Agnes Elling Sport is geen panacee voor alle kwalen

Transcriptie

1 Agnes Elling Sport is geen panacee voor alle kwalen Deelname aan sport bevordert integratie. Deze positieve boodschap wordt even frequent als gemakkelijk uitgedragen, maar berust die vooronderstelling ook op waarheid? Om dat te toetsen, voelde sociaal onderzoekster Agnes Elling jongeren tussen de veertien en twintig jaar aan de tand via meer dan duizend vragenlijsten en dertig interviews. De uitkomsten zetten een stevige domper op de jubelverhalen van alle politici, ambtenaren en bestuurders, die sport zien als haarlemmerolie voor de multiculturele samenleving. Wat Elling schetst, levert eerder het beeld op van een gesegregeerde maatschappij, al gaat die conclusie haar zelf te ver. Haar meest spraakmakende publicatie draagt als titel Ze zijn er (niet) voor gebouwd. In dit uit 2002 daterende proefschrift onderzoekt Agnes Elling het fenomeen in - en uitsluiting naar sekse en etniciteit onder jongeren. Het promotieonderzoek trok direct de aandacht van de pers, die Agnes met veel nuanceringen omklede betoog - je bent tenslotte wetenschapper of niet - simpelweg samenvatte onder de noemer: sport speelt geen rol van betekenis bij integratie. Elling: Hoewel ik de nodige kanttekeningen plaats bij de integrerende rol van sport, is die conclusie mij te kort door de bocht. De Universiteit van Tilburg had toentertijd een persbericht doen uitgaan met als kop Sport integreert niet vanzelf. Het Algemeen Dagblad maakte daar van: Sport integreert niet. Wat ik vooral heb willen aantonen, is dat de heersende visie dat dé sport integreert, helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Als het om integratie gaat, is sport niet betekenisloos, maar het proces is veel ingewikkelder en paradoxaler dan velen op het eerste gezicht vermoeden. Sport is een verzamelwoord voor zeer gedifferentieerde activiteiten met zeer uiteenlopende deelnameprofielen en sociale betekenissen. Je kunt met evenveel gemak de stelling verdedigen dat sport wel integreert als de these verkondigen dat zulks niet het geval is. Waar en niet waar liggen hier opmerkelijk dicht bij elkaar. Hot issue Heeft de vele publiciteit haar verrast? Integratie is ook vier jaar later nog steeds een hot issue, zeker in relatie tot etniciteit. In die zin verbaast het me dan ook niet dat veel mensen in mijn onderzoek geïnteresseerd waren en zijn. Het enige wat ik jammer vind, is het beeld dat door de media is ontstaan. De pers kickt op snelle slogans, heeft de neiging nogal vlot te chargeren, terwijl ik als weten- 102 sport en kennis

2 sport en kennis 103

3 Integratie door sport gebeurt zeker niet vanzelf. schapper probeer zoveel mogelijk facetten van de zaak in mijn oordeelsvorming te betrekken. Overigens bezondigen niet alleen de journalisten zich aan dat zwart-witdenken. Ook politici roepen tamelijk makkelijk in allerlei beleidsnota s: sport integreert. Dat heeft voor een deel te maken met wishfull thinking, maar ook met de hang naar legitimering van hun beleid door de sport zelf. Waarom is er zoveel aandacht voor sportstimulering? Niet alleen omdat het gezond is te bewegen, maar ook omdat sport zoveel zou bijdragen aan maatschappelijke integratie. Op die manier kan de sport haar bestaansrecht extra bevestigen. In diverse lokale notities laten sportbestuurders weten: wij willen bijdragen aan de integratie. Wat doet men echter? Men bevordert vooral de sportdeelname. En daar blijft het dan bij. Als je een bal tussen een stel jongeren gooit, ontstaat er heus niet automatisch meer integratie. Wil je op dat vlak wat substantieels bereiken, dan moet je daar echt op sturen. In de praktijk gebeurt dat onvoldoende. Het kader om integratie daadwerkelijk handen en voeten te geven, ontbreekt ten enenmale. Waar zijn de professionals met kennis van sport en sociaal-cultureel werk, die de fakkel kunnen dragen? Helaas zie ik hen nauwelijks. Dilemma s Wie zich bezighoudt met het bestuderen van integratie door sport, stuit algauw op dilemma s, stelt Elling. Sport kan integreren naar etniciteit, maar dat gebeurt dan met name onder jongens en door middel van uitsluiting van vrouwen en homo s. We praten, anders gezegd, over een heel complexe materie met de nodige haken en ogen. Bovendien is etniciteit ook zo n vergaarbak voor een heleboel verschillende groepen. Voor een Marokkaanse jongen betekent sport iets heel anders dan voor een Surinaams meisje, om maar wat te noemen. Ik kan het niet vaak genoeg benadrukken: integratie door sport gebeurt zeker niet vanzelf en vraagt een uiterst genuanceerde benadering. Meedoen Aan haar promotieonderzoek werkten duizend leerlingen tussen de veertien en twintig jaar mee. Wat was precies het uitgangspunt van haar studie? Elling: Ik heb voor deze groep gekozen omdat identiteit op deze leeftijd een zeer belangrijke factor is. Bij wie of wat wil je horen? In eerste instantie stelde ik echter als onderzoeker vast: wat versta ik nou exact onder integratie? Simpel gezegd kwam ik tot de conclusie: meedoen is het belangrijkste. Meedoen op school, meedoen aan huisvesting, meedoen op de arbeidsmarkt en ook meedoen aan sport. Wie doet er nou wel of niet aan sport en op welke manier? Gebeurt dat binnen of buiten verenigingsverband en meer specifiek: is er sprake van een 104 sport en kennis

