Het profiel van de Haagse starter en stopper

Transcriptie

1 srapport Directie Beleid, Stafafdeling Het profiel van de Haagse starter en stopper

2

3 COLOFON Uitgave Gemeente Den Haag DSO / Beleid / Oktober 2009 Druk Intern Dienstencentrum Inlichtingen DSO / Beleid / Carla Rothuizen ( / carla.rothuizen@denhaag.nl) De Dienst Stedelijke Ontwikkeling aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid inzake het gebruik van en toepassing van de gepresenteerde gegevens. Afwijkingen in absolute aantallen en % kunnen veroorzaakt worden door afrondingen. Bij gebruik van cijfers is bronvermelding verplicht.

4

5 INHOUDSOPGAVE Samenvatting... 1 Inleiding Het profiel van de Haagse starter Het profiel van de Haagse stopper Haagse starter en stopper door de tijd Ontwikkeling van het aantal Haagse starters en stoppers De Haagse starter door de tijd De Haagse stopper door de tijd I Bijlage: Overige tabellen en kaarten... II Bijlage: Starters en stoppers binnen creatieve sector...

6

7 SAMENVATTING Vanaf het jaar 2003 is er een flinke stijging in het aantal Haagse starters te zien. In het jaar 2003 startten ruim starters, terwijl er in het jaar 2009 bijna starters zich vestigden in Den Haag (toename van 193%). Met deze verdriedubbeling van het aantal starters zou men verwachten dat het aandeel stoppers ook fors zou stijgen. Dat is niet het geval. Starters worden over de jaren heen steeds succesvoller (stoppen minder). In vergelijking met het aantal starters, neemt het aantal stoppers met 39% toe (2003 t/m 2009) in vergelijking met een toename van 193% van het aantal starters. Ook stoppen de starters minder snel met hun onderneming. Het percentage starters dat bijvoorbeeld stopt binnen twee jaar is van 34% in 2003 gedaald tot 28% in Iets meer dan de helft van het aantal starters stopt met hun onderneming binnen vijf jaar, maar ook dit percentage daalt licht (is in %). Over de jaren heen is 87% van het aantal starters ZZP er. Daarnaast stijgt het aandeel ZZP ers elk jaar. Ten opzichte van 2003 is het aandeel ZZP ers in 2009 gestegen met 10%. 71% van het aantal starters is man. Echter neemt het aantal vrouwelijke starters in Den Haag toe. Ten opzichte van 2003 is het aantal vrouwelijke starters in 2009 gestegen met 13%. Vrouwelijke starters zijn over het algemeen succesvoller dan mannelijke starters in Den Haag. De Haagse starter is gemiddeld een jaar ouder dan de potentiële beroepsbevolking in Den Haag. De Haagse starters worden over de jaren een stuk jonger. Zo zijn de starters in 2009 gemiddeld 36 jaar, terwijl zij in 2003 gemiddeld nog 41 jaar waren. Jongere starters zijn over het algemeen minder succesvol dan oudere starters. Met name de Turkse- en Marokkaanse starters zijn een stuk jonger dan de potentiële beroepsbevolking in Den Haag. 58% van het aantal starters in Den Haag heeft een Westerse etniciteit, waarvan 42% autochtoon is. In de loop van de jaren neemt het aandeel allochtonen starters toe (van 48% in 2003 tot 64% in 2008). Deze toename van het aandeel allochtone starters is met name toe te schrijven aan Poolse starters in de jaren 2004 t/m 2006 en Bulgaarse starters in de jaren 2007 en In vergelijking met de potentiële beroepsbevolking zijn de starters met een Turkse nationaliteit het meest ondernemend, maar stoppen ook relatief het vaakst met hun gestarte onderneming. In de branches Bouwnijverheid, Advisering, onderzoek en overige specialistische dienstverlening en Groot- en detailhandel beginnen de meeste Haagse starters een onderneming. In vergelijking met het aantal huidige vestigingen starten er relatief de meeste starters ook in de branche Bouwnijverheid. In vergelijking met het aantal inwoners is de wijk Transvaalkwartier de wijk met het grootste aandeel starters in Den Haag. In de branche Groot- en detailhandel wordt in vergelijking met het aantal starters relatief het meeste gestopt. Den Haag wordt steeds meer een creatieve stad met een goed vestigingsklimaat voor de creatieve industrie. Het aantal starters in de creatieve industrie stijgt fors en het aantal stoppers daalt. Deze starters zijn vaker in t Centrum, Zeeheldenkwartier en Valkenboskwartier gevestigd. 86% van deze starters heeft de Westerse etniciteit en 59% is man. 7

8 8

9 1 Inleiding De gemeente Den Haag heeft de ambitie om de meest MKB vriendelijke stad van Nederland te worden. Een goed startersbeleid maakt daarvan onderdeel uit. Startende bedrijven genereren economische groei en nieuwe werkgelegenheid. Daarnaast dragen starters bij aan de leefbaarheid in wijken. Startende bedrijven creëren nieuwe producten & diensten (m.n. innovatieve starters) en dragen bij aan concurrentiekracht. Er stoppen veel ondernemingen en nieuwe aanwas is daarom nodig. De Kamer van Koophandel (KvK) heeft de wettelijke taak startende bedrijven te informeren en adviseren, het handelsregister te voeren en regionalisering te stimuleren. Daarom werkt de gemeente nauw samen met de Kamer van Koophandel en is het onderzoek naar het volume en de kenmerken van de starters en stoppers in Den Haag samen met de Kamer van Koophandel uitgevoerd. In deze rapportage wordt op basis van de gegevens van het handelsregister van de Kamer van Koophandel, een kwantitatieve analyse van de profielen van de Haagse starters en stoppers gemaakt. Naast deze kwantitatieve analyse is er ook een kwalitatieve analyse 1 gemaakt om meer inzicht te vergaren in de succes- en faalfactoren van de Haagse starters. De twee analyses dienen ter inspiratie en invulling van het startersbeleid van de Gemeente Den Haag. In deze analyse wordt van een starter gesproken wanneer er een nieuwe onderneming wordt gevestigd door een ondernemer die nog geen onderneming drijft. En van een stopper wanneer een starter met zijn of haar onderneming stopt. Zoals vermeld is de analyse is gedaan op basis van een uitdraai van het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Door een beperkte beschikbaarheid van BurgerServiceNummers in de beginjaren van de analyse zijn er van deze jaren relatief weinig persoonsgegevens te koppelen aan de bedrijfsgegevens (met name van de stoppers). Het kan zijn dat er een te klein aantal stoppers is om uitspraken te kunnen doen. Bijvoorbeeld door het geringe aantal stoppers kan niet worden gezegd wat de gemiddelde leeftijd is van de stoppers per bedrijfstak of per wijk. In dit geval zijn deze analyses dan ook niet meegenomen in deze analyse. Ook is de gemeente Den Haag intensief bezig met het versterken en vergroten van de creatieve sector van Den Haag. In het programma Creatieve Stad Den Haag wordt nadrukkelijk het accent gelegd op initiatieven met een economisch duurzaam perspectief en neemt de zichtbaarheid van de creatieve stad een belangrijke plaats in. De Haagse creatieve sector wordt gezien als een katalysator van economische ontwikkelingen in de stad. Daarom is ook expliciet het profiel van de starters in de creatieve sector onder de loep genomen. Deze is terug te vinden in bijlage 2. 1 Succes en faalfactoren van startende ondernemers in Den Haag, Blauw Research,

