Sandra van Essen Door druk en andere belastende omstandigheden zijn mensen zichzelf soms bijna kwijt

Transcriptie

1 Sandra van Essen Door druk en andere belastende omstandigheden zijn mensen zichzelf soms bijna kwijt Wie als sporter met een blessure kampt, gaat naar een arts of fysiotherapeut. Wie met een mentaal probleem worstelt, bezoekt de sportpsycholoog. Logisch, zou je zeggen, maar de werkelijkheid is weerbarstiger, zoals blijkt uit het relaas van Sandra van Essen. Niettemin gaat het de goede kant op. Beetje bij beetje raakt Nederland rijp voor de sportpsycholoog. In haar praktijk te Leusden melden zich vaker (top)sporters met uiteenlopende vragen. Wat heeft Van Essen die mensen te bieden? Een sportpsycholoog leert personen zichzelf beter kennen, want alles begint met acceptatie van jezelf. Daarnaast worden er vaardigheden getraind om zo de prestatie te optimaliseren. Ik kom uit een sportief gezin, zegt sportpsychologe Sandra van Essen. Omdat mijn vader ooit een atletiekvereniging heeft opgericht, kreeg ik die sport met de paplepel ingegoten. Mijn andere sport was schaken. In beide heb ik deelgenomen aan Nederlandse kampioenschappen, maar prijzen op dat niveau heb ik niet gewonnen. Atletiek laat zich goed combineren met de studie psychologie. Ik ben die studie gaan doen omdat het gedrag van mensen mij in hoge mate boeit. De interesse voor sportpsychologie ontstond toen ik op mijn achttiende atletiektraining aan kinderen ging geven. Opeens werd ik geconfronteerd met vragen als: Hoe kan het nou dat die jongen of dat meisje tijdens trainingen zo goed presteert en op de wedstrijd niks laat zien? Het lijkt wel een andere persoon. En omgekeerd heb je kinderen die er tijdens trainingen met de pet naar gooien, maar in wedstrijden fantastisch presteren. Op dat soort vragen had ik geen antwoord. Iemand suggereerde toen: Binnen je studie volg je al bewegingswetenschappen. Waarom ga je geen stage lopen bij Peter Blitz, een van de eerste sportpsychologen in Nederland? Dat advies heb ik opgevolgd en van Peter heb ik ontzettend veel geleerd. Bovendien kreeg ik meteen het gevoel: dit is wat ik wil. Blitz trainde bijvoorbeeld op het circuit van Zandvoort met het bobsleeteam. De mentale factoren die hij daarbij wist bloot te leggen, waren voor mij regelrechte eyeopeners. Om mijzelf op dat vlak te bekwamen, ben ik college s gaan volgen bij sportpsycholoog Frank Bakker, later jarenlang voorzitter van de Vereniging voor Sportpsychologie in Nederland (VSPN), en vervolgens ben ik afgestudeerd aan de Deutsche Sporthochschule Köln. 78 sport en kennis

2 sport en kennis 79

3 Tennissers, mountainbikers, karateka s, ze komen allemaal langs. Ouderen Als kersvers afgestudeerde ging Van Essen eerst werken voor de Provinciale Sportraad en begon tegelijkertijd te bouwen aan haar eigen praktijk voor sportpsychologie. Waar ik mij als consulente ouderen bij de Provinciale Sportraad in Flevoland onder meer mee bezighield, was het opzetten van projecten om mensen (weer) enthousiast voor sport te maken. Ouderen zover krijgen dat ze gaan bewegen en sporten, is een belangrijk aspect van maatschappelijke integratie. Onterecht bestaat daar niet veel aandacht voor. Dat werk heb ik drie jaar gedaan. Bij de Provinciale Sportraad was ik uiteraard ook bezig met beïnvloeden van gedrag en motiveren van mensen, maar dat is toch wat anders dan sportpsychologie bedrijven. Pionierswerk De VSPN bestaat pas sinds Van Essen: Daardoor is het in zekere zin nog steeds pionierswerk wat wij sportpsychologen doen. Het komt nog regelmatig voor dat je mensen moet overtuigen van het nut van onze activiteiten. Geluiden als het zal allemaal wel, dat begeleiden van jou, maar ik doe het alleen omdat mijn coach dat zo graag wil, zijn geen uitzondering. Lang niet iedereen heeft een goed beeld van de toegevoegde waarde die een sportpsycholoog vertegenwoordigt. In het kort komt het hierop neer: de sportpsycholoog leert iemand algemene of toegespitste vaardigheden met als doel de prestatie te optimaliseren. Bijvoorbeeld: hoe bereid je je voor op een wedstrijd? Of: hoe ga je om met spanning, concentratie en faalangst? Via mentale training kunnen wij iemand op dat vlak systematisch begeleiden. De sportpsycholoog draagt er een steentje aan bij dat het - zoals men zegt - goed komt te zitten tussen de oren van de sporter, dat die tennisser op setpoint de bal niet meer door de spanning in maar over het net weet te slaan. Sommige sporters gaan van nature al goed met dit soort mentale processen om, maar over het algemeen kun je vrijwel iedereen op dit vlak nog wel iets leren. Verkrampen Welke sporters heeft Van Essen zoal in haar praktijk en met welke vragen kloppen die bij haar aan? Ik begeleid vogels van diverse pluimage, van waterskiërs en judoka s tot pistool- en handboogschutters. Tennissers, mountainbikers, karateka s, ze komen allemaal langs. Inderdaad zijn het overwegend individuele sporters. De vragen waar deze mensen mee worstelen, variëren sterk. De een heeft de top bereikt in zijn discipline, maar wil gewoon leren nog beter te worden. De ander traint soepel, maar verkrampt tijdens de wedstrijd. Ontwikkel ik in het eerste geval een algemeen trainingsprogramma, in het 80 sport en kennis

