Integratiemonitor, Rapport

Transcriptie

1 Rapport Integratiemonitor, 2015 Kwantitatieve weergave van de situatie van burgers van verschillende nationaliteiten/etnische achtergronden in Den Haag april 2016

2 Integratiemonitor 2015 Kwantitatieve weergave van de situatie van burgers van verschillende nationaliteiten/etnische achtergronden in Den Haag. Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn Stafgroep Onderzoek Strategie en Projecten april 2016 Redactie Andrea Romijn Inlichtingen Andrea Romijn Dit rapport is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid opgesteld. Toch kan het voorkomen dat bepaalde informatie niet (geheel) juist wordt weergegeven. U kunt geen rechten ontlenen aan de teksten en cijfers uit dit rapport.

3 Inhoudsopgave INLEIDING DEMOGRAFISCHE GEGEVENS Haagse bevolking naar etniciteit Land van Herkomst Eerste of tweede generatie Leeftijdsopbouw in Den Haag Verblijfsduur in Den Haag Stadsdelen en wijken Prognoses ONDERWIJS EN TAAL Verzuim Signaal verzuim Luxe verzuim Absoluut verzuim Nieuwe voortijdig schoolverlaters Den Haag PARTICIPATIE Vrijwilligerswerk Mantelzorg WELBEVINDEN Sociale contacten Thuis voelen in Den haag Tolerantie en onderlinge acceptatie Geloofsovertuiging Betrokkenheid bij de eigen buurt Betrokkenheid bij de samenleving Deelname aan culturele activiteiten Bezoek aan culturele voorzieningen Bezoek aan culturele festivals Deelname aan Sport ANTI-DISCRIMINATIE Maatschappelijke kansen en ervaringen met discriminatoire uitingen Meldingen bij Bureau Discriminatiezaken Totale omvang Discriminatiegronden Maatschappelijke terreinen Definitie Antisemitisme en moslimdiscriminatie Aantal meldingen Antisemitisme en moslimdiscriminatie

4

5

6 Inleiding Tot vorig jaar bestonden de Integratiemonitor en de EU-arbeidsmigrantenmonitor apart van elkaar. De Integratiemonitor bevatte indien mogelijk ook uitsplitsingen naar nationaliteit/etniciteit waardoor bij sommige onderwerpen overlap bleek. Met de komst van de nieuwe beleidsperiode heeft de afdeling Integratie OS&P gevraagd vanaf 2015 beide monitoren te integreren. Daar waar specifiek beleid is voor de EU-arbeidsmigranten zal de data wel gespecificeerd worden. De inhoud van deze monitor is afgestemd op de relevante beleidsthema s uit de Hoofdlijnenbrief Integratie (BOW/ RIS ), de vijf zgn. speerpunten. Thema s die in de monitor 2015 aan de orde zullen komen, zijn: Demografie, Onderwijs en taal, Werk en participatie, Welbevinden en Anti-discriminatie. De beleidsafdeling Integratie vindt het voor de sturing, evaluatie en ontwikkeling van beleid belangrijk om jaarlijks over de meest actuele informatie te beschikken. Daarom is OS&P ook dit jaar gevraagd de monitor te actualiseren. De monitor is ook een informatiebron voor andere gemeentelijke diensten en organisaties in de stad. Wat is op genoemde gebieden de situatie van burgers van verschillende nationaliteiten/etnische achtergronden in Den Haag op dit moment en hoe is dat in vergelijking met voorgaande jaren? Deze onderzoeksvraag zullen we beantwoorden door gegevens uit de Integratiemonitor 2014 en de Monitor EU-arbeidsmigranten (sept 2014) als uitgangspunt te nemen en deels te actualiseren. We zullen voor zover mogelijk ontwikkelingen in beeld brengen en signaleren van eventuele bijzonderheden en knelpunten, op basis van genoemde thema s. Om trends en ontwikkelingen door de jaren heen te kunnen tonen, zal over het meest volledige jaar data verzameld worden. Daar waar de huidige stand van zaken moet worden weergegeven zal de meest recente data worden verzameld. In deze monitor worden burgers met diverse nationaliteit of niet-nederlandse afkomst met elkaar en met de Hagenaars van Nederlandse afkomst vergeleken. Ook vindt zoveel mogelijk een vergelijking in de tijd plaats. In deze monitor maken we steeds een onderscheid naar of nationaliteit of niet- Nederlandse afkomst. We baseren ons hierbij zoveel mogelijk op de CBS-definitie 1. Bijzonder aan deze Integratiemonitor ten opzichte van de vorige versies is dat binnen de groep westerse allochtonen (indien relevant) ingezoomd wordt op de EU-arbeidsmigranten. Dit betekent dat gegevens dan ook uitgesplitst worden naar de landen van de nieuwe lidstaten uit Midden- en Oost-Europa en uit Zuid-Europa. De genoemde thema s bestrijken meerdere beleidsterreinen, ondergebracht bij verschillende diensten en wethouders. Met het oog op eenduidigheid van de gegevens is daarom besloten aan te sluiten bij bestaand onderzoeksmateriaal, dat periodiek wordt verzameld. Incidentele onderzoeksresultaten worden daarom niet opgenomen in de monitor. We monitoren op hoofdlijnen. Aanvullend kan ingezoomd worden op bepaalde vraagstukken in termen van evaluatie. Dit is echter geen onderdeel van deze monitor. Voor deze monitor wordt gebruik gemaakt van bestaande gegevensbronnen, zoals het BRP, het Haagse Stadspanel, registraties onderwijs en gegevensbestanden van SZW, DSO etc (voor bronnenoverzicht zie bijlage). 1 CBS maakt gebruik van het onderscheid allochtoon/autochtoon. Deze indeling wordt in dit rapport overgenomen. De beleidsafdeling wil hier de kanttekening bij plaatsen dat dit nu eenmaal de statistische manier is waarop CBS registreert, maar dat dit niet aansluit bij het gemeentelijk beleid en naar hoe de gemeente kijkt naar inwoners van Den Haag

7 1 Demografische gegevens De gegevens in dit hoofdstuk zijn allemaal gebaseerd op de informatie uit de Basis Registratie Personen (BRP) (voorheen GBA). 1.1 HAAGSE BEVOLKING NAAR ETNICITEIT Land van Herkomst Op 1 januari 2015 heeft de gemeente Den Haag autochtone inwoners en inwoners van allochtone herkomst. Dat betekent dat het aandeel autochtone Hagenaars net onder de 50 procent ligt (48,8 procent). In de volgende tabel worden de aantallen inwoners van Den Haag weergegeven naar verschillende etnische groepen. In de tabel zijn de aantallen opgenomen van 2010 tot en met Tabel 1.1 Aantal inwoners naar etniciteit, Autochtonen Turks Marokkaans Surinaams Antilliaans Midden- en Oost Europees 2 Overig niet-westerse allochtonen Westerse allochtonen Totaal Bron: BRP 2 Dit zijn Hagenaars die afkomstig zijn uit Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Tsjecho-Slowakije, Hongarije, Oostenrijks Hongarije, Roemenië, Bulgarije, Macedonië, Kosovo, Servië, Servië-Montenegro, Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Slovenië en Federale republiek Joegoslavië

8 In de volgende figuur wordt dezelfde informatie gegeven, maar dan in percentages en alleen voor 2010 en Figuur 1.1 Percentage inwoners naar etniciteit, 2010 en ,8% 11,7% 8,9% 2,6% 2,3% 9,4% 52,2% 10,0% 4,7% 2,4% 48,8% 5,5% 7,3% 9,0% 5,8% 7,6% Autochtonen Marokkaans Antilliaans Overig niet-westerse allochtonen Turks Surinaams Oost-Europees Westerse allochtonen Bron: BRP In de figuur is te zien dat het aandeel autochtone Hagenaars in 2015 met 3,4 procentpunt is afgenomen ten opzichte van vijf jaar daarvoor. Dat wordt vooral verklaard door een toename van het aandeel Hagenaars uit Oost-Europa (2,1 procentpunt) en de overig niet-westerse allochtone Hagenaars (1,1 procentpunt). Verder zijn er nog wat kleine verschuivingen te zien. Hieronder zullen we dieper ingaan op de groep overige niet-westerse allochtonen. In onderstaande figuur is te zien wat de tien meest voorkomende etnische groepen zijn binnen de groep overige nietwesterse allochtone Hagenaars. Figuur 1.2 China Pakistan India Irak Egypte Ghana Iran Somalia Colombia Afghanistan Tien meest voorkomende landen van herkomst binnen overig niet-westers allochtoon, 2010 en Bron: BRP - 5 -

