Overzicht Vorige week: Overzicht v/d hersenen Deze week: 1e uur neuronen & adolescentie 2e uur Intervention Mapping zelfbewustzijn & zelfregulatie 2

Transcriptie

1 dr. C. J. Wiekens

2 Overzicht Vorige week: Overzicht v/d hersenen Deze week: 1 e uur neuronen & adolescentie 2 e uur Intervention Mapping zelfbewustzijn & zelfregulatie 2

3 Adolescentie Adolescentie versus Puberteit Wat is de adolescentie? (herhaling) Het puberbrein Enkele consequenties Gezondheid: Beïnvloeding van jongeren Zelfbewustzijn en Zelfregulatie 3

4 Adolescentie: jaar (16-up??) Lichamelijke ontwikkeling Cognitieve ontwikkeling Persoonlijkheid /Identiteit KENNEN!! Sociale ontwikkeling Idiosyncratische ontwikkeling 4

5 Adolescentie Puberteit & Adolescentie Puberteit: Seksespecifieke lichaamsveranderingen die plaats vinden vóór het 16e levensjaar (natuur) Adolescentie: ook een cultureel bepaalde overgang naar de volwassenheid: uit huis, keuze voor een opleiding, eerste baan, etc. (cultuur) 5

6 Adolescentie Puberteit: Puberteit: Seksespecifieke lichaamsveranderingen die plaats vinden vóór het 16e levensjaar (natuur) Wat gebeurt er precies? 6

7 Endocriene klieren Hypothalamus GnRH ++ Hypofyse FSH & LH Eierstokken Oestrogeen Testis Androgenen 7

8 Adolescentie Consequenties? Bv. Primaire & Secundaire geslachtskenmerken Stemmingswisselingen Hersenontwikkeling (bv. ruimtelijk inzicht) Veranderingen lichaam => zelfbewustzijn 8

9 Adolescentie Maar er gebeurt nog meer in de hersenen 9

10 Adolescentie Ontwikkeling van de Hersenen Tot 3 jr: Groei en bedrading (wiring) van het brein. Tijd van snelle intellectuele, emotionele en fysieke groei. 6 jaar: 95% van het brein is aanwezig Eind basisschoolleeftijd (10-12 jr): Tweede grote groeispurt van de hersenen Adolescentie (13-22 jr): 10

11 Adolescentie 11

12 Adolescentie 12

13 Adolescentie Afname grijze massa in puberteit: 13

14 Grijze massa: Cellichamen & dendrieten van de hersencellen Witte massa: Gemyelineerde (myeline) axonen; stof waardoor de communicatie tussen cellen sneller kan verlopen 14

15 De functie van myeline: 15

16 Leren en myeline: Vaardigheden moeten geoefend worden en kennis moet vermeerderd en actief gehouden worden. Oftewel: de hersenen dienen getraind te worden! 16

17 Adolescentie Werken de hersenen in de puberteit nog niet volledig, of werken ze anders? 17

18 Tieners: onverwachte groeispurt van de prefrontale cortex vlak voordat de puberteit begint. Puberteit: Snoeien en herorganiseren 18

19 Adolescentie Puberteit: Vooral de prefrontale cortex is nog niet volledig ontwikkeld 19

20 Adolescentie Phineas P. Gage Gevolgen: Fysiek gezond Horen, zien, voelen, intact 1 oog blind Spraak- en taalbeheersing intact De balans tussen zijn intellectuele vermogens en dierlijke neigingen is verstoord Rusteloos & onbeleefd Maakte plannen, maar kon zich er niet aan houden Gedreven door emoties => ontslagen en kon geen nieuwe baan vasthouden, - familierelaties 20

21 Adolescentie Puberteit: Vooral de prefrontale cortex is nog niet volledig ontwikkeld Executive Function - plannen & bedenken van strategieën - aandacht - werkgeheugen -en 21

22 Adolescentie 22

23 Adolescentie The Amygdala Heftige emoties krijgen sneller vrij spel Capaciteit om je uit gespannen situaties te manoeuvreren is beperkt 23

24 Adolescentie 24

25 25

26 Adolescentie 26

27 Adolescentie Bij het interpreteren van emoties, vertrouwen pubers (links) meer op de amygdala, terwijl volwassenen (rechts) meer op de frontale cortex vertrouwen. 27

28 Adolescentie 28

29 Adolescentie Wat er nog meer gebeurt in de hersenen Prefrontale Cortex Right Ventral Striatum Pineal Gland 29

30 Adolescentie 30

31 Adolescentie Consequenties het puberbrein : - Verminderd vermogen vooruit te denken en te plannen - Emoties vaker vrij spel - Emotie-herkennend vermogen verminderd - Gaan voor de kicks - Veranderd dag-nacht ritme - Grotere cognitieve capaciteit tov kindertijd 31

32 Adolescentie versus Puberteit Wat is de adolescentie? (herhaling) Het puberbrein Enkele consequenties

33 2 e uur: Hoe beïnvloed je gedrag?

