RISICOBEWUSTZIJN ARBEIDSONGESCHIKTHEID ONDER ZELFSTANDIGEN

Transcriptie

1 MEI 2012 RISICOBEWUSTZIJN ARBEIDSONGESCHIKTHEID ONDER ZELFSTANDIGEN WARD DE JAGER

2

3 RISICOBEWUSTZIJN ARBEIDSONGESCHIKTHEID ONDER ZELFSTANDIGEN WARD DE JAGER, MEI 2012 TOT STAND GEKOMEN DANKZIJ LEDEN VAN MYLER RESEARCH 1

4 INHOUDSOPGAVE 1 DANKWOORD 2 SAMENVATTING 3 ONDERZOEKSOPZET 3.1 INTRODUCTIE 3.2 DOELSTELLING VAN HET ONDERZOEK 3.3 WAT IS RISICO PREVALENTIE ERNST 3.4 WAT IS BEWUSTZIJN (MET BETREKKING TOT RISICOBEWUSTZIJN) EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN ZELF EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN DE OMGEVING EEN BEPAALDE MATE VAN INTERACTIE TUSSEN ZELF EN DE OMGEVING GROEPSKENNIS VS. INDIVIDUELE KENNIS VAN BEWUSTZIJN NAAR GEDRAG: RISICO RITUELEN RISICO RITUELEN EN DE MAATSCHAPPIJ 3.5 INITIËLE VRAAGSTELLING 3.6 COMPLICATIES WAARMEE, INDIEN MOGELIJK, REKENING GEHOUDEN MOET WORDEN COMPLICATIES BIJ RISICO PREVALENTIE: DE KANS DAT IEMAND TIJDENS ZIJN OF HAAR LOOPBAAN ARBEIDSONGESCHIKT RAAKT COMPLICATIES BIJ EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN ZELF COMPLICATIES BIJ EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN DE OMGEVING COMPLICATIES BIJ EEN BEPAALDE MATE VAN INTERACTIE TUSSEN ZELF EN DE OMGEVING COMPLICATIE MET BETREKKING TOT RISICO RITUELEN COMPLICATIE BIJ RISICO RITUELEN EN DE MAATSCHAPPIJ COMPLICATIE, TIJD ALS POTENTIEEL BELANGRIJKE VARIABELE COMPLICATIE, VERSCHIL DEFINITIE LEKEN VS. DEFINITIE VAN EXPERTS 3.7 UITEINDELIJKE VRAAGSTELLING EN ONDERZOEKSOPZET 4 CONCLUSIE 4.1 CONCLUSIE 1: KENNISNIVEAU ZELFSTANDIGEN MET BETREKKING TOT ARBEIDSONGESCHIKTHEID IS LAAG KENNISNIVEAU MET BETREKKING TOT ARBEIDSONGESCHIKTHEID KENNISNIVEAU MET BETREKKING TOT FINANCIËN OMTRENT ARBEIDSONGESCHIKTHEID BESCHIKBAARHEID VAN INFORMATIE OVER ARBEIDSONGESCHIKT- HEID 4.2 CONCLUSIE 2: HOE EN WAAROM ZELFSTANDIGEN HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID HEBBEN AFGEDEKT HOE ZELFSTANDIGEN HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID HEBBEN AFGEDEKT REDENEN WAAROM ZELFSTANDIGEN HET RISICO OP ARBEIDSON- GESCHIKTHEID HEBBEN AFGEDEKT REDENEN WAAROM ZELFSTANDIGEN HET RISICO OP ARBEIDSON- GESCHIKTHEID NIET HEBBEN AFGEDEKT 4.3 CONCLUSIE 3: ERNST EN PREVALENTIE VAN RISICO NIET VAN INVLOED BIJ BESLISSING HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID AF TE DEKKEN CATEGORIEËN DIE VAN INVLOED ZIJN OP DE BESLISSING HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID AF TE DEKKEN

5 4.3.2 SPECIFIEKE FACTOREN DIE VAN INVLOED ZIJN OP DE BESLISSING HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID WEL/NIET AF TE DEKKEN SPECIFIEKE FACTOREN DIE VAN INVLOED ZIJN OP DE MATE WAARMEE HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID IS AFGEDEKT INVLOED VAN DE FINANCIËLE SITUATIE OPTIMISTISCHE BIAS NU OF ERGENS IN DE TOEKOMST ARBEIDSONGESCHIKT RAKEN DEFINITIE ARBEIDSONGESCHIKTHEID VAN EXPERTS VS LEKEN ANGST OM SPIJT TE KRIJGEN VAN HET AFDEKKEN VAN HET RISICO INVLOED VAN GESLACHT OP RISICO AVERSITEIT 4.4 CONCLUSIE ALGEMEEN 5 BIJLAGE 1: METHODE 5.1 RESPONDENTEN 5.2 MATERIAAL 5.3 UITVOERING 5.4 ANALYSES DOELSTELLING 1: VERGELIJKEN IN HOEVERRE DE KENNIS, MET BETREKKING TOT ARBEIDSONGESCHIKTHEID, VAN ZELFSTANDIGEN OVEREENKOMT MET ACTUELE CIJFERS DOELSTELLING 2: VRAGEN AAN ZELFSTANDIGEN OF EN WAAROM ZIJ HET RISICO WEL OF NIET HEBBEN AFGEDEKT DOELSTELLING 3: ONDERZOEKEN IN HOEVERRE HET RISICOBE- WUSTZIJN VAN ZELFSTANDIGEN, MET BETREKKING TOT ARBEIDSONGE- SCHIKTHEID, INVLOED HEEFT OP DE BESLISSING OM HET RISICO WEL OF NIET AF TE DEKKEN ANDERE EFFECTEN 6 BIJLAGE 2: RESULTATEN 6.1 RESULTATEN DOELSTELLING OORZAKEN VAN ARBEIDSONGESCHIKTHEID OMSTANDIGHEDEN WAARIN MEN ARBEIDSONGESCHIKT RAAKT KANS DAT EEN ZELFSTANDIGE ARBEIDSONGESCHIKT RAAKT 6.2 RESULTATEN DOELSTELLING HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID WEL OF NIET AFDEKKEN HOE DEKKEN ZELFSTANDIGEN, DIE HET RISICO AFDEKKEN, HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID AF EN WAAROM KIEZEN ZIJ DAARVOOR REDENEN WAAROM ZELFSTANDIGEN, DIE HET RISICO NIET HEBBEN AFGEDEKT, HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID NIET HEBBEN AFGEDEKT 6.3 RESULTATEN DOELSTELLING FACTORANALYSES VERKLARENDE CATEGORIEËN X 1 TOT EN MET X REGRESSIE ANALYSE Y 1 : VOORSPELLERS DIE INVLOED HEBBEN OP DE BESLISSING OM HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID WEL OF NIET AF TE DEKKEN REGRESSIE-ANALYSE Y 2 : VOORSPELLERS DIE INVLOED HEBBEN OP DE MATE WAARMEE, 0% TOT 100%, HET RISICO OP ARBEIDSONGE- SCHIKTHEID IS AFGEDEKT INVLOED VAN DE FINANCIËLE SITUATIE OP HET BESLUIT HET RISICO OP ARBEIDSONGESCHIKTHEID WEL OF NIET AF TE DEKKEN EXPLORATIEVE CORRELATIEANALYSE NAAR INVLOED DEMOGRAFI- SCHE GEGEVENS EN INDIVIDUELE VRAGEN 6.4 RESULTATEN ANALYSES NAAR AANLEIDING VAN EVENTUELE COMPLI- CATIES BIJ DE RESULTATEN VAN DE VRAGENLIJST HET VERSCHIL TUSSEN DIRECTE EN INDIRECTE VRAAGSTELLING NU OF ERGENS IN DE TOEKOMST ARBEIDSONGESCHIKT RAKEN DEFINITIE VERSCHIL EXPERTS EN LEKEN 6.5 FEAR OF REGRET -VRAAGSTUK EN RISICO RITUELEN

