De Belgische Voedselconsumptiepeiling

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie De Belgische Voedselconsumptiepeiling De Belgische Voedselconsumptiepeiling : IPH/EPI REPORTS N

2

3 Stephanie Devriese, Inge Huybrechts, Michel Moreau, Herman Van Oyen De Belgische Voedselconsumptiepeiling Epidemiologie, maart 2006; Brussel (België) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV/EPI REPORTS N Depotnummer: D/2006/2505/17 De Belgische Voedselconsumptiepeiling VCP groep Onderzoeksteam (in alfabetische volgorde) Emmanuel Abatih (WIV, Epidemiologie) Stephanie Devriese (WIV, Epidemiologie) Inge Huybrechts (UGent, VMG) Michel Moreau (ULB, ESP) Herman Van Oyen (WIV, Epidemiologie) Diëtisten Mia Bellemans (UGent, VMG) Mieke De Maeyer (UGent, VMG) Khadija El Moumni (Institut Arthur Haulot) Davy Van Steenkiste (WIV, Epidemiologie) Wetenschappelijke stuurgroep Christine Bazelmans (ULB, ESP) Guy De Backer (UGent, VMG) Stefaan De Henauw (UGent, VMG) Marcel Kornitzer (ULB, ESP) Alain Leveque (ULB, ESP) Chistophe Matthys (UGent, VMG) Logistieke steun Noëmi Debacker (WIV, Epidemiologie) Anne-Lise Laffineur (WIV, Epidemiologie) Monique Schoonenburg (WIV, Epidemiologie) Bijzondere dank aan De diëtisten-enquêteurs De deelnemers en aan Leen Baert (UGent, FBW) Maaike Bilau (UGent, VMG) Yves Coppieters (ULB, ESP) Frank Devlieghere (UGent, FBW) Tineke De Vriendt (UGent, VMG) Marga Ocké (RIVM) Ilse Pynaert (UGent, VMG) Christelle Senterre (ULB, ESP) Isabelle Sioen (UGent, VMG) Nadia Slimani (IARC) Marie-Paule Vanderelst (ULB, ESP) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid J. Wytsmanstraat Brussel België Tel: Fax: liesbeth.temme@iph.fgov.be IPH/EPI REPORTS Nr

4 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Betrokken instituten Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Universiteit Gent, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Université Libre Bruxelles, Ecole de Santé publique Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie Opdrachtgevers FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

5 Algemene Inhoud Volume I Executieve samenvatting... 7 I. Inleiding en methoden II. Studiepopulatie III. Voedings- en gezondheidsstatus IV. Voedingsprofiel Volume II V. Voedingsmiddelen 1 Voedingsdriehoek Dranken Graanproducten en aardappelen Groenten Fruit Melk- en calciumverrijkte sojaproducten Vlees, vis, eieren en vervangproducten Smeer- en bereidingsvet Restgroep Volume III VI. Energie en macronutriënten 1 Aanbevelingen Energie Vetten Koolhydraten Eiwitten VII. Micronutriënten 1 Aanbevelingen Calcium IJzer Vitamine C

6 Algemene Inhoud Volume IV VIII. Rauwe voedingsmiddelen IX. Voedingshygiëne en voedselveiligheid binnen het huishouden Bijlage 1 - Geselecteerde gemeenten Bijlage 2.1- Communicatieformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Ontvangstformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Voedingsmiddelengroepen Bijlage Voedingsmiddelenlijst Bijlage 4 - Verstrekkingeenheden en conversiefactoren bij de Vlaamse voedingsdriehoek Bijlage 5 - Conversiefactoren...867

7 Hoofdstuk VI.5 Eiwitten Inleiding en methoden Studiepopulatie Voedings- en gezondheidsstatus Voedingsprofiel Aanbevelingen Energie Voedingsmiddelen Koolhydraten Energie en macronutriënten Eiwitten Micronutriënten Rauwe voedingsmiddelen Voedingshygiëne De Belgische Voedselconsumptiepeiling

8

9 Inhoudstafel SAMENVATTING INLEIDING METHODEN EN INDICATOREN RESULTATEN GEBRUIKELIJKE BIJDRAGE VAN EIWITTEN AAN DE TOTALE ENERGIE-INNAME BEOORDELING VAN DE DAGELIJKSE EIWITCONSUMPTIE IN VERGELIJKING MET DE AANBEVELINGEN VAN DE HOGE GEZONDHEIDSRAAD BRONNEN VAN EIWITINNAME TABELLEN REFERENTIELIJST