9 Zowel in 2010 als in 2015 vormden de Chinezen binnen de groep overige niet-westers allochtone Hagenaars de grootste groep en stonden de Pakistanen op de tweede plaats. Wel is duidelijk dat deze en alle andere groepen in figuur 1.1 in 2015 groter zijn dan in Bovendien is de volgorde in de top 10 in 2015 iets anders dan in In 2010 stonden er nog allochtonen uit Hongkong en Tunesië in de top 10; in 2015 zijn daar de Afghanen en Somaliërs voor in de plaats gekomen. In de figuur is verder te zien dat met name het aantal Chinezen, Indiërs en Somaliërs flink is toegenomen de afgelopen vijf jaar Eerste of tweede generatie Wanneer we naar etniciteit kijken, is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen migranten van de eerste en van de tweede generatie. Deze groepen migranten verschillen op belangrijke aspecten van integratie van elkaar. Van alle allochtone Hagenaars is drie op de vijf (59 procent) van de eerste generatie en twee op de vijf (41 procent) is van de tweede generatie. Dat is nauwelijks veranderd sinds 2010 (toen ging het om respectievelijk 60 en 40 procent). In de volgende figuur is per etnische groep aangegeven hoe deze verdeling was in 2010 en hoe die momenteel is, in Figuur 1.3 Verhouding 1 e en 2 e generatie binnen etnische groepen, 2010 en 2015 Hagenaars van Turkse afkomst e generatie 2e generatie Hagenaars van Turkse afkomst ,2% 55,8% 47,2% 52,8% Marokkanen 2010 Marokkanen ,0% 50,0% 54,1% 45,9% - 6 -

10 Surinamers 2010 Surinamers ,9% 60,1% 42,7% 57,3% Antillianen 2010 Antillianen ,2% 33,3% 70,8% 66,7% Oost-Europeanen 2010 Oost-Europeanen ,8% 16,0% 85,2% 84,0% Overig niet-westers allochtonen 2010 Overig niet-westers allochtonen ,8% 32,8% 69,1% 67,2% - 7 -

11 Overig westers allochtoon 2010 Overig westers allochtoon ,0% 51,0% 47,0% 53,0% 1e generatie 2e generatie Bron: BRP In de figuur is duidelijk te zien dat er grote verschillen zijn tussen etnische groepen, maar het verschil tussen 2010 en 2015 binnen die groepen is klein. Over het algemeen is er bij alle groepen sprake van een lichte afname van het aantal allochtonen van de eerste generatie en een toename van de allochtonen van de tweede generatie, behalve bij de groep overige westerse allochtone Hagenaars. Bij de Marokkaanse Hagenaars is het aantal allochtonen van de eerste generatie in 2015 iets kleiner dan het aantal van de tweede generatie. Bij alle overige groepen is het aantal allochtonen van de eerste generatie groter dan het aantal van de tweede generatie. Het aantal allochtone Hagenaars van de eerste generatie is onder de Oost-Europeanen het grootst. Dat is niet verwonderlijk, want deze groep is recentelijk in Den Haag komen wonen, zeker in vergelijking met de andere allochtone groepen. Ook bij de Antillianen en de Hagenaars uit overige niet-westerse landen is de groep allochtonen van de eerste generatie relatief groot. 1.2 LEEFTIJDSOPBOUW IN DEN HAAG Op 1 januari 2015 is de gemiddelde leeftijd van alle inwoners van Den Haag iets boven de 38 jaar. In 2010 was de gemiddelde leeftijd net iets onder de 38 jaar, dus de gemiddelde leeftijd is iets toegenomen. In de volgende tabel is te zien wat de leeftijdsopbouw is van de Haagse bevolking in Het gaat hier om alle etnische groepen bij elkaar. Tabel 1.2 Leeftijdsopbouw Hagenaars in 2015 Aantal Percentage 4 jaar en jonger ,4% 5-14 jaar ,3% jaar ,3% jaar ,9% jaar ,1% jaar ,2% 80 jaar en ouder ,7% Totaal ,0% Bron: BRP Ongeveer een kwart (23 procent) van de Hagenaars is onder de twintig jaar. Bijna 40 procent is tussen de 20 en 45 jaar en een kwart is tussen de 45 en 65 jaar. 14 procent van de inwoners is 65 jaar of ouder. In de volgende figuur is de leeftijdsopbouw van de allochtone en autochtone Hagenaars naast elkaar gezet

12 Figuur 1.4 Procentuele leeftijdsopbouw voor allochtone en autochtone Hagenaars, 2015 <= 4 jaar 5-14 jaar jaar 7,0% 5,6% 12,8% 9,7% 6,2% 4,4% jaar jaar 22,4% 28,1% 31,6% 44,0% Allochtoon Autochtoon jaar >= 80 jaar 6,1% 1,5% 6,1% 14,5% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Bron: BRP In de figuur is te zien dat onder allochtone Hagenaars het aandeel kinderen/jongeren en jongvolwassenen hoger is dan onder autochtone Hagenaars. Met name bij de jongvolwassenen (20 tot en met 44 jaar) is het verschil groot: er zijn relatief veel allochtone jongvolwassenen en relatief weinig autochtone jongvolwassenen. Bij 45 jaar is er een omslagpunt: vanaf die leeftijd is het aandeel onder allochtone Hagenaars kleiner dan onder autochtone Hagenaars. Dit geldt ook voor de absolute cijfers: er zijn meer allochtone Hagenaars tot en met 44 jaar. Vanaf 45 jaar is het aantal autochtone Hagenaars groter. Hieronder wordt per etnische groep een vergelijking gemaakt van de huidige situatie met die van vijf jaar geleden. Figuur 1.5 Leeftijdsopbouw in 2010 en 2015 voor verschillende etnische groepen, 2010 en 2015 Hagenaars van Nederlandse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar 4,5% 4,4% jaar jaar 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% - 9 -

13 Hagenaars van Surinaamse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% Hagenaars van Antiliaanse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% Hagenaars van Turkse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0%

14 Hagenaars van Marokkaanse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% Hagenaars van Midden en Oost-Europese afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% Hagenaars van overige niet-westerse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0%