6 6.6 DEMOGRAFISCHE GEGEVENS EN RESULTATEN OVERIGE VRAGEN (VAN VERKLARENDE CATEGORIEËN) DEMOGRAFISCHE GEGEVENS ARBEIDSONGESCHIKTHEID INFORMATIE OVER ARBEIDSONGESCHIKTHEID INFORMATIE OVER MANIEREN OM HET RISICO OP ARBEIDSONGE- SCHIKTHEID AF TE DEKKEN BRONNEN VAN DE INFORMATIE OVER ARBEIDSONGESCHIKTHEID BETROUWBAAHEID DAARVAN LEIDT INFORMATIE OVER ARBEIDSONGESCHIKTHEID TOT ACTIE? HOUDING VAN ZELFSTANDIGEN TOT HET NEMEN VAN RISICO S IN HET ALGEMEEN GEVOLGEN DIE ZELFSTANDIGEN VERWACHTEN VAN ARBEIDSONGE- SCHIKTHEID EEN AANTAL STELLINGEN M.B.T. ARBEIDSONGESCHIKTHEID MATE VAN SOCIALE VERBONDENHEID 7 BIJLAGE 3: GEGEVENS AOVSPECIALIST.NL 8 BIJLAGE 4: GEGEVENS ACHMEA SCHADE EN SOCIALE ZEKERHEID 9 BIJLAGE 5: KOSTEN AOV S VOLGENS AOV VERGELIJKER VAN PZO EN GOEDGENOEG.NL 10 LITERATUURLIJST

7 1. DANKWOORD Dit onderzoek zou niet mogelijk zijn geweest zonder de inzet van de leden van Myler Research, PZO en FNV Zelfstandigen. Ik wil deze zelfstandigen graag bedanken voor hun deelname aan dit onderzoek. De vragenlijst was aan de lange kant maar dit weerhield 2445 professionals er niet van de vragenlijst in te vullen. Hartelijk dank hiervoor! Met dit verslag hoop ik de geleverde inzet te belonen. Naast de respondenten, wil ik ook twee partijen bedanken voor het beschikbaar stellen van gegevens om resultaten uit dit onderzoek mee te kunnen vergelijken: Henst & Lunsen Assurantie Adviseurs B.V. van & Achmea, Schade & Sociale zekerheid Daarnaast wil ik ook GoedGenoeg.nl bedanken omdat zij Myler in contact heeft gebracht met de leden van PZO en FNV Zefstandigen waardoor de grote behaalde respons mogelijk was. 5

8 2. SAMENVATTING Er zijn maar weinig zelfstandigen die nog nooit over arbeidsongeschiktheid hebben nagedacht (2.7%). Toch heeft, ondanks het feit dat minimaal 28% van de zelfstandigen een periode van arbeidsongeschiktheid meemaakt, maar 48.9% van de zelfstandigen het risico op arbeids-ongeschiktheid (deels) afgedekt. Van de zelfstandigen die het risico hebben afgedekt, heeft 57.4% dit gedaan met een volledige arbeidsongeschiktheidsvezekering (AOV) en 24,1% met een budget AOV. Op de hele populatie zelfstandigen gezien, heeft 38.6% van de zelfstandigen een (budget) AOV. De overige zelfstandigen die het risico hebben afgedekt, hebben dit voornamelijk gedaan met (combinaties van) vermogen achter de hand in het algemeen (31.5%), vermogen achter de hand specifiek voor het geval zij arbeidsongeschikt raken (5.8%) via diverse specifieke verzekeringen, ongeval/ziekte of banksparen (9,9%). Verkennend onderzoek is gedaan naar de redenen waarom zelfstandigen kiezen voor de verschillende manieren om het risico op arbeidsongeschiktheid af te dekken en naar de redenen waarom andere zelfstandigen het risico niet hebben afgedekt. Het kennisniveau van zelfstandigen, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, en de manieren om dit risico af te dekken is onderzocht en indien mogelijk vergeleken met objectieve gegevens over arbeidsongeschiktheid. Het algemene kennisniveau van zelfstandigen is matig. Met betrekking tot specifieke kennis, scoren zelfstandigen zeer laag. Dit matige tot lage kennisniveau is o.a. een gevolg van een gebrek aan beschikbare (specifieke) staafbare en begrijpelijk kennis in de maatschappij en het feit dat experts anders over arbeidsongeschiktheid, en het risico hierop, spreken dan zelfstandigen. Zelfstandigen schatten de maandelijkse kosten voor het afdekken van het risico op arbeidsongeschiktheid op Hiermee overschatten zij de maandelijkse kosten met De totale kosten van een periode van arbeidsongeschiktheid schatten zelfstandigen op 91,394. Onderzocht is het risicobewustzijn van zelfstandigen met betrekking tot arbeidsongeschiktheid. Hiervoor is onderzocht welke achterliggende factoren van invloed zijn op de beslissing van zelfstandigen om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken en de mate, 0% tot 100% afdekking, waarmee dit gebeurt. Dat meer dan de helft van de zelfstandigen het risico niet heeft afgedekt is enerzijds, en minder dan verwacht, het gevolg van hoge kosten. En anderzijds ook van een tekort aan (risico) bewustzijn wat o.a. het gevolg is van een laag kennisniveau. Opvallend is dat informatie over het risico an sich, ernst en prevalentie, geen enkele invloed had op de beslissing van zelfstandigen om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken. Enkel verschillende bewustzijnsfactoren, een bepaalde mate van sociale samenhang, algemene en passieve kennis hebben invloed op de beslissing om arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken. 6