4 Een sportpsycholoog leert mensen zichzelf beter kennen. tweede voorbeeld is mijn aanpak gerichter. Dingen die dan aan bod komen, zijn: waar maak je je zo druk om? Hoe hoog stel je je doelen? Probleem is namelijk dat mensen zichzelf vaak overvragen, hetzij ingefluisterd door de ouders, hetzij vanwege de eigen hoge verwachtingen. Zo van: ik moet en zal die limiet halen, anders heb ik gefaald. Zakdoekjes Als iemand bij mij komt, kan ik er niet voor zorgen dat hij harder loopt of zwemt, maar wat ik wél kan doen is eraan bijdragen dat zo n persoon bewuster naar zichzelf kijkt, meer nadenkt over zijn keuzes en in het algemeen tevredener over zichzelf is. Wie sterk in zijn schoenen staat, heeft er lak aan wanneer een ander zegt dat hij harder moet lopen of zwemmen. Zolang je tevreden bent over je eigen prestatie, sta je daarboven. Dat laat onverlet dat de sporter die bij mij komt, natuurlijk wel degelijk hoopt uiteindelijk te komen tot die optimale prestatie. Een judoka zei ooit tegen me: Als ik de mat op ga, wil ik maar één ding: winnen. Mijn antwoord was: Dat winnen is uiteindelijk het gevolg van iets. Maar wat je in je hoofd hebt, is wat je gaat doen. Lekker judoën, die mooie heupzwaai inzetten en punten halen. Doe je dat het beste van iedereen, dan win je. Als je echter enorm je best hebt gedaan en alles hebt gegeven wat er in je zit, maar toch blijkt die ene tegenstander net een tikkeltje beter, dan kan heel Nederland wel zeggen dat je gefaald hebt, maar ik hoop dat jij het zelf in zoverre kunt nuanceren dat je zegt: ik ben tevreden. Met andere woorden: een sportpsycholoog leert mensen zichzelf beter kennen, zodat ze verstandiger, realistischer én blijer omgaan met hun prestaties. Want door druk en andere belastende omstandigheden zijn mensen zichzelf soms bijna kwijt. In de hoek van mijn werkkamer staat niet voor niets een rek met zakdoekjes. Ik wil niet zeggen dat iedereen hier zit te brullen, maar het komt wel voor. Het is verrekte jammer dat sommigen zo beroerd in hun vel zitten. Ooit zijn al die sporters namelijk begonnen met tennis of judo omdat ze het zo leuk vonden. Althans, dat mag ik hopen. Gevoelig Naast een aantal basisvaardigheden - doelstellingen formuleren, concentratie, gedachtetraining, visualisatie et cetera - reikt Van Essen desgewenst haar expertise aan op een veelheid aan aandachtsvelden: onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen, communicatie met collega-sporters of ploeggenoten, omgang met de coach. Waarbij je moet voorkomen dat die coach denkt dat je op zijn terrein komt en dat ligt soms erg gevoelig. Ik heb sporters over de vloer gehad, die zeiden: Mijn coach weet niet dat ik hier kom en dat wil ik ook zo houden. sport en kennis 81

5 Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: Hinderlijk buitenspel Sport als motor van integratie? Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op