van de productie van secundaire brandstoffen); de hoeveelheden ingevoerde primaire en secondaire brandstoffen; de hoeveelheden uitgevoerde primaire en secondaire brandstoffen; de hoeveelheden brandstoffen die worden gebruikt voor de internationale maritieme bunkers en de internationale luchtvaart; 25 de netto schommelingen van brandstofstocks. Deze methodologie verdeelt de berekening van de uitstoot van koolstofdioxiden in zes opeenvolgende fases: Fase 1: raming van het zichtbare verbruik van brandstoffen, uitgedrukt in eenheden van oorsprong; Fase 2: omzetting in een gemeenschappelijke energie-eenheid; Fase 3: vermenigvuldiging met de factoren van uitstoot om het koolstofgehalte te berekenen; Fase 4: berekening van de opgeslagen koolstof; Fase 5: correctie om rekening te houden met de onvolledige verbranding; Fase 6: omzetting van de geoxideerde koolstof in uitstoot van CO2. In 2009 heeft de energiesector in België iets meer dan 104 miljoen ton CO2 uitgestoten. Dat is een vermindering in vergelijking met 2008 (-3,8 %) en met 1990 (-4,4 %). Die daling is hoofdzakelijk het gevolg van het verminderde verbruik van de vaste brandstoffen.

28 4. Het finale energieverbruik 4.1. Het finale energieverbuik per sector Het finale energieverbruik dat het zichtbare bruto-energieverbruik van primaire energie vertegenwoordigt, na aftrek van de verwerkingsactiviteiten en de energieverliezen, registreerde een globale daling met 7,8 % en Op het niveau van de economische sectoren registreert het totale finale verbruik een belangrijke terugloop met 18,8 % tussen 2008 en 2009, terwijl dat de evolutie die werd waargenomen sinds 2000 wijst op een daling met gemiddeld 3,9 % per jaar. Buiten de staalnijverheid, daalt het verbruik van de industrie met 8,3 % in De staalnijverheid alleen al registreert een zeer duidelijke daling met 47,5 % in 2009, terwijl dat de tendens die werd waargenomen sinds 2000, een gemiddelde vermindering met 11,2 %/jaar aangeeft. De transportsector registreert een lichte stijging met 0,6 % in De tendens in deze sector bedraagt + 1,3 % jaar gemiddelde stijging voor de periode De residentiële sector in zijn geheel beschouwd, ziet zijn finaal verbruik beduidend dalen met 3 % in Het verbruik van de residentiële sector registreert een daling met 4,6 % in 2009 ingevolge de vermindering van het aantal graaddagen en dat van de tertiaire sector (handel en diensten) volgt dezelfde trend, maar minder uitgesproken (-1,9 %). De niet-energetische toepassingen die een indicator zijn van de activiteit van de petrochemische industrie (nafta, aardgas) daalden met 12,4 % en Over de periode , is de enige sector waarvan het finale verbruik daalde de staalnijverheid, met 65,6 %. De industriële sector in zijn geheel beschouwd, registreerde een daling met 18,8 % over dezelfde periode. Het finale verbruik van de industriële sector buiten de staalnijverheid daalde eveneens met 10,5 % tijdens deze periode. Over het geheel van de periode , daalt het verbruik van de residentiële sector (en gelijkgestelden) met 3,9 %, terwijl dat de non-energetische sector stijgt met 5,4 %. Het finale verbruik van de handel stijgt met 16,6 % over deze periode.

29 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Tabel 8. Groeipercentage en aandeel van de economische sectoren in het TFE Groei in % Aandelen in % Gemiddelde jaarlijkse groei in % Staalnijverheid -65,6 11,2 4,1-11,2 Overige industrieën -10,5 20,5 19,5-1,2 Transport +12,1 21,5 26,1 +1,3 Huishoudelijk en -3,9 32,3 32,9-0,4 gelijkgestelden Niet-energetische +5,4 14,5 16,3 +5,9 toepassingen Totaal -5,9 100,0 100,0-0,7 Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. Grafiek 11. Finaal energieverbruik per economische sector in 2009 Niet-energetisch 16,5% Industrie 23,9% 27 Transport 26,1% Huishoudelijk 33,5% Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