4 Sport kan stereotypen zowel uitdagen als versterken. gemengd verenigingsverband, want het feit dat Marokkaanse jongens onderling op een pleintje voetballen of dat Turkse jongens een eigen clubje oprichten, ziet men in het algemeen niet als integratie. Vaak huldigt men het standpunt: wie in gemengd verenigingsverband aan sport doet, leert elkaar beter kennen en daardoor op den duur ook waarderen, zodat er uiteindelijk affectieve banden ofwel vriendschappen ontstaan. Dat blijkt in de praktijk echter lang niet altijd het geval. Etnisch gemengde vriendschappen bestaan niet vaker onder sporters dan onder niet-sporters. Kloof Nog een vooroordeel: Niet zelden beweert men dat allochtonen minder sporten dan autochtonen. In haar algemeenheid klopt dit beeld, maar onder de groep jongeren sporten jongens evenveel, ongeacht hun etnische achtergrond. Wel beoefenen allochtone jongens hun sport (vooral voetbal) minder vaak dan autochtone jongens in verenigingsverband. Bij meisjes daarentegen zie je wel een grote kloof. Allochtone meisjes sporten minder dan hun autochtone leeftijdgenoten, terwijl Marokkaanse meisjes relatief nog meer sporten dan bijvoorbeeld Turkse meisjes. Wat je hierbij niet moet vergeten, is dat sport stereotypen zowel kan uitdagen als versterken. Het is bijvoorbeeld een op koloniale ideeën berustend vooroordeel dat zwarte mensen per definitie beter zouden zijn in atletiek en basketbal dan witte mensen. Dat bepaalt niet zelden mede iemands keuze voor een bepaalde tak van sport. Ook binnen een en dezelfde sport kunnen dergelijke afwegingen een rol spelen. Denk maar aan de voetbaltrainers die een zwarte jongen selecteren omdat deze vanwege zijn snelheid geknipt zou zijn als flankspeler. Allochtone jongens zijn ook heetgebakerd, hebben een kort lontje, wordt er dikwijls in één adem aan toegevoegd. In die zin kan sport, ondanks de onderlinge ontmoeting, bepaalde beelden juist versterken in plaats van verzwakken. Homofobie Leidt gezamenlijk sporten niet tot meer begrip en wederzijds respect? Dat kan, want overal waar mensen elkaar ontmoeten, vindt een zekere mate aan interactie en culturele uitwisseling plaats, maar ook hier zijn enkele kanttekeningen op hun plaats. Sportdeelname kan bijvoorbeeld ook socialiseren tot meer homofobie. Denk maar aan jongens die een bepaalde sport afwijzen omdat het iets voor mietjes zou zijn. Of iemand die slecht presteert uitschelden voor homo. Kortom, veel fraaie woorden over de sport als motor van integratie, maar weinig tastbaar resultaat? Zelfs bij ploegen van etnisch gemengde samenstelling, die tijdens de wedstrijd samenwerken om de tegenstander te verslaan, beperkt de sport en kennis 105

5 Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: Hinderlijk buitenspel Sport als motor van integratie? Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op