34 Gezondheidspsychologie Praktijkopdracht Toegepast Psychologen 34

35 Intervention Mapping VRAAG Informatie (kenmerken situatie, doelgroep, gedrag,..) Doelstelling (SMART) Ontwerp Informatie (methoden technieken, kanalen,..) Uitvoering Evaluatie Zie ook Bartholomew et al., 2006; Wiekens, 2012

36 Een voorbeeld

37 Lectoraten Hanzehogeschool: Projectopdrachten Stages Afstudeerprojecten 37

38 Krachtwijk in Groningen: Indische Buurt & De Hoogte 38

39 Krachtwijk in Groningen: - Werkloosheid is hoog - Schuldhulpverlening betrokken bij ca. 13% van de gezinnen - Ca. ½ deel van de gezinnen bestaat uit 1-ouder gezinnen - Schooluitval is hoog - Gevoel van onveiligheid (o.a. door drugsoverlast en jongeren) -Etc. 39

40 Pedagogische Kracht in de Wijk: Vergroten van de kansen van jongeren Maak gebruik van de bestaande infrastructuur 40

41 Pedagogische Kracht in de Wijk Vensterschool Koorenspoor OBS Karrepad CBS de Kleine Wereld Peuterspeelzaal Robbedoes Peuterspeelzaal Puk & Co Peuterspeelzaal Lutje Potje SKSG met: NSO Merdeka Kinderdagverblijf Bruintje Beer Kinderdagverblijf Klavertje 3 Kinderdagverblijf Jettepet Centrum voor Jeugd en Gezin De Bibliotheek De MJD De GGD De Muziekschool Het Noorderpoort College Gemeente Groningen Buurtcentra Het Floreshuis en De Borg Speeltuinverenigingen DIB en De Hoogte Thuiszorg Groningen Vrouwencentrum Jasmijn Het Pand 41 BBV de Hoogte St. Stiel

42 Hoe zorgen we ervoor dat minder jongeren gaan roken? 42

43 Werkgroep: Onderzoeker Lectoraat Stagiaire Toegepaste Psychologie (Mw. D. Petri) Afstudeerders PA & SPH (Mw. N. Augustijn, mw. I. Kamps) PA (Mw. L. de Jonge) Studenten Minor Integraal Jeugdbeleid Beleidsmedewerker de MJD (Mw. M. Dekker) Jongerenwerker (Mw. A. Warris) Wijkverpleegkundige (Mw. W. Heuvelman) 43

44 44

45 45

46 Nederlands Jeugdinstituut: Erkende Interventies Actie Tegengif Ik (r)ook niet Ik (r)ook niet Ik (r)ook niet is een lespakket voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs. 46

47 Informatie => Voorkomen beter dan genezen => Kinderen vinden roken vies => Peer-pressure => Inoculatie Doelstelling (SMART) Hoe zorgen we ervoor dat minder jongeren gaan roken? 47

48 Informatie => Voorkomen beter dan genezen => Kinderen vinden roken vies => Peer-pressure => Inoculatie Doelstelling (SMART) Gevaren kennen en negatieve attitude t.o.v. gedrag + jongeren die het gedrag vertonen. 48

49 Ontwerp: Methoden & technieken => Voorlichten (gevaren): Uitleg + Kaartspel => Inoculatie /Consistentie Video door kinderen zelf gemaakt Expliciet uitspreken tegen roken /drinken Vertonen in de klas Uitvoering Evaluatie (doelstelling behaald?) 49

50 &id=1207&itemid=2 50

51 Hoe beïnvloed je gedrag? (niet) Het beïnvloeden van mensen lukt niet met een gereedschapskist met een x-aantal technieken!!