15 Hagenaars van overige westerse afkomst <= 4 jaar 5,7% 5,6% 5-14 jaar 9,0% 9,7% jaar jaar jaar 4,5% 4,4% 33,8% 31,6% 28,0% 28,1% jaar 12,4% 14,5% >= 80 jaar 6,5% 6,1% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% Bron: BRP Er is een duidelijk verschil tussen de verschillende etnische groepen in de leeftijdsopbouw. Bij alle groepen is de leeftijdsgroep van 20 tot en met 44 jaar het grootst. Bij de autochtone, Surinaamse en overig westers allochtone Hagenaars is de leeftijdsgroep van 45 tot en met 64 jaar ook relatief groot. Ook de groep van 65 tot en met 79 jaar is relatief groot bij deze groepen wanneer je ze vergelijkt met de overige allochtone groepen. Bij deze overige allochtone Hagenaars (Turkse, Marokkaanse, Antilliaanse, Oost-Europese en de overig niet-westerse allochtonen) is de groep van 20 tot en met 44 jaar veruit de grootste leeftijdsgroep. Over het algemeen ligt het percentage 20- tot en met 44-jarigen bij deze allochtone groepen tussen de 40 en 50 procent, maar onder de Oost-Europeanen is het percentage nog hoger: 61 procent. Verder is de groep Hagenaars van 65 jaar en ouder onder deze groepen klein. De jeugd tot en met 19 jaar is onder de Marokkaanse en Turkse Hagenaars relatief groot. Daar maakt de jeugd een derde of meer uit van de totale bevolkingsgroep. In de figuur kunnen we ook naar het verschil tussen de huidige stand van zaken en die van vijf jaar geleden kijken. We zagen eerder in deze paragraaf al dat de gemiddelde leeftijd van de Hagenaar in vijf jaar nauwelijks is veranderd. Ook binnen de verschillende etnische groepen zijn de veranderingen klein. Hieronder bespreken we de verschillen per etnische groep: Bij de autochtone Hagenaars is een kleine afname te zien van het aandeel jongvolwassenen (20 tot en met 44 jaar) en er is een kleine toename bij het aandeel senioren van 65 tot en met 79 jaar en bij de jeugd van 5 tot en met 14 jaar. Bij de Surinamers zijn de verschillen wat groter. Daar ligt een duidelijke scheidslijn bij 45 jaar. Onder die leeftijd is het aandeel Surinamers in die leeftijdsgroepen afgenomen ten opzichte van Daarboven is het aandeel toegenomen. Dit betekent dat Surinaamse Hagenaars dus wat ouder geworden zijn de afgelopen vijf jaar. Voor de Antillianen zijn de verschillen ten opzichte van vijf jaar geleden erg klein. Ook bij de Turkse Hagenaars is de 45 jaar een scheidslijn. Het aandeel Turken dat jonger is dan 45 is wat afgenomen, met name de kinderen van 5 tot en met 14 jaar. Het aandeel Turkse Hagenaars boven de 45 jaar, is iets toegenomen, met name de Turken van 45 tot en met 64 jaar. Bij de Marokkaanse Hagenaars is dezelfde scheidslijn te zien. Het aandeel Marokkaanse Hagenaars onder 45 jaar is wat afgenomen; hier is de afname het grootst bij de kleinste kinderen, tot en met 4 jaar. Het aandeel Marokkaanse Hagenaars van 45 jaar en ouder neemt toe, met name de groep van 45 tot en met 64 jaar. Bij de Hagenaars van Oost-Europese herkomst is het aandeel volwassenen in de afgelopen vijf jaar iets afgenomen en bij de kinderen (tot 14 jaar) is sprake van een kleine toename. Ook bij de overig niet-westerse allochtonen ligt de scheiding bij 45 jaar en het patroon is daar hetzelfde als bij de Hagenaars van Surinaamse, Antilliaanse, Turkse of Marokkaanse afkomst: onder de 45 jaar is het aandeel allochtonen wat gedaald en daarboven is het wat toegenomen. Onder de Hagenaars van overig Westerse afkomst is het aandeel volwassenen tussen 20 en 65 jaar wat afgenomen. Het aandeel kinderen onder de veertien jaar en senioren boven de 65, maar onder de 80 jaar, is wat toegenomen

16 1.3 VERBLIJFSDUUR IN DEN HAAG In deze paragraaf kijken we hoe lang de Hagenaars al in Den Haag wonen en we splitsen dat vervolgens uit naar etniciteit. Een derde van de Hagenaars is in Den Haag geboren en woont dus hun leven lang al in de stad. Tien procent van de Hagenaars woont korter dan twee jaar in de stad. Negen procent woont twee tot vijf jaar in de stad en ruim elf procent woont vijf tot tien jaar in Den Haag. Ruim een derde van de Hagenaars woont tien jaar of langer in de stad. In de volgende tabel geven we de bijbehorende aantallen en percentages. Tabel 1.3 Aantal jaar dat Hagenaars in Den Haag wonen, 1 januari 2015 Aantal Hagenaars Percentage Hagenaars Geboren in DH ,3% < 1 jaar ,8% 1-2 jaar ,2% 2-3 jaar ,4% 3-4 jaar ,9% 4-5 jaar ,8% 5-6 jaar ,6% 6-10 jaar ,8% > 10 jaar ,1% Totaal ,0% Bron: BRP In de volgende figuur wordt de verblijfsduur in Den Haag voor de verschillende etnische groeperingen weergegeven. De gestippelde lijn is de situatie voor alle Hagenaars (zoals hierboven in de tabel). Figuur 1.6 Verblijfsduur in Den Haag naar etniciteit, percentages, 1 januari ,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Autochtonen Surinamers Antillianen Turken Marokkanen MO-Europeanen Ov n-west all Ov west all Totaal Bron: BRP Links in de figuur is het percentage opgenomen dat in Den Haag geboren is. Daarna loopt de verblijfsduur steeds met een jaar op. In de laatste twee categorieën zijn meerdere jaren samengenomen, vandaar dat de lijnen daar ook weer gaan stijgen. De figuur laat voor de meeste etnische groepen hetzelfde patroon zien: het overgrote deel van de Hagenaars woont langer dan tien jaar in de stad. Een duidelijk ander beeld laten de Hagenaars van

17 Oost-Europeaanse herkomst zien, daarbij is de lijn veel vlakker. Dat betekent dat een relatief klein deel van de Oost-Europeanen in Den Haag is geboren, relatief veel Oost-Europeanen zijn hier korter dan een jaar en daarna daalt de lijn langzaam. De piek bij 6 tot 10 jaar in Den Haag komt ook hier doordat er jaren samengenomen zijn. Verder valt op dat Surinaamse Hagenaars (die niet in Den Haag zijn geboren) het langst in Den Haag wonen. Tot slot valt op dat Antilliaanse Hagenaars en Hagenaars uit overige westerse en niet-westerse landen relatief vaak korter dan een jaar in Den Haag zijn. De verblijfsduur van de diverse etnische groepen in 2010 is niet veel anders dan die hierboven beschreven is, behalve voor de Midden- en Oost-Europeanen. In 2010 waren er meer Midden- en Oost-Europeanen in Den Haag die nog maar kort hier woonden, maximaal 3 jaar. Die groep was relatief gezien toen aanzienlijk groter dan nu. Verder was er onder de Midden- en Oost-Europeanen nog geen piek te zien bij de verblijfsduur van 6 tot 10 jaar. Dat aantal was vergelijkbaar met dat bij de andere etnische groepen. Het gaat hier waarschijnlijk om dezelfde groep Hagenaars: in 2010 woonden zij net in Den Haag en in 2015 is dat inmiddels 6 jaar of langer. 1.4 STADSDELEN EN WIJKEN De Haagse bevolking is niet gelijkmatig over de stadsdelen verdeeld. In de figuur hieronder is dat duidelijk te zien. Figuur 1.7 Verdeling Haagse bevolking over de stadsdelen Uit de figuur blijkt duidelijk dat Escamp en Centrum de twee grootste stadsdelen zijn in Den Haag. In totaal woont 43 procent van de Hagenaars in een van deze stadsdelen. Stadsdeel Laak is zowel wat oppervlakte betreft als wat inwoneraantal het kleinste stadsdeel. Hier woont 8 procent van de Hagenaars

18 In de volgende figuur is het percentage inwoners van allochtone herkomst weergegeven per stadsdeel. Figuur 1.8 Percentage allochtone inwoners per stadsdeel, 2015 In de figuur is te zien dat het percentage allochtone Hagenaars in Centrum en Laak het grootst is: bijna driekwart van de inwoners daar is van allochtone herkomst. In Escamp is het percentage allochtone inwoners ook nog groter dan de helft. In Loosduinen, Segbroek, Scheveningen en Leidschenveen-Ypenburg is het percentage allochtone inwoners een stuk lager, variërend tussen 28 en 38 procent. Het percentage in Haagse Hout ligt er tussen in, op 44 procent. In de volgende figuur wordt een uitsplitsing gemaakt naar westerse en niet-westerse allochtonen en de verdeling daarvan over de verschillende stadsdelen. Bovendien maken we een vergelijking met de situatie in Figuur 1.9 Drie etnische groepen verdeeld over de stadsdelen, 2010 en % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2010 Autochtoon Niet-westers allochtoon Westers allochtoon 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2015 Bron: BRP