9 3. ONDERZOEKSOPZET 3.1 INTRODUCTIE Arbeidsongeschiktheid. Geen populaire term en nog vervelender als het je overkomt. Hoe gaan zelfstandigen hier mee om? Om hier meer inzicht in te krijgen volgt hier eerst een definitie volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Nationaalkompas.nl, 2011): Arbeidsongeschiktheid is gedefinieerd als het door ziekte of gebreken niet meer in staat zijn om met gangbare arbeid hetzelfde te verdienen als gezonde personen met een soortgelijke opleiding en ervaring. Na twee jaar ziekteverzuim kan de werknemer een beroep doen op de WIA, voorheen WAO, voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering als gevolg van volledige en duurzame dan wel gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. Omdat zelfststandigen niet in aanmerking komen voor de WIA, zal voor dit onderzoek de volgende definitie van arbeidsongeschiktheid gebruikt worden: Het door ziekte of gebreken niet meer in staat zijn om met arbeid hetzelfde te verdienen als gezonde personen met een soortgelijke opleiding en ervaring. Uit een onderzoek van onderzoeksbureau Panteia/EIM, dat afgelopen november is afgerond, blijkt dat 38% van de ZZP ers verzekerd is voor langdurige arbeidsongeschiktheid (de Vries, Liebregts & Vroonhof, 2011). Volgens AOVspecialist.nl (2011) maakte 1 op de 10 ondernemers vroeg of laat aanspraak op zijn/haar AOV verzekering. Dit cijfer loopt op het moment op naar 1 op de 8 (12,5%). In het bijzonder viel AOVspecialist.nl op dat: Ernstige aandoeningen relatief beperkt de oorzaak zijn van arbeidsongeschiktheid Pyschische aandoeningen sterk in aandeel toenemen, ook bij ondernemers Ongeval relatief beperkt de oorzaak is van arbeidsongeschiktheid Veel A.O. claims langer aanhouden dan 2 of 5 jaar (2 en 5 jaar zijn veel voorkomende uitkeringsduren). Dit laatste is ook vooral voor zelfstandigen belangrijk die niet twee jaar via de werkgever in de ziektewet zitten. Wanneer een zelfstandige arbeidsongeschikt raakt is dat per direct een financieel probleem. De drie belangrijkste oorzaken van arbeidsongeschiktheid bij zelfstandigen zijn: Houding- en bewegingsapparaat Psychische aandoeningen Neurologische aandoeningen De drie belangrijkste omstandigheden waardoor zelfstandigen arbeidsongeschikt raken zijn: Te hard werken / stress / weinig rust Overbelasting bewegingsapparaat Ongeval dat niet werk gerelateerd is Van de zelfstandig ondernemers die arbeidsongeschikt raken is 42% tussen de 45 en 54 jaar oud. Zie voor uitgebreidere gegevens van AOVspecialist.nl in bijlage 3. 7

10 3.2 DOELSTELLING VAN HET ONDERZOEK Gezien deze gegevens is het opmerkelijk dat minder dan 40% van de zelfstandigen een verzekering heeft voor langdurige arbeidsongeschiktheid. Zijn zelfstandigen zich niet bewust van het risico arbeidsongeschikt te raken? Zijn de bestaande verzekeringen te duur? Kiezen zij er bewust voor om hiervoor geen verzekering af te sluiten? Of hebben zelfstandigen andere oplossingen voor dit risico? Hierover wordt online wel gediscussieerd, maar een diepgaand onderzoek hierover ben ik niet tegengekomen. Om hier toch meer inzicht in te krijgen heeft dit onderzoek de volgende doelen: 1. Vergelijken in hoeverre de kennis, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, van zelfstandigen overeenkomt met actuele cijfers. 2. Vragen aan zelfstandigen of en waarom zij het risico wel of niet hebben afgedekt. 3. Onderzoeken in hoeverre het risicobewustzijn van zelfstandigen, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, invloed heeft op de beslissing om het risico wel of niet af te dekken. HEBBEN ZELFSTANDIGEN HET RISICO WEL OF NIET AFGEDEKT EN WAAROM? De doelgroep van dit onderzoek zijn zelfstandigen in Nederland, ook wel bekend als ZZP ers, Zelfstandig Ondernemers en andere Zelfstandige Professionals. Hieronder vallen zowel zelfstandigen die nooit arbeidsongeschikt zijn geweest als zelfstandigen die het wel zijn (geweest). Om doelstellingen 1 en 2 te onderzoeken, is aan zelfstandigen gevraagd wat zij weten over arbeidsongeschiktheid en of zij dit risico wel of niet hebben afgedekt. Ook is gevraagd naar de redenen waarom men het risico wel of niet heeft afgedekt. De mate van kennis van de zelfstandigen is vergeleken met recente cijfers (november, 2011). Deze cijfers zij voor dit onderzoek beschikbaar gesteld door AOVspecialist.nl en Achmea Schade en Sociale Zekerheid. Andere organisaties zijn niet bereid gevonden om actuele cijfers te geven dus deze cijfers zijn niet gecontrolleerd/gestaafd met andere bronnen. Er is echter geen reden om aan te nemen dat AOVspecialist.nl en Achmea onbetrouwbare cijfers beschikbaar hebben gesteld (Mocht jij, geïnteresseerde lezer, toegang hebben tot betrouwbare cijfers over dit onderwerp, stuur mij dan gerust een mailtje: ward.de.jager@myler.nl). Doelstelling 3, het risicobewustzijn van zelfstandigen onderzoeken en onderzoeken in hoeverre dit bijdraagt aan het wel of niet afdekken van het risico, is iets ingewikkelder. Hiervoor moet eerst duidelijk zijn wat wordt bedoeld met Risicobewustzijn. De term bestaat uit twee delen, risico en bewustzijn, die beide complexer zijn dan aanvankelijk lijkt. Daarom worden deze termen hieronder eerst wat nader bekeken en uiteengezet in verschillende factoren om vervolgens tot een initiële vraagstelling te komen. Sommige van de beschreven (sub)factoren van zowel risico als bewustzijn zijn ook complexer dan aanvankelijk lijkt. Om deze reden wordt na de initiële vraagstelling ook een aantal potentiële problemen genoemd waar rekening mee gehouden dient te worden, indien mogelijk. Daarna worden de uiteindelijke vraagstelling en onderzoeksopzet uiteen gezet. 3.3 WAT IS RISICO Van de twee termen waar risicobewustzijn uit bestaat, is risico nog het meest voor de hand liggend. Risico valt te definiëren als Gevaar voor schade/verlies (Rose, Suls en Windschitl, 2011). Risico bestaat dus uit twee facetten: 1. Prevalentie van het gevaar, zelden of vaak en alle gradaties daartussen 2. De ernst van de schade/het verlies. 8

