Agnes Elling Topsport kan leiden tot eenzijdige identiteit

Transcriptie

1 Agnes Elling Topsport kan leiden tot eenzijdige identiteit De meeste sporttalenten zien zichzelf als topsporter en hebben er alles voor over om de top in hun tak van sport te bereiken. Het trainingsprogramma leidt vaak tot een min of meer gedwongen keuze voor aangepast onderwijs (onder andere LOOT-onderwijs), soms onder het niveau dat ze aan zouden kunnen. Ook op het dagelijks leven in het gezin waar de talenten uit afkomstig zijn, heeft de (top)sportbeoefening grote invloed. Dat kan leiden tot een eenzijdige ontwikkeling. De sportwereld zou daarom meer aandacht moeten besteden aan de pedagogische en psychische kant van het leven van jonge topsporters.

2 Ruwe diamanten - Talentontwikkeling in de sport Dat concludeerde dr. Agnes Elling, sportsocioloog en manager onderzoek en publieke taken van het W.J.H. Mulier Instituut, op basis van onderzoeken onder topsporttalenten en hun ouders (*). Ze richtte zich op de leeftijdsgroep van twaalf tot negentien jaar: de levensfase waarin jonge sporters de overstap maken van talent naar topper. Nederland is op zoek naar dat talent om in de concurrentie met andere landen overeind te kunnen blijven, met als doel de zo begeerde toptienklassering in het landenklassement bij Olympische Spelen. Allerlei voorzieningen die ook elders in dit boek aan de orde komen LOOT-scholen (LOOT: Landelijke Organisatie Onderwijs en Topsport), Centra voor Topsport en Onderwijs (CTO), topsportprogramma s van bonden, zijn daarop afgestemd. Elling en haar medeonderzoekers Niels Reijgersberg, Roelien Luijt en Marit Gijsbers, keken vooral vanuit pedagogisch en sociaal-maatschappelijk oogpunt naar deze ontwikkelingen. Het bereiken van de top op mondiaal niveau, vergt grote investeringen van de sporter zelf en van diens omgeving en dat zijn meestal de ouders en soms ook de rest van het gezin. De jongere zal zich een topsportidentiteit eigen moeten maken en het trainingsprogramma een centrale plaats dienen te geven in zijn of haar leven. En daarbij het risico lopen dat die droom uiteindelijk niet te verwezenlijken blijkt, doordat de eigen fysieke of mentale mogelijkheden tekortschieten of doordat er simpelweg te weinig plek is in de top van de sportpiramide voor al die duizenden ambitieuze jongeren die nu in de diverse talentselecties van de bonden (of in de jeugdopleidingen van de betaaldvoetbalorganisaties) zijn opgenomen. Er is eenvoudigweg te weinig tijd voor iets anders dan sport. Rol ouders In het eerste onderzoek werden twaalf talenten waarvan zes actief waren en zes gestopt en hun ouders uitgebreid geïnterviewd. Het ging om jonge sporters in het handbal, tennis en zwemmen. De gesprekken bevestigden dat de rol van de ouders erg belangrijk is, in materiële en emotionele zin. Zij zorgen ervoor dat hun talentvolle kinderen voldoende kunnen trainen en bieden steun bij mee- en tegenvallers. Ze nemen vrij als ze hun kinderen moeten halen en brengen of gaan juist extra werken om alle kosten te kunnen betalen. Langzamerhand komt het gezinsleven steeds meer in het teken van de carrière van het jonge talent te staan. Niet alleen dat kind krijgt een topsportidentiteit, vader en moeder voelen zichzelf meer en meer topsportouder. Soms legt de ambitie van de ouders extra druk op het kind. Maar een deel van de ouders ervaart juist dat de sportomgeving (coaches, verenigingen, bonden) steeds meer gaat trekken aan hun kind en maken zich daar zorgen over. Ze hebben het gevoel dat ze het lot van hun kind in handen leggen van de trainer. Meer in het algemeen concluderen de onderzoekers dat er te weinig aandacht is voor de rol van de ouders. Vanuit de sport bestaat de wens talenten op steeds jongere leeftijd meer trainingsuren te laten maken. Dat geldt extra voor sporten waarin jongeren vroeg de top moeten bereiken, 112