19 Als we eerst naar het rechter gedeelte van de figuur kijken, de situatie in 2015, dan zien we dat er drie stadsdelen zijn waar het aantal allochtone Hagenaars groter is dan het aantal autochtone Hagenaars: Escamp, Centrum en Laak. Met name in Centrum en Laak is de verhouding scheef: daar wonen aanzienlijk meer allochtone Hagenaars dan autochtone Hagenaars. In de overige vijf stadsdelen is de verhouding ook scheef, maar dan andersom: daar wonen meer autochtone Hagenaars dan allochtone Hagenaars. Wanneer we de grafiek links en rechts met elkaar vergelijken, zien we slechts kleine verschillen. In de meeste stadsdelen is het percentage niet-westerse en westerse allochtone Hagenaars licht gestegen. Een paar uitzonderingen: in Segbroek is het percentage niet-westerse allochtonen iets gedaald, in Centrum en Laak is het percentage niet-westerse allochtonen gelijk gebleven en in Laak is met name het percentage westerse allochtonen toegenomen. In bijlage 1 wordt deze informatie verder uitgesplitst naar de verschillende etnische groepen. In de volgende figuur is aangegeven wat het percentage allochtonen is per wijk. In de tabel daaronder worden de bijbehorende percentages (aflopend) weergegeven. Figuur 1.10 Percentage Hagenaars van niet-nederlandse afkomst per wijk, 2015 In de figuur is te zien dat de wijken waar veel allochtone Hagenaars wonen, voornamelijk in Centrum en Escamp liggen. In Loosduinen en Segbroek zijn veel wijken met een laag percentage allochtone inwoners. We zullen de situatie hieronder per stadsdeel kort bespreken. Voor Centrum geldt dat in de meeste wijken meer dan de helft van de inwoners van allochtone herkomst is. In drie wijken (Transvaalkwartier, Schildersbuurt en Groente- en Fruitmarkt) ligt het percentage allochtone inwoners rond 90 procent. Dit zijn ook de drie wijken die bovenaan in de tabel staan, de wijken met de meeste allochtone inwoners. Archipelbuurt vormt een uitzondering binnen stadsdeel Centrum, hier is 41 procent van de inwoners van allochtone herkomst. In het Zeeheldenkwartier en Willemspark ligt het percentage allochtone inwoners net onder de helft. In Escamp wonen relatief de meeste allochtone Hagenaars in Moerwijk, Bouwlust/Vrederust, Morgenstond en Rustenburg en Oostbroek. In deze wijken is ongeveer twee derde van de inwoners van allochtone herkomst. De andere wijken in Escamp scoren meteen veel lager: in Wateringse Veld is 40 procent van de inwoners van allochtone herkomst en in Leyenburg is dat 33 procent. In Zuiderpark tot slot wonen maar weinig mensen (160), van hen is slechts 14 procent allochtoon

20 In Laakkwartier en Spoorwijk in stadsdeel Laak is bijna driekwart van de inwoners van allochtone herkomst. Deze wijk bepaalt meteen het hoge percentage in het stadsdeel, want in de andere wijk in Laak, Binckhorst, wonen veel minder mensen. In Binckhorst is 39 procent van de inwoners allochtoon. Stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg is in tweeën verdeeld. Aan de ene kant Hoornwijck en Forepark, waar weinig mensen wonen en het percentage allochtone inwoners laag is (respectievelijk 20 en 12 procent). Aan de andere kant zijn er de woonwijken Ypenburg en Leidschenveen, waar respectievelijk 39 en 38 procent van de inwoners allochtoon is. In Haagse Hout is Mariahoeve en Marlot de wijk met het hoogste percentage allochtone inwoners, 48 procent. In Bezuidenhout is 44 procent van de inwoners allochtoon. In de andere twee wijken, Benoordenhout en Haagse Bos, is het percentage allochtonen lager, respectievelijk 39 en 38 procent. In Scheveningen ligt voor de meeste wijken het percentage allochtonen ongeveer tussen 35 en 45 procent. Dat geldt voor Zorgvliet, Duinoord, Van Stolkpark en Scheveningse Bosjes, Geuzen- en Statenkwartier, Westbroekpark/Duttendel, Belgisch Park (in afnemende volgorde van de percentages). In de wijk Scheveningen is 28 procent van de inwoners allochtoon en in Duindorp is dat slechts 15 procent. In de wijk Oostduinen woont slechts één persoon, dus deze wijk is in de berekeningen niet meegenomen. In Segbroek zijn twee wijken waar bijna de helft van de inwoners van allochtone herkomst is: Valkenboskwartier en Regentessekwartier. In de andere drie wijken, Bomen- en Bloemenbuurt, Vogelwijk en Vruchtenbuurt, zijn de percentages veel lager, respectievelijk 29, 26 en 24 procent. In Loosduinen tot slot zijn de verschillen tussen de wijken klein. Voor alle wijken ligt het percentage allochtone inwoners tussen 25 en 30 procent. In bijlage 2 is de verdeling van de etnische groepen over de wijken opgenomen, in 2010 en in PROGNOSES Het aantal Hagenaars zal naar verwachting tot 2020 met ruim inwoners toenemen tot Vooral het aantal Hagenaars van niet-nederlandse afkomst zal toenemen (+ 10%), terwijl het aantal Hagenaars van Nederlandse afkomst licht afneemt (-0,5%). Figuur 1.11 Bevolkingsprognose van Haagse bevolking naar etniciteit Bron: DHIC/IPSO prognose Tussen de verschillende etnische groepen bestaan grote verschillen in groei. Naar verwachting zal vooral het aantal Hagenaars afkomstig uit Oost-Europese, Overige Westerse en overig niet-westerse landen toenemen. Het aantal Hagenaars van Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse afkomst zal licht toenemen, terwijl het aantal Hagenaars van Surinaamse en Indonesische afkomst zal afnemen

21 Figuur 1.12 Bevolkingsprognose van Haagse bevolking naar etniciteit Bron: DHIC/IPSO prognose Wat betreft de leeftijdsopbouw zien we bij de klassieke groepen vooral een relatieve toename van het aantal ouderen: bij de Antillianen, Marokkanen en Turken betreft het vooral 45 tot 65 jarigen en bij de Surinamers 45 tot 80 jarigen. Bij de categorie Oost-Europees, Overig Westers en Overige niet- Westers zitten (vrijwel) alle leeftijdscategorieën in de lift, maar vooral de 20 tot 45 jarigen. De Hagenaars van Nederlandse afkomst vertonen het omgekeerde beeld: vooral een daling bij 20 tot 45 jarigen en een lichte groei bij de 65 tot 80 jarigen

22 2 Onderwijs en taal 2.1 VERZUIM Jongeren die niet naar school gaan of van school af gaan zonder diploma hebben later een grotere kans op een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. Dit vergroot de kans op werkloosheid en afhankelijkheid van sociale zekerheidsvoorzieningen. Schoolverzuim is vaak het eerste teken dat er iets met de jongere aan de hand is. Leerplichtambtenaren en casemanagers voortijdig schoolverlaten kunnen het verzuim van deze jongeren tijdig signaleren en aanpakken. Hiervoor heeft de rijksoverheid de Leerplichtwet en de Kwalificatieplicht ingesteld. Kinderen van 5 tot 18 jaar zijn verplicht om naar school te gaan totdat ze een startkwalificatie hebben gehaald. Een startkwalificatie is een mbodiploma op minimaal niveau 2 of een havo-diploma of een vwo-diploma. De Leerplichtwet kent drie vormen van verzuim: signaal verzuim, luxe verzuim en absoluut verzuim. In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van het verzuim van Haagse jongeren waarbij wordt gekeken naar hun etnische achtergrond. Het verzuimpercentage wordt berekend op basis van het aantal 5 tot en met 18 jarige inwoners van Den Haag Signaal verzuim Van signaal verzuim is sprake wanneer de leer- en kwalificatieplichtige leerling ongeoorloofd afwezig is. Regelmatig spijbelen varieert van structureel te laat komen of uren verzuimen tot regelmatig een dag of een dagdeel wegblijven uit de lessen. Er kan, naast wettelijk verzuim, ook sprake zijn van een zorgmelding als bijvoorbeeld een leerling zich vaak ziek meldt. In het schooljaar zijn er 3687 jongeren voor signaal verzuim in behandeling genomen bij Leerplicht. Ten opzichte van het aantal 5 tot en met 18 jarige inwoners van Den Haag is dit een percentage van 4,6%. Het hoogste percentage signaalverzuim is te vinden bij de Antilliaanse jongeren (8,7%) gevolgd door de jongeren uit Midden- en Oost Europa (8,4%). Jongeren uit de overige westerse landen en autochtone jongeren scoren onder het Haags gemiddelde. Tabel 2.1 Behandelde Haagse leerlingen signaal verzuim naar etniciteit Signaal verzuim 5 t/m 18 jarigen in bevolking % Signaal verzuim Surinamers ,5% Antillianen ,7% Turken ,1% Marokkanen ,5% overig niet-westerse allochtonen ,2% westerse allochtonen: overig ,5% westerse allochtonen: Moelanders ,4% autochtonen ,4% onbekend Totaal Den Haag ,6% Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P 3 Van sommige verzuimers is de etniciteit niet bekend