11 3.3.1 PREVALENTIE In principe is de prevalentie van het risico simpelweg hoe vaak het voorkomt. Hoe groot de kans is dat iemand tijdens zijn of haar loopbaan arbeidsongeschikt raakt. Deze kans wordt onderzocht als factor die van invloed kan zijn op beslissing om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken ERNST Als iemand arbeidsongeschikt raakt heeft dit altijd gevolgen. Die gevolgen zijn niet voor iedereen hetzelfde. De gevolgen vallen op te delen in drie categoriën: Financiële gevolgen Emotionele gevolgen Gevolgen voor de omgeving. Niet iedereen zal in gelijke mate de gevolgen op deze drie gebieden ervaren. Iemand met een arbeidsongeschiktheidsverzekering zal (een gedeelte van) de financiële schade gedekt hebben maar nog steeds veel last kunnen ervaren van de andere twee categorieën: de emotionele en omgevingsgevolgen. Anderzijds kan iemand die bijvoorbeeld overspannen is juist positieve emotionele gevolgen ervaren door rust te nemen. Hiervan heeft de privé omgeving misschien ook profijt maar de financiële gevolgen als kunnen dan nog steeds als zeer zwaar worden ervaren. Aangezien zelfstandigen niet alleen zakelijke professionals zijn maar daarnaast ook nog mens (hoop ik!) kunnen deze gevolgen op zowel het zakelijk vlak als privé van invloed zijn. Dit onderscheid is ook bekeken. De mate van financiële en emotionele ernst van de gevolgen van arbeidsongeschiktheid worden onderzocht als factoren die van invloed kunnen zijn op beslissing om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken. 3.4 WAT IS BEWUSTZIJN (MET BETREKKING TOT RISICO- BEWUSTZIJN) Bewustzijn is een breed onderzocht begrip en de meningen zijn er nog steeds over verdeeld. Om niet te verzanden in een filosofisch debat zonder einde, wordt het voor dit onderzoek gedefinieerd als een geestelijke toestand die gekenmerkt wordt door een besef van zichzelf en de omgeving. Deze definitie betreft dus drie zaken: 1. Een bepaalde mate van besef van zelf 2. Een bepaalde mate van besef van de omgeving 3. Een bepaalde mate van interactie tussen zelf en de omgeving EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN ZELF Om dit te meten is aan zelfstandigen gevraagd in hoeverre zij stil staan bij het risico op arbeidsongeschiktheid en in hoeverre het onderwerp voor hen leeft. Voelt het risico in het dagelijkse leven reëel aan? Ervaart men het onderwerp als complex? Etc. Ook is een aantal stellingen over arbeidsongeschiktheid en manieren om het risico af te dekken aan zelfstandigen voorgelegd EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN DE OMGEVING Het risicobewustzijn van zelfstandigen met betrekking tot arbeidsongeschiktheid is naast het eigen besef ook afhankelijk van de hoeveelheid informatie die er in de omgeving beschikbaar is over het onderwerp. Om dit te meten is gevraagd naar informatie over arbeidsongeschiktheid en manieren om het risico af te dekken. Is er genoeg informatie? Is het makkelijk of moeilijk om hier informatie over te vinden? Wat zijn de oorzaken waardoor, en de omstandigheden waarin men arbeidsongeschikt raakt? Van wie is de informatie afkomstig? 9

12 Kennis over arbeidsongeschiktheid is in dit onderzoek verdeeld in drie verschillende categorieën: Algemene kennis (Makkelijk, moeilijk te vinden, wel/niet interessant, etc.) Specifieke kennis (Wat zijn de oorzaken/omstandigheden en bijbehorende percentages etc.) Passieve kennis (Herkenningsvragen, welke manieren om het risico af te dekken herken jij?) Deze categorieën worden onderzocht als factoren die van invloed kunnen zijn op beslissing om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken EEN BEPAALDE MATE VAN INTERACTIE TUSSEN ZELF EN DE OMGEVING Alhoewel individuen van elkaar verschillen, zijn zelf en omgeving niet zo zwart wit van elkaar gescheiden. Individuen zijn ook lid van bepaalde sociale groepen, bijvoorbeeld: familie(s), sportclubs, vriendengroepen en groepen collega s op werk. Deze sociale groepen hebben ook invloed op de manier waarop mensen beslissingen nemen en de mate waarin zij zich bewust zijn van verschillende zaken. Mensen verschillen qua zelf ook per lidmaatschap van een groep. Iemand neemt bijvoorbeeld andere beslissingen als vader, als vriend op een bachelorparty of als ZZP er op het ministerie van Financiën. Dit staat bekend als social identity theory. Volgens een onderzoek van Lampi (2011) naar informatiekanalen en hoe deze de risicoperceptie beïnvloeden blijken drie informatiekanalen van belang te zijn: (Zelf)Directe persoonlijke ervaring (Omgeving) Informatie van sociale omgeving ( peers : vrienden en familieleden) (omgeving) Alle andere kanalen Naar dat eerste informatie kanaal wordt al gevraagd, zie en Om rekening te houden met de invloed van de (sociale) omgeving van zelfstandigen, is ook gevraagd met wie men zaken als arbeidsongeschiktheid bespreekt. Met vrienden, familie, parner, collega s, etc.? Ook is de mate van de sociale samenhang tussen het Zelf en de omgeving gemeten. Hiervoor is gebruik gemaakt van de Social Connectedness Scale uit het artikel van Lee en Robbins (1995). Deze test meet in hoevere men zich verbonden voelt met andere mensen in de omgeving. De mate waarin informatie door mensen wordt geaccepteerd is afhankelijk van hoe geloofwaardig en betrouwbaar men denkt dat het is (Wiegman en Gutteling, 1995, zoals beschreven in Lampi, 2011). Om deze reden is naast de vraag van wie de informatie over arbeidsongeschiktheid afkomstig is, ook gevraagd hoe betrouwbaar men deze informatiebronnen vindt. Dit geheel van sociale factoren is in dit onderzoek Sociale Samenhang genoemd en wordt onderzocht als factor die van invloed kan zijn op beslissing om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken GROEPSKENNIS VS. INDIVIDUELE KENNIS Een groep weet soms meer dan de individuen waar het uit bestaat. Niet alleen is de gezamelijke kennis groter als gevolg van de optelsom der delen, soms is de kennis ook specifieker. Zo bleek uit Wisdom of Crowds van Surowiecki, (2004) dat de schatting van een groep mensen naar het gewicht van een koe veel dichter bij de waarheid zat dan de schatting van welke individuele expert dan ook. Onderzocht is of zelfstandigen als groep een ander zicht op het risico van arbeidsongeschiktheid hebben dan individuele zelfstandigen VAN BEWUSTZIJN NAAR GEDRAG: RISICO RITUELEN Gesteld kan worden dat mensen, wanneer zij zich bewust zijn van een bepaald risico, een bewuste keuze kunnen maken om dat risico wel of niet af te dekken. Deze keuze is echter lang niet altijd bewust (Er zijn zelfs theorieën dat alle keuzes die wij maken 10