10

11 Samenvatting De gebruikelijke dagelijkse procentuele bijdrage van het macronutriënt eiwit aan de totale energie-inname in de algemene populatie, 15 jaar en ouder, bedraagt 16.3 en% (SD 3.3). Deze bijdrage is hoger dan de aanbeveling die een bijdrage van ongeveer 10 en% stelt. Bijna iedereen heeft een gebruikelijke eiwitinname van minstens 9 en% per dag. In totaal is er 99% van zowel de vrouwen als de mannen die aan de minimum aanbeveling van 10 en% eiwit voldoen. Algemeen kan hieruit besloten worden dat er binnen de bevolking,15 jaar en ouder, nauwelijks problemen zijn betreffende een te lage eiwitinname. Er zijn weinig verschillen volgens leeftijd en geslacht voor de procentuele eiwitinname. Uit de resultaten blijkt dat vleesproducten de voornaamste eiwitbronnen zijn binnen de Belgische voeding, gevolgd door graanproducten (vnl. brood) en kaas en melkproducten

12 1 Inleiding In de aanbeveling van de Hoge Gezondheidsraad (1) wordt de bijdrage van eiwit aan de totale energiebehoefte op ongeveer 10% gesteld. Daarnaast wordt de aanbevolen hoeveelheid eiwitinname ook uitgedrukt in gram eiwit per dag per kilogram lichaamsgewicht (g/kg LG). De omzetting van de eiwitbehoefte in g/kg LG tot een percentage van de totale energiebehoefte kan echter sterk afwijken van de aanbevolen energiebijdrage van ongeveer 10% en wordt hier in het rapport niet gebruikt als referentie. In dit hoofdstuk wordt 10 en% gebruikt om het percentage van de bevolking te identificeren dat voldoet aan de aanbeveling m.b.t. de bijdrage van eiwitten aan de totale energiebehoefte

13 2 Methoden en Indicatoren Voor de berekening van de inname van energie en nutriënten uit de gegevens verzameld met de herhaalde 24-uursvoedingsnavragen, werden de gerapporteerde voedingsmiddelen gekoppeld aan het best passende voedingsmiddel uit een voedingsmiddelen-databank (zie hoofdstuk I.4 punt 2.4). De berekende inname van de macronutriënten wordt uitgedrukt in energieprocenten (en%): dat wil zeggen de procentuele bijdrage van het macronutriënt aan de som van de energie-inname. Omdat de energiebijdrage van alcohol idealiter 0% is, wordt voor de berekening van de procentuele bijdrage van eiwitten aan de totale energie-inname de energiebijdrage van alcohol buiten beschouwing gelaten. Voor de energiebijdrage van de eiwitten wordt een vergelijking gemaakt tussen de resultaten zoals geschat op basis van de volledige studiepopulatie enerzijds en op basis van de studiepopulatie na uitsluiting van mogelijke onderrapportering anderzijds. De gebruikelijke inname van de nutriënten in de populatie werd geschat d.m.v. het programma C-Side op basis van de informatie bekomen tijdens de 2-maal herhaalde 24- uursvoedingsnavraag (2;3). Dit is niet gelijk aan het gemiddelde over de 2-maal herhaalde 24- uursvoedingsnavragen. Voor een correcte evaluatie van de verdeling van de inname binnen de bevolking in vergelijking met de voedingsnormen is niet het gemiddelde over de twee dagen belangrijk, maar de inname over een langere periode (dwz de gebruikelijke inname), waarbij enkel de variatie tussen personen belangrijk is en niet de intra-individuele variatie. De methode is in detail besproken in het eerste hoofdstuk (zie hoofdstuk I.4 punt 3.1). Hieronder wordt kort uitgelegd hoe de tabellen gebruikelijke consumptie te lezen. Er worden twee tabellen gegeven. De eerste tabel beschrijft de verdeling voor de totale bevolking en volgens het geslacht, met ook een indeling in leeftijdsgroepen. Al de resultaten in de tabel zijn, naast de weging voor het steekproefontwerp (zie hoofdstuk II.2), ook gewogen voor de dag en het seizoen tijdens dewelke het interview werd afgenomen. De eerste twee kolommen tonen het gemiddelde en de standaard deviatie (SD) als maat voor de spreiding van de verdeling. In de volgende 4 kolommen worden de geschatte waarden van percentielen 25, 50 (de mediaan), 75 en 97.5 gegeven. De volgende kolom toont het percentage van de bevolking dat voldoet aan een voedingsaanbevel. Dit is het percentage met een inname onder of boven een grenswaarde of een inname tussen 2 grenswaarden. De laatste 2 kolommen geven aantallen waarbij het eerste het aantal 24-uursvoedingsnavragen (kolom met hoofding n ) en het tweede getal is het aantal respondenten (kolom met hoofding N ). De tweede tabel toont de gemiddelde inname in functie van verschillende variabelen (geslacht, opleiding, woonplaats, gewicht, seizoen, lichamelijke activiteit, huishoudgrootte). Het eerste gemiddelde (kolom Gem_1) is gelijkaardig aan dit van de eerste tabel, nl gewogen voor het steekproefontwerp, dag en seizoen van het interview). In al de andere kolommen is in het mathematisch model ook rekening gehouden met mogelijke verschillen in de geslachtsverdeling en leeftijdsverdeling. De inhoud van deze kolommen is zoals besproken hierboven