52 Hoe beïnvloed je gedrag? (wel) Je hebt een vraag Informatie Doelstelling (smart) Ontwerp Uitvoering Evaluatie

53 Adolescentie Adolescentie vs. Puberteit Het puberbrein Enkele consequenties PK: Praktijkopdracht TP-ers 53

54 Adolescentie Verder lezen: 54

55 Onbewust vs. Bewust 55

56 Onbewust vs. Bewust Zelfbewustzijn: - Antecedenten - Het proces - Consequenties 56

57 Het Onbewuste Bernard Baars: 57

58 Het Onbewuste regeert? Bernard Baars: o.a. Wegner, Dijksterhuis: Onbewuste Processen Gedrag Bewuste Beslissing 58

59 Dijksterhuis: Het slimme onbewuste Het onbewuste beslist beter Bij complexere beslissingen (zoals de aanschaf van een digitale camera) is het beter om de hulp van het onbewuste in te schakelen. Nadat alle relevante informatie is verzameld, laat je het onbewuste het werk doen en slaap je er als het ware een nachtje over. Vervolgens neem je een besluit. Dijksterhuis levert in dit hoofdstuk inderdaad ondersteuning voor het zogenaamde nadenken zonder aandachteffect. Als je wilt beslissen welk huis je moet kopen of welke fotocamera je wilt aanschaffen, doet een nachtje slapen wonderen. In die tijd kan je onbewuste namelijk veel meer plus en minpunten afwegen dan het bewustzijn kan, omdat de capaciteit van het onbewuste duizenden malen groter is. De volgende ochtend weet je dan gewoon wat je moet doen. 59

60 (Kort uitstapje over slapen en leren) Nachtje slapen? Alleen als je je best gedaan hebt (iets geleerd hebt), dan gaat het leerproces s nachts verder! Geldt niet voor alle doelgroepen: Slechte slapers presteren beter 22 maart 2010 Vijftigplussers met chronisch slaaptekort presteren beter dan hun s nachts doorsnurkende leeftijdsgenoten. De betere prestaties worden veroorzaakt door hyperarousal, een licht aanhoudende vorm van stress. Dit concludeert Ellemarije Altena (VU) in haar proefschrift Mapping insomnia. 60

61 (Zelf)bewustzijn: Waar is het bewustzijn aan gecorreleerd? => (flexibele) controle over gedrag => Leren implicit cognition explicit cognition automaticity Consciousness is what happens between a dumb zombie and a smart zombie Learning process 61

62 Zelfbewustzijn (Zelf)bewustzijn onderbreekt (onbewust) gedrag zodat je na kunt denken over wat je aan het doen bent en wat je het beste kunt gaan doen - lichaam - gedrag Public Self-Awareness - gedachten - stemmingen, emoties, motivatie,... Private Self-Awareness 62

63 Zelfbewustzijn Stel, je zit in de kroeg met vrienden en bent net iets aan het drinken 1. Wat ben ik aan het doen? (Action Identification) Ik zit in de kroeg terwijl ik morgen een tentamen heb 2. Activatie van standaarden voor gedrag leren, heel hard leren (en halen van tentamen) 3. Vergelijking van standaarden en gedrag Zou moeten leren (ought), maar zit in de kroeg Zou willen leren (ideal), maar zit in de kroeg 4. Emoties Ought => Angstige gevoelens Ideal => Depressieve gevoelens 5. Motivatie om situatie te veranderen 6. Gedrag gericht op veranderen situatie 63

64 Zelfbewustzijn Consequenties: Wat gebeurt er? (action identification) Activatie Standaarden (wat zou moeten gebeuren?): - internalized norms (ought self) - self-constructed hopes, wishes (ideal self) - wishes, aspirations of other people - another person (i.e., comparison other, role model) Comparison current situation to standard 64

65 Zelfbewustzijn Zelfbewustzijn = bijna altijd evaluatief! Evaluatie leidt tot gevoelens Positieve gevoelens => Niets veranderen (of minder hard werken) Negatieve gevoelens => Er moet iets veranderen Gedrag gericht op verkleinen negatieve gevoelens Hoe doe je dat? 65

66 3 opties: Gedrag aanpassen aan standaard Standaard is centraal Standaard is haalbaar Standaard is concreet Standaard aanpassen aan gedrag Zelfbewustzijn verminderen Een gamer raakt tijdens het spelen in een flow. 66

67 Praktische implicaties van deze kennis?? Een voorbeeld: Hoe doorbreek je ongewenste gewoonten? implicit cognition Priming explicit cognition automaticity Probleem?! QUALITY OF REPRESENTATION (stability, distinctiveness, strength) 67

68 68

69 Clocky 69

70 Hoorcollege 2 Eerste uur: Adolescentie vs. Puberteit Het puberbrein Enkele consequenties PK: Praktijkopdracht TP-ers Tweede uur: Het onbewuste Het (zelf)bewustzijn - Antecedenten - Het proces - Consequenties 70

71 Dr. Carina J. Wiekens