10 10

11 2 Het profiel van de Haagse starter en stopper In dit hoofdstuk wordt in het kort het profiel van de Haagse starter besproken. Het gaat om het profiel van alle ondernemers zijn alle ondernemingen in Den Haag die vanaf 2003 t/m oktober 2009 een bedrijf zijn gestart en voor die tijd nog geen onderneming hadden. In dit hoofdstuk worden al deze starters als homogene groep geanalyseerd, waarna er in hoofdstuk drie de ontwikkeling over de jaren 2003 t/m 2009 in kaart zullen wordt gebracht. In paragraaf 2.2. zal vervolgens het profiel van de Haagse stopper worden beschreven. 2.1 Het profiel van de Haagse starter Vanaf het jaar 2003 t/m 2009 zijn er circa personen een onderneming gestart in Den Haag. Onderstaand wordt het profiel geschetst van de Haagse starter. Profiel van de Haagse starter 87% van het aantal starters is ZZP er 2. De Haagse starter is 39 jaar, 38% bevindt zich in de leeftijdscategorie 30 t/m 40 jaar (figuur 2.1.). De Haagse starter is gemiddeld een jaar ouder dan de potentiële beroepsbevolking (38 jaar) in Den Haag. Figuur 2.1. De gemiddelde Haagse starter naar leeftijdscategorieën 40% 35% 30% 25% 20% 15% Starters Potentiele beroepsbevolking 10% 5% 0% <= 19 jaar 20 t/m 29 jaar 30 t/m 39 jaar 40 t/m 49 jaar 50 t/m 59 jaar ouder dan 60 jaar Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 71% van het aantal starters is man. 42% van het aantal starters is autochtoon, 28% is een Westerse allochtoon en 11% is van Turkse komaf 3. Het percentage Westerse allochtonen bestaat meer dan de helft uit starters afkomstig uit de MOE landen. 37% van de Westerse allochtonen komt uit Bulgarije en 20% komt uit Polen. 2 Een ZZP er is een zelfstandig startende ondernemer met 1 of minder werkzame personen. 3 Voor de indeling naar etniciteit is gekozen voor de CBS indeling. 11

12 Wanneer we de etniciteit van de gemiddelde Haagse starter afzetten tegen de etniciteit van de Haagse potentiële beroepsbevolking, zijn het met name de Turken en de Westerse allochtonen (met name Polen & Burgaren) die relatief gezien vaker een onderneming starten (figuur 2.2.). Figuur 2.2. De Haagse starter per etniciteit, afgezet tegen de potentiële beroepsbevolking 4 60% 50% 40% 30% 20% Starters Potentiele beroepsbevolking 10% 0% Autochtonen Westerse allochtonen Turken Surinamers Overig nietwesterse allochtonen Marokkanen Antillianen Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling De meeste starters in Den Haag (22%) starten in de bouwnijverheid (voornamelijk in de Algemeen burgerlijke / utiliteitsbouw en projectontwikkeling). Vervolgens starten respectievelijk 17% en 15% van het aantal starters in de advisering- en onderzoek branche (voornamelijk organisatie- en advies bureaus) en in de Groot- en detailhandel (voornamelijk via postorder en internet). In tabel 2.3. (bijlagen) is goed te zien dat er drie bedrijfstakken zijn waar er relatief veel starters starten, ten opzichte van de omvang van deze bedrijfstakken. Met name in de bedrijfstakken Bouwnijverheid, Verhuur van handel en onroerend goed en Landbouw, bosbouw en visserij kennen relatief veel starters (hier wordt ook de tuinbouw toe gerekend waar veel starters zich vestigen in Den Haag, maar bijvoorbeeld werkzaam zijn in het Westland). Het Transvaalkwartier is de wijk met relatief het grootste aantal starters ten opzichte van het aantal inwoners in die wijk (zie tabel 2.4. in bijlagen). Vervolgens is relatief het grootste aantal starters gehuisvest in de wijken Rustenburg & Oostbroek, Laakkwartier & Spoorwijk en het Valkenboskwartier. De groep starters in Den Haag is zeker geen homogene groep te noemen. Er zijn bijvoorbeeld grote verschillen tussen starters uit verschillende etniciteitgroepen te herkennen, zoals de Turkse starters veelal starten als agrarisch loonbedrijf, Antilliaanse starters in de bouw etc. Het is daarom belangrijk om niet alleen naar de gemiddelde Haagse starter te kijken, maar ook deze Haagse starter per etniciteitgroep te analyseren. Voor meerdere tabellen (zoals bijvoorbeeld een opdeling naar bedrijfstak) kunt u terecht in de bijlagen. Hieronder worden starters 4 De potentiële beroepsbevolking (2003 t/m 2009) is de bevolking van jaar. 12

13 per etniciteit (volgens de CBS indeling) weergegeven. Een overzicht van kaartjes met de spreiding van de Haagse starters per etniciteit is weergegeven in figuur 3.16 in de bijlagen. Surinamers Een Surinaamse starter is gemiddeld 38 jaar, wat een jaar jonger is dan de gemiddelde Haagse starter. Relatief de meeste (17%) Surinaamse starters starten in de bedrijfstak Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening (zie tabel 2.2. in bijlagen). De Surinaamse starter vestigt zich met name in de wijk Laakkwartier & Spoorwijk en de Schildersbuurt (zie tabel 2.5. in bijlagen). In Laakkwartier & Spoorwijk wonen relatief gezien de meeste Surinamers en het is logisch dat er ook veel Surinaamse starters zich daar huisvesten. Antillianen De Antilliaanse starter is te vergelijken met de Surinaamse starter. Echter de relatief grootste groep van de Antillianen start in de bedrijfstak Bouwnijverheid. Turken Een Turkse starter is relatief jong (gemiddeld 34 jaar) in vergelijking met de gemiddelde Haagse starter. Bijna een derde (31%) van de Turkse starters is werkzaam in de Landbouw, bosbouw en visserij. De Turkse starter vestigt zich met name in de wijken Schildersbuurt, Rustenburg & Oostbroek en Transvaalkwartier. In deze drie wijken wonen ook relatief veel mensen met een Turkse etniciteit. In vergelijking met het aandeel Turkse bewoners in de wijk Rustenburg & Oostbroek starten Turkse ondernemers hier relatief vaak (zie figuur 2.3.). Figuur 2.3. De spreiding van de Turkse starters in Den Haag Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 13