13 onbewust al gemaakt zijn voordat wij ons er bewust van worden, lees bijvoorbeeld Het slimme onbewuste van Ap Dijksterhuis (2008) of De vrije wil bestaat niet van Victor Lamme (2010) ). Risico rituelen zijn gedragspatronen die een antwoord vormen op bepaalde risico s (Moore & Burgess, 2011) die men door de tijd heen heeft ontwikkeld. Risico rituelen zijn hierdoor functioneel maar brengen een gevaar met zich mee. Namelijk dat het verkeerde ritueel wordt toegepast. Dit kan het gevolg zijn van het feit dat een risico ritueel, bijvoorbeeld vermijdend gedrag, los wordt gekoppeld van het risico waar het ogenschijnlijk een antwoord op was. Dit risicovermijdende gedrag wordt vervolgens ook op andere risico s toegepast omdat het effectief is gebleken. Dit is doorgaans onbewust gedrag. Het kan vervolgens voorkomen dat dit wordt toegepast op situaties waar het niet voor is bedoeld, maar het geeft de individu in kwestie wel het gevoel dat er iets aan het risico gedaan is. Dit gevoel dat er iets aan het risico wordt gedaan kan gevoelsmatig zelfs zo sterk zijn dat het aanvoelt als al het mogelijke wordt er aan gedaan. Een bepaald gedrag is namelijk getriggerd als antwoord op de situatie, een oplossing is in de maak. In het geval van iets regelen voor het risico van arbeidsongeschiktheid, is het risicovermijdend gedrag: Niet aan arbeidsongeschiktheid denken en daardoor ook niets initiëren, wellicht niet de beste oplossing. De emoties zijn misschien wel gerust gesteld, er is immers iets gedaan maar mocht de situatie zich voordoen, dan is er eigenlijk toch niets geregeld. Waarom geven Moore en Burgess (2011) het voorbeeld van risicovermijdend gedrag? Omdat dit het meest voorkomende risico ritueel is. Maar weinig risico s zijn onmiddellijk levensbedreigend. Daarom kiezen mensen vaak voor risico rituelen die het geriefelijkst zijn. Zowel met betrekking tot de makkelijkste gang van zaken alswel die het meest zelfbevestigend zijn of cultureel geaccepteerd. Te veel eten, alcohol drinken, roken, zijn allemaal bekende risico s voor onze gezondheid. Toch worden deze risico s gemakkelijk genegeerd/gebagatelliseerd. Dat soms een verkeerd risico ritueel wordt toegepast is niet irrationeel, maar een geautomatiseerde respons op alle risico s waar we dagelijks mee worden geconfronteerd. Men staat er doorgaans niet rationeel bij stil. Mensen zouden niet kunnen functioneren als zij bij alle confrontaties en bij alle risico s stil zouden staan om te bedenken wat de beste reactie hierop zou zijn. Deze kennis spreekt er echter wel voor om af en toe bewust bij een bepaald risico stil te staan, om te beoordelen of het dagelijkse gedrag dat hiermee gepaard gaat passend is. Zo ja, geen probleem, zo niet, even actie ondernemen en het vervolgens weer met rust laten. NIET AAN ARBEIDSON- GESCHIKTHEID DENKEN EN DAARDOOR OOK NIETS INITIËREN IS WELLICHT NIET DE BESTE OPLOSSING RISICO RITUELEN EN DE MAATSCHAPPIJ In tegenstelling tot coping strategieën, zijn risico rituelen geen individuele oplossingen (Moore & Burgess, 2011). Zij ontstaan door sociale condities zoals het voorbeeld van alcohol drinken hierboven al aangeeft. De mate waarin het gedrag in een maatschappij geaccepteerd is, is direct van invloed op hoe druk men zich maakt over dit gedrag. Gesteld kan worden dat het niet afdekken van risico s van arbeidsongeschiktheid bij zelfstandigen geaccepteerd gedrag is. Dit draagt daardoor bij aan het (risico)vermijdende gedrag met betrekking tot dit risico. Twee vormen van sociale druk zijn volgens Moore en Burgess (2011) vooral belangrijk bij het ontstaan van risico rituelen: De norm dat iedereen zijn of haar beetje moet bijdragen aan het collectief verminderen van een risico. De norm dat men voor zichzelf moet zorgen Deze tweede norm komt ook overeen met de theorie van Governmentality welke o.a. inhoudt dat de maatschappij van individuen verwacht dat zijn hun eigen risico s managen via zelfregulatie. Als gevolg hiervan worden op maatschappelijk niveau verantwoordelijkheden zoals sociale zekerheid, ziekte, armoede en werkeloosheid bij de individu gelegd (Lemke, 2001, volgens Alaszewski, 2009). Gevestigde procedures van risicomanagement zijn ook niet langer adequaat om om te gaan met nieuwe risico s. Hierdoor verandert de maatschappij (Beck & Kropp, 2011). Het gevolg hiervan? Men 11

14 moet het zelf regelen maar het zijn complexe zaken en informatie erover is vaak tegenstrijdig en/of partijdig. De tweede norm, dat men voor zichzelf moet zorgen, geldt voor zelfstandigen nog meer dan voor mensen in loondienst en kan hierdoor niet alleen benadrukken dat risico s verminderd moeten worden maar ook dat verminderde perceptie van risico s een oplossing is (Moore & Burgess, 2011). Dit sluit aan bij onderzoek van Baron uit 2004 (zoals beschreven in Ahsan, 2011) waaruit blijkt dat een verminderde perceptie van risico s bijdraagt aan de beslissing van mensen om ondernemer te worden. Dit zou betekenen dat niet alleen juist mensen met een verminderde risicoperceptie besluiten ondernemer te worden maar het verminderen van deze perceptie door de maatschappij ook nog aangemoedigd wordt als een oplossing voor het omgaan met risico s. Hierdoor is de doelgroep die het grootste risico loopt dubbel benadeeld. Helaas is er geen controle groep van nonzelfstandigen, oftewel mensen in loondienst, om de risicoperceptie met betrekking tot het risico van arbeidsongeschiktheid mee te vergelijken omdat voor deze mensen dit risico contractueel en wettelijk al (deels) is afgedekt. In dit onderzoek wordt dus niet gekeken of zelfstandigen in Nederland inderdaad door de maatschappij worden aangemoedigd hun risicoperceptie te verminderen, noch de invloed van een verminderd risicoperceptie op de beslissing zelfstandig te worden maar het is wel goed om dit in het achterhoofd te houden en wellicht een vervolgonderzoek naar te doen. Hoe bewust men is van (het risico op) arbeidsongeschiktheid wordt onderzocht als factor die van invloed kan zijn op beslissing om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken. 3.5 INITIËLE VRAAGSTELLING Ter herinnering, de doelstellingen van dit onderzoek: 1. Vergelijken in hoeverre de kennis, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, van zelfstandigen overeenkomt met actuele cijfers. 2. Vragen aan zelfstandigen of en waarom zij het risico wel of niet hebben afgedekt. 3. Onderzoeken in hoeverre het risicobewustzijn van zelfstandigen, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, invloed heeft op de beslissing om het risico wel of niet af te dekken. Doelstellingen 1 en 2 worden behaald door betreffende informatie direct aan de zelfstandigen te vragen en voor doelstelling 1 dit te vergelijken met beschikbare gegevens. Voor doelstelling 3 wordt onderzocht welke factoren van invloed zijn op de beslissing wel of niet het risico op arbeidsongeschiktheid af te dekken. De factoren die in dit onderzoek aan de orde komen zijn: Het risico op arbeidsongeschiktheid Hoe bewust is men van dit risico Ernst (emotioneel) van de gevolgen van arbeidsongeschikt raken Ernst ( ) van de gevolgen van arbeidsongeschikt raken Mate van Sociale Samenhang Mate van algemene kennis van arbeidsongeschiktheid en manieren om het af te dekken Mate van specifieke kennis van arbeidsongeschiktheid en manieren om het af te dekken Mate van passieve kennis van arbeidsongeschiktheid en manieren om het af te dekken Er wordt niet alleen onderzocht of bovenstaande factoren van invloed zijn op de keuze om het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af te dekken, maar ook in welke mate dat het geval is. Weegt het zwaarder mee wat men denkt dat het risico is of is de 12