23 Van de jongeren uit Midden- en Oost Europa die voor signaal verzuim in aanraking kwamen met een leerplichtambtenaar is het grootste aandeel afkomstig uit Polen gevolgd door Bulgarije. Relatief gezien scoren de jongeren Estland en Letland het hoogst. Het gaat hier echter om kleine aantallen. Tabel 2.2 Behandelde Haagse Midden- en Oost-Europeanen signaal verzuim Signaal verzuim 5 t/m 18 jarigen in bevolking % Signaal verzuim Polen ,6% Bulgarije ,5% Hongarije ,0% Roemenië ,0% Estland ,5% Letland ,1% Litouwen ,7% Slowakije ,7% Tsjechië ,8% Voormalig Tsjechoslowakije ,5% Slovenië 0 6 0,0% Midden- en Oost Europa ,4% Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P In de onderstaande grafiek zijn de percentages signaal verzuim van de schooljaren en met elkaar vergeleken. Het percentage signaal verzuim steeg met name bij Surinaamse, Marokkaanse en Antilliaanse leerplichtigen. Figuur 2.1 Percentage behandelde Haagse leerlingen signaal verzuim naar etniciteit 2011 en 2014 Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P

24 2.1.2 Luxe verzuim Wanneer een leerplichtige buiten de schoolvakanties op vakantie gaat spreekt men van luxe verzuim. Ten opzichte van het aantal 5 tot en met 18 jarige Haagse inwoners is het percentage luxe verzuim in ,6%. In absolute aantallen is het luxe verzuim bij de Turkse jongeren het hoogst. Het hoogste percentage luxe verzuim is te vinden bij de Midden- en Oost Europese jeugd. Surinaamse, autochtone en jongeren uit de overige westerse landen scoren onder het Haags gemiddelde. Tabel 2.3 Behandelde Haagse leerlingen luxe verzuim naar etniciteit Luxe verzuim 5 t/m 18 jarigen in bevolking % Luxe verzuim Surinamers ,5% Antillianen ,0% Turken ,2% Marokkanen ,7% overig niet-westerse allochtonen ,0% westerse allochtonen: overig ,5% westerse allochtonen: Moelanders ,7% autochtonen ,3% onbekend Totaal Den Haag ,6% Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P Van de 46 jongeren uit Midden- en Oost Europa die voor luxe verzuim in behandeling werden genomen is het grootste aandeel afkomstig uit Polen en Bulgarije. Leerplichtigen uit Roemenië hebben het hoogste percentage luxe verzuim (3,6%). Dit gaat echter om een relatief klein aantal. Tabel 2.4 Behandelde Haagse Midden- en Oost-Europeanen luxe verzuim Luxe verzuim 5 t/m 18 jarigen in bevolking % Luxe verzuim Polen ,5% Bulgarije ,4% Roemenië ,6% Hongarije ,5% Letland ,2% Litouwen ,1% Totaal Moelanders ,7% Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P Ten opzichte van het schooljaar is het percentage luxe verzuim in Den Haag relatief stabiel gebleven. Wanneer we naar de verschillende bevolkingsgroepen kijken is het luxe verzuim bij de Marokkaanse, autochtone en jongeren uit de overige westerse landen met 0,1% licht gedaald. Het percentage luxe verzuim bij Turkse jongeren steeg van 0,8% naar 1,2%

25 Figuur 2.2 Percentage behandelde Haagse leerlingen luxe verzuim naar etniciteit 2011 en 2014 Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P Absoluut verzuim Wanneer een leerplichtige wel staat ingeschreven in de Basisregistratie Personen maar niet bij een onderwijsinstelling 4 is er sprake van absoluut verzuim. In Den Haag waren er in het schooljaar jongeren niet ingeschreven bij een onderwijsinstelling; ten opzichte van het 5 tot en met 18 jarige Haagse inwoners is dit een percentage van 0,4%. Bij Surinaamse, Turkse en autochtone jongeren ligt het percentage absoluut verzuim onder het Haags gemiddelde. Antilliaanse jongeren en jongeren uit Midden- en Oost Europa hebben het hoogste percentage absoluut verzuim. Van de 27 absoluut verzuimers uit Midden- en Oost Europa is ruim de helft van Poolse afkomst. In vergelijking met schooljaar is het absoluut verzuim in Den Haag licht gedaald. Deze daling is relatief gezien het meest te danken aan de Midden- en Oost Europese jongeren. Tabel 2.5 Behandelde Haagse leerlingen absoluut verzuim naar etniciteit Absoluut verzuim 5 t/m 18 jarigen in bevolking % Absoluut verzuim Surinamers ,2% Antillianen ,1% Turken ,3% Marokkanen ,3% overig niet-westerse allochtonen ,8% westerse allochtonen: overig ,7% westerse allochtonen: Moelanders ,0% autochtonen ,1% onbekend Totaal Den Haag ,4% Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P 4 Dit geldt ook als een leerling meer dan 30 dagen afwezig is zonder geldige reden

26 Tabel 2.6 Behandelde Haagse Midden- en Oost-Europeanen absoluut verzuim Absoluut verzuim 5 t/m 18 jarigen in bevolking % Absoluut verzuim Polen ,0% Bulgarije ,6% Roemenië ,6% Hongarije ,2% Tsjechië ,8% Voormalig Tsjechoslowakije ,5% Letland ,2% Litouwen ,1% Totaal Moelanders ,0% Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P Figuur 2.3 Percentage behandelde Haagse leerlingen absoluut verzuim naar etniciteit 2011 en 2014 Bron: Leerling administratie Den Haag, bewerking OS&P 2.2 NIEUWE VOORTIJDIG SCHOOLVERLATERS DEN HAAG In Europees verband is afgesproken om het aantal jongeren tussen 18 en 25 jaar die geen onderwijs volgen en geen startkwalificatie hebben, te halveren. Het kabinet heeft deze doelstelling aangescherpt en zich tevens gericht op het voorkomen van schooluitval. Hiertoe heeft het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in 2007 en in 2012 convenanten afgesloten met de RMC-regio s en de onderwijsinstellingen met als doel zich in te zetten om het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2017 (gemeten over het schooljaar ) terug te brengen naar maximaal Een nieuwe voortijdig schoolverlater is een jongere van 12 tot 23 jaar die zonder startkwalificatie het onderwijs heeft verlaten in een bepaald schooljaar. In het schooljaar hebben Haagse jongeren het onderwijs zonder startkwalificatie verlaten. Ten opzichte van de Haagse onderwijsdeelnemers aan het begin van het schooljaar is dit een percentage van 3,1%. Moelanders hoogste uitvalpercentage

27 De onderverdeling van de Haagse nieuwe vsv ers naar etniciteit laat het volgende beeld zien. Van de vsv ers is 28% autochtoon en 71% allochtoon. Gemiddeld scoren de autochtone jongeren en de allochtone jongeren uit westerse landen (exclusief Midden- en Oost Europa) onder het Haags gemiddelde percentage. Het hoogste percentage nieuwe vsv ers is te vinden bij de jongeren uit Midden- en Oost Europa (Moelanders). Opvallend is het percentage schoolverlaters onder de niet meer leerplichtige jongeren uit Midden- en Oost Europa. Aantal Haagse nieuwe voortijdig schoolverlaters naar etnische groep aantal aandeel leerplichtig % vsv niet leerplichtig totaal Surinamers ,6% 0,5% 8,4% 3,2% Antillianen 55 5,2% 1,1% 8,7% 5,0% Turken ,4% 0,7% 9,3% 3,9% Marokkanen ,0% 0,5% 9,3% 3,6% overige niet-westerse allochtonen ,0% 1,2% 9,0% 3,9% westerse allochtonen: overig 56 5,3% 0,9% 7,0% 2,6% westerse allochtonen: Midden- en Oost Europa 47 4,5% 1,3% 16,6% 6,1% autochtonen ,5% 0,4% 6,4% 2,1% onbekend 15 1,4% Totaal % 0,7% 8,2% 3,1% Bron: DUO bestand N&R, bewerking OS&P Uitvalpercentage autochtone meisjes het laagst In de volgende figuur zijn de vsv-percentages weergegeven van de Haagse jongeren naar etniciteit en geslacht. Gemiddeld is de uitval van jongens hoger dan bij meisjes in alle bevolkingsgroepen behalve bij jongeren uit de overige Westerse landen. De uitval bij autochtone meisjes is met 1,6% het laagst en bij jongens uit Midden- en Oost Europa met 6,6% het hoogst. Autochtone jongens en meisjes hebben een vsv-percentage onder het Haags gemiddelde. Bij de Turkse en Marokkaanse jongeren zijn het de meisjes die onder het Haags gemiddelde scoren