14 Marokkanen De Marokkaanse starter is te vergelijken met de Turkse starter. Hagenaars van Marokkaanse afkomst zijn echter minder ondernemend (zie figuur 2.2.) dan de Hagenaars van Turkse afkomst. De meeste Marokkaanse starters starten in de bedrijfstak Groot- en Detailhandel. Overige niet- Westerse allochtonen 5 De relatief grootste groepen binnen de etniciteitgroep overige niet- Westerse allochtonen zijn: Iraniërs (6,2%), Pakistanen (8,9%), Irakezen (8,5%) en Chinezen (8,4%). Een starter met een overige niet- Westerse etniciteit is gemiddeld 38 jaar oud, waarvan een kwart van de starters werkzaam is in de Groot- en Detailhandel. De starters zijn met name gevestigd in de wijk Laakkwartier & Spoorwijk, de wijk waar relatief ook de meeste mensen wonen met een overige niet- Westerse etniciteit. Westerse allochtonen 6 Zoals al vermeld bestaat de groep Westerse allochtonen starters voor meer dan de helft (59%) uit starters uit de MOE landen. Vooral door een toename in de laatste jaren van het aantal Bulgaarse en Poolse starters (zie paragraaf 3.2). Voor Roemenen en Bulgaren gelden nog arbeidsbeperkingen, terwijl dit voor Polen in 2007 is opgeheven. Sinds 2007 zien we een daling van het aantal Poolse starters en een forse stijging van Bulgaren en Roemenen. Om als ZZP er 7 actief te zijn, is echter geen tewerkstellingsvergunning nodig. De starter met een Westers, allochtone etniciteit is gemiddeld 38 jaar oud. Meer dan een derde (38%) van deze groep starters is werkzaam in de Bouwnijverheid. Laakkwartier en Spoorwijk zijn de wijken waar relatief veel Westerse allochtonen wonen en een onderneming starten. In de wijken Transvaalkwartier en Rustenburg & Oostbroek starten relatief veel Westerse allochtonen in relatie tot het aantal Westerse inwoners. De toename van starters uit MOE landen houdt het aantal Autochtonen De autochtone starter is met een leeftijd van 40 jaar, een jaar ouder dan de gemiddelde Haagse starter. In vergelijking met de Turkse en Marokkaanse starters is het leeftijdsverschil zelfs zes jaar. Bijna een derde (31%) van het aantal autochtone starters is werkzaam in de bedrijfstak Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening. Naar verhouding starten veel autochtone starters in de wijk Ypenburg. Dit is ook een wijk waar veel autochtonen wonen. In het centrum wordt (gelet op het aandeel autochtone inwoners) relatief veel gestart door de autochtone starter. 2.2 Profiel van de Haagse stopper 8 Naast de kenmerken van de gemiddelde starter in Den Haag, is het van belang om te weten wat de kenmerken zijn van starters met om een bepaalde reden stoppen met hun onderneming. Deze kenmerken zijn belangrijk om eventuele instrumenten 5 Starters met een niet- Westerse etniciteit exclusief Surinamers, Antillianen, Turken en Marokkanen. 6 Starters met een Westerse etniciteit exclusief Nederlanders. 7 Een ZZP er is een zelfstandig startende ondernemer met 1 of minder werkzame personen. 8 Vanaf het jaar 2000 is de Kamer van Koophandel de burgerservice nummers van haar ondernemers gaan registreren en worden er ieder jaar meer burgerservice nummers geregistreerd. Hierdoor is de koppeling met bijvoorbeeld de etniciteit van de stopper lastig, vanwege het feit dat er relatief meer stoppers in het bestand zitten die gestart zijn in een jaar waarin de burgerservice nummers nog niet goed werden geregistreerd. De cijfers mbt etniciteit zullen hiervoor met enige voorzichtig moeten worden geïnterpreteerd, maar geven wel een indicatie. 14

15 in te kunnen zetten om deze groepen starters desgewenst te ondersteunen en wellicht het aantal stoppers te kunnen reduceren. De gemiddelde Haagse stopper heeft een aantal kenmerken die in grote mate overeen komen met de gemiddelde Haagse starter. In deze paragraaf zullen met name de verschillen tussen de starter en stopper worden besproken. Profiel Haagse stopper 87% van het aantal stoppers is ZZP er. Dit percentage komt overeen met de Haagse starter. De Haagse stopper is 38 jaar oud, een jaar jonger dan de Haagse starter. Net zoals de starter bevindt het grootste deel (36%) van de stoppers zich in de leeftijdscategorie 30 t/m 40 jaar. 79% van het aantal stopper is man (t.o.v. 71% mannelijke starters). In vergelijking met de Haagse starters stoppen er relatief meer mannelijke starters dan vrouwelijke starters. De Haagse starter met een Westers allochtone etniciteit- of autochtone etniciteit stopt relatief minder met zijn of haar onderneming in vergelijking tot de overige etniciteitgroepen. Zoals eerder beschreven is de Turkse bevolkingsgroep in Den Haag erg ondernemend. Echter is er in figuur 2.4. ook te zien dat er met name ook veel Turkse starters ook weer stoppen. Naar verluid zou de Turkse stopper ook vaker opnieuw starten met een bedrijf. Figuur 2.4. De gemiddelde Haagse stopper per etniciteit, afgezet tegen het aantal gemiddelde Haagse starters 45% 40% 35% 30% 25% 20% % starters % stoppers 15% 10% 5% 0% Autochtonen Westerse allochtonen Turken Surinamers Overig nietwesterse allochtonen Marokkanen Antillianen Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Vergeleken met het aantal starters per bedrijfstak, wordt er in de bedrijfstak Groot- en Detailhandel relatief veel gestopt. In de bedrijfstak Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening wordt relatief het minst gestopt (zie tabel 2.1.) Zoals al beschreven worden er in de wijken Schildersbuurt en Laakkwartier & Spoorwijk in, vergelijking met het aantal inwoners in die wijken, relatief veel ondernemingen gestart (zie vorige paragraaf). Echter wanneer we kijken naar het aantal stoppers wordt er ook ten opzichte van het aantal starters, relatief veel gestopt in deze twee wijken (zie tabel 2.6 in bijlagen). 15

16 Tabel 2.1. De gemiddelde Haagse stopper tov de gemiddelde Haagse starter per bedrijfstak % starters % stoppers Bouwnijverheid 22% 22% Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening 17% 11% Groot- en detailhandel; reparatie van auto s 15% 22% Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening 9% 11% Landbouw, Bosbouw en Visserij 8% 8% Informatie en communicatie 6% 4% Overige dienstverlening 5% 7% Gezondheids- en welzijnszorg 4% 2% Cultuur, sport en recreatie 4% 3% Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 3% 3% Onderwijs 3% 2% Vervoer en opslag 2% 3% Industrie 2% 2% Verhuur van en handel in onroerend goed 1% 1% Financiële instellingen 1% 1% Totaal 100% 100% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 16

17 3 Haagse starter & stopper door de tijd In het vorige hoofdstuk is gekeken naar de gemiddelde Haagse starters en stoppers. In dit hoofdstuk zal er naar de ontwikkeling van starters en stoppers over de jaren 2003 t/m 2009 worden gekeken. Met name de twee meest recente jaren (2008 en 2009) zullen in het hoofdstuk aan bod komen. 3.1 Ontwikkeling van het aantal Haagse starters en stoppers Vanaf het jaar 2003 is er een flinke toename te zien van het aantal starters in Den Haag. In het jaar 2003 starten ruim starters, terwijl er in het jaar 2009 bijna starters zich vestigden in Den Haag (toename van 193%). Het laatste jaar (2009) is er een lichte daling van het aantal starters opgetreden. Dit kan veroorzaakt worden door de krediet crisis 9. Wel moet er rekening worden gehouden met het feit dat vanaf januari 2008 ondernemers met vrije beroepen zich verplicht moeten inschrijven voor 1 januari 2010, waardoor het aantal ingeschreven starters in 2008 en 2009 licht kan stijgen. Wanneer we kijken naar de ontwikkeling in het aantal stoppers, kan worden gezegd dat deze in vergelijking met het aantal starters maar licht stijgt. Van alle starters uit 2003 zijn bijna 900 starters gestopt, terwijl er van de starters uit 2008 ruim 1200 starters stopten (toename van 39%). In tabel 3.1 in paragraaf 3.3 wordt nader ingegaan op het verloop van de stoppers. Figuur 3.1. Ontwikkeling van het aantal starters en stoppers Starters naar startjaar Stoppers naar stopjaar Netto groei starters Bron: Kamer van Koophandel , bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling In paragraaf 3.2. zal de ontwikkeling van de starters worden besproken (rode lijn figuur 2.1.) en in paragraaf 3.3. de ontwikkeling van het aantal stoppers (blauwe lijn). 9 Bron: Eye, nummer 3, maart 2010, publicatie in samenwerking met het CBS 17