30 Grafiek 12. Totaal finaal verbruik per sector tussen ktoe Industrie Huishoudelijk Transport Niet-energetisch Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie 4.2. Het finale verbruik per energiedrager Met een marktaandeel in het totaal finaal verbruik van 51,7 % blijft aardolie in 2009, de overheersende energie op de voet gevolgd door aardgas met 25,1 %, elektriciteit met 16,1 %, vaste brandstoffen 2,9 %, hernieuwbare brandstoffen 2,8 % en warmte 1,4 %. In de industriële sector wordt aardolie met 8,1 % duidelijk voorbijgestreefd door aardgas dat zijn marktaandeel behoudt met 42,9 % in Elektriciteit vertegenwoordigt 28,4 %, de vaste brandstoffen 9,3 %, hernieuwbare brandstoffen 6,6 % en warmte 4,7 %. Wat de residentiële sector en gelijkgestelde sectoren betreffen, blijft aardgas in 2009 in termen van marktaandelen de meest gebruikte brandstof met een marktaandeel van 38,3 %, gevolgd door aardolie met 30,3 %, elektriciteit 26,7 %, hernieuwbare brandstoffen 2 %, vaste brandstoffen 2 % en warmte 0,8 %.

31 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Over de periode , registreren de vaste brandstoffen een daling met gemiddeld 11,3 %/jaar, terwijl de hernieuwbare brandstoffen aanzienlijk toenemen met een gemiddelde jaarlijkse groei van 14,8 %. Voor de overige energievectoren, is de tendens relatief stabiel over deze periode. Tabel 9. Groeipercentage en aandeel van de brandstoffen in het TFE Groei in % Gemiddelde jaarlijkse groei in % Gemiddelde jaarlijkse groei in % Elektriciteit -0,4 15,0 16,1-0,0 Gas -3,5 24,1 25,1-0,4 Vaste brandstoffen -66,0 7,8 2,9-11,3 Aardolie -6,5 51,2 51,7-0,7 Hernieuwbare energiebronnen +245,5 0,8 2,8 +14,8 Warmte +16,9 1,1 1,4 +1,8 Totaal -7,4 100,0 100,0-0,8 Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie 29 Grafiek 13. Finaal energieverbruik per energiedrager in 2009 Elektriciteit Aardgas Vaste brandstoffen Aardolie Warmte Hernieuwbare brandstoffen Warmte 1,4% Hernieuwbare brandstoffen 2,8% Elektriciteit 16,1% Aardolie 51,7% Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vaste brandstoffen 2,9% Aardgas 25,1%

32 Grafiek 14. Totaal finaal verbruik per energiedrager voor de periode (In ktoe) Elektriciteit Aardgas Vaste brandstoffen Aardolie Warmte Hernieuwbare brandstoffen Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. Aardolie waarvan het aandeel overheersend blijft in het totale finale verbruik van het land, dekt hoofdzakelijk de behoeften van de transportsector, de residentiële sector en de niet-energetische toepassingen (feedstocks). Elektriciteit en aardgas spelen echter een hoofdrol in de industrie en de residentiële sector, terwijl het gebruik van de vaste brandstoffen hoofdzakelijk beperkt blijft tot de staalnijverheid. In 2009 overtreft het finale verbruik van de hernieuwbare brandstoffen dat van de vaste brandstoffen in de residentiële sector.

