De Belgische Voedselconsumptiepeiling

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie De Belgische Voedselconsumptiepeiling De Belgische Voedselconsumptiepeiling : IPH/EPI REPORTS N

2

3 Stephanie Devriese, Inge Huybrechts, Michel Moreau, Herman Van Oyen De Belgische Voedselconsumptiepeiling Epidemiologie, maart 2006; Brussel (België) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV/EPI REPORTS N Depotnummer: D/2006/2505/17 De Belgische Voedselconsumptiepeiling VCP groep Onderzoeksteam (in alfabetische volgorde) Emmanuel Abatih (WIV, Epidemiologie) Stephanie Devriese (WIV, Epidemiologie) Inge Huybrechts (UGent, VMG) Michel Moreau (ULB, ESP) Herman Van Oyen (WIV, Epidemiologie) Diëtisten Mia Bellemans (UGent, VMG) Mieke De Maeyer (UGent, VMG) Khadija El Moumni (Institut Arthur Haulot) Davy Van Steenkiste (WIV, Epidemiologie) Wetenschappelijke stuurgroep Christine Bazelmans (ULB, ESP) Guy De Backer (UGent, VMG) Stefaan De Henauw (UGent, VMG) Marcel Kornitzer (ULB, ESP) Alain Leveque (ULB, ESP) Chistophe Matthys (UGent, VMG) Logistieke steun Noëmi Debacker (WIV, Epidemiologie) Anne-Lise Laffineur (WIV, Epidemiologie) Monique Schoonenburg (WIV, Epidemiologie) Bijzondere dank aan De diëtisten-enquêteurs De deelnemers en aan Leen Baert (UGent, FBW) Maaike Bilau (UGent, VMG) Yves Coppieters (ULB, ESP) Frank Devlieghere (UGent, FBW) Tineke De Vriendt (UGent, VMG) Marga Ocké (RIVM) Ilse Pynaert (UGent, VMG) Christelle Senterre (ULB, ESP) Isabelle Sioen (UGent, VMG) Nadia Slimani (IARC) Marie-Paule Vanderelst (ULB, ESP) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid J. Wytsmanstraat Brussel België Tel: Fax: liesbeth.temme@iph.fgov.be IPH/EPI REPORTS Nr

4 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Betrokken instituten Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Universiteit Gent, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Université Libre Bruxelles, Ecole de Santé publique Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie Opdrachtgevers FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

5 Algemene Inhoud Volume I Executieve samenvatting... 7 I. Inleiding en methoden II. Studiepopulatie III. Voedings- en gezondheidsstatus IV. Voedingsprofiel Volume II V. Voedingsmiddelen 1 Voedingsdriehoek Dranken Graanproducten en aardappelen Groenten Fruit Melk- en calciumverrijkte sojaproducten Vlees, vis, eieren en vervangproducten Smeer- en bereidingsvet Restgroep Volume III VI. Energie en macronutriënten 1 Aanbevelingen Energie Vetten Koolhydraten Eiwitten VII. Micronutriënten 1 Aanbevelingen Calcium IJzer Vitamine C

6 Algemene Inhoud Volume IV VIII. Rauwe voedingsmiddelen IX. Voedingshygiëne en voedselveiligheid binnen het huishouden Bijlage 1 - Geselecteerde gemeenten Bijlage 2.1- Communicatieformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Ontvangstformulier Voedselconsumptiepeiling Bijlage Voedingsmiddelengroepen Bijlage Voedingsmiddelenlijst Bijlage 4 - Verstrekkingeenheden en conversiefactoren bij de Vlaamse voedingsdriehoek Bijlage 5 - Conversiefactoren...867

7 Hoofdstuk VI.1 Aanbevelingen Inleiding en methoden Studiepopulatie Voedings- en gezondheidsstatus Voedingsprofiel Voedingsmiddelen Energie en macronutriënten Micronutriënten Aanbevelingen Energie Vetten Rauwe voedingsmiddelen Koolhydraten Voedingshygiëne Eiwitten De Belgische Voedselconsumptiepeiling

8

9 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Inhoudstafel SAMENVATTING ALGEMENE AANBEVELINGEN REFERENTIELIJST