18 3.2. De Haagse starter door de tijd In deze paragraaf zullen de Haagse starters door de tijd heen worden geanalyseerd. Met name de meest recente jaren (2008 en 2009) worden bekeken. Wanneer er geen jaartallen worden genoemd wordt er uitgegaan van het jaar 2009 (meest recente jaar). Er moet wel worden opgemerkt dat het aantal geanalyseerde starters tot oktober 2009 zijn geregistreerd en er dus nog een aantal maanden in 2009 niet zijn meegenomen in de analyse. Alleen wanneer het gaat om totale aantallen starters hebben we gegevens van 2003 t/m het einde van Wanneer we beschrijvingen geven van onderdelen van de starters zoals ZZP ers of branches zijn gegevens gebruikt van 2003 t/m oktober Naar verwachting worden de beschreven ontwikkelingen en de geschetste groepssamenstellingen niet tot nauwelijks beïnvloed door het ontbreken van gegevens van de starters die niet zijn meegenomen in de analyse. ZZP ers 10 Zoals al beschreven maken de ZZP ers een groot deel uit van het totale aantal starters in Den Haag. Vanaf het jaar 2005 is er een gestage stijging te zien in het aandeel ZZP ers. Vanaf het jaar 2005 is het aandeel ZZP ers van 82%, gestegen tot 92% in het jaar Figuur 3.2. Het aandeel ZZP ers van 03 t/m oktober 09 in Den Haag 94% 92% 90% 88% 86% 84% 82% 80% 78% 76% 74% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling De drie bedrijfstakken Gezonheids- en welzijnszorg, de Bouwnijverheid en Landbouw, bosbouw en visserij bevatten relatief de meeste ZZP ers, maar vooral de twee bedrijfstakken Logies-, maaltijd- en drankverstrekking en Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening kennen een relatief grote toename in het aandeel ZZP ers (zie tabel 3.3. in bijlagen). Leeftijd In onderstaande figuur is goed te zien dat de gemiddelde leeftijd in Den Haag relatief constant blijft over de jaren heen. De leeftijd van de starters in Den Haag laat echter al vanaf 2003 een daling in de gemiddelde leeftijd zien. De gemiddelde leeftijd is van 2003 tot 2009 met 5 jaar afgenomen (van 41,4 jaar tot 36,4 jaar). 10 Een ZZP er is een zelfstandig startende ondernemer met 1 of minder werkzame personen. 18

19 Figuur 3.3. De gemiddelde leeftijd van de Haagse starters 03 t/m oktober Gem. leeftijd starters Gem. potentiele beroepsbevolking Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Ook wanneer we naar de verschillende leeftijdsgroepen kijken zien we dat de leeftijd van de starters daalt. Het aantal starters in de leeftijdscategorieën 30 t/m 40 en 40 t/m 50 jaar laat een relatieve daling zien, waarnaast de leeftijdscategorie 20 t/m 30 jaar een relatief grote groei kent (zie figuur 3.4.) Vrouwelijke starters zijn over de jaren heen gemiddeld 0,5 tot 1 jaar ouder dan mannelijke starters. Zo zijn de vrouwen in 2009 gemiddeld 37,2 jaar en de mannen 36,2 jaar oud. Figuur 3.4. De ontwikkeling per leeftijdscategorie 03 t/m oktober 09 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% < 20 jaar 20 t/m 30 jaar 30 t/m 40 jaar 40 t/m 50 jaar 50 t/m 60 jaar ouder dan 60 jaar 10% 5% 0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Zoals al beschreven in hoofdstuk 2, loopt de gemiddelde leeftijd per etniciteit zeer uiteen. Met name de Turken, Marokkanen en overig- niet Westerse allochtonen zijn gemiddeld een stuk jonger dan de overige etniciteitgroepen (zie figuur 3.5.). 19

20 Figuur 3.5. De gemiddelde leeftijd van starters per etniciteit 08 en Gem. leeftijd starters 2008 en Surinamers Antillianen Turken Marokkanen overig nietwesterse allochtonen westerse allochtonen autochtonen Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Wanneer we de leeftijd per bedrijfstak bekijken zijn er maar marginale verschillen in de gemiddelde leeftijd van de starters te herkennen. Alleen in de bedrijfstak Gezondheidszorg en welzijnszorg starten relatief oude starters met een gemiddelde leeftijd van 43 jaar (ruim 6 jaar ouder dan de gemiddelde leeftijd van de starters in 2009). Een verklaring voor deze relatief oude starters in de Gezondheidszorg en welzijnszorg kan zijn dat mensen werkzaam in deze branche een relatief langdurige opleiding volgen en veelal na een aantal jaren werkervaring vanuit loondienst een eigen onderneming starten. Geslacht Zoals reeds beschreven is, is het grootste deel van het aantal starters man. Echter neemt het aandeel vrouwelijke starters over de jaren wel toe. Zo was het aandeel vrouwelijke starters in 2003 nog 24%, terwijl dit is toegenomen tot 37% van het aantal starters in 2009 (zie figuur 3.6). Figuur 3.6. Het geslacht van de Haagse starters 03 t/m oktober 09 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Man Vrouw Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Wanneer we kijken naar de verschillen in geslacht per etniciteit (figuur 3.7.), zijn het met name de starters onder de niet- Westerse etniciteitgroepen waar relatief weinig vrouwen starten. Onder de starters met Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en overig- niet Westerse etniciteit starten minder vrouwen dan gemiddeld. 20

21 Figuur 3.7. Het geslacht van de Haagse starters per etniciteit % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Surinamers Antillianen Turken Marokkanen overig niet-westerse allochtonen westerse allochtonen autochtonen Gemiddeld 0% Man Vrouw Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling ` De verhouding man en vrouw kan erg verschillen per bedrijfstak. Over het algemeen is met name in de dienstverlenende bedrijfstakken het aandeel vrouwen relatief groot. Bijvoorbeeld in de Gezondheidszorg- en welzijnszorg, Overige dienstverlening en Onderwijs is het aandeel vrouwelijke starters groot. Zo is in 2009 het aandeel vrouwelijke starters in het Onderwijs 81,5% (zie tabel 3.5. in bijlagen). Etniciteit In het jaar 2009 heeft ruim tweederde (65%) van het aantal starters in Den Haag een Westerse etniciteit. Wanneer we naar de jaren voor 2009 kijken, zien we relatief grote verschuivingen in het aandeel starters met een Westerse etniciteit. Met name in de etniciteitgroep Westerse allochtonen zijn jaar op jaar grote verschillen te zien. Vanaf 2006 is het aandeel Westerse allochtonen gestegen met 14% in 2008, waarna weer een daling is te zien in het jaar Door de toename van het aantal Westerse allochtonen laat het aandeel autochtonen min of meer een omgekeerd patroon zien. Vanaf 2006 is het aandeel autochtonen gedaald met 10%, om in 2009 weer te stijgen met 8% ten opzichte van het jaar daarvoor (zie figuur 3.7.). Figuur 3.8. De etniciteit van de Haagse starter 03- oktober 09 60% 50% 40% 30% 20% Surinamers Antillianen Turken Marokkanen overig niet-westerse allochtonen westerse allochtonen autochtonen 10% 0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 21