3 zoals het turnen voor meisjes, of veel kilometers moeten maken, zoals zwemmen. Er verandert veel in het leven van deze jongeren, stellen de onderzoekers. Ze moeten uiteraard over een sterke intrinsieke motivatie beschikken om het leven als toptalent vol te kunnen houden. Maar ze verkeren ook vrijwel steeds in een sterk prestatiegerichte omgeving en richten hun leven in naar de strakke, doelgerichte trainingsplannen van hun bond. Door die toewijding kan een soort tunnelvisie ontstaan, een eenzijdige, ongezonde identiteitsontwikkeling. Er is eenvoudigweg te weinig tijd voor iets anders dan sport en zelf zijn talenten geneigd dat te accepteren als noodzakelijk offer. Dat geldt overigens niet voor alle talenten. Er zijn ook jonge sporters die de top kunnen bereiken met een flexibeler, misschien ook eigenzinniger aanpak en die juist beter gedijen bij een minder strakke aanpak. Coaches denken vaak dat deze buitenbeentjes hun talenten verspillen, maar de onderzoekers opperen dat het ook juist andersom kan zijn: dat de Nederlandse sport nu talenten ziet afhaken doordat ze zich niet thuisvoelen in de bestaande programma s. Of een talent daadwerkelijk de top bereikt is volgens de onderzoekers nog te veel afhankelijk van het toeval om op het juiste moment de juiste mensen tegen te komen. Met name op mentaal gebied zou meer gerichte begeleiding wenselijk zijn bij motivatieproblemen, faalangst en het leren omgaan met conflicten, tegenvallers en blessures. Dat geldt zeker ook bij het al dan niet gedwongen afscheid van de topsport. Bij veel talenten en een deel 113 Ruwe_Diamant_binnenwerk(6)_.indd :52

4 Ruwe diamanten - Talentontwikkeling in de sport van de ouders ontbreekt dan een plan voor een alternatieve levensinvulling. Meer ondersteuning bij die transitie is wenselijk. In een tweede onderzoek enquêteerde het W.J.H. Mulier Instituut ruim 500 talenten (waarvan 72 die status inmiddels hadden verloren), in samenwerking met NOC*NSF en op basis van het talentenbestand van de sportkoepel. Het bestand is relatief nieuw en beschikt helaas nog niet over de naam-, adres- en woonplaatsgegevens van alle talenten. Dat maakt het lastig voor onderzoekers om een goed beeld te krijgen en te houden op de groep topsporters van de toekomst die uit bijna 2700 jongens en meisjes bestaat. Hoog opleidingsniveau Het overigens wèl redelijk representatieve onderzoek bevestigt het beeld dat de sporttalenten gemiddeld een hoog opleidingsniveau hebben. Maar dat wil niet zeggen dat ze ook altijd een opleiding of studie kiezen die het beste bij hun intellectuele mogelijkheden en voorkeuren past. Bij hun afwegingen is de sport veelal leidend. Ze kiezen vooral een programma en een locatie die hen in staat stelt voldoende en bij de beste coaches te trainen. Voor drie van de vijf talenten betekent dit dat ze minimaal vijftien uur per week trainen. Ook tweederde van de talenten die hun status verloren heeft, blijft stevig doortrainen, zeker als ze de hoop hebben om de top alsnog te bereiken. Het aantal trainingsuren is overigens niet alles bepalend: een aantal talenten met de hoogste (internationale) status, traint niet meer dan tien uur per week. De gemiddelde leeftijd waarop talenten begonnen met hun sport is acht jaar, één op de tien begon pas na hun twaalfde levensjaar aan de betreffende tak van sport. Vóór hun zestiende kregen de meeste talenten voor het eerst een status; gemiddeld rond het veertiende jaar. Eén op de vijf talenten koos bijvoorbeeld een lager onderwijsniveau. De onderzoekers wijzen erop dat topsport veel tijd en energie van de jongeren opslokt, zodat ze hun andere talenten niet kunnen ontwikkelen. Juist door hun passie voor sport zijn ze geneigd die andere mogelijkheden aan de kant te schuiven. Eén op de vijf talenten koos bijvoorbeeld een lager onderwijsniveau. Maar juist doordat een groot deel van de talenten zal (moeten) afhaken, achten de onderzoekers meer aandacht voor preventieve mentale en maatschappelijke begeleiding gewenst. De ontwikkeling van het LOOT-onderwijs en de CTO s, moet leerlingen en studenten met sporttalent mogelijkheden bieden om de trainingen en de opleiding te combineren. Maar volgens de onderzoekers kunnen die voorzieningen een eenzijdigere levensinvulling juist ook versterken. Dit onderwijs onderstreept immers de bijzondere status en de topsportidentiteit van het talent. De vraag is bovendien of dit soort speciaal onderwijs wel nodig is voor alle talenten. Bijna de helft van de talenten zit op een gewone school of volgt een reguliere studie en krijgt voldoende medewerking om die opleiding te combineren met de topsport. De onderzoe- 114

5 Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: Ruwe diamanten Talentontwikkeling in de sport Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op