15 sociale samenhang belangrijker? Voordat dit onderzocht kan worden, moet nog rekening gehouden worden met een aantal potentiele complicaties. 3.6 COMPLICATIES WAARMEE, INDIEN MOGELIJK, REKE- NING GEHOUDEN MOET WORDEN COMPLICATIES BIJ RISICO PREVALENTIE: DE KANS DAT IEMAND TIJDENS ZIJN OF HAAR LOOPBAAN ARBEIDSONGESCHIKT RAAKT Risico s komen met een bepaalde frequentie voor. Daarmee is echter niet alles gezegd. Risico s zijn tegenwoordig alom aanwezig en steeds ingewikkelder. Moderne risico s zijn al dan niet door de mens gemaakt, soms onzichtbaar en kunnen alleen goed geïdentificeerd worden door deskundigen (Alaszewski, 2009). In het geval van arbeidsongeschiktheid zijn er heel veel manieren waarop iemand arbeidsongeschikt kan raken. Dit overzichtelijk krijgen om voor jezelf in te kunnen schatten wat het risico precies is, is niet gemakkelijk. Er zijn simpelweg te veel factoren en een ongeluk zit in een klein hoekje. Daarnaast zijn risico s ook niet altijd stabiel. Risico s kunnen door de tijd heen veranderen. Bijvoorbeeld: voor 1990 werd bètacaroteen voor rokers aangeraden vanwege het hoge antioxidante potentieel waardoor het risico op het krijgen van kanker kleiner zou worden. Na 1990 bleek echter dat vooral voor rokers het risico op het krijgen van kanker groter wordt wanneer zij er teveel van innemen (Beck & Kropp, 2011). Gedrag dat aanvankelijk risicobeperkend lijkt te zijn kan later juist risicoverhogend blijken te zijn. (Andersom kan natuurlijk ook, maar wie zou risicoverhogende factoren nastreven in de hoop dat zij later risicoverlagend blijken te zijn?). Volgens Beck en Kropp (2011) is het tegenwoordig dus erg moeilijk om risico s in te schatten. Zij geven hier zes kenmerken voor van (gefabriceerde) risico s in een moderne wereld: Nieuwe risico s zijn nog onbekend waardoor er geen rekening mee wordt gehouden Lange latentietijd, pas veel later blijkt iets ernstige gevolgen te hebben Bekende en onbekende onwetendheid De dominantie van publieke opinie (die niet correct hoeft te zijn) Virtualiteit van risico s, potentieel krijgt hetzelfde belang als het bestaande (want het kan) Mondiale risico s (Ziektes uit uithoeken van de wereld kunnen overall opduiken). Hoe vaak het risico op arbeidsongeschiktheid voorkomt zal door deze complicaties waarschijnlijk bij niemand precies bekend zijn. Om deze reden is bij de analyses van dit onderzoek niet gebruik gemaakt van een vaststaande kans dat iemand arbeidsongeschikt raakt maar van de kans hierop zoals aangegeven door de respondenten zelf COMPLICATIES BIJ EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN ZELF Objectieve risicopercentages zijn niet de enige factor die van belang zijn bij risicobewustzijn. Hoe mensen er tegenaan kijken en er op reageren is ook van belang. Zelfs als de risicofactoren bekend zijn, is de perceptie ervan door mensen subjectief als gevolg van de persoonlijke natuur van het bepalen van een bepaalde waarschijnlijkheid en de daaraan gekoppelde verliezen en de mate van blootstelling daaraan (Ahsan, 2011; Hanson, 2010). De kijk op risico door de dominante economische theorie, die gebaseerd is op het feit dat iedereen op gelijke manier rationeel of uit eigenbelang beslissingen maakt, kan niet verklaren waarom individuen en groepen variëren in de manier waarop zij risico s identificeren en er op reageren (Alaszewski, 2009). Uit een onderzoek naar hoe verkeersplanologen in Londen manieren bedenken om verkeersongelukken te minimaliseren bleek dat de planologen geen enkele risico rationalisatie gebruikten om hun beslissingen te verantwoorden. Veeleer maakten zij gebruik van beweegredenen zoals, gelijkheden, de integratie van de gemeenschap en openlijk politieke motivaties (Green, 2009 zoals beschreven in Alaszewski, 2009). Kille economische risico rationalisaties rekenen wel heel mooi maar feitelijk maken mensen kennelijk gebruik van allerlei andere overwegingen als zij in hun dagelijkse doen en laten beslissingen moeten maken m.b.t. risico s. Naar andere overwegingen zal ook gevraagd worden om meer inzicht te krijgen in het risicobewustzijn van ZZP ers. 13

16 Het nemen van risico s kan ook een bepaalde allure en aantrekkelijkheid hebben (Lupton & Tulloch, Zoals beschreven in Zinn, 2008). Aan de zelfstandigen zijn ook vragen gesteld met betrekking tot hun algemene risicobereidheid naast vragen over het specifieke risico van arbeidsongeschiktheid. MENSEN DENKEN MEER IN VAGE KWALITATIEVE TERMEN OVER RISICO S DAN IN NUMERIEKE TERMEN Het vakgebied van Behavioral economics (het raakvlak tussen psychologie en economie) heeft ondertussen onbetwist aangetoond dat mensen fouten maken en dat zij onvermijdelijk in meer of mindere mate afhankelijk zijn van vuistregels. Door te focussen op wat mensen daadwerkelijk doen wanneer zij beslissingen maken over investeringen, heeft het veld van behavioral economics aangetoond dat veel mensen moedwillig rationele axioma s schenden en er niet in slagen om basis investeringsprincipes af te leiden uit jarenlange ervaring (Pixley, 2010). Mensen denken meer in vage kwalitatieve termen over risico s dan in numerieke termen. Hun antwoorden op vage kwalitatieve schalen zijn daarom waarschijnlijk ook veel betrouwbaarder. Mensen denken nou eenmaal niet zo vaak numeriek. Onderzoekers en beleidsmakers zijn bijzonder gek op getallen maar dit betekent niet dat mensen in getallen denken (Baghal, 2011). Daarom wordt niet alleen cijfermatig gevraagd naar hoe men risico s inschat, maar wordt er ook gevraagd naar het gedrag in vagere termen dan percentages. Dit ook omdat emoties traditioneel als een inferieur alternatief werden gezien in vergelijking tot cognitieve rationele beredenering. Maar uit neurologisch onderzoek van Damasio (1996; zoals beschreven in Zinn, 2008)) blijkt dat emoties centraal betrokken zijn bij rationele beslissingen. In 1916 claimde Pareto al (Zinn, 2008) dat rationele beredeneringen voornamelijk verantwoordingen zijn die achteraf worden geformuleerd in plaats van initiele drivers van gedrag en dat het grootste gedeelte van gedrag stoelt op een mix van social psychologische en biologische drijfveren. In de moderne psychologie blijkt dit inderdaad ook vaak het geval te zijn. Daarom zijn er, in dit onderzoek, zowel vragen die men met precieze getallen kan beantwoorden als vagere vragen die meer betrekking hebben op meningen en emoties geformuleerd. GESLACHT Volgens onderzoek van Eckel en Grossman (2002) zijn vrouwen consistent risico averser dan mannen. Gekeken zal worden of dit ook voor zelftandigen in Nederland geldt. Verwacht wordt dat van de vrouwelijke zelfstandigen een hoger percentage het risico op arbeidsongeschiktheid heeft afgedekt dan van de mannelijke zelfstandigen. Hierbij wordt gecorrigeerd voor het hebben van een partner die genoeg verdient en/of het risico al heeft afgedekt COMPLICATIES BIJ EEN BEPAALDE MATE VAN BESEF VAN DE OMGEVING Alles wat mensen doet denken aan een bepaald onderwerp zorgt ervoor dat men denkt dat dit vaker voorkomt dan daadwerkelijk het geval is (Tversky en Kahneman, 1973, zoals beschreven in Lampi, 2011). Uitgebreide media-aandacht kan er dan ook voor zorgen dat een bepaald risico wordt overschat (Frewer, Miles & Marsh (2002), zoals beschreven in Lampi, 2011). Helaas heb ik geen invloed op de mate waarin het onderwerp van arbeidsongeschiktheid in de media aandacht krijgt. De vragenlijst is echter in dezelfde periode aan iedereen voorgelegd dus het is waarschijnlijk dat alle respondenten aan ongeveer dezelfde mate van media aandacht over dit onderwerp zijn blootgesteld COMPLICATIES BIJ EEN BEPAALDE MATE VAN INTERACTIE TUSSEN ZELF EN DE OMGEVING Mensen hebben de neiging sommige risico s te onderschatten en andere te overschatten, dit staat ook wel bekend als respectievelijk optimistische bias en pessimistische bias. Rose, Suls en Windschitl (2011) hebben hier onderzoek naar gedaan met als doel te achterhalen wanneer een risico onder- of overschat wordt. Hierbij hebben zij rekening gehouden met de vorm van de vraagstelling, direct (Bijvoorbeeld: Hoe groot is de kans dat jij kanker krijgt?) en indirect (Hoe groot is de kans dat een ZZP er kanker krijgt?). Ook hebben zij rekening gehouden met de mate waarin een risico voorkomt, zelden tot heel vaak, en met de ernst van de gevolgen, laag (griep) en hoog (blind). 14