28 % Haagse nieuwe voortijdig schoolverlaters naar etniciteit en geslacht Bron: DUO bestand N&R, bewerking OS&P VSV-percentage Antilliaanse jongeren het meest gedaald In de periode tot en met is het vsv-percentage het meest gedaald bij de Antilliaanse jongeren gevolgd door de autochtone en Marokkaanse jongeren. Het percentage uitval van jongeren uit Midden- en Oost Europa is in deze periode gestegen van 5,6% naar 6,1%. De vsvpercentages van jongeren uit de overige niet-westerse landen en uit Suriname zijn met respectievelijk 0,2 en 0,1 procentpunt licht gestegen. % Haagse nieuwe voortijdig schoolverlaters naar etnische groep Bron: DUO bestand N&R, bewerking OS&P

29 3 Participatie In 2015 is een Veerkrachtmeting gedaan onder Haagse inwoners. Deze meting bevatte onder andere vragen over vrijwilligerswerk en mantelzorg. 3.1 VRIJWILLIGERSWERK Vrijwilligerswerk is niet alleen een belangrijke bouwsteen van onze samenleving, maar het doen van vrijwilligerswerk kan ook een manier zijn om mensen deel te laten nemen aan de samenleving. Ruim een kwart van de Hagenaars van 16 jaar en ouder heeft het afgelopen jaar wel eens vrijwilligerswerk gedaan. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen. Wel is er een verschil in de sector waarin men actief is. Mannen zijn traditioneel vaker actief bij sportverenigingen, bewonersorganisaties en in de politiek, terwijl vrouwen vaker actief zijn in de gezondheidszorg en onderwijs. Wanneer ook naar leeftijd wordt gekeken, blijkt dat jonge vrouwen (tot 25 jaar) het vaakst vrijwilligerswerk doen (34%). Naarmate ze ouder worden, neemt het percentage af. Bij mannen is daarentegen een piek bij de leeftijdscategorie van jaar te zien (zie figuur 4.1) Figuur 3.1 Percentage manen en vrouwen dat vrijwilligerswerk doet naar leeftijd, in 2015 Bron: Veerkrachtmeting 2015 Er zijn aanzienlijk verschillen tussen de etnische groepen. Hagenaars van Nederlandse en Antilliaanse afkomst doen het vaakst vrijwilligerswerk (ruim 35%). Hagenaars van Surinaamse en Turkse afkomst doen daarentegen het minst aan vrijwilligerswerk (minder dan 20%)

30 Figuur 3.2 Percentage Hagenaars dat vrijwilligerswerk doet naar etniciteit, in nederlands surinaams antilliaans turks marokkaans overig nietwesters overig westers 0 Bron: Veerkrachtmeting 2015 Wanneer naar de combinatie van etniciteit en geslacht wordt gekeken, blijkt dat er nauwelijks een verschil is tussen vrouwen van Nederlandse en niet-nederlandse afkomst. Hetzelfde geldt voor mannen. Figuur 3.3 Percentage manen en vrouwen dat vrijwilligerswerk doet naar etniciteit, in 2015 Bron: Veerkrachtmeting

31 3.2 MANTELZORG Mantelzorg is onbetaalde zorg voor zieke of gehandicapte familieleden of vrienden. Het gaat bij mantelzorg om intensieve zorg voor langere tijd. De term mantelzorg is niet bij iedereen bekend; bij de allochtone Hagenaars is deze term minder bekend dan bij de autochtone Hagenaars. In Den Haag verlenen ruim burgers mantelzorg aan een familielid, vriend of buurtgenoot. Dat is iets meer dan in de afgelopen jaren. In onderstaande figuur is de ontwikkeling te zien. Figuur 3.4 Ontwikkeling aandeel Haagse mantelzorgers Bron: Stadsenquête en Veerkrachtmeting 2015 Het grootste aandeel van die mantelzorgers verleent intensieve zorg. Een op de vijf mantelzorgers voelt zich tamelijk zwaar belast tot overbelast voelt; ongeveer een kwart van hen heeft behoefte aan ondersteuning. 5 Vrouwen verlenen iets vaker mantelzorg dan mannen (resp. 27% en 22%). Dit geldt voor alle leeftijdsgroepen, zoals in figuur 8.2 te zien is. 5 Uitkomsten Stadsenquête 2013; deze vragen zijn niet in de Veerkrachtmeting 2015 gesteld

32 Figuur 3.5 Percentage mannen en vrouwen dat mantelzorg verleent naar leeftijd in 2015 Bron: Veerkrachtmeting 2015 Hagenaars van Marokkaanse afkomst verlenen het vaakst mantelzorg, direct gevolgd door Hagenaars van Nederlandse en Turkse afkomst (resp. 34%, 29% en 29%). Hagenaars van Surinaamse, overig Westers en overig niet-westers verlenen het minst vaak mantelzorg. Figuur 3.6 Percentage Hagenaars dat mantelzorg verleent naar etniciteit, in 2015 Bron: Veerkrachtmeting 2015 Wanneer gekeken wordt naar de combinatie van sexe en etniciteit, blijkt bij Hagenaars van niet- Nederlandse afkomst dat het verschil tussen man en vrouw iets minder groot is als bij Hagenaars van Nederlandse afkomst (zie figuur 3.5)

33 Figuur 3.7 Percentage mannen en vrouwen dat mantelzorg verleent naar etniciteit, in 2015 Bron: Veerkrachtmeting

34 4 Welbevinden Om het speerpunt Welbevinden te meten hebben de Haagse panelleden van het Stadspanel zowel in 2014 als in 2015 een aantal vragen voorgelegd gekregen over het hebben van voldoende sociale contacten, zich thuis voelen in Den Haag, over betrokkenheid bij de buurt en bij de samenleving en over discriminatie. Bij de meting in 2015 hebben 950 Haagse panelleden meegedaan, waarvan ruim een kwart van niet-nederlandse afkomst en driekwart van Nederlandse afkomst. Het aantal respondenten was niet groot genoeg om verdere uitsplitsingen dan naar niet-nederlands en Nederlandse afkomst te maken. Bij de meeste vragen blijkt dat er nagenoeg geen verschillen zijn tussen de beantwoording van de Hagenaars met een niet-nederlandse achtergrond en de Hagenaars met een Nederlandse achtergrond. Daar waar wel een duidelijk verschil was, zal dit apart benoemd worden. 4.1 SOCIALE CONTACTEN De deelnemers van het Stadspanel is gevraagd naar het contact dat zij hebben met andere mensen, en of zij dit voldoende vinden. De meeste ondervraagde panelleden vinden dat ze voldoende contacten hebben met andere mensen. Toch zou één derde (32%) van de respondenten wel meer contacten met andere bewoners willen hebben. Dit percentage is hoger dan in 2014 (28%). Het percentage panelleden dat meer contact zou willen, is vooral groter dan gemiddeld onder jongeren tot 30 jaar (56%). Als we kijken of hierbij verschillen zijn tussen Haagse panelleden van niet-nederlandse afkomst en Nederlandse afkomst, dan zien we dat iets meer Hagenaars van niet-nederlandse afkomst meer sociale contacten zouden willen ten opzichte van het totaal aantal Hagenezen. Figuur 4.1 Het hebben van en de behoefte aan sociale contacten 90% 86,1% 89,9% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 35,9% 30,9% niet-nederlandse afkomst nederlandse afkomst 10% 0% heeft voldoende contacten zou meer contacten willen Bron: Stadspanel THUIS VOELEN IN DEN HAAG Zeven op de tien (71%) Haagse panelleden geven aan zich heel erg thuis te voelen in Den Haag. Een klein deel voelt zich hier niet erg thuis (5%) of helemaal niet thuis (2%). Hoger opgeleiden (75%) en bewoners uit Scheveningen (84%) voelen zich het meest thuis. Lager opgeleiden (5%) en bewoners uit Leidschenveen-Ypenburg (5%) en Escamp (4%) voelen zich het vaakst helemaal niet thuis. Bij nadere analyses hiervan naar etniciteit blijken er in 2015 geen noemenswaardige verschillen tussen panelleden met niet-nederlandse en Nederlandse afkomst