22 De toename van het aandeel Westerse, allochtone starters wordt met name veroorzaakt door de starters met een Poolse en Bulgaarse etniciteit. In de jaren 2007 en 2008 vertegenwoordigden de twee etniciteitgroepen meer dan tweederde (respectievelijk 66% en 71%) van het aandeel Westerse allochtonen. In de jaren 2004 t/m 2006 was het grootste aandeel van de Westerse allochtone starters Pools, waarna vanaf 2007 het grootste aandeel Bulgaars is (zie figuur 3.8). Een oorzaak van een daling van het aantal Poolse starters en een stijging van het aantal Bulgaarse starters is dat Polen met ingang van 2007 gewoon in loondienst mogen werken zonder een tewerkstellingsvergunning en hoeven dus niet meer via een ondernemerschap inkomsten te verwerven. Voor Bulgaren geldt deze tewerkstellingsvergunning nog wel en moeten zich dus als starter inschrijven om aan inkomsten te komen. Figuur 3.9. Het aandeel Bulgaarse- en Poolse starters in de etniciteitgroep Westerse allochtone starters 03- oktober 09 70% 60% 50% 40% 30% Bulgaren Polen 20% 10% 0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling In 2009 startten De Surinaamse-, Antilliaanse- en Westers allochtone starters relatief veel in de bedrijfstakken Advisering, onderzoek en overige zakelijke dienstverlening (respectievelijk 16, 18 en 22%) en Bouwnijverheid (respectievelijk 12, 16 en 21%). Met name de Polen en de Bulgaren (Westerse allochtone starters) starten voor het grootste deel in de Bouwnijverheid (zie figuur 3.11). De starters met een Marokkaanse- en overig niet Westerse etniciteit startten met name in de Groot- en detailhandel (zie tabel 3.6. in bijlagen) Starters met een Turkse etniciteit starten voor bijna een derde (30%) van het aantal starters in de Landbouw, bosbouw en Visserij en een kwart van het aantal starters in de Bouwnijverheid). Autochtonen starten voornamelijk in de bedrijfstak Advisering, onderzoek en overige zakelijke dienstverlening. De wijk Laakkwartier & spoorwijk is een wijk waar relatief veel verschillende etniciteitgroepen zich vestigingen (tabel 3.6 in bijlagen). Surinamers, Antillianen, overig- niet Westerse en Westerse allochtonen vestigen zich relatief veel in deze wijk. Turkse- Marokkaanse starters kiezen relatief veel voor de wijken Schildersbuurt en Bouwlust & Vredelust. De autochtone starters zijn meer over de stad verspreidt, maar het relatief grootste deel van deze starters zijn gehuisvest in de wijken Ypenburg en Valkenboskwartier. De spreiding van het aantal starters in 2009 per etniciteitgroep is in kaartjes weergegeven en terug te vinden in bijlagen (figuur 3.16). 22

23 Bedrijfstak Al vanaf het jaar 2003 beginnen de meeste Haagse starters in de bedrijfstakken Groot- en detailhandel, Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening en Bouwnijverheid. Vanaf het jaar 2005 is de bedrijfstak Bouwnijverheid de bedrijfstak waar het grootste aantal starters in Den Haag een onderneming in begint. In figuur zijn de 7 bedrijfstakken weergegeven waarin het grootste aandeel starters hun onderneming starten. Figuur 3.10 De bedrijfstakken met het relatief grootste aandeel Haagse starters 03- oktober 09 30% 25% 20% 15% 10% 5% Groot- en detailhandel; reparatie van autos Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening Bouwnijverheid Informatie en communicatie Overige dienstverlening Landbouw, Bosbouw en Visserij 0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling De bedrijfstak Bouwnijverheid wordt voornamelijk gekenmerkt door starters uit de onlangs toegetreden MOE landen Polen, Roemenië en Bulgarije. In 2009 zijn starters uit deze drie landen goed voor maar liefst 81% van het aantal starters binnen deze bedrijfstak (figuur 3.11). Figuur 3.11 Het aandeel starters uit de nieuwe MOE landen binnen de Bouwnijverheid 07- oktober 09 70% 60% 50% 40% 30% 20% Polen Bulgarije Roemenie 10% 0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling In 2009 bevindt de bedrijfstak Bouwnijverheid zich voornamelijk in de wijken Laakkwartier & Spoorwijk en Schildersbuurt. Tevens starten de meeste starters in de bedrijfstak Groot- en detailhandel in de wijk Laakkwartier & Spoorwijk. Omdat bijvoorbeeld de overig niet- Westers allochtone starters en de Marokkaanse starters 23

24 (zie kopje etniciteit) voornamelijk wonen in de genoemde wijken, is het logisch dat ook het grootste aandeel van de bedrijfstakken in deze wijken terug te vinden zijn. De bedrijfstak Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening is in 2009 over geheel Den Haag verspreid, maar is voor het grootste deel (slechts 6%) gehuisvest in het centrum van Den Haag. 3.3 De Haagse stopper door de tijd In deze paragraaf zullen de Haagse stoppers door de tijd heen worden geanalyseerd. Net zoals in paragraaf 3.2. worden voornamelijk de meest recente jaren (2008 en 2009) bekeken. Tevens wordt getracht de stoppers te vergelijken met de starters door de jaren heen. Wanneer er geen jaartallen worden genoemd wordt er uitgegaan van het jaar 2009 (meest recente jaar). Alleen wanneer het gaat om totale aantallen starters hebben we gegevens van 2003 t/m het einde van Wanneer we beschrijvingen geven van onderdelen van de starters zoals ZZP ers of branches zijn gegevens gebruikt van 2003 t/m oktober Wel moet er een kanttekening worden gemaakt voor de gepresenteerde resultaten in deze paragraaf. Omdat van het jaar 2003 t/m 2009 steeds meer startersinformatie wordt geregistreerd bij de KvK en er relatief weinig stoppers in het bestand zitten van de meest recente jaren (in 2009 is bijvoorbeeld nog maar 13% van het aantal gestarte ondernemingen uit 2009 gestopt, zie tabel 3.1), kan het zijn dat er een te klein aantal stoppers is om uitspraken te kunnen doen. Bijvoorbeeld door het geringe aantal stoppers kan niet worden gezegd wat de gemiddelde leeftijd is van de stoppers per bedrijfstak of per wijk. In dit geval zijn deze analyses dan ook niet meegenomen in deze paragraaf. In tabel 3.1. wordt het aandeel stoppers per jaar weergegeven. Zo is goed te zien dat het aandeel stoppers over je jaren heen lager wordt. 34% van het aantal starters dat in het jaar 2003 is gestart is binnen twee jaar weer gestopt. In het jaar 2008 was dit nog maar 28%. Voordat een starter wordt gezien als gevestigde onderneming (dat is na vijf jaar) stopt ongeveer de helft van het aantal starters (van de starters die in 2005 zijn gestart bestaat na 5 jaar nog maar 50%). Ook is in de tabel te zien dat het kritieke punt voor de starters rond de twee jaar ligt en dat met name in het tweede startjaar relatief veel starters stoppen. Tabel 3.1 Het aandeel stoppers (cumulatief) per jaar Stoppers =< jaar Stoppers 1-2 jaar Stoppers 2-3 jaar Stoppers 3-4 jaar Stoppers 4-5 jaar Stoppers 5-6 jaar Stoppers 6-7 jaar % 34% 43% 50% 55% 58% 60% % 28% 41% 48% 54% 58% % 27% 38% 45% 50% % 30% 40% 46% % 26% 36% % 28% % Bron: Kamer van Koophandel , bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Leeftijd Zoals al weergegeven ligt de gemiddelde leeftijd van stoppers een jaar lager dan de gemiddelde leeftijd van de Haagse starters. In figuur 3.13 is goed te zien dat de gemiddelde leeftijd bijna ieder jaar gemiddeld minimaal een jaar lager is dan de leeftijd van de starters (in 2008 zelfs 1,5 jaar). 24