14 3 Resultaten 3.1 Gebruikelijke bijdrage van eiwitten aan de totale energie-inname De gemiddelde dagelijkse procentuele bijdrage van het macronutriënt eiwit aan de totale energie-inname in de algemene populatie, 15 jaar en ouder, bedraagt 16.3 en% (SD 3.3). De interquartielrange gaat van 14.1 en% tot 18.3 en% (Tabel VI.5. 2). De gemiddelde gebruikelijke inname bij vrouwen is vrij gelijkaardig aan deze bij mannen, respectievelijk 16.6 en% (SD 3.4) en 16.0 en% (SD 3.1). De gebruikelijke inname van de eiwitten is het laagst in de jongste leeftijdsgroep. Bij 15 tot 18 jarige vrouwen en mannen is de gebruikelijke bijdrage van eiwitten tot de totale energie-inname gemiddeld respectievelijk 13.7 en% en 13.8 en%. Na de leeftijd van 18 jaar blijft de gebruikelijke inname in de verschillende leeftijdsgroepen, zowel bij vrouwen als bij mannen, vrij stabiel. Ze is tussen 16.7 en% en 17.0 en% bij vrouwen en tussen 16.0 en% en 16.9 en% bij mannen. Indien de onderrapporteerders (zoals berekend in hoofdstuk VI.2) uitgesloten worden, dan is de gemiddelde gebruikelijke inname van eiwitten in de algemene populatie 15.7 en% (SD 2.9) ( Tabel VI.5. 3) in plaats van 16.3 en%. Tabel VI.5. 1 vat de resultaten voor de bijdrage van eiwitten tot de totale energie-inname met en zonder onderraporteerders samen. Tabel VI.5. 1 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van eiwitten (energie%/dag) Alle respondenten Uitgezonderd onderrapporteerders Gemiddelde SD N Gemiddelde SD N VROUWEN < > Totaal MANNEN < > Totaal TOTAAL Voor de analyse volgens opleidingsniveau, woonplaats, BMI, lichamelijke activiteit, seizoen en huishoudgrootte werden de onderraporteerders niet uitgesloten. Er zijn weinig opmerkelijke verschillen in eiwitinname volgens gewest, opleidingsniveau, fysieke activiteit, seizoen of huishoudgrootte. De bijdrage van eiwitten tot de totale energie-inname is iets lager bij personen met een ondergewicht of een gezond gewicht (15.6 en%) dan bij personen met een overgewicht (17.6 en%) of obesiteit (16.9 en%), zonder dat deze verschillen statistisch significant zijn (Tabel VI.5. 4)