33 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 5. De elektriciteitsmarkt De sectorale elektriciteitsbalans bevindt zich in bijlage bij deze brochure (bijlagen A18 en A19) Brutoproductie van elektriciteit Ondanks de eerder beduidende teruggang van de economische activiteit in 2009, bedroeg de totale elektriciteitsproductie GWh ( GWh in 2008), hetzij een stijging met 7,4 %. Deze stijging van de brutoproductie werd gedeeltelijk opgeslorpt door de buitenlandse vraag. Deze brutoproductie werd voor 51,8 % verzekerd door de kerncentrales in De klassieke warmtecentrales leverden 39,2 % van de geproduceerde elektriciteit met de vaste brandstoffen voor 5,7 %, de gasachtige brandstoffen (waarvan aardgas 32,1 %) 33,2 %, vloeibare fuel 0,3 %, hetzij in het totaal GWh in 2009 tegen GWh in 2008), wat 10,7 % meer is dan in Het aandeel van de vloeibare brandstoffen in de bruto-elektriciteitsproductie vertoont al jarenlang een neerwaartse tendens. Dit aandeel steeg immers van 38,3 % in 1968 naar 52,7 % in 1971, maar vertegenwoordigt nog slechts 0,3 % in Het productiesaldo ten belope van 9 %, werd verzekerd door de pompcentrales (1,6 %), hydraulische energie (0,4 %), windmolens (1,1 %), recuperatiedampen (0,1 %), zonneenergie (0,2 %), vaste biomassa (3,3 %), stedelijk afval (1,4 %), industrieel afval (0,5 %) en gassen uit biomassa en afval (0,5 %). De piek werd bereikt op 8 januari 2009, met een vermogen van MW.

34 Grafiek 15. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit in 2009 Gassen 33,2% Vloeibare brandstoffen 0,3% Kernenergie 51,8% Vaste brandstoffen 5,7% Hernieuwbare en recuperatie-brandstof 5,8% Hydraulische energie, wind en pompcentrales 3,3% 32 Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. Tabel 10. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit Jaar Brutoproductie GWh % GWh % GWh % Kernenergie , , ,8 Vaste brandstoffen , , ,7 Gasachtige brandstoffen (1) , , ,2 Vloeibare brandstoffen 813 0, , ,3 Stedelijk afval 805 0, , ,4 Industrieel afval 534 0, , ,5 Vaste biomassa , , ,3 Gas uit biomassa en afval 291 0, , ,5 Hydraulische energie 389 0, , ,4 Pompcentrales , , ,6 Windenergie 491 0, , ,1 Zonne-energie 6 0,0 41 0, ,2 Recuperatie waterdamp 246 0, ,3 82 0,1 Totaal (1) met inbegrip van de aflgeleide gassen. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

35 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Grafiek 16. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit, (In GWh) Kernenergie Hernieuwbare- en recuperatiebrandstof Gassen Hydraulische energie, wind en pompcentrales Vaste brandstoffen Vloeibare brandstoffen Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Finaal verbruik van elektriciteit Het finale energieverbruik van elektriciteit daalt met 6,6 % in Deze terugloop van de finale vraag naar elektriciteit vloeit voort uit de context van sterke economische teruggang, gekenmerkt door een daling van het industriële verbruik (-16,3 %). Op industrieel niveau daalt het verbruik van de staalnijverheid met 18,1 % in vergelijking met 2008, dat van de chemische nijverheid met 29 %, van de niet-ijzerhoudende mineralen met 39,8 %, van de papiersector met 10,8 %, van de textielsector met 18,6 % en van de niet-metaalhoudende mineralen met 20 %. De sectoren van de voedings- en de bouwnijverheid registreren echter een stijging van hun elektriciteitsverbruik in De transportsector kent een groei met 2,2 % in Het finale verbruik in de residentiële sector en gelijkgestelden registreert een stijging met 2,1 % in 2009, die merkbaar is op het niveau van de handel (+3,1 %) en de residentiële sector (+1,1 %). Het finale verbruik van de landbouw daalt met 4,3 % in 2009.

36 Grafiek 17. Finaal elektriciteitsverbruik per sector (In GWh) Industrie Transport Huishoudelijk gebruik Andere Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Elektriciteitsuitwisselingen Het totale volume van de elektriciteitsuitwisselingen met het buitenland bedraagt GWh in 2009 tegen GWh in 2008, dit is een globale daling met 12,3 %. In 2009 stijgt de uitvoer met 72,6 % in verhouding tot 2008, terwijl dat de invoer terugloopt met 44,7 %. Hierdoor wordt een exportsaldo bewerkstelligd. De graad van openstelling van het land in verhouding tot de ter beschikking gestelde energie bedraagt 24,8 % in 2009 tegen 26,3 % in De elektrische energie die ter beschikking van het Belgische net is gesteld, bedraagt GWh (tegen GWh in 2008), en onderging een daling met 7,1 % in Tabel 11. Saldo van de elektriciteitsuitwisselingen GWh Import Export Saldo Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