25 Figuur 3.12 De gemiddelde leeftijd van de starters, stoppers en inwoners van Den Haag 03- oktober Gem. leeftijd Haagse beroepsbevolking Gem. leeftijd stoppers Gemiddelde leeftijd starters Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Wanneer we naar de leeftijdsklassen van de stoppers kijken, zien we min of meer hetzelfde patroon over de jaren heen in vergelijking met de Haagse starters (figuur 3.13.). Tot het jaar 2007 is het grootste deel van de stoppers in de leeftijdscategorie 30 t/m 40 jaar, vanaf dit jaar is het grootste deel van de stoppers in de leeftijdscategorie 20 t/m 30 jaar. Als we de leeftijdscategorieën van de stoppers vergelijken met die van de starters, is wel is goed te zien dat het aandeel stoppers in de leeftijdscategorie 20 t/m 30 jaar relatief een stuk groter is dan het aandeel starters in deze leeftijdscategorie. Ook hieraan is te zien dat de gemiddelde leeftijd van de starters in de loop van de jaren daalt. Figuur 3.13 De ontwikkeling van het aandeel stoppers per leeftijdscategorie 03 t/m oktober 09 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% <= 20 jaar 20 t/m 30 jaar 30 t/m 40 jaar 40 t/m 50 jaar 50 t/m 60 jaar ouder dan 60 jaar Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Zoals al beschreven zijn vrouwelijke starters over het algemeen gemiddeld ouder dan de mannelijke starters. Dit is onder de stoppers niet anders. Zo is de gemiddelde leeftijd van de vrouwelijke stoppers in jaar hoger is dan de mannelijke stoppers (respectievelijk 38 en 36 jaar). Geslacht Net zoals onder de starters is er onder de stoppers een toename van het aandeel vrouwelijke starters te zien. In 2003 was nog 19% van het aantal stoppers vrouw, 25

26 terwijl dit in % is. Echter relatief gezien stopt een kleiner deel vrouwelijke starters in vergelijking met mannelijke starters. In onderstaande figuur zijn de stoppers afgezet tegen de starters. Zo is bijvoorbeeld te zien dat in 17% van het aantal mannelijke starters wat is gestart in 2005, is gestopt en 11% van het totale aantal vrouwelijke starters wat is gestart in 2005 is gestopt. Figuur 3.14 Aandeel stoppers tov het aandeel starters naar geslacht per startjaar 30% 25% 20% 15% 10% Man Vrouw 5% 0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Etniciteit Wanneer we kijken naar de etniciteit van de stoppers, zien we dat met name onder de Turkse starters een groot deel met hun onderneming stopt. Van de Turkse starters die zijn gestart in 2003, is inmiddels 48% gestopt. Binnen zever jaar (2003 t/m oktober 2009) stopt dus bijna de helft van het aantal Turkse starters. Goed is te zien dat de autochtone starters het relatief goed doen en dat er binnen zeven jaar slechts 14% van het aantal Autochtone starters is gestopt. Tabel 3.2 Aandeel stoppers tov het aandeel starters per etniciteit weergegeven per startjaar Surinamers 29% 21% 19% 16% 10% 3% 1% Antillianen 30% 7% 19% 16% 5% 7% 3% Turken 48% 35% 23% 19% 14% 9% 3% Marokkanen 25% 27% 32% 21% 11% 8% 1% overig niet-westerse allochtonen 25% 35% 25% 22% 10% 5% 3% westerse allochtonen 24% 22% 13% 8% 6% 4% 1% autochtonen 14% 16% 12% 10% 5% 3% 1% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling In de onderstaande figuur wordt de spreiding van het aantal stoppers in Den Haag per etniciteit weergegeven. Er is gekozen voor de stoppers die zijn gestart in 2003, omdat er van dit jaar de meeste stoppers bekend zijn (starters die in 2003 zijn gestart en die in de tijd van 2003 t/m 2009 zijn gestopt). 26

27 Figuur 3.15 De spreiding van de Haagse stoppers die zijn gestart in 03 Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Bedrijfstak In de bedrijfstakken Landbouw, bosbouw en visserij, Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening, Vervoer en opslag en Groot- en detailhandel, wordt relatief veel gestopt. Binnen 7 jaar stopt meer dan 60% van de starters die in deze bedrijfstakken zijn gestart. Zo is te zien dat bijvoorbeeld 75% van het aantal ondernemers in de landbouw, bosbouw en visserij die zijn gestart in 2003 ook binnen 7 jaar is gestopt (2003 t/m oktober 2009). Zoals eerder beschreven, is het aandeel starters dat binnen 7 jaar stopt 55% (zie tabel 3.3. in de bijlage). 27

28 28

29 Bijlage 1: Overige tabellen en kaarten Tabel 2.2. De Haagse starter per etniciteit naar branche Surinamers Antillianen Turken Marokkanen overig nietwesterse allochtonen westerse allochtonen autochtonen Totaal Bouwnijverheid 13% 27% 22% 18% 9% 38% 14% 22% Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening 17% 20% 4% 7% 16% 14% 31% 17% Groot- en detailhandel; reparatie van auto s 16% 9% 10% 22% 25% 7% 11% 15% Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening 7% 7% 18% 10% 7% 7% 6% 9% Landbouw, Bosbouw en Visserij 0% 31% 9% 5% 15% 0% 8% Informatie en communicatie 7% 7% 2% 2% 6% 4% 9% 6% Overige dienstverlening 7% 4% 3% 5% 9% 3% 5% 5% Gezondheids- en welzijnszorg 8% 11% 1% 6% 3% 3% 6% 4% Cultuur, sport en recreatie 4% 2% 0% 2% 4% 4% 6% 4% Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 2% 3% 2% 4% 4% 1% 2% 2% Onderwijs 8% 6% 2% 7% 4% 2% 4% 2% Vervoer en opslag 6% 1% 2% 7% 6% 0% 1% 2% Industrie 2% 2% 2% 2% 1% 2% 2% 2% Verhuur van en handel in onroerend goed 2% 0% 1% 1% 0% 0% 1% 1% Financiële instellingen 1% 0% 1% 0% 0% 1% 1% Totaal* 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% * Alleen de bedrijfstakken met >0,5% van het aantal starters zijn weergegeven. Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 29