15 3.2 Beoordeling van de dagelijkse eiwitconsumptie in vergelijking met de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad De gemiddelde dagelijkse procentuele bijdrage van eiwitten in de algemene bevolking (16.3 en%) is hoger dan de vooropgestelde 10 en%. Het 25 ste percentiel bedraagt reeds 14.2%. Bijna iedereen heeft een gebruikelijke eiwitinname van minstens 9 en% per dag. In totaal is er 99% van zowel de vrouwen als de mannen die aan de minimum aanbeveling van 10 en% eiwit voldoen. Het hoogste percentage van mensen met een eiwit energiebijdrage van minstens 10% wordt, zowel bij vrouwen als bij mannen, teruggevonden in de leeftijdsgroep jaar (respectievelijk 99.7% en 99.8%). Algemeen kan hieruit besloten worden dat er binnen de bevolking,15 jaar en ouder, nauwelijks problemen zijn betreffende een te lage eiwitinname. Er zijn weinig verschillen volgens leeftijd en geslacht voor de procentuele eiwitinname. 3.3 Bronnen van eiwitinname In Tabel VI.5. 5 worden de voedingsmiddelen gegeven die de voornaamste bronnen zijn van energiebijdrage uit eiwitten in de voeding. In de eerste plaats zijn het vlees en vleesproducten die 36.45% van de energiebijdrage van eiwitten vertegenwoordigen. Daarnaast komt de energiebijdrage van eiwitten vooral van granen en graanproducten (18.98%), van melkproducten (17.87%) en van vis en schaaldieren (6.04%). Binnen de groep vlees en vleesproducten komt de bijdrage vooral van vleesproducten (8.66%), kip (6.25%) en runder (6.02%). Elf voedingsmiddelen dragen bij tot bijna twee derden van de eiwitinname. Voor de graan en graanproducten draagt vooral brood bij 14.54%, terwijl voor melkproducten de bijdrage vooral komt van kaas (9.00%) en melk (4.01%)

16 4 Tabellen Tabel VI.5. 2 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van eiwitten (energie%/dag) Gemiddelde SD P25 P50 P75 % > 10 % > 15 n N VROUWEN < > Totaal MANNEN < > Totaal TOTAAL < > Totaal Gemiddelde: gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen n: aantal 24-uursvoedingsnavragen % > 10: % dat voldoet aan de aanbeveling van minstens 10en% inname van eiwitten per dag N: aantal respondenten

17 Tabel VI.5. 3 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van eiwitten (energie%/dag) Gemiddelde SD P25 P50 P75 % > 10 % > 15 n N VROUWEN < > Totaal MANNEN < > Totaal TOTAAL < > Totaal Gemiddelde: gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen % > 10 : % dat voldoet aan de aanbeveling van minstens 10en% inname van eiwitten per dag n: aantal 24-uursvoedingsnavragen N: aantal respondenten met uitzondering van de onderrapporteerders

18 Tabel VI.5. 4 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Gebruikelijke consumptie van eiwitten (energie%/dag) Gem_1 Gem_2 SD P25 P50 P75 % > 10 % > 15 n N GESLACHT Vrouw Man OPLEIDING Lager sec. of minder BSO/TSO ASO Hoger onderwijs GEWEST Vlaams Brussels & Waals GEWICHT (BMI) Onder & gezond gewicht Overgewicht Obesiteit SEIZOEN Lente Zomer Herfst Winter LICHAMELIJKE Inactief ACTIVITEIT Minimaal Pos. voor gezondheid HUISHOUD- 1 persoon GROOTTE 2 personen personen TOTAAL Gemiddelde: gewogen gemiddelde gecorrigeerd voor interviewdag en seizoen n: aantal 24-uursvoedingsnavragen % > 10 : % dat voldoet aan de aanbeveling van 10en% inname van eiwitten per dag N: aantal respondenten

19 Tabel VI.5. 5 Voedselconsumptiepeiling, België, 2004 Bronnen van de energiebijdrage uit eiwitten (in %) Groep Groepsnaam Procentuele eiwitbijdrage groep Groep Sub-groep1 Sub-groep2 Naam subgroep Procentuele eiwitbijdrage subgroep 07 Vlees en vleesproducten VLEESPRODUCTEN KIP RUNDER NIET INGEDEELD VARKENS KALKOEN SCHAPE/LAMS KALFS KONIJN (TAM) WILD PAARDE NIET INGEDEELD EN ANDER GEVOGELTE EEND ORGAANVLEES GEVOGELTE GEITE NIET INGEDEELD GANS

20 Vervolg Tabel VI.5. 5 Groep Groepsnaam Procentuele eiwitbijdrage groep Groep Sub-groep1 subgroep2 Naam subgroep Procentuele eiwitbijdrage subgroep 06 Granen en graanproducten BROOD DEEGWAREN, RIJST, ANDERE GRANEN ONTBIJTGRANEN DEEG ZOUTE VERSNAPERINGEN, TOOST KNACKEBROOD, BESCHUIT MEEL, VLOKKEN, BINDMIDDELEN BROOD, KNACKEBROOD, BESCHUIT NIET INGEDEELD Melkproducten KAAS MELK YOGHURT KWARK E.D PUDDINGEN OP MELK/ROOM/MOUSSE BASIS MELKDRANKEN KOFFIEMELK EN CREAMERS ROOM NIET INGEDEELD TOPPINGS Vis en schaaldieren VIS SCHAAL- EN WEEKDIEREN VISPRODUCTEN, VISSTICKS