10 De Belgische Voedselconsumptiepeiling

11 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Samenvatting Voedingsaanbevelingen worden per land op verschillende manieren voorgesteld. In 1941 werden in de VS de eerste officiële aanbevelingen voor voedingsstoffen ( Recommended Dietary Allowances (RDA)) opgesteld. De RDA-waarden zijn zo bepaald dat ze de voedingsstoffenbehoeften dekken van het overgrote deel van de bevolking (97.5%) (RDA = gemiddelde behoefte + 2 standaardafwijkingen). Wanneer voor een nutriënt geen RDA kan worden afgeleid omdat er bijvoorbeeld belangrijke gegevens ontbreken, kan een niveau van adequate inneming (AI) als alternatief worden gehanteerd. Deze AI komt overeen met het vastgestelde minimum (of minimale range) van inname dat voor een bepaalde populatie als adequaat kan worden beschouwd. Verscheidene beperkingen verbonden aan de RDA s hebben geleid tot een nieuw concept met meer gedifferentieerde voedingsnormen. In 1991 heeft het Britse Committee on Medical Aspects of Foods (COMA) een nieuw concept van Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH-concept) voorgesteld, bestaande uit drie verschillende normen: 1. lowest Treshold Intake (LTI); 2. estimated Average Requirement (EAR); 3. reference Nutrient Intake (RNI) wat overeenkomt met RDA. Het Scientific Committee on Food van de EU en de Hoge Gezondheidsraad hebben hun voedingsaanbevelingen op dit ADH-concept gebaseerd. Meer recent ontwikkelde de Amerikaanse Food and Nutrition Board van het Institute of Medicine een vergelijkbaar concept voor gedifferentieerde referentiewaarden. In plaats van één aanbeveling (RDA) per nutriënt, worden vier verschillende voedingsnormen gegeven (RDA, AI, EAR en het Tolerable Upper Intake Level (UL)). In dit rapport worden de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad (2003) als referentie gebruikt

12 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Algemene aanbevelingen Voedingsstoffen of nutriënten zijn bestanddelen aanwezig in voedingsmiddelen die zorgen voor de groei, de weefselopbouw, het herstel en het in stand houden van humane lichaamsfuncties. Voedingsaanbevelingen op niveau van nutriënten worden voor het ogenblik per land op verschillende manieren voorgesteld. Deze aanbevelingen zijn steeds geslacht- en leeftijdspecifiek (1,2). In 1941 werden in de Verenigde Staten (VS) voor het eerst officiële aanbevelingen opgesteld voor voedingsstoffen (zoals vitaminen en mineralen). Deze eerste Recommended Dietary Allowances (RDA s) of aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (ADH s) kwamen tot stand in periodes van oorlog, crisis en schaarste. Deze eerste ADH-waarden waren dan ook primair gericht op het voorkomen van deficiëntieziekten. Opdat de ADH-waarden de voedingsstoffenbehoefte van het overgrote deel van de bevolking (97,5%) zouden dekken, ligt de ADH twee standaardafwijkingen hoger dan de gemiddelde behoefte. Alleen voor wat de energiebehoefte betreft wordt de ADH gelijkgesteld aan de gemiddelde behoefte. De aanbevelingen voor eiwitten, vetten en koolhydraten zijn gebaseerd op de energiebehoefte, rekening houdend met de nood aan essentiële vetzuren, het behoud van de stikstofbalans, de weefselgroei, enz (3). Wanneer er voor een nutriënt geen ADH kan worden afgeleid omdat belangrijke gegevens ontbreken, wordt vaak een niveau van adequate inneming (AI) gehanteerd. De AI komt overeen met het waargenomen of experimenteel vastgestelde minimum (of minimale range) van inneming dat voor een bepaalde populatie als adequaat kan worden beschouwd. Bij een inneming gelijk aan de AI zijn er geen aanwijzingen voor ongewenste effecten door een tekort. Voor jongere leeftijdsgroepen worden vaak AI s gebruikt bij gebrek aan voldoende gegevens ter bepaling van een ADH. De belangrijkste beperking van het originele ADH-concept was het feit dat er per nutriënt maar één voedingsnorm was, namelijk de ADH, die voor steeds meer doeleinden werd gebruikt (bv. voedingsetikettering, het definiëren van zowel een gezonde als een veilige voeding, ). Door het ontbreken van voldoende gegevens over bijvoorbeeld de spreiding van de behoefte tussen personen enerzijds en betrouwbare data uit gecontroleerde studies anderzijds, dienden voedingsautoriteiten veronderstellingen te maken, waardoor de ADH s verschillen tussen verschillende landen en/of voedingsautoriteiten. Een tweede belangrijke beperking heeft te maken met het feit dat het ADH-concept wordt gebruikt voor de planning en de beoordeling van de voeding van zowel groepen als individuen. De ADH is echter geen ideale maat voor de individuele behoefte omdat ze de werkelijke nutriëntbehoefte van een groot percentage van de bevolking overschat (de ADH ligt immers twee standaardafwijkingen hoger dan de gemiddelde behoefte). Ten slotte neemt de belangstelling voor een meer optimale bepaling van de aanbevelingen op basis van resultaten van epidemiologisch en experimenteel onderzoek toe. Er is bijvoorbeeld een verband gevonden tussen een hogere inname van bepaalde nutriënten (meer dan de ADH) en het risico van chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten. De nadruk van het oude ADHconcept op de preventie van deficiëntieziekten vormt in dit kader een belangrijke beperking. Het oude ADH-concept houdt met andere woorden geen of onvoldoende rekening met nieuwe inzichten op basis van wetenschappelijk voedingsonderzoek over de preventieve rol van de voeding (3)