30 Tabel 2.3. De gemiddelde Haagse starter per bedrijfstak afgezet tegen aantal vestigingen in Den Haag % aantal vestigingen in DH* % aantal starters in DH % verschil bouwnijverheid 12,1% 22,0% 9,9% Advisering, onderzoek, special. zakelijke dienstverlening 17,2% 17,0% -0,2% Groot- en detailhandel; reparatie van auto s 21,3% 15,0% -6,3% Verhuur van en handel in onroerend goed 2,3% 9,0% 6,7% Landbouw, bosbouw en visserij 2,9% 8,0% 5,1% Informatie en communicatie 4,8% 6,0% 1,2% Overige dienstverlening 6,0% 5,0% -1,0% Gezondheids- en welzijnszorg 6,1% 4,0% -2,1% Cultuur, sport en recreatie 4,9% 4,0% -0,9% Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 6,2% 3,0% -3,2% Onderwijs 2,7% 3,0% 0,3% Vervoer en opslag 1,9% 2,0% 0,1% Industrie 2,2% 2,0% -0,2% Verhuur van roerende goederen, overige zakelijke dienstverl. 6,8% 1,0% -5,8% Financiële instellingen 1,7% 0,0% -1,7% Winning/distributie van water; afval(water)beheer, sanering 0,1% 0,0% -0,1% Winning van delfstoffen 0,0% 0,0% 0,0% Productie, distributie en handel in elektriciteit en aardgas 0,0% 0,0% 0,0% Openbaar bestuur, overheidsdiensten, sociale verzekeringen 0,8% 0,0% -0,8% Totaal 100,0% 100,0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, Werkgelegenheidsregister Haaglanden, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 30

31 Tabel 2.4. De gemiddelde Haagse starter per bedrijfstak per wijk afgezet tegen aantal inwoners per wijk % aandeel potentiële beroepsbevolking DH* % aandeel starters in DH % verschil Oostduinen 0,00% 0,00% 0,00% Belgisch Park 1,60% 1,47% -0,13% Westbroekpark/Duttendel 0,40% 0,20% -0,20% Benoordenhout 2,60% 1,71% -0,89% Archipelbuurt 1,20% 0,98% -0,22% Van Stolkpark en Schev. Bos 0,10% 0,12% 0,02% Scheveningen 3,50% 3,23% -0,27% Duindorp 1,00% 0,57% -0,43% Geuzen- en Statenkwartier 2,80% 2,03% -0,77% Zorgvliet 0,10% 0,05% -0,05% Duinoord 1,40% 1,49% 0,09% Bomen- en Bloemenbuurt 2,90% 2,42% -0,48% Vogelwijk 1,00% 0,65% -0,35% Bohemen, Meer en Bos 1,00% 0,53% -0,47% Kijkduin en Ockenburgh 0,50% 0,23% -0,27% Kraayenstein 0,90% 0,58% -0,32% Loosduinen 3,80% 2,29% -1,51% Waldeck 3,40% 1,82% -1,58% Vruchtenbuurt 2,00% 1,52% -0,48% Valkenboskwartier 3,60% 5,43% 1,83% Regentessekwartier 2,60% 3,68% 1,08% Zeeheldenkwartier 2,30% 2,69% 0,39% Willemspark 0,30% 0,34% 0,04% Haagse Bos 0,10% 0,04% -0,06% Mariahoeve en Marlot 2,80% 1,57% -1,23% Bezuidenhout 3,10% 2,86% -0,24% Stationsbuurt 2,00% 2,11% 0,11% Centrum 3,60% 4,29% 0,69% Schildersbuurt 6,90% 7,85% 0,95% Transvaalkwartier 2,80% 5,98% 3,18% Rustenburg en Oostbroek 3,60% 6,54% 2,94% Leyenburg 3,10% 2,48% -0,62% Bouwlust/Vrederust 5,10% 4,27% -0,83% Morgenstond 3,40% 3,03% -0,37% Zuiderpark 0,00% 0,00% 0,00% Moerwijk 3,90% 3,97% 0,07% Groente- en Fruitmarkt 1,00% 1,86% 0,86% Laakkwartier en Spoorwijk 7,70% 10,30% 2,60% Binckhorst 0,10% 0,18% 0,08% Wateringse Veld 3,50% 2,29% -1,21% Hoornwijck 0,00% 0,12% 0,12% Ypenburg 4,90% 3,87% -1,03% Forepark 0,00% 0,11% 0,11% Leidschenveen 3,20% 2,23% -0,97% Totaal 100,00% 100,00% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 31

32 Tabel 2.5. De Haagse starter naar etniciteit naar wijk Surinamers Antillianen Turken Marokkanen overig nietwesterse allochtonen westerse allochtonen autochtonen Oostduinen 0,00% Belgisch Park 0,90% 0,40% 0,30% 0,20% 1,70% 1,50% 2,50% Westbroekpark/Duttendel 0,10% 0,20% 0,30% Benoordenhout 0,10% 1,70% 0,10% 0,90% 2,30% 3,10% Archipelbuurt 0,20% 0,40% 0,50% 1,20% 0,90% 1,70% Van Stolkpark en Schev. Bos 0,30% 0,20% Scheveningen 1,50% 1,70% 0,30% 0,20% 1,90% 2,80% 5,60% Duindorp 0,90% 0,30% 0,30% 1,10% Geuzen- en Statenkwartier 0,40% 0,10% 0,20% 1,10% 2,40% 3,80% Zorgvliet 0,40% 0,10% 0,10% 0,10% Duinoord 0,60% 0,90% 0,30% 0,70% 1,20% 1,90% 2,30% Bomen- en Bloemenbuurt 1,40% 1,30% 0,30% 0,50% 2,00% 2,70% 4,30% Vogelwijk 0,10% 0,40% 0,30% 0,70% 1,50% Bohemen, Meer en Bos 0,10% 0,60% 0,20% 1,10% Kijkduin en Ockenburgh 0,10% 0,20% 0,50% Kraayenstein 0,30% 0,20% 0,30% 0,50% 1,10% Loosduinen 2,80% 2,10% 0,90% 0,70% 1,60% 1,00% 4,30% Waldeck 1,70% 3,00% 0,60% 1,70% 1,90% 1,40% 2,80% Vruchtenbuurt 0,40% 0,30% 0,20% 1,40% 1,20% 3,30% Valkenboskwartier 7,40% 6,40% 2,40% 2,20% 5,20% 7,00% 5,10% Regentessekwartier 3,30% 2,60% 1,70% 1,00% 3,90% 4,50% 3,70% Zeeheldenkwartier 1,80% 1,70% 0,50% 1,50% 2,30% 2,80% 4,00% Willemspark 0,40% 0,50% Haagse Bos 0,40% 0,10% Mariahoeve en Marlot 0,70% 3,00% 0,50% 0,70% 2,90% 1,40% 2,00% Bezuidenhout 2,30% 4,30% 0,20% 2,70% 2,70% 2,90% 4,10% Stationsbuurt 1,50% 2,60% 1,40% 3,70% 2,70% 1,80% 2,10% Centrum 1,80% 6,00% 1,10% 3,00% 6,60% 3,80% 5,50% Schildersbuurt 10,80% 6,80% 17,80% 16,50% 8,20% 8,40% 1,20% Transvaalkwartier 6,50% 1,70% 13,50% 7,70% 3,30% 9,10% 0,40% Rustenburg en Oostbroek 6,20% 3,80% 13,60% 2,70% 4,70% 8,20% 3,30% Leyenburg 2,40% 1,30% 2,00% 2,20% 1,70% 2,10% 3,50% Bouwlust/Vrederust 3,30% 8,10% 12,50% 15,10% 5,10% 2,90% 1,60% Morgenstond 3,00% 3,40% 5,80% 7,40% 4,90% 1,90% 1,80% Moerwijk 4,10% 8,10% 7,00% 8,40% 6,30% 2,80% 1,90% Groente- en Fruitmarkt 2,40% 0,90% 4,20% 2,00% 1,70% 2,20% 0,30% Laakkwartier en Spoorwijk 15,80% 13,20% 8,60% 11,60% 13,60% 12,80% 4,40% Binckhorst 0,40% 0,10% 0,70% 0,10% 0,10% 0,10% Wateringse Veld 4,60% 3,80% 2,00% 1,50% 1,60% 1,00% 4,00% Hoornwijck 0,10% 0,10% 0,00% 0,10% Ypenburg 6,80% 3,40% 1,50% 2,50% 3,90% 2,10% 6,60% Forepark 0,10% 0,10% Leidschenveen 5,10% 5,10% 0,30% 1,70% 1,70% 1,10% 4,00% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, GBA, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 32