35 Figuur 4.2 Percentage Haagse panelleden dat zich thuis voelt in Den Haag Ja, heel erg 71% Ja, een beetje 22% Nee, niet erg 5% Nee, helemaal niet 2% Bron: Stadspanel TOLERANTIE EN ONDERLINGE ACCEPTATIE Ongeveer twee op de drie Haagse panelleden zijn van mening dat in hun buurt veel mensen van Nederlandse en buitenlandse afkomst door elkaar wonen (63%). Respondenten uit Laak delen deze mening allemaal (100%). Respondenten uit Scheveningen (42%) en Loosduinen (35%) geven veel minder vaak aan dat autochtone en allochtone bewoners door elkaar wonen. Bij nadere analyses hiervan naar etniciteit blijken er in 2015 geen noemenswaardige verschillen tussen panelleden met niet-nederlandse en Nederlandse afkomst. Figuur 4.3 Het door elkaar wonen van Hagenaars van Nederlandse en niet-nederlandse afkomst, Totaal 2015 Totaal % 67% 34% 30% Laak Escamp Centrum Leidschenveen-Ypenburg Segbroek Haagse Hout Scheveningen Loosduinen 62% 51% 48% 42% 35% 83% 82% 100% 34% 47% 48% 52% 64% 16% 17% Ja Nee Weet niet Bron: Stadspanel 2015 Gemiddeld geeft iets meer dan de helft van de respondenten aan dat buurtbewoners van verschillende afkomst goed met elkaar omgaan (58%), 17% vindt dat dit niet het geval is. Respondenten uit Leidschenveen-Ypenburg (71%) en Segbroek (65%) zijn het meest positief over de omgang met buurtbewoners. Respondenten uit Escamp zijn hierover het minst te spreken. Zo is 42% positief over de omgang tussen buurtbewoners, maar is aan de andere kant 36% negatief hierover. Laak kent het grootste aandeel mensen dat het meest negatief is over de omgang met buurtbewoners (40%). Bij nadere analyses hiervan naar etniciteit blijken er in 2015 geen noemenswaardige verschillen tussen panelleden met niet-nederlandse en Nederlandse afkomst

36 Figuur 4.4 Het goed met elkaar omgaan door buurtbewoners van verschillende afkomst, Totaal % 17% 26% Totaal % 17% 27% Leidschenveen-Ypenburg 71% 8% 20% Segbroek 65% 10% 25% Centrum 63% 20% 16% Scheveningen 61% 5% 34% Haagse Hout 58% 6% 36% Laak 46% 40% 13% Loosduinen 45% 10% 45% Escamp 42% 36% 21% Ja Nee Weet niet Bron: Stadspanel GELOOFSOVERTUIGING Ruim een kwart van alle Haagse panelleden (27%) rekent zichzelf tot het christendom. Het aandeel respondenten dat aangeeft tot de Islam (2%) of het Hindoeïsme (2%) te behoren, is beperkt. Twee derde van de respondenten heeft geen geloofsovertuiging (66%). Dit aandeel ligt hoger dan in 2014 (55%). In figuur 4.5 is te zien hoe de verschillende geloofsovertuiging in 2015 zich verhouden als we uitsplitsen naar niet-nederlandse en Nederlandse afkomst. Figuur 4.5 Percentage Haagse panelleden met en zonder een geloofsovertuiging Christendom 22,0% 27,8% Islam 4,3%,9% Hindoeïsme 6,3% 0,0% Jodendom Boeddhisme Anders 1,6%,3%,8% 0,0% 2,0% 1,0% niet-nederlandse afkomst nederlandse afkomst Nee 61,0% 67,8% Geen antwoord 2,0% 2,2% Bron: Stadspanel % 20% 40% 60% 80% 4.5 BETROKKENHEID BIJ DE EIGEN BUURT In figuur 4.6 is per stadsdeel te zien hoe de betrokkenheid bij de eigen buurt in 2015 is in vergelijking met Bij nadere analyses hiervan naar etniciteit blijken er in 2015 geen noemenswaardige verschillen tussen panelleden met niet-nederlandse en Nederlandse afkomst. Hierbij moet worden

37 aangetekend dat het Stadspanel bestaat uit betrokken inwoners, dit is geen representatieve doorsnee van de Haagse bevolking. Figuur 4.6 Aandeel Haagse panelleden, dat het afgelopen jaar activiteiten heeft ondernomen om de buurt te verbeteren, Centrum Loosduinen Scheveningen Escamp Haagse Hout Segbroek Leidschenveen-Ypenburg Laak 12% 39% 38% 39% 31% 38% 35% 36% 36% 35% 27% 34% 34% 32% 35% 23% Totaal 35% 34% Bron: Stadspanel 2015 Gemiddeld heeft één op de drie respondenten het afgelopen jaar activiteiten verricht om de buurt te verbeteren (35%). 4.6 BETROKKENHEID BIJ DE SAMENLEVING Ruim acht op de tien panelleden (84%) hebben wel eens geld gegeven aan één of meer organisaties zoals het Rode Kruis, de Hartstichting en dergelijke. Mensen uit Leidschenveen-Ypenburg (95%) en hoger opgeleiden (87%) zijn vaker donateur dan mensen uit Laak (71%) en lager opgeleiden (73%). Bijna de helft van de panelleden is lid van een ideële organisatie (45%), een bewonersvereniging (41%), een organisatie op het gebied van kunst en cultuur (41%) of sportvereniging (39%). Van de panelleden is 1% is lid van een specifieke allochtone organisatie. Bijna een kwart is lid van een vakbond of beroepsorganisatie (23%) en een vijfde (20%) is vrijwilliger op een school. Bij nadere analyses hiervan naar etniciteit blijken er in 2015 geen noemenswaardige verschillen tussen panelleden met niet-nederlandse en Nederlandse afkomst

38 Figuur 4.7 Lidmaatschap van verschillende organisaties, Donateur Lid ideële organisatie Lid bewonersvereniging Lid organisatie kunst en cultuur Lid sportvereniging Lid vakbond of beroepsorganisatie Vrijwilliger op een school Lid kerkelijke organisatie Lid politieke partij Lid van een specifieke allochtone organisatie 1% 3% 23% 23% 20% 17% 13% 17% 12% 13% 45% 38% 41% 39% 41% 36% 39% 37% 84% 78% Geen deelname, lidmaatschap of donateurschap 11% 7% Bron: Stadspanel DEELNAME AAN CULTURELE ACTIVITEITEN Om de cultuurdeelname te kunnen onderzoeken is het Stadspanel bevraagd over bezoeken aan culturele voorzieningen en festivals. Hieronder volgen de resultaten Bezoek aan culturele voorzieningen Vier op de vijf respondenten hebben in de afgelopen twaalf maanden een bezoek gebracht aan één of meerdere Haagse musea, een tentoonstellingsruimte en/of een andere culturele voorziening (bijvoorbeeld een theater). Hoger opgeleiden brengen vaker een bezoek aan een culturele voorziening dan middelbaar opgeleiden en lager opgeleiden. Daarnaast zijn bewoners van Laak, Haagse Hout, Scheveningen, Segbroek en het Centrum actiever op cultureel gebied dan bewoners uit Escamp, Loosduinen en Leidschenveen-Ypenburg. Als we kijken naar verschillen tussen Nederlandse en niet-nederlandse afkomst naar welke culturele voorzieningen zij het liefst gaan, zien we in figuur 4.8 dat in 2015 relatief gezien meer Haagse panelleden van Nederlandse afkomst dan van niet-nederlandse afkomst culturele voorzieningen bezochten, behalve bij het Escher museum. Bij beide groepen staat het gemeentemuseum bovenaan de lijst van bezochte culturele voorziening. Het minst bezocht werd het Zuiderstrandtheater door panelleden van niet-nederlandse afkomst, en het Esher museum door panelleden van Nederlandse afkomst