37 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 5.4. De brutoelektriciteitsproductie vanuit hernieuwbare energie en recuperatieproducten Indien men de diverse vormen van hernieuwbare energie samenvoegt (biogas, waterkracht - met uitzondering van pompen -, windkracht, biomassa, zonne-energie, recuperatiedamp) en de recuperatieproducten (huishoudelijk en industrieel afval), bedraagt de stijging van hun aandeel in de brutoproductie van elektriciteit GWh (hetzij 7,5 % van de totale brutoproductie), dit is 19,3 % in vergelijking met In 2009 vertegenwoordigt de wkk GWh, hetzij 14,4 % van de totale brutoproductie van elektriciteit. Zij onderging een stijging met 12,1 % in verhouding tot In grafiek 18 wordt de evolutie van deze aandelen over de periode voorgesteld. Grafiek 18. Bijdrage van de hernieuwbare energie en deze gewonnen uit recuperatie (in GWh) Hydraulisch Wind Zon, stoomrecuperatie Vaste biomassa Biogas Industrieel afval Stedelijk afval Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

38 6. De aardgasmarkt de sectorale balansen van aardgas en de afgeleide gassen vindt u in bijlage bij deze brochure (bijlagen A13, A14 et A16) Aardgasverbruik per sector Het binnenlandse aardgasverbruik, dat het globale aardgasverbruik vertegenwoordigt dat ter beschikking van het land wordt gesteld, vertegenwoordigt een stijging met 1,8 % in Het totale finale aardgasverbruik dat in dit geval ook het niet-energetisch verbruik omvat (zie tabel 12), registreert eveneens een stijging met 1 % in Deze evolutie van het finale verbruik is het gevolg van een intenser gebruik van de elektriciteitscentrales (+17,7 %) en van een stijging van de vraag in de residentiële sectoren en gelijkgestelden (+2,1 %). 36 De groei van de gasvraag in de elektrische sectoren bedraagt gemiddeld +5,2 %/jaar over de periode De niet-energetische sector waar gas als grondstof wordt gebruikt, ondergaat een daling met 4,6 % om reden van de teruggang van de economische activiteit in De daling van het industriële gasverbruik werd nog meer geaccentueerd met een zeer sterke teruggang met 14,3 %. Op sectoraal niveau daalt het aardgasverbruik in de staalnijverheid met 29,1 % in 2009, dat van de scheikunde met 3,3 %, dat van niet-metaalhoudende mineralen met 42,6 %, van de textiel met 19,8 %, machinebouw met 24,6 % en transportmateriaal met 9,9 %. Daarentegen stijgt het verbruik van de papiernijverheid met 14 %, de voedingsnijverheid met 14,7 % en de non-ferrometalen met 2,2 %. De bouwsector registreert eveneens een niet verwaarloosbare vooruitgang van zijn gasverbruik in Het finale verbruik van de residentiële sector kent een stijging met 2,1 %, als gevolg van de stijging in de sectoren van de handel (+1,6 %) en het gematigder residentiële verbruik (+0,4 %) verkregen in een context van de sterke stijging van graaddagen De prijzen CIF in de EU ondergaan een aanzienlijke daling met 26,3 % in 2009.

39 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." In het Verenigd Koninkrijk, situeert de aardgasprijs zich op een veel lager niveau dan in 2008 met een globale daling van 55,1 % (NBP index=national balancing Point) waargenomen in Deze prijzen registreerden eveneens een sterke daling op de hubs van het Noord-Amerikaanse continent (-56,0 % in de USA en -57,7 % in Canada). Tabel 12. Toestand op de aardgasmarkt (In GWh) In GWh (bvw) Var09/08 (%) Totaal finaal verbruik ,0 Industrie (inbegrepen ,3 energiesector) Huishoudelijk en gelijkgesteld ,1 (transport inbegrepen) Niet-energetisch gebruik ,6 Elektrische centrales (1) ,7 (1) met inbegrip van de zelfproducenten. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. 37 Grafiek 19. Aardgasverbruik per sector, (Index 1990=100) Industrie Huishoudelijk en gelijkgesteld Elektriciteitsproductie Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