33 Tabel 2.6. De gemiddelde stopper tov de gemiddelde starter % aantal starters in DH % aantal stoppers in DH % verschil Oostduinen 0,00% 0,00% 0,00% Belgisch Park 1,47% 1,22% -0,26% Westbroekpark/Duttendel 0,20% 0,20% 0,00% Benoordenhout 1,71% 1,22% -0,49% Archipelbuurt 0,98% 0,77% -0,21% Van Stolkpark en Schev. Bos 0,12% 0,06% -0,06% Scheveningen 3,23% 2,88% -0,35% Duindorp 0,57% 0,61% 0,03% Geuzen- en Statenkwartier 2,03% 1,40% -0,62% Zorgvliet 0,05% 0,03% -0,02% Duinoord 1,49% 1,30% -0,19% Bomen- en Bloemenbuurt 2,42% 1,74% -0,68% Vogelwijk 0,65% 0,46% -0,19% Bohemen, Meer en Bos 0,53% 0,43% -0,10% Kijkduin en Ockenburgh 0,23% 0,17% -0,05% Kraayenstein 0,58% 0,49% -0,09% Loosduinen 2,29% 2,08% -0,21% Waldeck 1,82% 1,64% -0,19% Vruchtenbuurt 1,52% 1,03% -0,49% Valkenboskwartier 5,43% 5,53% 0,10% Regentessekwartier 3,68% 3,82% 0,14% Zeeheldenkwartier 2,69% 2,49% -0,20% Willemspark 0,34% 0,27% -0,07% Haagse Bos 0,04% 0,03% -0,01% Mariahoeve en Marlot 1,57% 1,66% 0,10% Bezuidenhout 2,86% 2,49% -0,37% Stationsbuurt 2,11% 2,08% -0,02% Centrum 4,29% 4,05% -0,24% Schildersbuurt 7,85% 9,44% 1,58% Transvaalkwartier 5,98% 6,64% 0,66% Rustenburg en Oostbroek 6,54% 6,92% 0,38% Leyenburg 2,48% 2,37% -0,11% Bouwlust/Vrederust 4,27% 4,91% 0,64% Morgenstond 3,03% 3,56% 0,53% Zuiderpark 0,00% 0,01% 0,01% Moerwijk 3,97% 4,96% 0,99% Groente- en Fruitmarkt 1,86% 2,45% 0,58% Laakkwartier en Spoorwijk 10,30% 11,87% 1,56% Binckhorst 0,18% 0,30% 0,12% Wateringse Veld 2,29% 1,65% -0,64% Hoornwijck 0,12% 0,12% -0,01% Ypenburg 3,87% 2,89% -0,97% Forepark 0,11% 0,13% 0,02% Leidschenveen 2,23% 1,62% -0,61% Totaal 100,00% 100,00% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 33

34 Tabel 3.3. Het aandeel stoppers tov de starters per branche Landbouw, Bosbouw en Visserij 75% 61% 51% 45% 33% 27% 12% Winning van delfstoffen* 0% 0% 100% 0% 100% 0% 100% Industrie 39% 43% 44% 37% 27% 24% 8% Productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht* 0% 0% 100% 0% 0% 0% 0% Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheersing en sanering* 100% 50% 33% 100% 0% 50% 0% Bouwnijverheid 58% 45% 46% 44% 32% 25% 11% Groot- en detailhandel; reparatie van auto s 64% 67% 59% 55% 47% 31% 14% Vervoer en opslag 68% 58% 45% 47% 45% 38% 9% Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 60% 57% 53% 45% 44% 27% 12% Informatie en communicatie 44% 42% 35% 24% 16% 13% 2% Financiële instellingen 29% 36% 32% 35% 15% 25% 0% Verhuur van en handel in onroerend goed 50% 25% 48% 63% 24% 17% 8% Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening 39% 35% 30% 26% 20% 15% 5% Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening 72% 68% 50% 43% 38% 35% 15% Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% Onderwijs 34% 33% 34% 31% 19% 16% 2% Gezondheids- en welzijnszorg 36% 36% 32% 28% 20% 16% 4% Cultuur, sport en recreatie 51% 48% 36% 27% 28% 17% 3% Overige dienstverlening 55% 60% 47% 51% 40% 33% 14% totaal 55% 52% 45% 41% 32% 24% 9% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling Tabel 3.4. Aandeel ZZP ers per bedrijfstak 03 t/m oktober Verschil '05- '09 Landbouw, Bosbouw en Visserij 92,7% 86,6% 91,9% 97,4% 95,4% 95,1% 96,2% 4,3% Winning van delfstoffen 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 0,0% Industrie 76,3% 78,4% 82,0% 87,7% 86,8% 88,2% 88,1% 6,1% Productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 0,0% Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheersing en sanering 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 0,0% Bouwnijverheid 93,0% 95,7% 87,3% 93,1% 94,5% 96,5% 95,8% 8,5% Groot- en detailhandel; reparatie van auto s 84,7% 84,5% 81,6% 80,4% 85,1% 84,2% 86,8% 5,1% Vervoer en opslag 91,9% 85,5% 83,8% 79,3% 83,0% 81,7% 83,9% 0,1% Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 71,7% 57,1% 66,7% 62,5% 78,0% 75,8% 84,8% 18,2% Informatie en communicatie 81,7% 88,7% 85,8% 87,7% 88,6% 87,7% 89,3% 3,5% Financiële instellingen 82,4% 76,0% 72,0% 76,5% 80,0% 91,7% 81,8% 9,8% Verhuur van en handel in onroerend goed 75,0% 83,3% 80,6% 92,6% 88,2% 95,7% 80,0% -0,6% Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening 90,3% 88,1% 87,9% 92,4% 92,3% 94,4% 94,1% 6,2% Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening 68,0% 72,7% 70,3% 75,4% 80,4% 81,8% 84,8% 14,5% Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 50,0% 0,0% Onderwijs 95,4% 98,1% 94,6% 83,0% 92,5% 92,1% 92,2% -2,4% Gezondheids- en welzijnszorg 81,8% 84,6% 96,4% 84,7% 88,9% 93,1% 97,4% 1,0% Cultuur, sport en recreatie 83,0% 85,9% 84,3% 80,7% 92,7% 87,4% 94,1% 9,8% Overige dienstverlening 88,4% 93,5% 92,9% 96,1% 92,9% 96,0% 93,7% 0,8% Totaal 81,0% 83,0% 82,0% 85,0% 88,0% 90,0% 92,0% 11,0% Bron: Kamer van Koophandel 2003 oktober 2009, bewerking Gemeente Den Haag / Afdeling 34