21 Vervolg Tabel VI.5. 5 Groep Groepsnaam Procentuele eiwitbijdrage groep Groep subgroep1 subgroep2 Naam subgroep Procentuele eiwitbijdrage subgroep 01 Aardappelen en andere knolgewassen aardappelen (algemeen) gefrituurde aardappelproducten aardappelbereidingen ander dan gefrituurd ANDERE KNOLGEWASSEN Cake, koek, gebak, puddingen CAKE, GEBAK, PUDDINGEN NIET-MELKBASIS BISCUIT NIET INGEDEELD Groenten VRUCHTGROENTEN BLADGROENTEN (M.U.V. KOOLSOORTEN) KOOLSOORTEN GEMENGDE SALADES/GROENTEN ERWTEN, MAIS, TUINBONEN UIEN, KNOFLOOK CHAMPIGNONGS OF PADDESTOELEN KNOLGROENTEN STENGEL- EN SPRUITGROENTEN NIET INGEDEELD Eieren en eiproducten EIEREN Soepen SOEPEN BOUILLON NIET INGEDEELD

22 Vervolg Tabel VI.5. 5 Groep Groepsnaam Procentuele eiwitbijdrage groep Groep sub-groep1 sub-groep2 Naam subgroep Procentuele eiwitbijdrage subgroep 04 Fruit NOTEN, ZADEN, NOTENSPREAD (NOTENSMEERSELS) andere fruitsoorten citrusvruchten pitvruchten besvruchten en kleinfruit steenvruchten GEMENGD FRUIT OLIJVEN NIET INGEDEELD Suiker en zoetwaren CHOCOLA, CANDY BARS, CHOCOLADEHAGEL/VLOKKEN IJS ZOETWAREN (GEEN CHOCOLA) SUIKER, HONING, JAM SIROPEN SORBETIJS NIET INGEDEELD WATERIJS Diversen SNACKS SOJAPRODUCTEN NIET INGEDEELD NIET INGEDEELD KUNSTMATIGE ZOETSTOFFEN

23 Vervolg Tabel VI.5. 5 Groep Groepsnaam Procentuele eiwitbijdrage groep Groep sub-groep1sub-groep2 Naam subgroep Procentuele eiwitbijdrage subgroep 14 Alkoholhoudende dranken BIER, CIDER WIJN LIKEUREN STERKE DRANK, BRANDEWIJN COCKTAILS, PUNCHES SHERRY, PORT, VERMOUTH E.D NIET INGEDEELD ANIJSDRANKEN (PASTIS,..) Sauzen en kruiden/specerijen NIET INGEDEELD TOMATENSAUZEN MAYONAISES SMAAKMAKERS DRESSINGS KRUIDEN, SPECERIJEN EN SMAAKSTOFFEN DESSERTSAUZEN GIST SAUZEN

24 Vervolg Tabel VI.5. 5 Groep Groepsnaam Procentuele eiwitbijdrage groep Groep subgroep1 subgroep2 Naam subgroep Procentuele eiwitbijdrage subgroep 13 Niet alkoholische dranken VRUCHTE- EN GROENTESAPPEN KOFFIE CICHOREI, SURROGATEN LIMONADES, ISOTONE DRANKEN, SIROPEN NIET INGEDEELD THEE KRUIDENTHEE NIET INGEDEELD (MINERAAL)WATER Vetten MARGARINES BOTER NIET INGEDEELD ANDERE DIERLIJKE VETTEN PLANTAARDIGE OLIEN FRITUURVETTEN Peulvruchten PEULVRUCHTEN

25 Referentielijst 1. Hoge Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie Brussel. 2. Dodd, K. W. A technical guide to C-SIDE. Software for Intake Distribution Estimation. Technical Report 96-TR 32, Department of Statistics and Center for Agricultural and Rural Development; Iowa State University. 3. Iowa State University. A user's guide to C-SIDE. Software for Intake Distribution Estimation. Technical Report 96-TR 31, Department of Statistics and Center for Agricultural and Rural Development; Iowa State University