13 De Belgische Voedselconsumptiepeiling De nood aan normen gericht op de individuele behoeften heeft ertoe geleid dat men op zoek ging naar een nieuw concept met meer gedifferentieerde voedingsnormen. Bovendien nam de kennis en de aandacht voor de mogelijke preventieve rol van de voeding op het risico van chronische ziekten toe. Eén enkele behoeftenorm was dus niet meer toerijkend voor alle toepassingen (bv. voedingsetikettering, de beoordeling én de planning van zowel een gezonde als een veilige voeding). In 1991 heeft het Britse 'Committee on Medical Aspects of Foods' (COMA) een nieuw concept gepubliceerd. Onder de noemer Dietary Reference Values werden drie verschillende normen voorgesteld (4): - de Lowest Reference Nutrient Intake' (LRNI) of de minimale behoefte, ook aangegeven als Lowest Treshold Intake (LTI); - de 'Estimated Average Requirement' (EAR) of de gemiddelde behoefte; - de 'Reference Nutrient Intake' (RNI) die overeenkomt met de oude RDA, ook aangegeven als 'Population Reference Intake' (PRI). Het Scientific Committee on Food (SCF) van de EU heeft zich bij het opstellen van de eerste Europese voedingsnormen in 1993 op dit Britse concept gebaseerd (2). Nadien werden ook de voedingsaanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad (1997) ontwikkeld naar dit concept (1). Meer recent (1997) heeft de Amerikaanse Food and Nutrition Board (FNB) van het Institute of Medicine (IOM), dat in de VS verantwoordelijk is voor het opstellen van de voedingsnormen, een vergelijkbaar concept van Dietary Reference Intakes (DRI) uitgewerkt voor gedifferentieerde referentiewaarden voor de inneming van voedingsstoffen (5). Hierbij worden vier verschillende voedingsnormen voorgesteld, elk met een eigen toepassingsgebied: - In tegenstelling tot het vroegere concept waarbij de RDA vooral bedoeld was voor het plannen van de voedselvoorziening van groepen mensen, geldt de RDA in het nieuwe concept ook als na te streven inneming voor het individu. - Ook de AI geldt in het nieuwe concept als na te streven inneming voor het individu. - Voor het beoordelen van de voeding op groepsniveau wordt de EAR gehanteerd. - Het Tolerable Upper Intake Level (UL) is een veiligheidsgrens, een inneming daarboven houdt een risico in. De EAR en de UL geven respectievelijk de onder- en de bovengrens van de aanvaardbare inname aan. Beiden zijn dus geen aanbeveling in de strikte zin van het woord. De EAR geeft de waarde aan waarbij de behoefte van slechts de helft van de populatie is gedekt, terwijl de UL een veiligheidsgrens is. In een aantal gevallen is het verschil tussen een veilige en een adequate inneming relatief klein (met een ratio tussen 2 en 5). Voor de meeste mineralen en sporenelementen bedraagt de UL/RDA-verhouding echter ten minste 5. Hoewel de nieuwe DRI-concepten rekening houden met nieuwe inzichten over de preventieve effecten van de voeding, neemt dit niet weg dat er nog hiaten zijn in de nodige gegevens omtrent voedingsnormen, zeker voor wat de jongere leeftijdsgroepen betreft. Op dat vlak dienen nog steeds aannames te gebeuren. In dit rapport worden de Voedingsaanbevelingen voor België van de Hoge Gezondheidsraad (2003) gebruikt als referentie. Elk hoofdstuk wordt ingeleid met een tekst waarin de voornaamste kenmerken van het betreffende nutriënt omschreven worden. In deze inleiding worden ook steeds de leeftijd- en geslachtspecifieke aanbevelingen (RDA, AI of EAR) weergegeven

14 De Belgische Voedselconsumptiepeiling Referentielijst 1. Belgische Hoge Gezondheidsraad. Voedingsaanbevelingen voor België, herziene versie Brussel. 2. CEC. Nutrient and energy intakes for the European Community. (thirty-first series) Commission of the European Communities, food - science and Techniques. Reports of the Scientific Committee for Food. 3. Van den Berg H. Nieuwe concepten voor voedingsaanbevelingen. Nutrinews COMA. Dietary Reference Values for food energy and nutrients for the United Kingdom London, HMSO. Report on Health and Social Subjects. 5. Institute of Medicine (IOM). Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Assessment (2000). Subcommittee on Interpretation and Uses of Dietary Reference Intakes and the Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes, Food and Nutrition Board Institute of Medicine National Academy Press