17 INDIRECTE VRAGEN Hieruit blijkt dat mensen aan wie indirect vragen zijn gesteld consistent een optimistic bias vertonen, ongeacht de mate waarin een risico voorkomt. Mensen schatten consistent de kans dat dit henzelf overkomt lager in dan de kans dat dit vergelijkbare leeftijdsgenoten overkomt. Opvallend is hierbij echter dat naarmate de ernst van de gevolgen van een risico stijgt, mensen optimistischer zijn. Hoe ernstiger het gevolg (bijvoorbeeld blind worden vs. griep krijgen) hoe meer mensen denken dat hen dit niet zal overkomen. Dit effect werd door de onderzoekers toegeschreven aan de motivatie van mensen om zich veilig te voelen tegen de ergste risico s. Een ander voorbeeld uit een onderzoek van Zinn (2008): Artsen kunnen tegen rokers zeggen dat de helft van de rokers aan roken zal overlijden. Ze kunnen tegen een individu echter niet zeggen tot welke helft hij/zij behoort. Individuen kunnen deze onzekerheid goedpraten voor zichzelf door te stellen dat zij tot de goede helft behoren als gevolg van het feit dat zij goede genen hebben (oma rookt ook en leeft nog!) en overtuigd zijn van het verder evenwichtige leven dat zij leiden etc. DIRECTE VRAGEN Wanneer de vragen direct gesteld werden, bleek dat de ernst van een gevolg van een risico er helemaal niet toe deed maar wel de mate waarin een risico voorkomt (zelden tot zeer vaak). Als iets heel vaak voorkomt overschat men de kans dat dit henzelf overkomt, pessimistische bias. Maar als iets zelden voorkomt vindt soms weer een optimistische bias plaats en schat men het risico soms juist nog lager in. Echter niet altijd zoals bij indirecte vraagstelling. Om hier rekening mee te houden, zijn twee varianten van de vragenlijst gemaakt. In de ene versie zijn de vragen over het risico indirect gesteld en in de andere versie zijn deze vragen direct gesteld. Daarnaast zijn vertrouwen en emoties, zoals eerder ook al genoemd, van belang bij het aangaan van een onderling contract, zoals het afnemen van een verzekering. Dit is ook aangetoond in het onderzoek van Lin (2010) die eindigt met de conclusie: If the industry can touch the hearts of consumers, customers will convert their feelings into consumption. Dat moeten dan uiteraard wel positieve emoties zijn. Elke vorm van negatieve emotie of schijnheiligheid zijn desastreus voor de relatie tussen consument en producent COMPLICATIE MET BETREKKING TOT RISICO RITUELEN Fear of regret oftewel de angst om ergens spijt van te krijgen als men daarvoor kiest, is een omvangrijk onderzocht principe in de psychologie. Om deze reden zal in dit onderzoek ook gekeken worden in hoeverre men in het algemeen spijt heeft van risico s. Maar ook specifiek naar gevoelens van spijt dat men, om het risico op arbeidsongeschiktheid af te dekken, jarenlang veel geld betaalt voor niks als men ongeschonden het pensioen haalt. Deze gevoelens van spijt zouden van invloed kunnen zijn op het risico ritueel van vermijdend gedrag COMPLICATIE BIJ RISICO RITUELEN EN DE MAATSCHAPPIJ De meeste mensen interpreteren risico niet als een objectief iets maar leven met het risico volgens de gebruiken van hun cultuur. Bestaande symbolen en gevoel voor ethiek worden gebruikt wanneer zij een risico beoordelen waarbij sterk geleund wordt op voorgaande ervaringen. Zinn (2008) concludeert dat strategieën zoals vertrouwen en emoties van groot belang zijn bij risicoanalyse. Eerder is al genoemd dat in dit onderzoek ook naar betrouwbaarheid en emoties wordt gekeken. Ook hier gevraagd worden naar het land van herkomst van de zelfstandigen. Doordat het onderzoek uitgezet wordt onder enkel Nederlandse bedrijven, Myler en FNV Zelfstandigen, en gecontroleerd wordt voor land van herkomst, wordt een bijzondere invloed van cultuur niet verwacht. Wellicht komt hier wel een bepaalde zelfstandige cultuur aan het licht. 15

18 3.6.7 COMPLICATIE, TIJD ALS POTENTIEEL BELANGRIJKE VARIABELE Een risico is vermoedelijk bedreigender als het op het punt staat te gebeuren dan als ergens ver in de toekomst ligt. Naar een voorbeeld van een onderzoek van Dan Ariely (2010) hieronder een grafische weergave (Figuur 1) waarin gesteld wordt dat het behoud van inkomen in het heden als belangrijker wordt ervaren dan de maandelijkse kosten van het afdekken van het risico om arbeidsongeschikt te raken. Als deze stelling overeenkomst vertoont met de theorie in het onderzoek van Ariely (2010), dan ervaart niet iedereen dit zoals weergegeven in Figuur 1 hierboven. Dat is een gevolg van de factor tijd. Voegt men aan bovenstaande weergave een x-as toe met de factor tijd, dan is het volgende waarschijnlijk (Figuur 2): Omdat het eventueel verliezen van inkomen in een onbepaalde toekomst ligt, voelt het als minder belangrijk aan. Wordt hierbij rekening gehouden met de optimistische bias omdat arbeidsongeschikt raken niet heel vaak voorkomt, dan is dit effect nog waarschijnlijker. Terwijl kosten voor een A.O.V (of alternatief) nu wel degelijk reëel en hoog aanvoelen omdat dit elke maand weer kosten zijn. Een soort herhaaldelijk heden, elke maand weer kosten. Om hiervoor te controleren zijn er twee varianten van de vragenlijst ontworpen. In de ene variant wordt gevraagd naar de zaken in het heden. In de andere variant wordt het potentieel verliezen van het behoud van inkomen ergens in de toekomst gesteld COMPLICATIE, VERSCHIL DEFINITIE LEKEN VS. DEFINITIE VAN EXPERTS Leken en experts gebruiken niet altijd dezelfde definitie. Hierdoor kan het voorkomen dat men denkt het over hetzelfde te hebben terwijl er feitelijk wel een verschil is. Dit verschil ligt vaak helemaal niet aan een betere inventarisatie van het risico door experts, maar aan een andere interpretatie van het risico (de term) en andere zaken (Baghal, 2011). Vaak denken experts vooral cognitief en rationeler dan leken, die ook op andere manieren tegen een issue aankijken. Het is ook niet vanzelfsprekend dat de kennis van een expert superieur is aan de kennis van leken (Zinn, 2008; Surowiecki, 2004; Sjöberg, 2002). Uit een onderzoek van Natalier en Willes (2008; Zoals beschreven in Zinn, 2008) naar de redenen van Australiërs om een ziektekostenverzekering aan te schaffen, bleek dat de reden van het grootste gedeelte van de mensen om een verzekering af te sluiten gefundeerd was op sociale solidariteit en vertrouwen en dat bijna niemand zich bewust was van noch geïnteresseerd was in de werkelijke kosten en de potentiële baten van de 16