40 Uit grafiek 19 blijkt dat de industriële en huishoudelijke/gelijkgestelde sectoren een matige groei beleven in de periode , die de neiging heeft om zich te stabiliseren en zelfs om te dalen in 2009 voor de huishoudelijke sector, te verklaren door de betrekkelijk duidelijke teruggang van de industriële activiteit. Gedurende dezelfde periode kent het verbruik van aardgas voor de productie van elektriciteit een forse groei, die echter onregelmatiger is dan deze van de andere gebruikerssectoren wegens de bestaande keuzemogelijkheden op het vlak van de brandstoffen Aardgasbevoorrading De groei van het binnenlandse verbruik heeft een impact op de invoer van aardgas, waarvan het globaal niveau een lichte stijging registreert in 2009, in vergelijking met 2008 (+0,9 %). 38 Voor de bevoorrading in aardgas van ons land wordt een beroep gedaan op drie grote leveranciers: Nederland met 35 %, Noorwegen met 35 % en Katar met 17,1 %. De langetermijncontracten zijn van het type "Take or Pay". Via Duitsland bevoorraadt Rusland eveneens onze markt met een marktaandeel dat 2,8 % vertegenwoordigt van onze totale invoer, tegenover 4,9 % in Onze bevoorrading wordt bovendien gedekt met aankopen op korte termijn voor een aandeel dat in en 2009, 10,2 % van onze totale invoer bedroeg. Onze bevoorrading die nog hoofdzakelijk steunt op contracten op lange termijn, is nu al aangevuld met contracten op korte termijn. Dit zal zorgen voor een soepeler beheer van de gasstromen in functie van de schommelingen van de vraag Op dit niveau constateert men een fenomeen van groeiende ontkoppeling tussen de prijzen van de gascontracten op lange termijn (gebonden met olieprijzen) en de spotprijzen, die dalend zijn ingevolge de teruggang van de industriële activiteit in Een nauwkeurige geografische verdeling van onze gasinvoer is terug te vinden in bijlage bij deze brochure (bijlage A24).

41 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 7. De markt van de vaste brandstoffen De gedetailleerde sectorale balans van de vaste brandstoffen is als bijlage toegevoegd bij deze brochure (bijlagen A7 en A8). In 2009 kende de invoer van vaste brandstoffen een tamelijk aanzienlijke daling met 39,8 %. De uitvoer van vaste brandstoffen bevindt zich eveneens op een lichtjes lager niveau in vergelijking met 2008 (-2,4 %). Deze teruglopende invoer vertaalt zich in een sterke afneming van het binnenlandse verbruik van vaste brandstoffen op de Belgische markt (-30,9 % in vergelijking met 2008). Deze evolutie van het binnenlandse verbruik resulteert hoofdzakelijk uit de zeer sterke vermindering van de vraag op het niveau van de metaalnijverheid (- 62,1 % en 2009). De productie van gietijzer daalt sterk van ton in 2008 naar ton in 2009, hetzij een daling met 55,8 %, door toedoen van de economische crisis. De overige industriële leveringen dalen globaal met 20,4 % in 2009 onder de impuls van sterke dalingen in de sector van de niet-metaalhoudende mineralen (-26,1 %) en deze van de non-ferrometalen (-9,9 %). De leveringen van vaste brandstoffen registreren echter een stijging in de sectoren van de voeding (+73,9 %) en van de papiernijverheid (+11,5 %). Deze stijgingen slagen er echter niet in om de dalende trend van de industriële sector te keren. 39 In 2009 daalt de vraag in de cokessector met 25,2 %, deze van de elektrische centrales met 10,9 % In de huishoudelijke sector, die slechts een klein gedeelte van de totale toepassingen van vaste brandstoffen vertegenwoordigt, stijgen de leveringen echter met 40,9 % in In crisistijd vertegenwoordigt steenkool een niet te verwaarlozen aanvullende energie voor de gezinnen met de laagste inkomens. Tabel 13. Leveringen van vaste brandstoffen per sector, (in duizend ton) Staalnijverheid Industrie Huishoudelijk verbruik Elektriciteitsproductie Cokesfabrieken Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.