39 Figuur 4.8 meest bezochte (>10%) culturele voorzieningen (meer antwoorden mogelijk), 2015 Gemeentemuseum Mauritshuis Filmhuis Paard van Troje Koninklijke Schouwburg Museon Fotomuseum Panorama Mesdag Dr. Anton Philipszaal HHM/Gevangenenpoort Louwman museum Diligentia Beelden aan Zee Theater aan het Spui Lucent Danstheater Cult act in bibliotheek Circustheater Theater Dakota Zuiderstrand Regentes Escher 28,1% 23,4% 29,8% 20,7% 28,2% 18,1% 25,7% 13,9% 24,9% 20,8% 23,1% 10,4% 20,9% 11,5% 17,9% 16,9% 17,4% 9,8% 17,1% 10,1% 16,9% 8,3% 15,9% 9,8% 15,8% 10,4% 14,4% 11,6% 13,1% 11,8% 12,8% 10,7% 12,1% 7,1% 11,6% 4,5% 10,5% 8,3% 10,4% 15,1% 10,2% 40,2% niet-nederlandse afkomst Nederlandse afkomst 0% 10% 20% 30% 40% 50% Bron: Stadspanel Bezoek aan culturele festivals Zes op de tien Haagse panelleden (61%) zijn het afgelopen jaar naar één of meer culturele festivals in Den Haag geweest. Hoger opgeleiden (68%) bezoeken vaker een festival dan lager (52%) en middelbaar opgeleiden (56%). Als we kijken naar verschillen en overeenkomsten tussen panelleden van Nederlandse en niet- Nederlandse afkomst dan zien we in figuur 4.9 dat in 2015 Vormidable en de Parade het best bezocht werd door panelleden van Nederlandse afkomst, en dat Vormidable en Parkpop door panelleden van niet-nederlandse afkomst. Verder is opvallend dat het Milan festival bijna niet door panelleden van Nederlandse afkomst is bezocht, en dat de Parade, een doorgaans druk bezocht festival, door slechts 11% van de panelleden van niet-nederlandse afkomst is bezocht

40 Figuur 4.9 Bezoek aan een of meerdere culturele festivals in Den Haag 2015 Vormidable (Beeldententoonstelling Lange Voorhout) Parkpop Haags Uit Festival/Embassy Festival/Museumnacht/48 uur DH Life I Live Milan Festival Parade Jazz in de Gracht Ander Festival Festival Classique Movies that Matter Film Festival Holland India Festival The Hague African Festival Haagse Popweek Todays Art Festival Crossing Border/Border Kitchen Cadance Festival Internationaal Kamermuziek Festival DH Writers Unlimited (Winternachten) Dag in de Branding 22,8% 16,6% 19,6% 15,7% 20,4% 15,7% 16,0% 12,5% 1,4% 11,6% 25,7% 11,0% 19,3% 8,3% 12,3% 5,0% 6,1% 3,3% 6,4% 2,7% 1,0% 2,7% 1,4% 2,7% 6,1% 2,1% 2,6% 1,5% 5,3%,9%,8%,3% 1,0%,3% 1,6%,3% 1,4% 33,1% niet-nederlandse afkomst Nederlandse afkomst 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Bron: Stadspanel DEELNAME AAN SPORT Evenals vorig jaar hebben drie op de vier Haagse panelleden het afgelopen jaar op één of andere manier aan sport gedaan. Een kwart (26%) heeft één sport beoefend en bijna een derde twee of drie sporten (31%). Als wordt uitgegaan van de RSO-definitie (mensen die het afgelopen jaar 12 keer of meer hebben gesport) kan 66% van de respondenten van 16 tot en met 70 jaar worden aangemerkt als sporter. In figuur 4.10 is te zien dat uit de RSO blijkt dat Hagenaars van niet-nederlandse afkomst minder (regelmatig) sporten dan Hagenaars van Nederlandse afkomst (zie onderstaande grafiek). Alleen westerse allochtonen sporten ongeveer evenveel als Hagenaars van Nederlandse afkomst, mede omdat hun gemiddelde leeftijd jonger is. Figuur 4.10 Percentage sporters en regelmatige sporters naar etniciteit

41 Bron: RSO Tabel 4.1 Aantal sportverenigingen waarvan panelleden lid zijn, 2015 lid van 1 of meer sportverenigingen geen lid van sportvereniging niet-nederlandse niet-nederlandse afkomst Nederlandse afkomst afkomst Nederlandse afkomst ,1% 36,6% 61,9% 63,3% ,4% 29,4% 66,7% 70,6% ,3% 27,6% 75,7% 72,5% totaal 34,5% 32,3% 65,5% 67,7% Bron: Stadspanel

42 5 Anti-discriminatie 5.1 MAATSCHAPPELIJKE KANSEN EN ERVARINGEN MET DISCRIMINATOIRE UITINGEN Deelnemers aan het Haagse stadspanel is in 2014 als in 2015 gevraagd of ze wel eens zijn uitgescholden of gediscrimineerd. In figuur 5.1 is te zien dat vier op de vijf respondenten aangeven het afgelopen jaar niet te zijn uitgescholden of gediscrimineerd (79%), één op de vijf respondenten wel. Meestal vond dit op straat plaats (16%) en door buurtbewoners (4%). Hagenaars van niet- Nederlandse afkomst (9%) zijn het afgelopen jaar vaker uitgescholden of gediscrimineerd op de werkplek (9%) en in een openbare gelegenheid (8%) dan de Hagenaars van Nederlandse afkomst respondenten (resp. 2% en 1%). Figuur 5.1 Aandeel panelleden dat het afgelopen jaar wel eens is uitgescholden of gediscrimineerd, Nee Ja, gewoon op straat Ja, door buurtbewoners Ja, in een openbare gelegenheid Ja, op mijn werkplek Ja, op het sportveld 4% 4% 2% 7% 2% 5% 1% 16% 16% 79% 74% Ja, door de politie 0% Weet niet/ geen antwoord 0% 2% Bron: Stadspanel 2015 In figuur 5.2 is te zien dat panelleden vooral gediscrimineerd of uitgescholden zijn vanwege hun afkomst (24%). Gedrag (21%), geslacht (13%) en leeftijd (10%) worden ook meerdere keren genoemd als reden. Afkomst speelt een minder belangrijke rol dan in 2014 (37%). Figuur 5.2 Redenen waarom Haagse panelleden zijn uitgescholden of gediscrimineerd, Bron: Stadspanel 2015 Afkomst Gedrag Geslacht Leeftijd Seksuele gerichtheid Godsdienst Kleding Handicap Geen Weet niet/ geen antwoord Anders 21% 17% 13% 13% 10% 8% 7% 10% 6% 9% 2% 5% 2% 3% 8% 5% 12% 8% 17% 18% 24% 37%

43 Geen enkel panellid heeft ooit een melding doorgegeven aan Bureau Discriminatiezaken wanneer zij zijn uitgescholden of gediscrimineerd. Een klein deel heeft geen antwoord gegeven op deze vraag (4%). Figuur 5.3 Aandeel Haagse panelleden dat een melding bij Bureau Discriminatiezaken heeft gemaakt Ja 0% Nee 96% Geen antwoord 4% Bron: Stadspanel 2015 Uit het Stadspanel 2015 blijkt dat van alle panelleden in % wel eens de toegang geweigerd is bij een uitgaansgelegenheid. Dit betrof meestal een café (71%) of discotheek (53%). Dit aantal van 1% is te klein om verder uit te splitsen naar afkomst. 5.2 MELDINGEN BIJ BUREAU DISCRIMINATIEZAKEN Totale omvang Doordat dit jaar geen publieke cijfers van de politie voorhanden zijn heeft BDZ geput uit alle andere bronnen dan de politiecijfers, dus uit de meldingen van burgers bij BDZ, de eigen waarnemingen van BDZ medewerkers, de meldingen van het Meldpunt graffiti van de gemeente Den Haag en de registraties van het College voor de Rechten van de Mens m.b.t. Den Haag. Vergelijking met voorgaande jaren is hierdoor niet mogelijk. Het jaar 2014 is een uitzonderlijk jaar voor wat betreft de totale omvang van de meldingen van discriminatie met betrekking tot de gemeente Den Haag. De totale omvang is in principe, zoals ook weergegeven in de officiële WGA rapportage, meldingen. Dit aantal omvat (onder andere) alle meldingen, bij alle Nederlandse ADV s, over de negatieve uitlatingen van dhr. Wilders en zijn toehoorders over Marokkanen zoals uitgesproken op 19 maart 2014 in Den Haag ( minder, minder, minder ). BDZ heeft zelf 588 meldingen over de betreffende uitlatingen ontvangen Discriminatiegronden In tabellen 5.1 en 5.2 is het aantal meldingen in 2014 weergegeven, uitgesplitst naar discriminatiegronden gemeld door mensen in en buiten Den Haag (exclusief en inclusief incident Wilders ). Veruit de meeste meldingen in 2014 hebben betrekking op ras (17% respectievelijk 90%)