19 verzekering. Achteraf gezien is dit ook niet gek want vertrouwen is alleen nodig als de beschikbare kennis gelimiteerd is. Met betrekking tot verzekeringen is niet alle kennis beschikbaar en al was dit wel het geval, dan is het zo complex dat het niet makkelijk is te begrijpen voor leken. Om hier voor te controleren is aan de respondenten en aan experts op het gebied, gevraagd een definitie te geven van arbeidsongeschiktheid. Deze definities worden met elkaar vergeleken. 3.7 UITEINDELIJKE VRAAGSTELLING EN ONDERZOEKS- OPZET In verband met de overzichtelijkheid, nogmaals de doelstellingen, rekening houdend met de hierboven besproken complicaties: 1. Vergelijken in hoeverre de kennis, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, van zelfstandigen overeenkomt met actuele cijfers. 2. Vragen aan zelfstandigen of en waarom zij het risico wel of niet hebben afgedekt. 3. Onderzoeken in hoeverre het risicobewustzijn van zelfstandigen, met betrekking tot arbeidsongeschiktheid, invloed heeft op de beslissing om het risico wel of niet af te dekken. Doelstellingen 1 en 2 worden behaald door betreffende informatie direct aan de zelfstandigen te vragen en voor doelstelling 1 dit ook te vergelijken met beschikbare gegevens. Voor doelstelling 3 wordt onderzocht welke factoren van invloed zijn op de beslissing wel/niet het risico op arbeidsongeschiktheid af te dekken. Dit kan ook schematisch bondig weergegeven worden. Wanneer het wel of niet afdekken van het risico op arbeidsongeschiktheid als uitkomstvariabele (y) voorgesteld wordt en de factoren die in dit onderzoek aan de orde komen als voorspellende variabelen (x en): Wat denkt men dat de kans op het risico is (x 1 ) Hoe bewust is men van dit risico (x 2 ) Ernst (emotioneel) van de gevolgen van arbeidsongeschikt raken (x 3 ) Ernst ( ) van de gevolgen van arbeidsongeschikt raken (x 4 ) Mate van Sociale Samenhang (x 5 ) Mate van algemene kennis van arbeidsongeschiktheid en manieren om het af te dekken (x 6 ) Mate van specifieke kennis van arbeidsongeschiktheid en manieren om het af te dekken (x 7 ) Mate van passieve kennis van arbeidsongeschiktheid en manieren om het af te dekken (x 8 ) Dan komen we tot de volgende vergelijking: y = x 1 + x 2 + x 3 + x 4 + x 5 + x 6 + x 7 + x 8 Nu is niet alleen het doel om te onderzoeken welke variabelen (x en) een rol spelen bij de beslissing het risico wel of niet af te dekken (y) maar ook in hoeverre zij dit doen. Elke variabele krijgt dus een bepaalde lading (b 1 t/m b 8 ). Deze lading kan zowel een positieve invloed hebben op de beslissing het risico af te dekken, bijvoorbeeld dat naarmate men zich bewuster is van het risico, men het risico ook eerder af zal dekken. Of als een negatieve invloed, bijvoorbeeld dat naarmate er meer sociale samenhang is, men zich al opgevangen voelt door de omgeving, waardoor men minder snel dit risico af zal dekken. Een kleine semantische opmerking, de symbolen x en b komen binnen de vakliteratuur ook voor als X en β. Bèta β staat dan voor een gestandaardiseerde b en x betreft zaken die betrekking alleen hebben op de groep respondenten en X betreft dan de gehele doelgroep populatie. Omdat dit enige verwarring kan opleveren bij de 17

20 toch al complexe materie, gebruik ik hier alleen x en b. Aan de hand van de tekst zal duidelijk zijn waarover gesproken wordt. Hiermee rekening houdend, en rekening houdend met het feit dat er ook nog andere zaken een rol kunnen spelen (Financiën, de stand van de maan, etc.), ook wel bekend als de error (Ɛ) en rekening houdend met een standaardafwijking (b 0 ) inherent aan elke vergelijking, kan het beslissingpad voor zelfstandigen (i) als volgt worden weergegeven: y i = b 0 +b 1 x 1i + b 2 x 2i + b 3 x 3i + b 4 x 4i + b 5 x 5 + b 6 x 6 + b 7 x 7 + b 8 x 8i + Ɛ i Nu hebben we een hele ingewikkelde formule om te voorspellen of een willekeurige zelfstandige wel of niet het risico op arbeidsongeschiktheid af zal dekken, gegeven alle informatie die betrekking heeft op x 1 tot en met x 8, waarvoor die willekeurige zelfstandige een hele lange vragenlijst in moet vullen. Sneller zou zijn om gewoon één vraag aan desbetreffende willekeurige zelfstandige te stellen, namelijk : Dek jij het risico op arbeidsongeschiktheid wel of niet af? De doelstelling is hier dan ook niet om een voorspellende formule te ontwikkelen maar om exploratief achterliggende patronen te vinden die meespelen bij die beslissing. Welke variabele (x) speelt een rol en hoe zwaar weegt (b) deze variabele mee? Meer niet. De formule is hierbij slechts een hulpmiddel en niet het einddoel. Uiteraard is ook aan de respondenten gevraagd of zij het risico op arbeidsongeschiktheid hebben afgedekt (y 1 ) en ook in welke mate zij dit risico hebben afgedekt (y 2 ), 0% tot 100%. Een gedeelte van de error (Ɛ) kunnen we opvangen door ook vragen te stellen die betrekking hebben op demografische gegevens van de respondenten en omdat algemeen bekend is dat de kosten van een verzekering voor arbeidsongeschiktheid relatief hoog zijn, wordt ook gevraagd naar de financiële achtergrond van de respondenten. Rekening houdend met een aantal complicaties, zijn er vier verschillende vragenlijsten samengesteld om ten eerste te kunnen onderzoeken of directe en indirecte vraagstelling de antwoorden beïnvloeden en ten tweede of het gevaar van arbeidsongeschiktheid in het heden anders wordt ervaren dan als het ergens in de toekomst ligt. Om meerdere redenen, zoals beschreven bij complicaties, worden zowel cijfermatige precieze vragen gesteld als meer algemene vage vragen met betrekking tot emoties en meningen over het onderwerp. 18